Báo cáo khoa hc:
Điều tra, đánh giá s dng tài nguyên n-c mt
tnh kon tum thuc vùng tây nguyên
T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp 2007: TËp V, Sè 1: 43-48 §¹i häc N«ng nghiÖp I
§iÒu tra, ®¸nh gi¸ sö dông tµi nguyªn n−íc mÆt
tØnh kon tum thuéc vïng t©y nguyªn
Survey and evaluation the utilization of water resource in Kontum province,
central highland
Vò Quang An1, NguyÔn Quang Häc2
SUMMARY
Kon Tum province with area of 9614.5 km
2
belongs to high mountainous area of Northern
part of Central highland. The mountainous area with slope of more than 15
0
occupies 40% of
natural area, has plateau topography with the elevation from 1100 to 1300m ASL. The
population includes 15 ethnic groups. The most populous group is Se Dang, Ba Na but the least
populous one is De Trieng, Brau, Giarai, and Roman. The average population identity is 38
capita per km
2
. Water resource is quite abundant. The average total annual rainfall is 2050 mm
or 19.7x10
9
m
3
. It is often not enough water for living or agriculture in dry season. The surface
water flow in rivers reaches 16x10
9
m
3
(507 m
3
/s), in which from 70 to 80% of annual flow
concentrates in flooding season (June, July-October, November) but only 20 to 30% is for dry
season. This is the reason for excessiveness water in flooding season but lack of water in dry
season. It can be said that water demand is only 10% of surface water resource in most of time
and is from 20 to 30% of total surface water in February, March, and December. Drought is
often severe in dry season, especially in place without irrigation system. Water demand forecast
for 2010 will be from 1.24 to 2.06 times more than current demand. It needs to restore and
improve current irrigation handiworks and build more irrigation handiworks, hydroelectric
projects along rivers, streams to regulate water resource and create electricity. Furthermore, it
needs to implement other solutions in exploitation, utilization, and protect water resources with
sustainable development view.
Key words: estimation, flow, hydroelectric, irrigation, water demand.
1. §Æt n ®Ò
N−íc mét trong nh÷ng nh©n tÝnh
quyÕt ®Þnh trong ph¸t triÓn kinh tÕ, x" héi cña
mét tØnh, ng, khu vùc hay quèc gia.
y, n−íc ®−îc coi t tµi ngun q gi¸
®îc khai th¸c sö dông cho nhiÒu c
®Ých kc nhau nh−: sö ng cho ¨n ng,
sinh ho¹t, cho t−íi n−íc trong n xuÊt ng
nghiÖp, cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, th−¬ng
nghiÖp, ch vô, chÕ biÕn, pc vô cho giao
th«ng, nu«i trång thuû s¶n ®¸nh b¾t h¶i
s¶n v.v...
TØnh Kon Tum thuéc phÝa B¾c khu vùc
T©y Nguyªn cã thÕ m¹nh vÒ tµi nguyªn ®Êt, tµi
nguyªn rõng, cã nhiÒu s¶n phÈm c©y hµng h
lín y c«ng nghiÖp, ®ång thêi mét trong
nh÷ng ®Þa bµn chiÕn l−îc an ninh quèc phßng
cña n−íc ta (TrÇn Thanh Xu©n & cs, 2003).
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh x" héi hiÖn
t¹i còng nh− t−¬ng lai cña tØnh Kon Tum, ®ßi
hái nhu cÇu nguån n−íc phôc cho sinh
ho¹t, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, t−íi c©y c«ng
nghiÖp, ph¸t ®iÖn vµ c¸c nhu u kh¸c cña tØnh
mét trong c¸c vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra mét c¸ch
cÊp thiÕt, t qu¶ nghiªn cøu nµy gãp phÇn
1
Së Tµi nguyªn- M«i tr−êng Kon Tom.
2
Khoa §Êt & M«i tr−êng, Tr−êng §H N«ng nghiÖp I.
lµm c¨n khoa häc vµ thùc tiÔn cho
quy ho¹ch, khai th¸c sö dông hiÖu qu¶, bÒn
v÷ng tµi nguyªn n−íc phôc c¸c nhu cÇu
dïng n−íc ph¸t triÓn kinh x" héi trªn ®Þa
bµn tØnh Kon Tum hiÖn t¹i t−¬ng lai ®Õn
n¨m 2010.
2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
Thu thËp, ph©n tÝch liÖu khÝ t−îng c¸c
tr¹m (thÞ x" Kon Tum, thÞ trÊn: §¾k T«, Sa
ThÇy, §¾k Gl©i KoPl«ng), liÖu thèng kª
kinh x" i tØnh, c¸c liÖu tµi liÖu
liªn quan a c¸c Tµi nguyªn & M«i
tr−êng, Khoa häc C«ng nghÖ, N«ng nghiÖp
& ph¸t triÓn n«ng th«n ...
§iÒu tra kh¶o s¸t ®o sung m−a, c
h¬i t¹i 4 ®iÓm ®¹i diÖn (§¾k CÊm, Yasia, Diªn
B×nh vµ §¾k Kan). §iÒu tra hiÖn tr¹ng sö dông
®Êt, tm thùc vËt vµ lÊy 100 mÉu n−íc t ë
c¸c ®iÓm ®¹i diÖn l−u vùc (§¾k Bla,
Kr«ngP«k«, Sa ThÇy, §¾kBsi, §¾k Uy,
Yaly) ph©n ch c¸c chØ tiªu: hµm l−îng Fe2+,
S04
2-, N03-, Cl-, Ca2+, Mg2+, As, Hg, Pb, Zn,
BOD, Ph, c¸c chÊt l¬ löng, cïng c¸c chØ tiªu vi
sinh nh− tæng Coliform vµ Fecal coliform,
muèi EC, ®é kiÒm SAR...
C¨n cø theo ®Þnh møc ®Ó b¸o nhu cÇu
n−íc cho c¸c nh vùc sinh ho¹t, c«ng nghiÖp,
dÞch vô, m«i tr−êng...
Sö dông phÇn mÒm GIS thµnh lËp c¸c b¶n
®å chuyªn ®Ò (b¶n ®å th¶m thùc vËt, b¶n ®å
hiÖn tr¹ng kh« h¹n, b¶n ®å l−îng m−a n¨m,
b¶n ®å l−îng dßng ch¶y n¨m...), phÇn mÒm
Microsoft Excel ®Ó liÖu c¸c
dông ch−¬ng tr×nh CROPWAT ®Ó tÝnh l−îng
n−íc cho nhu cÇu t−íi n«ng nghiÖp ...
3. KÕt qu¶ nghiªnu
3.1. Mét ®Æc ®iÓm chung ®iÒu kiÖn
nhiªn, kinh tÕ x· héi cña vïng nghiªn cøu
TØnh Kon Tum lµ tØnh thuéc vïng nói cao,
n»m phÝa c T©y Nguyªn, víi tæng diÖn tÝch
nhiªn 9614,5 km2, cã to¹ ®é ®Þa tõ
13055’10’’ ®Õn 15027’15’’ ®é B¾c
107020’15’’ ®Õn 1080 32’30’’ kinh ®é §«ng.
PhÝa T©y gi¸p víi Lµo Campuchia, phÝa
§«ng gi¸p tØnh Qu¶ng Ng"i, phÝa B¾c gi¸p
tØnh Qu¶ng Nam phÝa Nam gi¸p tØnh Gia
Lai. PhÇn lín l"nh thæ tØnh n»m phÝa T©y
Tr−êng S¬n, ®Þa h×nh thÊp dÇn B¾c xuèng
Nam vµ tõ §«ng sang T©y. §Þa h×nh ®åi nói cã
®é dèc lín h¬n 15 ®é chiÕm 40% diÖn tÝch
toµn tØnh, cã ®Þa h×nh nói cao (®Ønh Ngäc Linh
cao 2598m), ®Þa h×nh ®åi cã ®é cao trung b×nh
400-500m. §Þa h×nh thung lòng gåm thung
lòng s«ng P«K« thung lòng s«ng Sa ThÇy.
§Þa h×nh cao nguyªn m phÝa §«ng Nam
khèi Ngäc Linh cao nguyªn KonPl«ng
®é cao trung b×nh 1100-1300m.
TØnh ®Æc ®iÓm khÝ hËu thuéc vïng
nhiÖt ®íi giã mïa cao nguyªn, mïa m−a b¾t
®Çu th¸ng IV ®Õn th¸ng X mïa kh«
th¸ng XI ®Õn th¸ng IV n¨m sau. L−îng bøc x¹
n¨m 220-240Kcal/cm2, th¸ng Ýt nhÊt 13-
15Kcal/cm2, th¸ng nhiÒu nhÊt 23-
25Kcal/cm2, ®¸nh gi¸ chung tØnh thuéc vïng
bøc kh¸ lín, c©n b»ng bøc ®¹t 95-
115Kcal/cm2. Tæng giê n¾ng trung b×nh
n¨m 2100-2400 g n¾ng. NhiÖt ®é dao
®éng tõ 18,3- 25,70C, tæng nhiÖt ®é n¨m 7744-
84560C, biªn dao ®éng ngµy ®ªm lín 8-
100C, suÊt gi¶m nhiÖt ®é 0,5-0,60C khi ®Þa
h×nh lªn cao 100m.
Trªn ®Þa bµn tØnh 15 n c, trong ®ã
d©n téc thiÓu chiÕm 54%, ®«ng nhÊt
ng−êi Sª §¨ng, Ba Na, Ýt nhÊt DªTriªng, Br©u,
Giarai, R¬m©n... MËt ®é d©n b×nh qu©n
toµn tØnh 38 ng−êi/km2, ®«ng nhÊt thÞ x" Kon
Tum 307 ng−êi/km2, thÊp nhÊt huyÖn Sa ThÇy
12,5 ng−êi/km2. HiÖn nay 16 x", ph−êng
thÞ trÊn ®−îc c«ng nhËn phæ p trung häc
së, 60 x" thuéc diÖn ®ãi nghÌo ®Æc biÖt
khã kh¨n. cÊu kinh n¨m 2004 ngµnh
n«ng nghiÖp 42,68%, c«ng nghiÖp x©y dùng
20,83% vµ th−¬ng nghiÖp dÞch 36,49%.
Trong t−¬ng lai phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010
träng n«ng nghiÖp chiÕm 18-39%, ng
nghiÖp x©y dùng 16-17% th−¬ng nghiÖp
dÞch vô 36-37%; thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ng−êi phÊn ®Êu ®¹t b×nh qu©n 410 - 420
USD/ng−êi/n¨m (Côc Thèng tØnh Kon
Tum, 2004).
së tÇng ®ang ®−îc ph¸t triÓn víi
giao th«ng ®−êng tuyÕn ®−êng C
Minh, Quèc lé 24, Quèc 40 vµ tØnh
672,673, 675,676... C«ng tr×nh thuû ®iÖn võa
nhá 90 c«ng tr×nh víi 7 hå chøa, 80 ®Ëp
d©ng, diÖn tÝch t−íi míi ®¹t 3725 ha chiÕm
46% diÖn tÝch thiÕt kÕ. Thuû ®iÖn YaLy
trªn s«ng San ®ang ho¹t ®éng, ®ang x©y
dùng thuû ®iÖn PlªiKr«ng, Sª San 3...
86,8% sè x" ®−îc dông ®iÖn. N−íc sinh
ho¹t míi cung cÊp ®¹t 28% d©n sè t trÊn,
thÞ x". CÊp n−íc sinh ho¹t n«ng th«n ®¹t 60%
d©n.
3.2. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng tµi nguyªn n−íc
trªn ®Þa bµn tØnh Kon Tum
Tµi nguyªn n−íc m−a
Trªn liÖu quan tr¾c nhiÒu n¨m
cña §µi khÝ t−îng thuû v¨n khu vùc T©y
Nguyªn (1977- 2004) t¹i 10 tr¹m trong tØnh vµ
mét sè tr¹m kh¸c cña c¸c tØnh l©n cËn cho biÕt
ph©n m−a trong n¨m b×nh qu©n ë Kon
Tum lµ 2050mm/n¨m vµ ®¸nh gi¸ theo c l−u
vùc s«ng gåm: l−u vùc s«ng Kr«ng P«K« biÕn
®æi 1800 - 2800mm/n¨m, trong ®ã l−u
Trung NghÜa trªn 3000mm/n¨m, trung l−u ®¹t
2000mm/n¨m, th−îng l−u §¾kGlªi ®¹t
1660mm/n¨m. L−u vùc s«ng §¾k Bla l−îng
m−a trung nh 1700-1800mm/n¨m, trong ®ã
ë vïng tròng Kon Tum ®¹t trªn 3000mm/n¨m,
th−îng nguån §¾k NghÐ §¾k AK«i
1800-2400mm/n¨m. S«ng Sa ThÇy biÕn ®éng
1800-2400mm/n¨m, trong ®ã th−îng l−u trªn
2200mm/n¨m, l−u 1800-2200mm/n¨m.
L−u vùc thuéc khu vùc c¸c s«ng ng¹n Sª
San chç nhËp l−u s«ng §¾k Bla vµo s«ng
Kr«ngPk« ®Õn biÕn giíi C¨mPuchia 1800-
2200mm/n¨m. L−u vùc c¸c s«ng ch¶y tØnh
Qu¶ng Nam (s«ng §¾k Mi) Qu¶ng Ng"i
(s«ng §¾k SªL«, s«ng Re) cã l−u l−îng 2800-
3200mm/n¨m.
§¸nh gi¸ ph©n phèi m−a theo thêi gian
trong n¨m cho thÊy: Mïa m−a chiÕm 80-95%
tæng l−îng m−a/n¨m, thêi gian th¸ng IV
®Õn th¸ng X th−êng l−îng m−a lín trªn
100mm. Mïa kh« l−îng m−a chiÕm 15-20%
tæng l−îng m−a/n¨m, o dµi th¸ng XI ®Õn
th¸ng IV n¨m sau. ngµy m−a trong n¨m
kho¶ng 130-150 ngµy, trong mïa kh« cã
ngµy m−a rÊt Ýt, n¨m vµi th¸ng kh«ng m−a
g©y nªn h¹n h¸n rÊt nghiªm träng.
ChÊt l−îng n−íc m−a cã lo¹i h×nh ho¸
häc chñ yÕu Carbonat, Bicarbonat Chlorua,
nh×n chung cã tÝnh axÝt (pH 5,7-6,5), tæng hµm
l−îng muèi kho¸ng trong n−íc rÊt nhá
(<100mg/l), nång ®é c¸c nguyªn tè trong n−íc
m−a nhá h¬n giíi h¹n cho phÐp ®èi víi n−íc
dïng cho ¨n uèng sinh ho¹t nhiÒu lÇn
(Trung t©m Tiªu chuÈn chÊt l−îng, 2002). §©y
nguån n−íc ®¸p øng cho nhu cÇu sinh ho¹t,
¨n uèng cho khu vùc n«ng th«n, vïng s©u,
vïng xa.
Tµi nguyªn n−íc mÆt
Sù ph©n bè cña dßng ch¶y trong n¨m theo
kh«ng gian l"nh thæ ë Kon Tum do ¶nh h−ëng
cña ®Þa h×nh nªn ph©n ®un dßng
ch¶y (M0) trong tØnh kh«ng ®ång ®Òu biÕn
®éng 20l/s.km2-60l/s.km2. L−u vùc s«ng
Kr«ngP«K« M0 biÕn ®æi 25-50l/s.km2,
trong ®ã l−u 20-25l/s.km2 th−îng l−u
50-60l/s.km2. L−u vùc s«ng §¾k Bla, gi¸ t
M0 xu h−íng gi¶m dÇn th−îng l−u vÒ
l−u, ®ã lµ ë th−îng nguån s«ng §¾k NghÐ,
§¾k Ak«i 50-60l/s.km2, gi¶m xuèng cßn
20-25l/s.km2 ë l−u. C¸c s«ng nh¸nh b¾t
nguån tõ Gia Lai cã M0 25-30l/s.km2. L−u vùc
s«ng Sa ThÇy cã M0 dao déng tõ 25-35l/s.km2.
Th−îng nguån s«ng Gi»ng, §¾k Mi ch¶y
Qu¶ng Nam s«ng Re, §¾k Se ch¶y
Qu¶ng Ng"i M0 50-60l/s.km2. C¸c s«ng
§¾k La M0 50-60l/s.km2, s«ng §¾k
M0 30-40l/s.km2...®ã tÝnh to¸n ®−îc
tæng l−îng n−íc ch¶y n¨m cña s«ng San
®¹t 8,11.109 m3; c¸c s«ng ch¶y sang tØnh
Qu¶ng Nam ®¹t 1,22.109m3; c¸c s«ng ch¶y
sang tØnh Qu¶ng Ng"i ®¹t 1,56.109m3 c¸c
s«ng ch¶y sang Lµo, Camphuchia ®¹t
0,310.109m3.
ph©n phèi dßng ch¶y trong n¨m theo
thêi gian ë Kon Tum hµng n¨m xuÊt hiÖn
dßng ch¶y mïa lò vµ mïa c¹n. Mïa lò trªn c¸c
s«ng th−êng t ®Çu vµ kÕt thóc sau mïa m−a
1-2 th¸ng, do ¶nh h−ëng cña d"y Tr−êng S¬n,
nªn chÕ ®é m−a gi÷a c¸c s«ng phÝa t©y
(s«ng Kr«ng K«, Sa ThÇy) ë phÝa ®«ng
tØnh (s«ng §¾k Bla, th−îng nguån c¸c s«ng
§¾k Mi, §¾k Se,L«, Re) kh¸c nhau.
Mïa c s«ng phÝa t©y t ®Çu th¸ng VI
kÕt thóc th¸ng XI, c¸c s«ng phÝa ®«ng tõ th¸ng
VII ®Õn th¸ng XII. L−îng n−íc tËp trung 3
th¸ng mïa chiÕm 45-52% l−îng n−íc ch¶y
toµn n¨m. L−u l−îng n−íc ch¶y th¸ng II-IV
chiÕm 15-21% l−îng n−íc ch¶y toµn n¨m.
Th¸ng III hay th¸ng IV lµ th¸ng l−u l−îng
trung b×nh th¸ng nhá nhÊt, chiÕm 2,0-3,5%
l−îng dßng ch¶y toµn n¨m.
trªn ®Þa bµn tØnh tËp trung trªn s«ng
Kr«ng P«K« vµ §¾k Bla o th¸ng IX-XI, l−u
l−îng lín nhÊt trªn c¸c s«ng víi ®un
®Ønh øng víi tÇn xuÊt 1% trªn c¸c s«ng nhá
®¹t 5-6m3/s.km2 gi¶m ë l−u cßn
1,30m3/s.km2 trªn s«ng Kr«ng P«K«, §¾k Bla
vµ dßng chÝnh Sª San. Do mïa c¹n kÐo dµi 6-7
th¸ng th¸ng XII, I ®Õn th¸ng V, VI n¨m
sau, l−îng dßng ch¶y c¹n chiÕm kho¶ng 15-
25% tæng l−îng ch¶y n¨m.
ChÊt l−îng n−íc mÆt thÓ hiÖn qua c¸c chØ
tiªu vËt lý, ho¸ häc vi sinh (®" ®−îc ph©n
tÝch) ®Òu n»m trong giíi h¹n cho phÐp so víi
tiªu chuÈn ViÖt Nam n−íc cho ¨n uèng
chÊt l−îng n−íc cho t−íi c©y ®¶m b¶o m
trong giíi h¹n cho phÐp (Trung t©m Tiªu
chuÈn chÊt l−îng, 2002).
3.3. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng khai th¸c dông
n−íc cho c¸c nhu cÇu ph¸t triÓn kinh
héi
Khai th¸c n−íc phôc cÊp n−íc n«ng
th«n ®−îc khai th¸c n−íc mÆt n−íc d−íi
®Êt, b»ng nhiÒu gi¶i ph¸p c«ng tr×nh kh¸c
nhau: GiÕng ®µo c«ng tr×nh khai th¸c n−íc
d−íi ®Êt th«ng dông víi l−u l−îng trung b×nh
0,5-1,0m3/ngµy ®èi víi d©n téc thiÓu
1,5-2,5m3/ngµy ®èi víi d©n téc kinh. läc,
chøa tuú thuéc trÝ nguån n−íc, thÓ lµ
n−íc m−a, hoÆc n−íc mÆt, c¸c ®iÒu kiÖn
cña c¸c ®èi t−îng dïng n−íc. M¹ch n−íc
dông ë c ®iÓm thiªn h×nh thøc khai
th¸c n−íc ngÇm phôc ¨n uèng, sinh ho¹t,
víi l−u l−îng 3-5l/s cã thÓ x©y dùng thµnh
tr¹m p n−íc, hiÖn nay khai th¸c 158 ®iÓm
víi l−u l−îng khai th¸c tÝnh to¸n kho¶ng
400m3/ngµy. HÖ thèng n−íc tù ch¶y trong ®iÒu
kiÖn thÝch p, gi¶i ph¸p c«ng tr×nh khai th¸c
nguån n−íc mÆt chñ yÕu tõ n−íc suèi, cã tæng
céng 299 c«ng tr×nh víi t l−îng
904m3/ngµy.
HiÖn tr¹ng cÊp n−íc ®« ttËp trung chñ
yÕu ë thÞ x" Kon Tum nhµ m¸y n−íc tËp
trung khai th¸c n−íc s«ng §¾kBla, cßn c¸c thÞ
trÊn, quan kh¸c ®Òu khai th¸c n−íc ngÇm
t¹i chç. Tr÷ l−îng khai th¸c −íc tÝnh
7441m3/ngµy.
HiÖn tr¹ng n−íc dïng cho nhu cÇu t−íi:
HiÖn nay 169 c«ng tr×nh thuû lîi, tiÓu thuû
n«ng vµ hµng tr¨m ®Ëp t¹m míi ®¶m b¶o cung
cÊp n−íc 55,9% diÖn tÝch t−íi so víi thiÕt
®¶m b¶o cung cÊp n−íc cho 7,2% diÖn tÝch
®Êt n xuÊt n«ng nghiÖp cÇn t−íi. Do ®Æc
®iÓm ®åi nói ®i¹ h×nh dèc, chia c¾t m¹nh, dÉn
®Õn diÖn tÝch khu t−íi mçi c«ng tr×nh tõ 20-30
ha lµ cu, diÖn ch khu t−íi kho¶ng 100-
200ha rÊt Ýt, chÝnh vËy khi ®Çu t− x©y dùng
c«ng tr×nh thuû lîi chi phÝ lín hiÖu qu¶
kh«ng cao.
HiÖn tr¹ng dông n−íc cho ch¨n nu«i
hiÖn nay chñ yÕu dùa vµo n−íc nhiªn,
dông cho ch¨n nu«i tËp trung ch−a nhiÒu, víi
l−îng n−íc kho¶ng 4957m3/ngµy. dông
n−íc cho nu«i trång thuû s¶n th−êng ®−îc ¸p
dông trªn dßng ch¶y, chøa thuû lîi c¸c
ao hå nhá, nh×n chung ch−a ph¸t triÓn nhiÒu.
HiÖn tr¹ng n−íc dïng cho c«ng nghiÖp
ph¸t ®iÖn chñ yÕu trªn dßng San thuû
®iÖn YaLy ®ang ho¹t ®éng, ngoµi ra mét
®ang x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thuû ®iÖn lµ:
Th−îng Kon Tum, PlªiKr«ng, Sª San3, Sª San
3A, San 4 San 4A víi n−íc h÷u
Ých gÇn 5 m3 khèi n−íc, trong ®ã chøa
thuû ®iÖn Yaly 1037.106m3 n−íc. Víi kho
n−íc lín nµy t¹o nªn mét vïng chÞu ¶nh
h−ëng víi m«i tr−êng khÝ hËu, lµm t¨ng tr÷
l−îng n−íc ngÇm...Ngoµi ra cßn ph¸t triÓn 14
c«ng tr×nh thuû ®iÖn nhá phôc vô s¶n xuÊt
sinh ho¹t (TrÇn Thanh Xu©n vµ cs, 2003).