BÁO CHÍ TRUYỀN HÌNH www.svbaochi.net
194
BÌNH LUẬN TRUYỀN HÌNH
1, Khái niệm:
Đại từ điển Tiếng Việt do Nguyễn Như Ý chủ biên , định nghĩa bình
luận là: “ Bàn và nhận xét, đánh giá về vấn đề gì đấy” . Trong đó bình là: “tỏ ý
khen chê, nhằm bình phẩm đánh giá; bàn bạc đánh giá để cân nhắc, lựa chọn”
và luận là: “ bàn bạc, dựa vào lý lẽ mà suy ra ”
Như vậy, bình luận được hiểu là những đánh giá, phân tích, nhận xét
bàn bạc về một vấn đề nào đó. Nhưng có thể thấy, cách hiểu này thể hiện sự
thiếu rạch ròi, chưa thật sự phân biệt rõ hai yếu tố bình và luận, nếu ghép chúng
lại thành bình luận thì ý nghĩa của chúng cũng không khác nhau mấy. Nên phân
biệt bình là nêu quan điểm thái độ; còn luận là phân tích, đánh giá, bàn bạc, suy
luận. Bình có thể là tiền đề của luận, ngược lại luận là cơ sở cho bình. Và bình
luận là tổng hợp của hai yếu tố, tức là bao hàm cả việc phân tích, đánh giá và
nêu quan điểm.
Trên thực tế, giữa bình và luận không có sự tách biệt tuyệt đối, chúng
luôn đan xen với nhau, đi liền với nhau và trật từ tuyến tính sau trước giữa
chúng cũng hết sức tương đối, phụ thuộc vào chính bản thân sự phong phú của
cuộc sống và các vấn đề cần bình luận.
Bình luận theo nghĩa thông thường và đơn giản nhất còn được hiểu là ý
kiến, quan điểm của một người về một vấn đề nào đó. Nhưng để hiểu về bình
luận một cách đầy đầy đủ, phải luôn gắn với sự lập luận đánh giá trên cơ sở
những lí lẽ, căn cứ lôgíc, thuyết phục chứ không phải chỉ mang tính cảm tính
đơn thuần.
Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, bình luận là: “ phân tích, nhận
định, đánh giá một vấn đề (chính trị, kinh tế, văn hoá, kĩ thuật…) trên báo đài,
BÁO CHÍ TRUYỀN HÌNH www.svbaochi.net
195
vô tuyến truyền hình để tuyên truyền, phổ biến, thuyết phục người đọc, người
nghe. Bình luận chủ yếu là vận dụng trí tuệ và tư duy lôgíc để phân tích, đánh
giá. Bình luận là vũ khí của báo chí và các phương tiện truyền thông đại chúng
khác khi thực hiện chức năng thông tin tuyên truyền” .
Trong định nghĩa này, bình luận được xếp vào mảng nội dung thông tin
và được giải thích như một thể loại dành riêng và thuộc về báo chí. Đây là định
nghĩa khá đầy đủ và gần với định nghĩa thể loại.
Các tác giả Trần Quang, Trần Thế Phiệt và nhóm tác giả của cuốn “
Giáo trình nghiệp vụ báo chí” và “ Nghề nghiệp và công việc của nhà báo”
cũng đều khẳng định có một số tên gọi khác của bình luận, phổ biến nhất là
nghị luận. Các tài liệu nghiên cứu trước đây đều sử dụng khái niệm này và
trong lịch sử báo chí Việt Nam người ta cũng đặt tên các bài viết dạng này là
văn nghị luận. Mặc dầu vậy, đến nay, tên gọi bình luận đã được thống nhất và
được sử dụng khá nhất quán với các tiêu chí tương đối ổn định trên cả phương
diện lí luận và thực tiễn.
Trong tiếng Anh có nhiều từ được dùng gần với nghĩa bình luận, đó là:
critic với nghĩa “ phê bình, quan sát, nhận xét, và bình luận”; analysis với nghĩa
phân tích nhận định; hay point of view, opinion với nghĩa “quan điểm”…Các
tên gọi khác nhau này được sử dụng rải rác trên các tài liệu tiếng Anh vốn rất ít
bàn đến thể lọai và được dùng như tên các chuyên mục bình luận trên báo.
Nhưng phổ biến và chính xác nhất để chỉ bình luận và thể loại bình luận
là commentary nghĩa là “ chú giải, giải thích nhận xét, bình luận, tác phẩm bình
luận” và commentator, nghĩa là “nhà bình luận, bình luận viên”. Tuy nhiên, rất
có thể do đặc thù của báo chí phương Tây về phương diện lí luận thể loại mà
người ta coi commentary vừa là bình luận vừa là tường thuật và commentator
vừa là nhà bình luận vừa là người tường thuật. Điều này, có lẽ đúng với các
chương trình tường thuật bóng đá mà ở đó người ta vừa tường thuật vừa bình
luận.
BÁO CHÍ TRUYỀN HÌNH www.svbaochi.net
196
Căn cứ trên phương diện gốc của từ “ comment ” trong tiếng Anh, có
thể hiểu bình luận với nghĩa đúng của nó là commentary. Tên gọi này cũng
được thông dụng trong một số văn bản, tài liệu bằng tiếng Việt và trên các
phương tiện truyền thông đại chúng.
2, Bình luận trên truyền hình:
Báo chí Việt Nam hiện nay đang sử dụng hầu hết các thể loại như tin,
phỏng vấn, tường thuật, bài phản ánh, xã luận, phê bình và giới thiệu tác phẩm,
bình luận, điều tra, tiểu phẩm…Trước hết, những dấu hiệu chung có ở tất cả các
thể loại báo chí, đó là tính trung thực với chân lí cuộc sống, dựa trên những tư
liệu chính xác của hiện thực khách quan, miêu tả các hiện tượng và quá trình
của đời sống xã hội một cách chính xác, lập trường tư tưởng chính trị rõ ràng.
Bởi vậy mọi sự kiện hiện tượng của đời sống xã hội được làm sáng tỏ. Tất cả
các thể loại báo chí đều có thái độ tích cực đối với cuộc sống, đều nhằm đạt
được những kết quả tích cực trong xây dựng đất nước, xã hội công bằng dân
chủ văn minh.
Nguồn gốc của bình luận là hình thức đơn giản đầu tiên trong thao tác
của tư duy con người thể hiện thái độ khen chê trước một sự kiện, hiện tượng,
vấn đề…trong cuộc sống. Con người biết tư duy từ khi con người bắt đầu biết
nhận thức về thế giới xung quanh dưới hình thức đối chiếu hay so sánh… để
nhận thức về sự khác nhau của các sự vật. So sánh là phân biệt sự khác nhau
giữa sự vật, hiện tượng này với sự vật, hiện tượng khác. So sánh làm nảy sinh
sự đánh giá. Sự đánh giá có thể coi là dấu hiệu đầu tiên của hoạt động tư duy
bình luận. Vào thời kì đầu, khi chưa có tên gọi cho một kiểu tư duy so sánh và
rút ra những đánh giá để thể hiện thái độ, bình luận thường được đan xen vào
các hình thức văn hoá dân gian như hò đối đáp, vè, ví…
So với nhiều nước trên thế giới, báo chí Việt Nam ra đời muộn hơn, cho
nên cũng như các thể loại khác, thể loại bình luận xuất hiện trên báo chí khi đã
BÁO CHÍ TRUYỀN HÌNH www.svbaochi.net
197
là một thể loại hoàn chỉnh. Bình luận là một hoạt động tự nhiên của lí tính. Con
người có tri giác lành mạnh, đứng trước một hiện tượng, một sự kiện hoăc một
vấn đề xảy ra trong cuộc sống thường đều có bình luận theo phạm vi, nội dung
và hệ tư tưởng nhất định, không phải chỉ khi có báo chí mới bình luận.
Vai trò của bình luận trong đời sống xã hội là phân tích tổng kết các sự
kiện điển hình rồi rút ra những vấn đề, những kinh nghiệm có tính lí luận, giúp
cho công chúng có cách nhìn nhận những vấn đề thực tiễn một cách tổng quát
hơn, hiểu thấu bản chất của sự kiện, vấn đề, quy luật vận động và xu hướng
phát triển của cuộc sống. Đó là cơ sở để công chúng chuyển từ nhận thức cảm
tính sang nhận thức lý tính.
Các tác giả Annold Hoffmann. I.U Marusac cho rằng, khi viết bài bình
luận, tác giả muốn thuyết phục người đọc hãy có cách nhìn nhận một sự kiện
thời sự nào đó theo cách của tác giả: “ khi ta viết một bài bình luận thì luôn
luôn nhằm trình bày với bạn đọc một quan điểm của ta về một sự kiện có tính
chất thời sự và nhằm thuyết phục bạn đọc rằng quan điểm này là đúng đắn.
Để thuyết phục người đọc tin theo ý kiến của mình cần chú ý mấy mục
đích như sau: Lưu ý bạn đọc đến các tin tức; Giải thích bản chất sự kiện; Khẳng
định lại quan điểm của ta và bác bỏ luận điệu của đối phương.
Khi một sự kiện xảy ra trong đời sống xã hội, được các phương tiện
truyền thông loan báo rộng rãi, trong công chúng sẽ có những cách hiểu khác
nhau tuỳ theo trình độ hiểu biết và lợi ích của mỗi người. Điều chắc chắn là
những người có quyền lợi đối kháng sẽ có cách hiểu riêng và cách giải thích
riêng. Trước hiện tượng đó, bài bình luận phải có đủ lí lẽ và chứng cứ để làm
sáng tỏ bản chất của vấn đề, thuyết phục người đọc.
Bình luận là một trong những thể loại quan trọng của chính luận báo
chí, nó được sử dụng để nhìn nhận đánh giá một sự kiện, hiện tượng của đời
sống xã hội, nhằm mục đích hướng dẫn suy nghĩ và nhận thức cho công chúng.
BÁO CHÍ TRUYỀN HÌNH www.svbaochi.net
198
Bình luận là cách luận bàn đánh giá về một sự kiện, hiện tượng nào đó
trong đời sống xã hội và là sự tổng hợp của nhiều phương pháp thể hiện như
phân tích, giải thích và có cả chứng minh.
Bình luận là công cụ không thể thiếu trong công tác giáo dục chính trị tư
tưởng cho quần chúng: “Bình luận với ý nghĩa là một phương pháp, cách đánh
giá và bàn luận về một sự kiện, một hiện tượng, một vấn đề náo đó để đi đến
nhận thức đầy đủ và sâu sắc hơn về vấn đề đó và những điều do vấn đề đó gợi
ra”. Theo quan niệm này thì bài bình luận ở đây được viết theo phương pháp
nghị luận mang tính chất tổng hợp. Trên cơ sở nắm bắt những sự kiện, trong bài
bình luận của mình tác giả phải sử dụng nhiều yếu tố như giải thích, phân tích,
chứng minh, đánh giá bàn luận…rồi đi đến mục đích cuối cùng là nhằm thuyết
phục người đọc, người nghe, người xem.
Để bình luận có sức chiến đấu cao tính thuyết phục thì tác giả hoặc toà
soạn phải hiểu sâu sắc các sự kiện, không xét chúng là các sự kiện đơn lẻ mà
phải đặt chúng trong mối quan hệ tổng hoà. Từ đó độc giả mới có thể nắm chắc
bản chất của sự kiện để có nhận định một cách chính xác nhất. Trong khi bình,
phân tích, xem xét các khía cạnh của vấn đề thì cần phải mở rộng vấn đề và đặt
nó trong quá trình diễn biến, phát triển của vấn đề từ đó rút ra ý nghĩa thực tiễn.
Nếu bình luận đặt trong thể bút chiến sẽ có sức thuyết phục cao, vì đặc trưng
của bình luận khác với các thể loại khác ở tính chiến đấu, lý lẽ sắc bén.
Cũng có những ý kiến khác về bài bình luận cho rằng: “ Bình luận là
một thể loại báo chí, nhiệm vụ của nó là diễn đạt tư tưởng của toà soạn về một
vấn đề thời sự hoặc một sự kiện, nghĩa là làm cho độc giả hiểu được mối quan
hệ đó theo một quan điểm nhất định và từ đó sự đánh giá rút ra được kết luận
có tính chất quyết định”.
Trên thực tế hiện nay truyền hình sử dụng rất nhiều hình thức bình luận
và phạm vi nghiên cứu của mỗi bài bình luận cũng rất đa dạng. Có những bài
bình luận chỉ dừng lại ở mức xem xét một sự kiện nhỏ riêng lẻ nào đó trong đời