®¹i häc quèc gia hµ néi
Khoa luËt
TrÇn minh chÊt
¸p dông ph¸p luËt gi¶I quyÕt
c¸c tranh chÊp kinh tÕ ë n- íc ta hiÖn nay
Chuyªn ngµnh: LuËt kinh tÕ
M· sè: 62 38 50 01
LUËN ¸n tiÕn sÜ LUËT HäC
Hµ Néi, 2009
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU
1
Chương 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH
TẾ VÀ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT ĐỂ GIẢI QUYẾT CÁC
TRANH CHẤP KINH TẾ
9
1.1.
Quan điểm về tranh chấp kinh tế ở Việt Nam
9
1.2.
Một số vấn đề chung về giải quyết tranh chấp kinh tế
13
1.3.
Khái quát chung về áp dụng pháp luật và áp dụng pháp
luật hình sự giải quyết các tranh chấp kinh tế ở nước ta
25
Chương 2. THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ GIẢI
QUYẾT CÁC TRANH CHẤP KINH TẾ Ở NƯỚC TA
57
2.1.
Những trường hợp áp dụng pháp luật hình sự để giải
quyết các tranh chấp kinh tế trên thực tiễn nước ta
57
2.2.
Hậu quả của tình trạng áp dụng pháp luật hình sự để giải
quyết các tranh chấp kinh tế
93
Chương 3. NGUYÊN NHÂN VÀ GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC TÌNH TRẠNG
ÁP DỤNG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TRANH CHẤP
KINH TẾ Ở NƯỚC TA
108
3.1.
Nguyên nhân của tình trạng áp dụng pháp luật hình sự
để giải quyết các tranh chấp kinh tế ở nước ta
108
3.2
Các giải pháp khắc phục tình trạng áp dụng pháp luật
hình sự giải quyết các tranh chấp kinh tế
138
KẾT LUẬN
164
NHỮNG CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ
ĐƯỢC CÔNG BỐ
166
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
167
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tiền bạc, quyền lực vốn là nỗi đam mê của con người và cũng từ đó nảy
sinh rất nhiều mâu thuẫn trong đời sống. Để ổn định xã hội, đảm bảo quyền hợp
pháp của công dân, tổ chức trong các quan hệ xã hội, Nhà nước đã đặt ra các
chế định pháp luật, làm công cụ điều chỉnh các quan hệ đó. Xã hội càng phát
triển thì hệ thống pháp luật cũng càng được hoàn thiện, tôn trọng và bảo vệ.
Mỗi một dạng quan hệ xã hội khác nhau được điều chỉnh bằng các quy phạm
pháp luật khác nhau. Các quan hệ dân sự được điều chỉnh bằng pháp luật dân
sự, các quan hệ hình sự được điều chỉnh bằng quy phạm pháp luật hình sự…
Trong đó, các mâu thuẫn phát sinh trong các quan hệ dân sự, kinh tế, hành chính,
hình sự… được điều chỉnh bằng những quy định tố tụng riêng biệt. Mỗi nhóm
khác nhau quy định về thủ tục tố tụng được sử dụng để giải quyết những loại tranh
chấp khác nhau, nên không thể áp dụng quy định về thủ tục tố tụng này để giải
quyết các tranh chấp thuộc phạm vi điều chỉnh của các quy định về thủ tục tố
tụng khác. Việc áp dụng sai pháp luật sẽ làm cho các tiêu chí khách quan bị đảo
lộn, dẫn đến những hậu quả xấu về kinh tế - xã hội.
Sự hình thành nền kinh tế thị trường ở nước ta trong những năm qua
diễn ra với tốc độ nhanh chóng và đã đưa nền kinh tế nước ta thành một điểm
nóng của kinh tế thế giới. Kinh tế thị trường cũng đã đem lại hệ quả tất yếu là
làm gia tăng các tranh chấp kinh tế. Các tranh chấp đó, ngày càng trở nên phong
phú hơn về chủng loại; gay gắt, phức tạp hơn về tính chất và quy mô. Vì vậy,
việc áp dụng các hình thức và phương pháp giải quyết phù hợp, có hiệu quả đối
với mỗi loại tranh chấp đã trở thành một đòi hỏi khách quan để bảo vệ các
quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể kinh tế, bảo đảm nguyên tắc pháp
chế, thông qua đó góp phần tạo lập môi trường pháp lý lành mạnh để thúc đẩy
quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Ở nước ta trong những năm qua, pháp luật
về giải quyết tranh chấp kinh tế và những biện pháp đảm bảo thực thi pháp luật
về giải quyết tranh chấp kinh tế trong đời sống, chưa thực sự có hiệu quả nên
chưa tạo ra được sự tin tưởng của các doanh nhân. Do đó, trong quá trình giải
quyết các tranh chấp, mâu thuẫn trong kinh doanh, đã xuất hiện nhiều cách thức
giải quyết trái pháp luật, như: Sử dụng "đầu gấu", bắt cóc thân nhân của chủ
nợ… Trong các hình thức sai trái đó, việc áp dụng các quy phạm pháp luật hình
sự để giải quyết các tranh chấp phát sinh trong quan hệ kinh tế, dân sự đã không
còn là hiện tượng cá biệt. Đã xảy ra những trường hợp cơ quan tố tụng hình sự
tiến hành điều tra, truy tố, xét xử những chủ thể kinh doanh khi hành vi của họ
chỉ thuần túy là hành vi kinh tế, dân sự. Việc đó, không chỉ làm đảo lộn trật tự
pháp luật mà còn gây ra những hậu quả rất đáng lo ngại cho đời sống kinh tế -
xã hội của đất nước. Nỗi lo của các nhà đầu tư các thương nhân, các chủ thể
kinh doanh về việc có thể bị điều tra, truy tố, xét xử đã làm tăng thêm yếu tố rủi
ro trong kinh doanh, hạn chế rất lớn sự sáng tạo, tính mạnh dạn của các chủ thể
kinh doanh trong việc quyết định đầu tư, sản xuất. Trước tình trạng lạm dụng
pháp luật hình sự đối với các tranh chấp kinh tế ở nước ta, ngày 31 tháng 3 năm
1998, Thủ tướng Chính phủ đã có Chỉ thị số 16/1998/CT-TTg về giải quyết các
kiến nghị của doanh nghiệp. Chỉ thị nêu rõ:
Bộ Nội vụ cần quán triệt trong toàn ngành chấp hành nguyên
tắc nghiệp vụ; tăng cường công tác phòng ngừa, lấy phòng ngừa là
chính; không được lạm dụng chức, quyền để gây phiền hà cho doanh
nghiệp; phối hợp với Bộ Tư pháp, Thanh tra nhà nước, Viện kiểm sát
nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao nghiên cứu hướng dẫn, phân
biệt cụ thể phạm vi tranh chấp kinh tế với quan hệ hình sự; phân định
rõ các vi phạm về hành chính kinh tế với các vi phạm hình sự. Bộ Tư
pháp chủ trì cùng các ngành liên quan nghiên cứu các biện pháp để
thực hiện chủ trương chống "hình sự hóa" các quan hệ kinh tế dân sự
[8].
Trên thực tiễn hiện nay, hiện tượng pháp lý tiêu cực đó vẫn tồn tại
nhưng được che đậy, ẩn nấp, biến dạng và vẫn được sử dụng để giải quyết
những tranh chấp kinh tế, dân sự, đặc biệt là các tranh chấp liên quan đến các
khoản vay, nợ, vi phạm hợp đồng. Đi tìm lời giải cho hiện tượng tiêu cực trên
trong điều kiện hiện nay vẫn còn là vấn đề cần phải nghiên cứu. Xuất phát từ
nghề nghiệp và công việc của mình, chúng tôi đã lựa chọn đề tài "Áp dụng pháp
luật giải quyết các tranh chấp kinh tế ở nước ta hiện nay" để thực hiện luận
án Tiến sĩ.
2. Tình hình nghiên cứu
Áp dụng pháp luật hình sự để giải quyết các tranh chấp kinh tế ở nước
ta trong những năm qua là một hiện tượng pháp lý tiêu cực được rất nhiều
người quan tâm. Rất nhiều cuộc hội thảo khoa học đã được các cơ quan nghiên
cứu, các bộ, các trung tâm tổ chức để bàn thảo về vấn đề này, như: Các hội thảo
khoa học của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Bộ Công an, Câu
lạc bộ pháp chế doanh nghiệp Bộ Tư pháp, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam… Đã
có rất nhiều công trình nghiên cứu về hiện tượng này, như:
1. Phạm Duy Nghĩa (2000), Vấn đề hình sự hóa các giao dịch dân sự kinh
tế ở Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 6, tr. 30-43.
2. Nguyễn Thúy Hiền (1999), Hình sự hóa các quan hệ dân sự, kinh tế -
Thực trạng, biện pháp giải quyết trong giai đoạn hiện nay, Kỷ yếu Hội thảo khoa
học: "Pháp luật về tội phạm kinh tế và bảo vệ môi trường", Dự án VIE/98/001,
Hà Nội.
3. Nguyễn Văn Hiện (2001), Những biểu hiện của tình trạng hình sự
hóa các giao dịch dân dự, kinh tế và biện pháp khắc phục, Thông tin Khoa học
pháp lý, số 9, tr. 135-146.
4. Đinh Mai Phương, Nguyễn Văn Cương (2001), Hình sự hóa các giao
dịch dân sự, kinh tế - Nhận diện và giải pháp khắc phục, Thông tin Khoa học
pháp lý, số 9, tr. 147-155.