Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña viÖc nghiªn cøu
Díi quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· t¹o
®iÒu kiÖn cho viÖc thu hót c¸c ngµnh ®Çu t trong vµ ngoµi níc ®Ó thóc
®Èy nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ níc ta ph¸t triÓn. Song díi quan ®iÓm cña c¸c
nhµ luËt häc th× chÝnh nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn cao ®· lµm ph¸t
sinh nhiÒu mèi quan hÖ kinh tÕ phøc t¹p gi÷a c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kinh
doanh víi nhau. Trong nh÷ng biÓu hiÖn cña nã lµ c¸c tranh chÊp kinh tÕ
khi mµ hai bªn kh«ng thÓ tho¶ thuËn ®îc. Trong trêng hîp ®ã, viÖc gi¶i
quyÕt tranh chÊp nµy ë ®©u? vµ ®îc thùc hiÖn bëi c¬ quan nµo? ®Ó cho
c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kinh doanh ®ã yªn t©m, tin tëng vµo ®êng lèi ph¸t
triÓn kinh tÕ trong thêi kú ®æi míi mµ §¶ng, Nhµ níc ta ®· ®Æt ra lµ vÊn
®Ò hÕt søc cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch trong giai ®o¹n hiÖn nay ë níc ta.
§¸p øng yªu cÇu ®ã, Nhµ níc ta ®· thùc hiÖn cuéc c¶i c¸ch s©u s¾c
trong viÖc tæ chøc c¸c c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ. Trong ®ã
cã viÖc thµnh lËp Toµ ¸n kinh tÕ - mét Toµ chuyªn tr¸ch trong HÖ thèng
Toµ ¸n nh©n d©n cã chøc n¨ng gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kinh tÕ vµ gi¶i
quyÕt c¸c yªu cÇu tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp theo LuËt söa ®æi, bæ
sung mét sè ®iÒu cña LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n ®îc Quèc héi
th«ng qua ngµy 28/12/1993 vµ cã hiÖu lùc ngµy 01/07/1994. Tõ ®ã ®Õn
nay, ph¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ phæ biÕn nhÊt, quan träng
nhÊt lµ Toµ ¸n.
Sau 7 n¨m thµnh lËp vµ ho¹t ®éng, c¸c Toµ kinh tÕ thuéc Toµ ¸n
nh©n d©n ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, viÖc gi¶i
quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò cÇn
tiÕp tôc nghiªn cøu nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ néi dung vµ ph¸p luËt
vÒ tè tông còng nh vÒ tæ chøc c¸c Toµ kinh tÕ thuéc Toµ ¸n nh©n d©n.
1
XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu kh¸ch quan ®æi míi ph¬ng thøc gi¶i quyÕt
tranh chÊp kinh tÕ ë Toµ ¸n nh©n d©n, t«i lùa chän nghiªn cøu vÊn ®Ò
“Thùc tr¹ng t×nh h×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ
¸n vµ mét sè gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ" lµm ®Ò tµi kho¸ luËn tèt nghiÖp.
2. Ph¹m vi nghiªn cøu
§©y lµ vÊn ®Ò cã néi dung míi cã thÓ thuéc néi dung nghiªn cøu
cña nhiÒu chuyªn ngµnh khoa häc kh¸c nhau. §Ò tµi giíi h¹n nghiªn cøu díi
gãc ®é ph¸p luËt vÒ thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ
ë ViÖt Nam trªn c¬ së ph¸p luËt vµ thùc hiÖn ph¸p luËt tõ th¸ng 07/1994
®Õn n¨m 2000.
3. Môc ®Ých nghiªn cøu
§Ò tµi nµy ®îc viÕt nh»m môc ®Ých:
+ Lµm s¸ng tá thùc tr¹ng ph¸p luËt còng nh viÖc ¸p dông ph¸p luËt
trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n, trªn c¬ së ®ã ®Ò
xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp
kinh tÕ b»ng Toµ ¸n.
+ ViÖc nghiªn cøu ph¶i trªn c¬ së sè liÖu cña hÖ thèng Toµ ¸n nh©n
d©n c¸c cÊp trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ.
4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Khi nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy, c¬ së ph¬ng ph¸p luËn cña chóng t«i lµ
dùa vµo quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c-Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh vµ chÝnh
s¸ch ®æi míi cña §¶ng.
Chóng t«i ®· sö dông ph¬ng ph¸p thèng kª so s¸nh, ph©n tÝch t liÖu,
hå s¬, sè liÖu thu thËp ®îc liªn quan ®Õn ph¸p luËt vµ thùc hiÖn ph¸p luËt
vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n ë ViÖt Nam.
5. KÕt cÊu cña kho¸ luËn
Trong ph¹m vi, giíi h¹n cña kho¸ luËn tèt nghiÖp chóng t«i ®Ò cËp
vµ gi¶i quyÕt mét sè néi dung c¬ b¶n cña ®Ò tµi nh sau: Ngoµi phÇn më
2
®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dông cña kho¸ luËn
nµy gåm cã ba ch¬ng:
Ch¬ng I: Ph¸p luËt vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ
¸n ë ViÖt Nam
Ch¬ng II: Thùc tr¹ng, t×nh h×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ
t¹i Toµ ¸n nh©n d©n tõ th¸ng 07/1994 ®Õn n¨m 2000
Ch¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp
kinh tÕ b»ng Toµ ¸n nh©n d©n.
Trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn ®Ò tµi nµy em ®· nhËn ®îc
sù gióp ®ì tËn t×nh thiÕt thùc cña thÇy gi¸o Th¹c sÜ TrÇn §×nh Kh¸nh vµ
mét sè c¸n bé c«ng t¸c t¹i ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi. Em
xin ch©n thµnh bµy tá lßng c¶m ¬n vÒ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã.
Bµi viÕt ch¾c ch¾n sÏ kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt
trong biªn tËp còng nh trong tr×nh bµy. RÊt mong sù gãp ý vµ phª b×nh
cña nh÷ng ai quan t©m ®Õn ®Ò tµi nµy.
Ngêi thùc hiÖn
Hoµng ThÞ Lan Anh
3
Ch¬ng I
Ph¸p luËt vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n ë ViÖt
Nam
1. Tranh chÊp kinh tÕ
Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ hµng ho¸, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ
trêng, víi sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ cã chÕ ®é së h÷u
kh¸c nhau, c¸c quan hÖ kinh tÕ ngµy cµng trë nªn ®a d¹ng vµ phøc t¹p.
Môc ®Ých t×m kiÕm lîi nhuËn ch¼ng nh÷ng lµ ®éng lùc trùc tiÕp thóc
®Èy qu¸ tr×nh më réng c¸c giao lu kinh tÕ mµ cßn lµ lý do tån t¹i cña c¸c
chñ thÓ kinh tÕ.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c quan hÖ kinh tÕ vµ díi sù t¸c ®éng cña
quy luËt c¹nh tranh, tranh chÊp kinh tÕ còng trë nªn phong phó h¬n vÒ
lo¹i h×nh, phøc t¹p h¬n vÒ tÝnh chÊt vµ quy m«. ChÝnh v× vËy, viÖc ¸p
dông h×nh thøc vµ ph¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ phï hîp, cã
hiÖu qu lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi vµ lîi Ých hîp
ph¸p cña c¸c chñ thÓ kinh doanh, b¶o ®¶m nguyªn t¾c ph¸p chÕ x· héi
chñ nghÜa. Th«ng qua ®ã gãp phÇn t¹o m«i trêng ph¸p lý lµnh m¹nh ®Ó
thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc.
Tranh chÊp kinh tÕ lµ tranh chÊp biÓu hiÖn nh÷ng m©u thuÉn hay
xung ®ét vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c nhµ ®Çu t, s¶n xuÊt ®Õn tiªu
thô s¶n phÈm hoÆc thùc hiÖn dÞch vô trªn thÞ trêng nh»m môc ®Ých
sinh lêi. Nh vËy, tranh chÊp kinh tÕ cã thÓ ph¸t sinh trong c¶ qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi. Tuy nhiªn, dï tån t¹i díi h×nh thøc nµo vµ cã
thÓ b¾t nguån tõ nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan kh¸c nhau, nhng
®Æc trng chung cña tranh chÊp kinh tÕ lµ lu«n g¾n víi ho¹t ®éng kinh
doanh vµ chñ thÓ tham gia chñ yÕu lµ c¸c c¸ nh©n doanh nghiÖp. VÒ
b¶n chÊt, mçi tranh chÊp xÐt cho cïng ®Òu ph¶n ¸nh nh÷ng xung ®ét vÒ
lîi Ých kinh tÕ gi÷a c¸c bªn tham gia vµo quan hÖ kinh tÕ ®ã.
4
Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ë níc ta tríc ®©y, c¸c tranh
chÊp kinh tÕ chñ yÕu tån t¹i díi d¹ng tranh chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ. Ng-
îc l¹i, trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng, sù ®a d¹ng vÒ ®èi tîng, chñ thÓ
vµ ph¬ng thøc kinh doanh còng nh sù xuÊt hiÖn c¸c lo¹i thÞ trêng ®· lµm
ph¸t sinh nhiÒu d¹ng tranh chÊp kinh tÕ míi. Ch¼ng h¹n, khi c¸c c«ng ty ra
®êi th× ®ång thêi còng xuÊt hiÖn c¸c kh¶ n¨ng ph¸t sinh tranh chÊp gi÷a
c¸c c«ng ty víi thµnh viªn, gi÷a c¸c thµnh viªn víi nhau trong qu¸ tr×nh
thµnh lËp, ho¹t ®éng vµ gi¶i thÓ; cïng víi qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, sù xuÊt
hiÖn cña thÞ trêng tµi chÝnh mµ ®Æc trng nhÊt lµ thÞ trêng chøng kho¸n
dÉn ®Õn c¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn viÖc mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i
phiÕu. T¬ng tù nh vËy, chØ trong ®iÒu kiÖn cã c¹nh tranh th× nh÷ng lo¹i
tranh chÊp kinh tÕ vÒ qu¶ng c¸o, ph¸ s¶n... míi chÝnh thøc ®îc ®Ò cËp
®Õn. Tranh chÊp kinh tÕ lµ ®iÒu khã tr¸nh khái. Thùc tiÔn nh÷ng n¨m
®Çu cña viÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ë níc ta cho thÊy, sè lîng tranh
chÊp gia t¨ng vµ ngµy cµng phøc t¹p h¬n c¸c tranh chÊp kinh tÕ trong thêi
kú qu¶n lý kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Khi cã c¸c tranh
chÊp kinh tÕ x¶y ra th× ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ lîi Ých kinh tÕ cña mét bªn
nµo ®ã bÞ vi ph¹m. Sù m©u thuÉn vÒ lîi Ých nµy sÏ ¶nh hëng Ýt nhiÒu
vÒ tiÕn tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh cña doanh nghiÖp. Do vËy, khi c¸c
tranh chÊp kinh tÕ ®îc gi¶i quyÕt nhanh chãng th× kh«ng nh÷ng quyÒn,
lîi Ých c¸c bªn bÞ vi ph¹m ®îc b¶o vÖ, ®îc phôc håi mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn
cho bªn bÞ vi ph¹m tiÕp tôc duy tr× æn ®Þnh, ph¸t triÓn ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh. Gi¶i quyÕt tèt c¸c tranh chÊp kinh tÕ cßn lµ ®éng lùc
®Ó thóc ®Èy kinh tÕ cña ®Êt níc ph¸t triÓn. Tranh chÊp trong kinh doanh
thêng cã gi¸ trÞ lín, hiÖu qu¶ cña nã ¶nh hëng m¹nh mÏ tíi qu¸ tr×nh kinh
doanh cña c¸c nhµ doanh nghiÖp nãi riªng vµ cña toµn bé nÒn kinh tÕ nãi
chung. Trªn thùc tÕ, nhiÒu tranh chÊp cã gi¸ trÞ lín kh«ng ®îc gi¶i quyÕt
kÞp thêi ®· kÐo theo nh÷ng hËu qu¶ xÊu nh ®×nh ®èn s¶n xuÊt, thËm
chÝ doanh nghiÖp bÞ l©m vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n lµm mÊt sù c©n b»ng
vµ æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. Do ®ã, viÖc ®æi míi c¬ quan gi¶i quyÕt
tranh chÊp kinh tÕ cho phï hîp víi c¬ chÕ kinh tÕ míi võa lµ mét ®ßi hái
5