Báo cáo nghiên cứu khoa học: "Đặc sắc ngôn ngữ tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh"

§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 1b-2007

§Æc s¾c ng«n ng÷ tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh

Tãm t¾t. Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i chØ ra nh÷ng ®Æc s¾c ng«n ng÷ tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh: sö dông ®¾c ®Þa tõ ®Þa ph−¬ng vµ líp tõ cña khÈu ng÷; vËn dông thµnh ng÷, tôc ng÷ linh ho¹t, s¸ng t¹o; t¹o phong c¸ch khÈu ng÷ cho c©u v¨n; b¶o l−u nh÷ng mÆt tÝch cùc cña c©u v¨n biÒn ngÉu; du nhËp vèn tõ ngo¹i lai. Nh÷ng ®Æc s¾c nµy ®· t¹o nªn phong c¸ch ng«n ng÷ tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh, kh¼ng ®Þnh ®ãng gãp cña nhµ v¨n ®èi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i.

NguyÔn Quang TuÊn (a)

H

Träng Qu¶n… ®· sö dông líp tõ cña khÈu ng÷ kh¸ linh ho¹t vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao. NÕu nh− Tr−¬ng VÜnh Ký, Huúnh TÞnh Cña, NguyÔn Träng Qu¶n lµ nh÷ng ng−êi tiªn phong ®Æt nÒn mãng cho v¨n xu«i quèc ng÷ th× Hå BiÓu Ch¸nh lµ mét trong nh÷ng ng−êi lµm cho v¨n quèc ng÷ phong phó h¬n. ¤ng ch¾t läc lêi ¨n tiÕng nãi cña nh©n d©n vµ vËn dông vµo s¸ng t¸c cña m×nh kh¸ thuÇn thôc.

å BiÓu Ch¸nh ®−îc xem lµ mét trong nh÷ng ng−êi më ®−êng vµ cã nh÷ng ®ãng gãp lín cho sù h×nh thµnh nÒn tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Trong nh÷ng yÕu tè ®−a tíi thµnh c«ng cña tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh cã yÕu tè phong c¸ch ng«n ng÷. ë bµi viÕt nµy, chóng t«i sÏ tËp trung ph©n tÝch nh÷ng ®iÓm ®Æc s¾c trong ng«n ng÷ tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh ®Ó gãp phÇn lý gi¶i c¸i søc hót m¹nh mÏ mµ t¸c phÈm cña «ng cã ®−îc ®èi víi ®éc gi¶ mét thêi.

1. Sö dông ®¾c ®Þa tõ ®Þa ph−¬ng vµ líp tõ cña khÈu ng÷

NhËn bµi ngµy 05/12/2006. Söa ch÷a xong 28/12/2006.

103

VÒ ph−¬ng diÖn ng÷ ©m, tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh cho ng−êi ®äc thÊy ®−îc ®Æc ®iÓm ph¸t ©m cña ng−êi Nam Bé. ¤ng ®· thÓ hiÖn mét c¸ch ch©n thËt, sinh ®éng c¸ch nãi n¨ng cña ng−êi d©n miÒn Nam. Nhµ v¨n ghi l¹i c¸c biÕn thÓ ph¸t ©m trong lêi ®èi tho¹i cña nh©n vËt. Nh÷ng biÕn thÓ ph¸t ©m nµy th−êng diÔn ra ë bé phËn ©m chÝnh nh− b¸ nhùt (b¸ nhËt), ch¸c nghÜa (chuèc nghÜa), ®ên cÇm (®µn cÇm), h−ìn b−íc (ho·n b−íc), h−ên c«ng (hoµn c«ng), ®ên «ng (®µn «ng), bÊt nh¬n (bÊt nh©n), n−ng (n©ng), huª (hoa), ph−íc (phóc), hun (h«n), kiÕng (kÝnh), m¬i (mai), bÞnh (bÖnh), v−ng (v©ng), ch¸nh ®¸ng (chÝnh ®¸ng), hiÖp ý (hîp ý), chÝnh chiªn (chÝnh chuyªn)… Hå BiÓu Ch¸nh còng sö dông nh÷ng biÕn thÓ ph¸t ©m vÒ phô ©m ®Çu nh−: day (quay), nh¾m nhÝa (ng¾m nghÝa), Tr−íc Hå BiÓu Ch¸nh, nhiÒu nhµ v¨n Nam Bé ®· cã c«ng khai th¸c vµ ®−a vèn tõ ng÷ b×nh d©n Nam Bé vµo trong ®Þa h¹t v¨n häc nh− mét phong c¸ch ng«n ng÷. Trong nh÷ng truyÖn th¬ Lôc V©n Tiªn, D−¬ng Tõ-Hµ MËu, Ng− tiÒu y thuËt vÊn ®¸p, NguyÔn §×nh ChiÓu ®· sö dông nh÷ng tõ ng÷, nh÷ng c¸ch nãi sinh ®éng cña b¶n th©n ®êi sèng, cña ng«n ng÷ d©n gian Nam Bé. Tr−¬ng VÜnh Ký, Huúnh TÞnh Cña, NguyÔn Träng Qu¶n… lµ nh÷ng t¸c gi¶ ®Çu tiªn dïng ch÷ quèc ng÷ ®Ó viÕt v¨n xu«i. C¸c t¸c phÈm ChuyÕn ®i B¾c Kú n¨m Êt Hîi (1876), ChuyÖn kh«i hµi (1882) cña Tr−¬ng VÜnh Ký, ChuyÖn gi¶i buån (1885) cña Huúnh TÞnh Cña, TruyÖn thÇy Lazar« PhiÒn (1887) cña NguyÔn

§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 1b-2007

höi (ngöi), m¾c (®¾t), nhá møc (nhá søc), hùc hì (rùc rì), giåi (dåi), ch¾t lãt (ch¾t mãt), ®«i t«i (th«i n«i), giäi (räi), giît (lît), guén (cuén), kho¶ (tháa), lón thón (lón phón), nhÕu nh¸o (lÕu l¸o), v¾n (ng¾n), vång (trång), x¨ng x¸i (h¨ng h¸i)…

Nh©n vËt trong tiÓu thuyÕt cña «ng lµ nh÷ng con ng−êi Nam Bé víi nh÷ng c¸i tªn b×nh dÞ, ch©n chÊt, ®Æt theo thø vµ c¸ch x−ng gäi thø kÕt hîp víi tªn: Hai, Ba, T−, ót…, Hai LiÒn, Hai Cam, Hai Phôc, Ba Cã, Ba §iÖp, Ba Thêi, T− Cu, T− KiÕn, T− §á, T− TiÒn, N¨m §µo, N¨m Kiªu, S¸u Lý, S¸u Quýt… Nh÷ng con ng−êi ®ã g¾n liÒn víi tªn Êp, tªn lµng, tªn chî, tªn kªnh r¹ch hÕt søc Nam Bé: xãm R¹ch, xãm ChÝ Hoµ, xãm Cñi, lµng B×nh Th¹nh §«ng, kinh VÜnh TÕ, cÇu R¹ch BÇn, cÇu ¤ng L·nh, cÇu Kh¸nh Héi, chî Mü Lîi, chî Giång, chî Lín, chî §ñi, chî G¹o, chî Gß C«ng, chî CÇn Th¬, chî BÕn Thµnh, chî Thñ, cÇu Kho, chî CÇu Næi... §ã lµ m«i tr−êng ®Ó ng−êi d©n Nam Bé sinh sèng víi nh÷ng ngµnh nghÒ g¾n liÒn víi quª h−¬ng s«ng n−íc miÒn Nam nh− ch¨n vÞt, len tr©u, nghÒ theo g¸nh xiÕc rong, lµm v−ên, ruéng, rÉy, c©u rª, l¸i tµu, chÌo ghe…

ë ph−¬ng diÖn tõ vùng, ®éc gi¶ gÆp rÊt nhiÒu tõ ng÷ ®−îc nhµ v¨n sö dông phï hîp, ph¶n ¸nh ®−îc ®Æc tr−ng nãi n¨ng cña ng−êi d©n vïng ®Êt cùc Nam Tæ quèc. §ã lµ nh÷ng tõ chØ c©y cèi, s¶n vËt g¾n víi mét vïng s«ng n−íc mªnh m«ng: m¾m, ®−íc, bÇu, trµm, dõa n−íc, b«ng sóng, c©y cßng, c©y tra, ®Ëu hò, ®Ëu phéng, b¸nh ó, b«ng l−êng, b«ng lång ®Ìn, b«ng v«ng, c¸ chÏm, c¸ hè, c¸ ng¸c… §ã lµ c¸c tõ ng÷ chØ tr¹ng th¸i, tÝnh chÊt, ch¼ng h¹n: buån nghiÕn, n»m dµu dµu, ngåi chåm hçm, ®øng xí rí, ®i lÇm lòi, nãi mê ¬, ngñ nhÇu, ngã ch»ng ch»ng, nhÑ hÒu, buån hiu, lõ lõ, im re, ®øng dô dù mét håi, ngåi ngã c÷ng, n−íc m¾t n−íc mòi choµm ngoµm, ngåi chim bØm, mõng quýnh, chÕt ®iÕng, buån so, trßn v×n, nÝn khe, mÆt chõ bù, ngã chõng x¨n v¨n xÐo vÐo, n»m kh«ng côc cùa, r©u lón thón, nh¶y xoi xãi…

104

Hå BiÓu Ch¸nh còng cã nh÷ng c¸ch diÔn ®¹t hÕt søc Nam Bé, víi nh÷ng t×nh th¸i tõ: nghen, hen, vËy ta, h«n, h¸, chí…; víi nh÷ng c¸ch x−ng h«: qua, m¸, tÝa, thÈy, cæ, cán, th¼ng, s¾p nhá, ¶nh, chØ, b¶, æng, tao, m¸ nã, mÇy, tao, h¾n, y, m×nh… vµ nh÷ng ng÷ khÝ tõ ®Æt ë cuèi c©u hoÆc dïng ®Ó nhÊn m¹nh ý: bÊt nh©n h«n, d÷ h«n, m¾c gièng g×, cßn øc nçi g×, lµm gièng g×, thiÖt chí, nhiÒu h«n, mµ lµm g×, biÕt h«n, ®−îc h«n, nghe h«n, giµu gièng g×, nh− vÇy nÌ, ph¶i h«n, nghÜ nçi g×… NhiÒu tõ ®Þa ph−¬ng nÕu kh«ng ®−îc ®−a vµo mét ng÷ c¶nh cô thÓ th× sÏ rÊt khã hiÓu. Cã thÓ so s¸nh mét sè tõ ®Þa ph−¬ng trong tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh víi tõ “phæ th«ng” ®Ó thÊy râ ®iÒu ®ã: ch¸c nghÜa = chuèc nghÜa, mang nghÜa; ch¸ng = cho¸ng; chau vau = mÊt tinh thÇn, vÎ mÆt nh− ng−êi mÊt ngñ; ch¹y tê = b¸o c¸o; chiÕt: sÎ, chia; chim bØm = kh«ng nãi, kh«ng cã ý kiÕn, nÝn thinh; chõ bù: thông mÆt khi giËn d÷; cõ ng¹nh = cøng ®Çu, chèng ®èi; ®¸o ®Ó = tËn ®¸y, tËn cïng; ®Õm = mua sØ, b¸n sØ; leo cheo = lêi qua tiÕng l¹i; l−ng tóc = thiÕu thèn; m¶ng = chuyªn chó; nhôt nhôt = kh«ng cßn míi; tÇm ruång = lßng vßng, kh«ng cã chñ ®Ých; th¶ rÒu = ®i d¹o kh«ng cã môc ®Ých; trÞt = kÐo xuèng, xÖ xuèng; tré tr¹o = trõng

§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 1b-2007

trîn; ui ui = cã m©y che, kh«ng ®ñ ¸nh s¸ng; vi kiÕn = v©y c¸nh; viÕt n·o = viÕt nh¸p; vóc v¾c = móa tay, móa ch©n; x¼ng = nãi nÆng; x¸ng = tho¸ng; xèc = ®¶o lén ®Ó kiÓm ®iÓm; xäp = teo, xÑp; x¬ x¶i = x¬ x¸c, t¬i bêi; x¹c l¬ = kh«ng nhiÖt t×nh; töng = sang l¹i…

gÇn gòi víi nh©n d©n lao ®éng. Cïng víi nhiÒu nhµ v¨n kh¸c, Hå BiÓu Ch¸nh ®· khai th¸c tèi ®a líp tõ khÈu ng÷ Nam Bé, kh«ng nh÷ng dïng trong lêi ®èi tho¹i cña c¸c nh©n vËt mµ c¶ trong lêi thuËt truyÖn, m« t¶ cña t¸c gi¶. Sù xuÊt hiÖn cña líp tõ khÈu ng÷ ®· lµm cho tiÓu thuyÕt cña «ng cã sù gÇn gòi, quen thuéc víi c«ng chóng b×nh d©n. C¸c nhµ nghiªn cøu ®· lËp b¶ng kª nh÷ng tõ ng÷ th−êng dïng trong tiÓu thuyÕt cña Hå BiÓu Ch¸nh ®Ó ®éc gi¶ “cã ®−îc mét nhÞp cÇu ng«n ng÷ víi qu¸ khø vµ cã thÓ ph¸t triÓn nã cho t−¬ng lai” [2, 305]. Do «ng s¸ng t¸c nhiÒu mµ dÊu Ên «ng ®Ó l¹i trªn ph−¬ng diÖn nµy cã ®Ëm h¬n so víi nh÷ng nhµ v¨n Nam Bé cïng thêi. HiÓn nhiªn, kh«ng thÓ kh«ng xem ®©y lµ mét ®ãng gãp quan träng cña Hå BiÓu Ch¸nh ®èi víi v¨n häc (tr−íc hÕt lµ tiÓu thuyÕt) ®Çu thÕ kû XX, dÉu r»ng trong viÖc sö dông líp tõ khÈu ng÷, Hå BiÓu Ch¸nh ch−a ®¹t tíi sù thµnh thôc khÐo lÐo nh− Nguyªn Hång, NguyÔn C«ng Hoan, Ng« TÊt Tè, Vò Träng Phông, Nam Cao, NguyÔn Tu©n sau nµy…

2. VËn dông s¸ng t¹o thµnh ng÷, tôc ng÷

Ng«n ng÷ b×nh d©n trong tiÓu thuyÕt cña Hå BiÓu Ch¸nh gi¶n dÞ nh−ng kh«ng kÐm phÇn ®éc ®¸o. C¸c tõ l¸y võa cã t¸c dông gîi thanh, gîi h×nh, võa diÔn t¶ ®−îc t©m t−, t×nh c¶m cña nh©n vËt. Nh÷ng tõ l¸y ®−îc Hå BiÓu Ch¸nh sö dông trong tiÓu thuyÕt th−êng xuÊt hiÖn d−íi d¹ng phã tõ, ®éng tõ. Trong khi sö dông tõ l¸y, ®Ó t¨ng thªm tÝnh h×nh t−îng, sinh ®éng vµ cô thÓ trong viÖc miªu t¶ ngo¹i h×nh, t©m lý, tÝnh c¸ch nh©n vËt, Hå BiÓu Ch¸nh ®· dïng nh÷ng tõ l¸y t− ®iÖp ©m. Líp tõ nµy xuÊt hiÖn víi tÇn sè kh¸ cao, ch−a xuÊt hiÖn trong c¸c tõ ®iÓn tiÕng ViÖt phæ th«ng nh− lu Çm lu ×, nÝ na nÝ nÇn, rÊm ra rÊm rÝt, lao nhao lè nhè, dÊp dÝnh dÊp d−ëi, hun tr¬ hót trÊt, x¨ng v¨ng xÐo vÐo, xÝ x« xÝ xµo, l¨ng nh¨ng lÝt xÝt, bï xa bï xÝch, chén rén chµng rµng, chÕt ng¾t chÕt ngám, bÌ hÌ bÆc hÆc, l÷ng th÷ng lê thê… Nh÷ng tõ l¸y nãi trªn thÓ hiÖn rÊt râ tÝnh chÊt ph−¬ng ng÷ Nam Bé trong tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh.

105

Hå BiÓu Ch¸nh khi viÕt tiÓu thuyÕt ®· dïng kh¸ nhiÒu thµnh ng÷, tôc ng÷. Nhµ v¨n vËn dông thµnh ng÷, tôc ng÷ mét c¸ch uyÓn chuyÓn, linh ho¹t, s¸ng t¹o. Nhê vËy, viÖc ghi l¹i cuéc sèng cña ng−êi d©n Nam Bé trong tiÓu thuyÕt cña «ng võa h×nh t−îng, võa kh¸i qu¸t, hÊp dÉn vµ cã søc thuyÕt phôc cao. Hå BiÓu Ch¸nh cã nhiÒu c¸ch vËn dông thµnh ng÷, tôc ng÷… Cã khi nhµ v¨n sö dông thµnh ng÷ ë d¹ng nguyªn b¶n, kh«ng thay ®æi, thªm bít. VÝ dô: mÑ gãa §−a tõ ®Þa ph−¬ng vµ líp tõ cña khÈu ng÷ vµo s¸ng t¸c v¨n häc lµ mét ®Æc ®iÓm chung cña v¨n xu«i quèc ng÷ ®Çu thÕ kû XX. §©y lµ mét thao t¸c tÊt yÕu cña v¨n häc giai ®o¹n giao thêi tõ trung ®¹i chuyÓn sang hiÖn ®¹i. V¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam ®· dÇn dÇn tõ bá c¸ch sö dông ng«n ng÷ sang träng, ®µi c¸c, khu«n mÉu cña v¨n häc trung ®¹i ®Ó ®i ®Õn c¸ch viÕt tù nhiªn, b×nh dÞ,

§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 1b-2007

con c«i, qu¶ b¸o nh·n tiÒn, no c¬m Êm ¸o, tr«i s«ng l¹c chî, ®Òn ¬n ®¸p nghÜa, n−íc ®æ l¸ m«n, kh¾c cèt ghi t©m, an c− l¹c nghiÖp, tan x−¬ng n¸t thÞt, ngËm ®¾ng nuèt cay…

KÕt cÊu cña thµnh ng÷ vèn “chÆt chÏ nh− n¾m ®Êm”, do vËy, khi sö dông nã, ng−êi ta th−êng dïng liÒn mét khèi. Nh−ng trong nhiÒu tr−êng hîp, Hå BiÓu Ch¸nh l¹i sö dông kh¸ biÕn ho¸. ¤ng t¸ch thµnh ng÷ ra tõng bé phËn, ®¶o vÞ trÝ hoÆc xen vµo nh÷ng yÕu tè phô ®Ó nhÊn m¹nh ý nghÜa cña thµnh ng÷, tôc ng÷. Ch¼ng h¹n: - “Hä còng liÖu c¬m mµ g¾p m¾m huª (phó quý vinh hoa), t©m ®Çu ý hiÖp (t©m ®Çu ý hîp), c¶i tö huån sinh (c¶i tö hoµn sinh)… Kh«ng chØ c¶i biÕn c¸ch ph¸t ©m ®èi víi nhiÒu tõ trong thµnh ng÷, Hå BiÓu Ch¸nh cßn tiÕn hµnh sù thay thÕ tõ vùng: ghÑo nguyÖt giìn hoa (ghÑo nguyÖt trªu hoa), nghÌo cho s¹ch, r¸ch cho th¬m (®ãi cho s¹ch, r¸ch cho th¬m), chuét sa hò nÕp (chuét sa chÜnh g¹o), xãt ruét bÇm gan (bÇm gan tÝm ruét), dµu s−¬ng géi n¾ng (dÇm s−¬ng d·i n¾ng), gãp giã lµm b·o (gãp giã thµnh b·o), ham phó phô bÇn (tham phó phô bÇn), n©ng kh¨n söa tr¸p (n©ng kh¨n söa tói)… chø” (Mét ®êi tµi s¾c).

- “Tõ Êy vÒ sau vî chång Qu¶ng Giao ë víi nhau mÆt cµng yªu lßng cµng mÕn, t×nh cµng mÆn, nghÜa cµng nång, trªn d−íi thuËn hoµ, trong ªm ngoµi Êm” (Mét ch÷ t×nh).

- “Hay lµ khiÕn cho g¸i hång nhan ph¶i dµy giã d¹n s−¬ng” (Ngän cá giã ®ïa).

Cã thÓ nãi, viÖc sö dông thµnh ng÷, tôc ng÷ trong v¨n häc ViÖt Nam truyÒn thèng míi chØ diÔn ra ë th¬ vµ truyÖn th¬ N«m. TiÓu thuyÕt ViÖt Nam trung ®¹i chñ yÕu viÕt b»ng ch÷ H¸n, c¸c t¸c gi¶ kh«ng thÓ sö dông tôc ng÷, thµnh ng÷ ViÖt. §Õn ®Çu thÕ kû XX, tôc ng÷, thµnh ng÷ ®· ®−îc dïng trªn ®Þa h¹t v¨n xu«i ch÷ quèc ng÷. Hå BiÓu Ch¸nh lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®· vËn dông thµnh c«ng tôc ng÷, thµnh ng÷ vµo s¸ng t¸c cña m×nh.

3. T¹o phong c¸ch khÈu ng÷ cho c©u v¨n - “§µm Tù ChÊn nghe nãi chuyÖn ®ã th× «ng giËn, Kim DiÖp lµm con g¸i kh«ng biÕt träng danh tiÕt, cha mÑ kh«ng ®Þnh mµ gi¸m trém nhí thÇm yªu con trai, bëi vËy «ng cau mµy xô mÆt” (Ngän cá giã ®ïa).

106

ViÖc sö dông nhiÒu tõ cña khÈu ng÷ vµ tõ ®Þa ph−¬ng trong t¸c phÈm lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn quan träng gióp nhµ v¨n cã ®−îc sù c¸ch t©n ë c©u v¨n. Bµn vÒ v¨n phong cña Hå BiÓu Ch¸nh, Thanh L·ng cho r»ng «ng lµ ng−êi ®Çu tiªn lµm c¸ch m¹ng v× ®· ®Ëp vì khu«n khæ v¨n ch−¬ng ®µi c¸c ®−¬ng thêi. NhËn ®Þnh nµy lµ ®óng nÕu ®em so s¸nh v¨n Hå BiÓu Ch¸nh víi lèi v¨n trang träng cña c¸c t¸c gi¶ miÒn B¾c lóc bÊy giê. §©y còng chÝnh lµ mét c¸ch Mét ®iÓm míi cña Hå BiÓu Ch¸nh khi dïng thµnh ng÷ lµ nhµ v¨n ®· c¶i biÕn c¸ch ph¸t ©m ®èi víi nhiÒu tõ trong ®ã ®Ó chóng phï hîp víi ph−¬ng ng÷ Nam Bé (còng cã thÓ trong ph−¬ng ng÷ nµy, nhiÒu thµnh ng÷ ®· cã h×nh thøc nh− thÕ, giê ®−îc «ng sö dông l¹i - dï sao ®©y còng cÇn ®−îc xem lµ mét sù lùa chän hîp lý). Mét sè thµnh ng÷ ®−îc c¶i biÕn c¸ch ph¸t ©m: tu nh¬n tÝch ®øc (tu nh©n tÝch ®øc), nh¾m m¾t ®−a ch¬n (nh¾m m¾t ®−a ch©n), phó quý vinh

§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 1b-2007

bªn CÇn §−íc ®i víi m×nh, nªn kh«ng chÞu d¾t t«i ®i chí g×.

- õ, tao d¾t vî bÐ ®i ®a, mÇy lµm sao tao? - Nãi chuyÖn mµ nghe vËy chí ai lµm sao m×nh ®−îc.

ph¶n øng cña Hå BiÓu Ch¸nh ®èi víi nh÷ng h×nh thøc ng«n ng÷ vèn cã trong v¨n häc cæ, th−êng g¾n liÒn víi ch÷ H¸n, cã nhiÒu ®iÓn tÝch, ®iÓn cè mang tÝnh −íc lÖ vµ lµ c¸ch thÓ hiÖn ý thøc d©n téc trong viÖc b¶o vÖ tiÕng nãi d©n téc chèng l¹i ©m m−u Ph¸p ho¸ cña thùc d©n Ph¸p.

- Tao ®i, mÇy ë nhµ cã ®−îc mét ®øa con, cßn øc hiÕp g× n÷a mµ nãi” (Cay ®¾ng mïi ®êi).

Cã thÓ nãi, nÕu Tr−¬ng VÜnh Ký, Huúnh TÞnh Cña cßn dß dÉm b−íc ®i víi nh÷ng c©u v¨n xu«i quèc ng÷ méc m¹c, th« kÖch, nÕu NguyÔn Träng Qu¶n cßn ng−îng nghÞu khi vËn dông kü thuËt viÕt tiÓu thuyÕt theo lèi T©y ph−¬ng th× Hå BiÓu Ch¸nh ®· cã nh÷ng b−íc ®i v÷ng vµng, võa T©y ho¸ kü thuËt viÕt v¨n, võa b¶o tån s¾c th¸i ng«n ng÷ ®Þa ph−¬ng, d©n téc. Nh÷ng cè g¾ng c¸ch t©n cña «ng ®· ®−a ng«n ng÷ ®Ëm phong c¸ch khÈu ng÷ trë thµnh ng«n ng÷ v¨n ch−¬ng.

4. B¶o l−u nh÷ng mÆt tÝch cùc cña c©u v¨n biÒn ngÉu

Tr−íc khi tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh ra ®êi, c¸c t¸c gi¶ cña Nam Bé ®· b¾t ®Çu cã ý thøc viÕt c©u v¨n xu«i gÇn víi khÈu ng÷ hµng ngµy cña nh©n d©n. C¸c c©u sö dông phÇn lín lµ tõ thuÇn ViÖt kh¸ n«m na. Nhê b¸o chÝ ph¸t triÓn, phong trµo dÞch thuËt tiÓu thuyÕt ph−¬ng T©y ngµy cµng rÇm ré nªn c©u v¨n xu«i tiÕng ViÖt kh«ng ngõng thay ®æi theo chiÒu h−íng diÔn ®¹t râ rµng, ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c h¬n. Hå BiÓu Ch¸nh ®· viÕt nh÷ng c©u v¨n gi¶n dÞ, tù nhiªn, b×nh d©n ®Ó thÓ hiÖn s¾c nÐt h¬n tÝnh c¸ch béc trùc, m¹nh mÏ, ®«n hËu, th¼ng th¾n, “¨n mÆn nãi ngay”, nghÜ sao nãi vËy, kh«ng che ®Ëy, ngôy trang… cña con ng−êi Nam Bé. Mét vÝ dô tiªu biÓu lµ ®o¹n ®èi tho¹i gi÷a Ba Thêi víi chång:

- “Ban ®Çu m¸ nã hái: - MÊy n¨m nay m×nh ®i lµm ¨n kh¸ hay kh«ng?

- Sao l¹i kh«ng kh¸. - Kh¸ sao kh«ng vÒ, bá t«i ë nhµ khæ hÕt søc vËy?

- VÒ lµm gièng g×? - Nh− m×nh ®i m×nh tÝnh kh«ng vÒ, thêi håi ®ã d¾t t«i ®i theo, chí sao l¹i bá t«i l−u vong ë nhµ vËy. - MÇy ë nhµ s−íng hßng chÕt, cßn øc nçi g×?

107

ChÞu ¶nh h−ëng cña tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn, Hå BiÓu Ch¸nh nhiÒu lÇn sö dông c©u v¨n biÒn ngÉu. Nhµ v¨n ®· t¹o nªn c¸ch diÔn ®¹t sóc tÝch, kiÖm lêi, cã nhÞp ®iÖu c©n ®èi, t¹o nªn vÎ ®Ñp ®èi xøng hµi hoµ, phï hîp víi thÈm mü ph−¬ng §«ng. Hå BiÓu Ch¸nh sö dông c©u v¨n biÒn ngÉu ë ba khÝa c¹nh chÝnh lµ: t¶ c¶nh, kh¾c häa ngo¹i h×nh nh©n vËt vµ thÓ hiÖn t©m tr¹ng nh©n vËt. Nh÷ng lêi v¨n cã ®èi, cã vÇn tù nhiªn, l−u lo¸t lµ mét trong nh÷ng yÕu tè t¹o ra søc hÊp dÉn cña t¸c phÈm Hå BiÓu Ch¸nh. §äc tiÓu thuyÕt cña «ng, ta gÆp nh÷ng c©u v¨n t¶ c¶nh, t¶ vËt, sù viÖc nghe rÊt ªm ®Òm, du d−¬ng. - M×nh ®õng cã nãi vËy. S−íng gièng g×? T«i biÕt hÕt; m×nh m¾c d¾t con vî bÐ

§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 1b-2007

ngµn thoi mµ lßng ¶o n·o kh¸c chi ng−êi b¹ch thñ” (Chóa tµu Kim Quy).

- “Giã thæi hiu hiu, tr¨ng soi v»ng vÆc, hoa ®¬m chím në, l¸ giò lµo xµo. Tr¨ng chµo hoa tr¨m ®o¸ h÷u duyªn, hoa mõng tr¨ng mét võng tá r¹ng” (§o¸ hoa tµn).

- “ë chung quanh chî T©n Ch©u nhµ nµo còng söa so¹n ®èt ®Ìn sËp cöa, ng−êi lo «m cñi vµo bÕp, kÎ lo ®uæi gµ vµo chuång, ®Çu nµy inh ái giäng mÑ h¸t ru con, ®Çu nä ng©m nga tiÕng häc trß ®äc s¸ch” (Chóa tµu Kim Quy).

Lèi v¨n biÒn ngÉu trong tiÓu thuyÕt hiÖn ®¹i ViÖt Nam thêi kú ®Çu hay ®−îc nh×n nhËn mét c¸ch tiªu cùc. ThËt ra, tÝnh thÈm mü cña nã kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã, nÕu nã ®−îc kh¶m mét c¸ch khÐo lÐo vµo gi÷a dßng v¨n diÔn ®¹t theo lèi tù nhiªn, b×nh dÞ. ChÝnh trong c¸c s¸ng t¸c mÉu mùc cña NguyÔn Tu©n sau nµy, c©u v¨n biÒn ngÉu thØnh tho¶ng vÉn trë vÒ vµ g©y ®−îc mü c¶m tèt. Tuy nhiªn, nÕu sö dông qu¸ nhiÒu c©u v¨n biÒn ngÉu, t¸c phÈm dÔ trë nªn khu«n s¸o, chó träng vÎ ®Ñp h×nh thøc rÐo r¾t du d−¬ng mµ lµm h¹i néi dung t− t−ëng vµ diÔn t¶ sai lÖch b¶n chÊt cña hiÖn thùc ®−îc ph¶n ¸nh. Cã lÏ ý thøc ®−îc ®iÒu ®ã nªn cµng vÒ sau, Hå BiÓu Ch¸nh cµng Ýt dïng c©u v¨n biÒn ngÉu mµ chó t©m trau dåi mét lèi v¨n hiÖn ®¹i, b×nh dÞ.

5. Du nhËp vèn tõ ngo¹i lai

Hå BiÓu Ch¸nh ®· sö dông nh÷ng c©u v¨n cÇu kú, trau chuèt ®Ó miªu t¶ ngo¹i h×nh nh©n vËt, ch¼ng h¹n: “Mét ng−êi mü n÷, chõng m−êi t¸m, m−êi chÝn tuæi thñng th¼ng b−íc ra, m×nh mÆc mét bé ®å lôa tr¾ng, ch¬n mang mét ®«i dÐp da ®en, m«i ®á nh− thoa son, da tr¾ng nh− dåi phÊn, mÆt s¸ng rì nh− hoa t−¬i, tãc l¸ng m−ít nh− huyÒn giåi” (§o¸ hoa tµn). Ngay c¶ khi miªu t¶ t©m tr¹ng nh©n vËt, lêi v¨n trong tiÓu thuyÕt cña Hå BiÓu Ch¸nh còng nhÞp nhµng ®¨ng ®èi, lªn bæng xuèng trÇm. VÝ dô:

- “Cã nhiÒu khi canh khuya trß chuyÖn, cã nhiÒu lóc d−íi nguyÖt nh×n nhau, trai b¸t ng¸t lßng vµng, g¸i ngÈn ng¬ d¹ ngäc, sãng t×nh dåi dËp, biÓn ¸i mªnh m«ng, chµng kh«ng thÓ d»n lßng ®−îc, muèn më miÖng Ðp liÔu nµi hoa” (V× nghÜa v× t×nh).

108

- “Thñ NghÜa tay n¾m chÌo, ch¬n kÒm l¸i, chÝ tang bång khÊp khëi víi dßng xanh, nhí chuyÖn cò, tÝnh ®−êng ®i, lßng ©n o¸n chËp chång nh− non c¶ … M¾t tr«ng trêi cao ngËm ngïi nhí ¬n cha nghÜa mÑ, tai nghe s«ng bña ®au ®ín thay mèi th¶m ®o¹n sÇu, ngåi d−íi tµu mµ lßng d¹ ë T©n Ch©u, trong tµu chøa b¹c hai ngµn nÐn, vµng h¬n mét Ng«n ng÷ lµ mét s¶n phÈm cã tÝnh x· héi, qua ng«n ng÷ tiÓu thuyÕt cña Hå BiÓu Ch¸nh, chóng ta sÏ thÊy ®−îc mét x· héi Nam Bé nh÷ng thËp niªn ®Çu thÕ kû XX. Nam Bé lµ vïng ®Êt cuèi cïng cña ®Êt n−íc vÒ phÝa Nam, n»m trän vÑn trong l−u vùc cña s«ng §ång Nai vµ s«ng Mª K«ng. Ng−êi ViÖt ®Õn khai ph¸ vïng ®Êt nµy vµo kho¶ng thÕ kû XVI. Cuèi thÕ kû XVIII, M¹c Cöu ®em ng−êi Trung Quèc vµo lËp nghiÖp ë Hµ Tiªn. Ng−êi Kh¬ me ®Õn khai ph¸ vïng nµy vµo thÕ kû XVIII. Cßn ng−êi Ch¨m th× ®Õn ®Þnh c− ë ®©y vµo thÕ kû XIX. Nam Bé l¹i lµ n¬i ®Çu tiªn chÞu sù thèng trÞ cña ng−êi Ph¸p. Nh− vËy, nãi ®Õn nÒn v¨n ho¸ Nam Bé lµ nãi ®Õn sù giao thoa v¨n ho¸ gi÷a hai

§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 1b-2007

nÒn v¨n ho¸ ph−¬ng §«ng vµ ph−¬ng T©y. Nam Bé còng lµ vïng v¨n ho¸ cã nhiÒu t«n gi¸o tÝn ng−ìng cïng ®an xen tån t¹i. Ngoµi c¸c t«n gi¸o lín ë n−íc ngoµi du nhËp vµo nh− PhËt gi¸o, Thiªn chóa gi¸o, Tin lµnh, Håi gi¸o, Nam Bé cßn cã c¸c t«n gi¸o tÝn ng−ìng ®Þa ph−¬ng nh− Cao §µi, Hoµ H¶o…

femme, kh¸ch, cßm mi, chÖc, chÖc kh¸ch, chµ Chetty, chµ vµ, cÆp r»n… §ã lµ nh÷ng tõ chØ vËt dông trong ®êi sèng sinh ho¹t hµng ngµy: can«, cam nh«ng, cµ ra ho¸ch, cµ v¹t, ®Ìn pha, hép sè, ghÕ t«nª, ghÕ xa l«ng, giÊy s¨ng, location, m¨ng s«ng, ma nhª t«, mÒ ®ay, mu soa, pyjima, su dª, tót x¬, bu ri, bª rª, bµnh t«, mÒ ®ay, ®rap... §ã lµ nh÷ng tõ chØ thøc ¨n, ®å uèng, thuèc ch÷a bÖnh: xóc xÝch, s« ®a, s©m banh, sa b« chª, ram bon, pa tª, lave, ký ninh, m¨ng, lu cu ma… Hå BiÓu Ch¸nh còng hay dïng mét sè tõ th«ng dông kh¸c: bãt, ®Ýp l«m, ®Ýt cua, rÝp lª, xÑt, lon ton, m¨ng ®a, sÐc, ma r«ng, mèt, n«te, ph¾t t¬, t¬ nÝt, tót xo, vecni…

B»ng ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷, Hå BiÓu Ch¸nh ®· x©y dùng lªn mét x· héi giao thêi víi ®Çy ®ñ mäi h¹ng ng−êi trong x· héi, víi nh÷ng lèi sèng, c¸ch sèng, nh÷ng tËp tôc cña c¶ th«n quª lÉn thµnh thÞ Nam Bé. Hå BiÓu Ch¸nh ®· ghi l¹i nh÷ng c¸i hay, c¸i ®Ñp còng nh− chØ ra nh÷ng mÆt tr¸i, sù xÊu xa cña x· héi. §äc tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh chóng ta ®−îc sèng l¹i víi nh÷ng khung c¶nh, sinh ho¹t hµng ngµy cña mäi tÇng líp ng−êi trong x· héi. §ã lµ nh÷ng b¸c sü, v¨n sü, ký gi¶, thÇy lang, thÇy thuèc, thÇy d©y thÐp, thÇy th«ng, thÇy ký, «ng cß, «ng cß tµu, nhµ bu«n, thî may, ng−êi b¸n rong, trÎ b¸n vÐ sè, xÕp ga, cai ngôc, thÇy b¸, thÇy t−íng, biÖn lý, ch−ëng khÕ, m¸i chÝn, b¸c vËt, chÖc kh¸ch, chµ vµ, cu ly, quan kinh lý, quan tr−êng tiÒn, ch¸nh bè, ch¸nh tæng, «ng phñ, t¸ ®iÒn, ®iÒn chñ, h−¬ng bé, h−¬ng s−, h−¬ng qu¶n, cai tuÇn, chóa tµu, tõng kh¹o, ®µ c«ng, tr¹o phu, kÎ trém, kÎ c−íp, g¸i giang hå… §äc tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh, ®éc gi¶ hiÓu ®−îc qu¸ tr×nh giao l−u, tiÕp xóc gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n−íc l¸ng giÒng, c¸c n−íc trong khu vùc vµ c¸c n−íc ph−¬ng T©y trªn b×nh diÖn ng«n ng÷, qua nh÷ng tõ ng÷ ngo¹i nhËp m−în tõ H¸n tù, Hoa ng÷ truyÒn khÈu vµ Ph¸p ng÷ phiªn ©m. Cã thÓ nãi, ng«n ng÷ chÝnh lµ ph−¬ng tiÖn giao tiÕp, thóc ®Èy qu¸ tr×nh giao l−u v¨n ho¸ cña c¸c quèc gia. Hå BiÓu Ch¸nh ®· cã ®ãng gãp tÝch cùc cho qu¸ tr×nh b¶o tån, ph¸t huy v¨n ho¸ d©n téc, lµm phong phó vµ giµu thªm hÖ thèng ng«n ng÷ cña ng−êi ViÖt Nam nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX.

109

Trong qu¸ tr×nh viÕt tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh ®· gãp phÇn lµm phong phó, lµm giµu thªm cho vèn tõ vùng cña ng«n ng÷ d©n téc. §ã lµ kÕt qu¶ tù nhiªn cña sù giao l−u gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸. Hå BiÓu Ch¸nh ®· ViÖt ho¸ nh÷ng tõ ng÷ n−íc ngoµi vµo c©u v¨n mét c¸ch linh ho¹t. §ã cã thÓ lµ nh÷ng tõ x−ng h«: toa, moa, m«ng xõ, ma ®am, sèp ph¬, ®èc t¬, nÞ, ngé, momcher, ma Nh×n chung, toµn bé tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh lµ mét bøc tranh truyÒn thÇn b»ng ch÷ hÕt søc sèng ®éng vµ chÝnh x¸c vÒ cuéc sèng vµ phong tôc cña ng−êi d©n Nam Bé. Tõ t©m lý, tÝnh c¸ch, diÖn m¹o cña nh©n vËt ®Õn khung c¶nh sinh ho¹t, m«i tr−êng sèng cña con ng−êi, tÊt c¶ ®Òu ®−îc thÓ hiÖn qua nh÷ng tõ ng÷ vµ c¸ch nãi rÊt riªng cña nh©n d©n Nam Bé. ¤ng kh«ng chØ x¸c

§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 1b-2007

ý Anh, NguyÔn ThÞ DiÖp Mai… tiÕp nèi lµm nªn nh÷ng t¸c phÈm ®Æc s¾c ®−îc c«ng chóng c¶ n−íc quan t©m, t×m ®äc. ¤ng, cïng víi hä, ®· thùc sù cho thÊy vai trß, vÞ trÝ cña v¨n häc Nam Bé ë qu¸ khø còng nh− hiÖn t¹i lµ rÊt quan träng.

lËp ®−îc chç ®øng riªng cho m×nh trong lßng ®éc gi¶ mµ cßn gãp c«ng rÊt lín vµo viÖc t¹o nªn truyÒn thèng v¨n häc riªng cho miÒn ®Êt cùc Nam cña Tæ quèc. TruyÒn thèng ®ã ®· ®−îc c¸c nhµ v¨n thÕ hÖ sau nh− Phi V©n, B×nh Nguyªn Léc, Anh §øc, NguyÔn Quang S¸ng, §oµn Giái, S¬n Nam, Lª V¨n Th¶o, D¹ Ng©n, NguyÔn Ngäc T−, TrÇm Nguyªn

Tµi liÖu tham kh¶o

[1] NguyÔn Khuª, Ch©n dung Hå BiÓu Ch¸nh, NXB TrÎ, TP. Hå ChÝ Minh, 1998. [2] Trang Quan Sen, Phan TÊn Tµi, NguyÔn V¨n Në (chñ biªn), Hå BiÓu Ch¸nh - ng−êi më ®−êng cho tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i, NXB V¨n nghÖ, TP. Hå ChÝ Minh, 2006.

[3] Website http://www.hobieuchanh.com

Summary Language distinctions of Ho Bieu Chanh’s novels

(a) Cao häc 12 V¨n, Tr−êng §¹i häc Vinh

110

In this article, we’d like to mention language distinctions of Ho Bieu Chanh’s novels: propitious use of dialect and spoken language; flexible and creative use of idioms and proverbs; spoken language style used in sentences; strong point’s reservation on parallel constructions; borrowed words imported. These distinctive features create Ho Bieu Chanh’s own style in his novels, affirming his contribution to the establishment and development of modern Vietnamese novels.