§ SỰ HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN VÀ CẤU TRÚC
CỦA MẦM RĂNG
MỤC TIÊU
1- Phát biểu và thảo luận được những nguyên lý của phát triển cá thể trong sự
hình thành răng.
2- Mô tả được quá trình hình thành nguyên mầm răng.
3- Mô tả được sự hình thành và phát triển các thành phần của mầm răng ở giai
đoạn sớm.
4- Mô tả được cấu trúc và chức năng các thành phần của mầm răng.
MỞ ĐẦU: CÁC NGUYÊN LÝ VỀ SỰ PHÁT TRIỂN CÁ THỂ CỦA RĂNG
1- Các quá trình sinh học phát triển không chỉ diễn ra trong thời kỳ phôi thai của
mỗi cá thể mà còn tiếp tục sau khi đã ra đời: Sự phát triển của răng bắt đầu ở phôi
tuần thứ 5, răng sữa bắt đầu mọc khi trẻ được 5 –6 tháng tuổi; trong khi đó, quá trình
hình thành giai đoạn mầm răng khôn bắt đầu khi trẻ được 6 tuổi và thân răng được
hoàn thành vào khoảng 15 tuổi, mọc lúc 18 –25 tuổi, (cũng theo những qui luật sinh
học đã chi phối đối với các răng sữa vốn phát triển từ trước khi cá thể ra đời).
2- Các quá trình sinh học phát triển được định hướng một cách di truyền, trong một
số trường hợp, là ngoại di truyền (biểu sinh) vì trong quá trình đó, chúng lệ thuộc
vào một loạt các yếu tố môi trường mà các yếu tố này có thể thay đổi kết quả đã
được định trước về mặt di truyền. Các quy luật sinh học chi phối sự phát triển răng
và mọi quá trình sinh học cấu trúc là giống nhau cho tất cả các răng, không phân
biệt là răng sữa, răng kế tiếp hay răng thay thế. (Thí dụ: sự hình thành men răng là
giống nhau về nguyên tắc bất kể là thân răng của răng cửa sữa hay răng cối nhỏ của
răng vĩnh viễn).
3- Tiếp theo sau những quá trình đưa đến việc hình thành răng được bắt đầu và phối
hợp theo thời gian và không gian, mỗi răng phát triển độc lập với nhau, là kết quả
của các hoạt động chế tiết phối hợp của các tế bào đã xuất hiện từ ngoại bì và trung
bì (ngoại trung mô).
I. NGUYÊN MẦM RĂNG
Các bằng chứng từ nghiên cứu phôi thai học thực nghiệm, tái tổ hợp DNA và hóa học tế
bào miễn dịch gần đây cho thấy biểu mô cung mang thứ nhất là cơ sở cho sự khởi đầu phát
triển răng. Ở phôi người, sự phát sinh răng bắt đầu từ 28 đến 40 ngày sau thụ tinh (giai
đoạn carnegie hay là giai đoạn phát triển sớm của phôi). Ở thời điểm này, phôi có độ dài
đầu-mông (CRL: Crown-Rump Length) khoảng 7 – 9 mm. Hàm dưới và cung móng đã
hình thành, sàn của hốc miệng nguyên thủy (ống miệng) đã đóng, các lồi và các củ hình
thành lưỡi đã nhận biết được, các mào mũi bên và vòm miệng nguyên thủy đã tạo thành.
Trong pha phát triển này của ngoại bì, biểu mô phủ của hốc miệng nguyên thủy có một lớp
tế bào vuông thấp.
1
hoangtuhung.com
Trước đó, từ ngày thứ 18, lớp ngoài của ngoại bì phôi hình thành tấm thần kinh; các tấm
thần kinh sau đó uốn theo trục dài để hình thành một rãnh, hai bờ của rãnh nổi cao để tạo
thành các nếp thần kinh, các nếp dần dần gặp nhau ở đường giữa để tạo thành ống thần
kinh (Hình 1.1); ống thần kinh đóng lại ở tuần thứ tư. Tại thời điểm này, một tập đoàn tế
bào đặc biệt tách ra từ các nếp: tế bào mào thần kinh (Hình 1.2). Các tế bào này di cư bên
dưới bề mặt biểu mô vùng đầu cổ để tạo thành nhiều tế bào khác nhau. Các tế bào này là
những phần hợp thành của nhiều mô: thần kinh giao cảm, tế bào sắc tố, sụn của các cung
mang… chúng góp phần tạo thành mô liên kết vùng đầu mặt trong đó có các mô liên kết
của răng. Mặc dù có nguồn gốc ngoại bì, tế bào mào thần kinh thể hiện một số đặc điểm
của trung mô và kết hợp với trung mô để tạo thành ngoại trung mô (Hình 1.3).
1.1. Các dải sinh học báo hiệu sự hình thành răng
1.1.1. Tăng sinh biểu mô hốc miệng nguyên thủy
Chỉ báo đầu tiên của sự bắt đầu phát triển răng diễn ra một cách riêng lẻ trên các
mào xung quanh hốc miệng (mào hàm trên, mào hàm dưới và mào mũi giữa). Đó là
những vùng dày lên có giới hạn của biểu mô ở vùng các răng cửa và răng cối (sữa)
tương lai. Bắt đầu bằng sự thay đổi của các tế bào hình vuông, chúng trở thành
những tế bào dài, thon, hình trụ. Sự dày lên là kết quả của sự tăng sinh biểu mô diễn
ra vuông góc với bề mặt. Ngoại trung mô có tác dụng cảm ứng đối với biểu mô niêm
mạc miệng để hướng dẫn quá trình thành lập răng
1.1.2. Biểu mô phát sinh răng
Với sự tăng sinh của biểu mô hốc miệng nguyên thủy, một “biểu mô phát sinh
răng” được tạo thành, gồm một lớp có 2-3 hàng tế bào lát, phủ lên trên lớp tế bào
đáy hình trụ ngắn gồm 1-3 hàng tế bào. Biểu mô này phân cách với trung mô bởi
màng đáy. Ở dưới vùng biểu mô dày lên, bắt đầu có sự tụ đặc các tế bào (trung mô
biệt hoá, tụ đặc, tiền thân của nhú răng, bao răng).
Vào ngày thứ 40 đến 44 sau thụ tinh, vòm miệng nguyên thủy đã phát triển, các sườn dốc
vòm miệng của các mào hàm trên xuất hiện ở hai bên lưỡi, lưỡi đã đạt được một kích thước
đáng kể. Tuy vậy, chưa có sự phân biệt giữa môi và các gờ xương ổ ở cả hàm trên lẫn hàm
dưới. Ở cung hàm dưới, vùng dày lên của biểu mô xuất hiện ở phần sau sớm hơn so với
phần phía trước. Ở hàm trên, quá trình diễn ra trước khi hợp nhất hai mào mũi giữa. Đây
được gọi là dải “biểu mô nguyên thủy”, dải “sinh răng” hay là tấm răng (Hình 1.4). Vào
lúc này, không có một mầm răng nào trên đó. (Sự hình thành các dải sinh học báo hiệu bắt
đầu sự phát triển của răng, được hướng dẫn bởi lớp dưới biểu mô của ngoại trung mô có
nguồn gốc từ mào thần kinh. Ngoại trung mô này, còn được gọi là trung mô xác lập răng
có thể đã được lập trình cho nhiệm vụ của chúng trong quá trình di chuyển) (Hình 1.5).
1.1.3. Lá răng
Dải biểu mô phát sinh răng sớm tạo thành một cung liên tục, gọi là lá răng đi qua
đường giữa phía trước (khoảng ngày thứ 44 đến 48 sau thụ tinh). Ở các cung hàm
trên, chúng nằm ở phía ngoài hơn so với cung hàm dưới.
Theo một vài tác giả, hai lá biểu mô: lá ngách miệng và lá răng chính danh có chung
nguồn gốc. Các tác giả khác coi dải biểu mô nguyên thủy ở giai đoạn này là lá răng và coi
lá ngách miệng là kết quả của sự tăng sinh độc lập của biểu mô hốc miệng về sau. Thực ra,
2
hoangtuhung.com
liên hệ về vị trí giữa mầm răng và lá ngách miệng ở vùng trước có khác với vùng sau: Ở
vùng trước, lá ngách miệng xuất hiện trực tiếp theo mặt phẳng đứng ngang với mầm các
răng và lá răng; Ở vùng sau, lá ngách miệng phát triển tách biệt và có một khoảng cách
đáng kể về phía bên so với lá răng (Hình 1.7).
1.2. Nguyên mầm răng
Nguyên mầm là những đám tế bào tiến vào trung mô do sự tăng sinh nhanh của các
tế bào đáy trực tiếp từ dải biểu mô nguyên thủy.
Nguyên mầm của các răng sữa bắt đầu xuất hiện trước tiên ở vùng răng cối sữa thứ I
hàm dưới; Ở hàm trên, chúng bắt đầu ở vùng răng cửa. Nguyên mầm của tất cả các
răng cửa, nanh, cối sữa I có thể được thấy ở khoảng ngày thứ 44 đến 48 sau thụ
tinh; vào lúc này biểu mô hốc miệng nguyên thủy đã có đặc điểm chung là có nhiều
lớp tế bào, sụn Meckel đã xuất hiện, cơ hàm móng đã phủ lan ra toàn bộ sàn miệng.
Khoảng ngày thứ 48 đến 51 sau thụ tinh, ở cả hàm trên và hàm dưới, lá ngách miệng
chẻ ra để tạo thành ngách miệng, sụn Meckel được hình thành đầy đủ và sự tạo
xương bắt đầu, các nguyên mầm của răng cối sữa II xuất hiện (ngày thứ 51-53).
Trong một số trường hợp, có thể có nguyên mầm kép ở dải biểu mô và vì vậy, có các
răng dư (thừa) sữa hoặc vĩnh viễn phát triển và mọc lên bên cạnh các răng trên cung
răng.
3
hoangtuhung.com
Hình 1.1: Sự phát triển của ống thần kinh
Ống thần kinh
Hình 1.2:
Sự phát triển của mào thần kinh
Tấm thần kinh
Rãnh thần kinh
Mào thần kinh
Mào thần kinh
Hình 1.3:
Sự di cư của các tế bào mào
thần kinh (phôi 4 tuần)
A: Phôi
B: thiết đồ qua phôi tại a
Tấm thần kinh
Hình 1.4:
Vị trí của các dải biểu mô nguyên thủy
4
hoangtuhung.com
Hình 1.5:
Sự phát triển của dải biểu mô
nguyên thủy
Mỏm hàm trên
Mỏm hàm dưới
Dải biểu mô
nguyên thủy
Ngoại trung mô
Lưỡi
Hình 1.6:
Giai đoạn nụ của thai 8 tuần (36 mm CRL)
(chú ý vị trí và khoảng cách của các mầm)
Lá ngách miệng
Hình 1.7:
Giai đoạn nụ (chú ý vị trí của lá ngách
miệng)
Lưỡi
Lá ngách miệng
Nụ răng
5
hoangtuhung.com