i
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ TƯ PHÁP
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI
NGUYỄN THỊ HẠNH
BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM
THEO LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VIỆT NAM
Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự
ngành: 9 38 01 03
LUẬN ÁN TIẾN SỸ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. Ngô Thị Hường
2. TS. Nguyễn Phương Lan
Hà Nội, 2022
ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả, số liệu nêu
trong Luận án trung thực, nguồn gốc ràng, chính xác do các quan chức
năng đã công bố. Những kết luận khoa học của Luận án chưa được công bố trong bất
cứ công trình khoa học nào khác.
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Hạnh
iii
LI CM ƠN
Với lòng kính trọng biết ơn u sắc, em xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới
PGS.TS Ngô Thị Hường và TS. Nguyễn Phương Lan, đã tận tình, m huyết hướng dẫn
em nghiên cứu và dành thời gian quý báu để khích lệ em hoàn thành Luận án này.
Với tình cảm trân trọng, xin cảm ơn, bạn bè, đồng nghiệp người thân đã
luôn động viên, tạo điều kiện, chia sẻ thời gian, công việc để tôi duy trì nghị lực trong
suốt quá trình thực hiện và hoàn thiện luận án.
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Hạnh
iv
MC LC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ........................................................................................... 1
2. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ................................................................................ 2
3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ............................................................................ 3
4. PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................... 3
5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN.......................................................... 4
6. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN ............................................................................ 4
7. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN .................................................................................................. 5
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .................................. 6
1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI CỦA LUẬN ÁN ......................................................................................................... 6
1.1.1. Các công trình nghiên cứu trong nước .................................................................... 6
1.1.1.1. Luận án, luận văn, đề tài nghiên cứu khoa học .................................................... 6
1.1.1.2. Sách, bài viết trên các tạp chí ............................................................................... 9
1.1.2. Các công trình nghiên cứu ngoài nưc .................................................................. 11
1.2. ĐÁNH GIÁ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÁC VẤN ĐỀ THUỘC PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA
LUẬN ÁN ........................................................................................................................... 14
1.2.1. Về những vấn đề lý luận ........................................................................................ 14
1.2.1.1. Các khái niệm liên quan đến luận án .................................................................. 14
1.2.1.2. Đặc điểm trẻ em và bảo vệ quyền trẻ em theo luật hôn nhân và gia đình .......... 15
1.2.2. Nội dung bảo vệ các nhóm quyền của trẻ em theo Luật Hôn nhân và gia đình năm
2014 ................................................................................................................................. 16
1.2.2.1. Bảo vệ nhóm quyền được sống, được khai sinh quốc tịch, được biết cha
mẹ của trẻ em theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 .............................................. 16
1.2.2.2. Bảo vệ nhóm quyền được bảo vệ của trẻ em theo Luật Hôn nhân gia đình
năm 2014 ......................................................................................................................... 17
1.2.2.3. Bảo vệ nhóm quyền được phát triển của trẻ em theo Luật Hôn nhân gia đình
năm 2014 ......................................................................................................................... 18
1.2.2.4. Bảo vệ nhóm quyền được tham gia của trẻ em theo Luật Hôn nhân gia đình
năm 2014 ......................................................................................................................... 18
1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU CỦA NGHIÊN CỨU SINH ĐỐI
VỚI LUẬN ÁN .................................................................................................................... 19
1.3.1. u hỏi, githuyết định hướng nghiên cứu liên quan đến những vấn đề lý luận .. 20
1.3.2. Câu hi, giả thuyết định hướng nghiên cứu liên quan đến nhng quy định pháp luật
v bo vệ quyền tr em theo Luật n nhân và gia đình năm 2014 ..................................... 23
1.3.3. u hỏi, gi thuyết và định ớng nghn cu ln quan đến định ng hoàn thin
pháp luật hôn nhân và gia đình vbảo v quyn trem ...................................................... 27
1.3.4.u hỏi, giả thuyết và định hướng nghiên cu liên quan đến gii pháp hoàn thiện pháp
lut, nâng cao hiu qu thc hiện pháp lut n nhân và gia đình vbảo v quyền trẻ em ... 28
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .............................................................................................. 29
CHƯƠNG 2. MỘT SVẤN ĐỀ LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN TREM
BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM THEO LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH ............... 30
2.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM ............................................... 30
2.1.1. Khái niệm trẻ em ................................................................................................... 30
v
2.1.2. Khái niệm và đặc điểm của quyền trẻ em.............................................................. 36
2.1.3. Khái niệm bảo vệ quyền trẻ em, các cấp độ, biện pháp và chủ thể bảo vệ quyền trẻ
em .................................................................................................................................... 42
2.1.3.1. Khái niệm bảo vệ quyền trẻ em .......................................................................... 42
2.1.3.2. Các cấp độ bảo vệ quyền trẻ em ......................................................................... 45
2.1.3.3. Các biện pháp bảo vệ quyền trẻ em .................................................................... 47
2.1.3.4. Các chủ thể bảo vệ quyền trẻ em ........................................................................ 51
2.2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM THEO LUẬT HÔN NHÂN
GIA ĐÌNH VIỆT NAM ....................................................................................................... 53
2.2.1. Khái niệm bảo vệ quyền trẻ em theo luật hôn nhân và gia đình ........................... 53
2.2.2. Đặc điểm bảo vệ quyền trẻ em theo luật hôn nhân và gia đình ............................. 55
2.2.3. Vai trò của luật hôn nhân và gia đình trong việc bảo vệ quyền trẻ em ................. 57
2.3. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁP LUẬT HÔN NHÂN GIA ĐÌNH TRONG VIỆC
BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM ................................................................................................... 59
2.3.1. Quan điểm của Đảng Nhà ớc về bảo vệ trẻ em trong pháp luật hôn nhân
gia đình ............................................................................................................................ 60
2.3.2. Yếu tố văn hóa, phong tục, tập quán ảnh hưởng tới pháp luật hôn nhân và gia đình
về bảo vệ quyền trẻ em .................................................................................................... 61
2.3.2.1. Yếu tố văn hóa .................................................................................................... 61
2.3.2.2. Yếu tố phong tục, tập quán ................................................................................. 62
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .............................................................................................. 64
CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP
LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VỀ BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM ..................... 65
3.1. QUY ĐỊNH KẾT HÔN TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM THỰC TIỄN THỰC
HIỆN ................................................................................................................................. 65
3.1.1. Bảo vệ quyền trẻ em trong quy định về điều kiện kết hôn .................................... 65
3.1.2. Bảo vệ quyền trẻ em trong quy định về hậu quả hủy việc kết hôn trái pháp luật
giải quyết nam nữ chung sống với nhau như vợ chồng không đăng ký kết hôn ............. 74
3.2. QUYỀN NGHĨA VỤ CỦA VỢ CHỒNG TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM
THỰC TIỄN THỰC HIỆN ................................................................................................... 75
3.2.1. Quyền và nghĩa vụ nhân thân của vchng trong vic bảo v quyền trẻ em .............. 75
3.2.2. Quyền và nghĩa vụ về tài sản của vợ chồng trong việc bảo vệ quyền trẻ em ....... 77
3.3. NGHĨA VỤ QUYỀN CỦA CHA MẸ TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN TRẺ EM THỰC
TIỄN THỰC HIỆN .............................................................................................................. 79
3.3.1. Bảo vệ quyền trem trong các quy định về quyền nghĩa vụ giữa cha, mẹ
con ................................................................................................................................... 79
3.3.1.1. Cha, mẹ nghĩa vụ quyền yêu thương, tôn trọng thân thể, nhân phẩm của
trẻ em ............................................................................................................................... 79
3.3.1.2. Cha mẹ nghĩa vụ trông nom, chăm sóc tôn trọng quyền được sống chung
với cha mẹ của trẻ em ...................................................................................................... 85
3.3.1.4. Cha mẹ không được phân biệt đối xử đối với trẻ em ......................................... 91
3.3.1.5. Cha mẹ có nghĩa vụ nuôi dưỡng hoặc cấp dưỡng cho trẻ em ............................ 94
3.3.1.6. Cha mẹ có nghĩa vụ đại diện để bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ em
......................................................................................................................................... 95
3.3.1.7. Cha, mẹ có nghĩa vụ tôn trọng quyền sở hữu tài sản của trẻ em ........................ 96
3.3.2. Bảo vệ quyền trẻ em trong các quy định về xác định cha, mẹ, con ...................... 97
3.3.3. Bảo vệ quyền trẻ em trong trường hợp cha, mẹ ly hôn ....................................... 100