T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
547
MÔ TẢ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, SINH HỌC NGƯỜI BỆNH BỆNH BẠCH CẦU
DÒNG TƯƠNG BÀO NGUYÊN PHÁT TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY
Nguyễn Vĩ Hào1, Quách Châu Tài2, Nguyễn Vũ Hải Sơn1,
Lại Thị Thanh Thảo1, Trần Thanh Tùng2
TÓM TẮT63
Đặt vấn đề: Bệnh bạch cầu dng tương bào
(BBCDTB) là một bệnh lý hiếm gặp và chiếm
khoảng 1 – 2% tổng số bệnh lý rối loạn dng
tương bào. BBCDTB có thể biểu hiện nguyên
phát hoặc thứ phát sau đa u tủy, trong đó
BBCDTB nguyên phát chiếm 60 – 70% các
trưng hp. Từ năm 2021, Nhóm Làm việc Quốc
tế về U tuỷ (International Myeloma Working
Group – IMWG) đã đưa ra đồng thuận mới trong
chẩn đoán BBCDTB nguyên phát, yêu cầu sự
hiện diện của 5% tương bào trở lên trong máu
ngoại vi. Các nghiên cứu trước đây cho thấy có
sự khác biệt về lâm sàng, sinh học giữa
BBCDTB nguyên phát so với đa u tuỷ. Tuy
nhiên, ở Việt Nam ghi nhận rất ít nghiên cứu về
BBCDTB nguyên phát, nhất là trên nhóm bệnh
nhân đưc chẩn đoán theo tiêu chuẩn mới của
IMWG 2021.
Mục tiêu: Mô tả đặc điểm lâm sàng, sinh
học bệnh nhân BBCDTB nguyên phát tại Bệnh
viện Ch Rẫy.
Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô
tả loạt ca bệnh BBCDTB nguyên phát tại Bệnh
viện Ch Rẫy từ 01/01/2020 đến 30/06/2024.
1Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh
2Bệnh viện Chợ Rẫy
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Vĩ Hào
SĐT: 0792230885
Email: nvhao160080@ump.edu.vn
Ngày nhận bài: 30/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 01/8/2024
Ngày duyệt bài: 30/9/2024
Kết quả: Có 48 trưng hp BBCDTB
nguyên phát thoả tiêu chuẩn chọn vào. Tỉ lệ thiếu
máu huỷ xương, suy thận và u tương bào ngoài
tủy chiếm tỉ lệ lần lưt là 92,9%, 50%, 43,8% và
31,3%. Chỉ số LUC và tỉ lệ tương bào trong máu
ngoại vi có sự tương quan thuận ở mức độ cao có
ý nghĩa thống kê (r = 0,91; p < 0,001). Kiểu hình
miễn dịch tương bào thưng gặp nhất là CD45-
CD38+CD138+CD19-CD56+ chiếm 62,5%. Bất
thưng di truyền tế bào học phân nhóm nguy cơ
cao chiếm 47,4%, các bất thưng thưng gặp
nhất là khuếch đại 1q21 (31,6%) và chuyển vị
t(11;14) (23,6%).
Kết luận: BBCDTB là một bệnh lý hiếm
gặp. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy
ngưi bệnh BBCDTB nguyên phát đưc chẩn
đoán theo đồng thuận mới của IMWG 2021 có
nhiều đặc điểm lâm sàng, sinh học đặc trưng và
khác biệt so với đa u tuỷ.
Từ khoá: Bệnh bạch cầu dng tương bào, đa
u tuỷ.
SUMMARY
CLINICAL, BIOLOGICAL
CHARACTERISTICS OF PRIMARY
PLASMA CELL LEUKEMIA
PATIENTS AT CHO RAY HOSPITAL
Introduction: Plasma cell leukemia (PCL) is
a rare and aggressive malignancy, accounts for
approximately 1% to 2% of all plasma cell
disorders. There are two subgroups: primary and
secondary PCL following previously diagnosed
multiple myeloma. Primary PCL (pPCL)
represents about 60-70% of all PCL cases. Since
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
548
2021, the International Myeloma Working Group
(IMWG) has issued new consensuses on the
diagnosis criterias of pPCL, requiring the
presence of 5% or more plasma cells in the
peripheral blood. Previous studies have shown
clinical and biological differences between pPCL
and multiple myeloma. However, in Vietnam,
very few studies about pPCL have been reported,
especially in the group of patients who were
diagnosed according to the new criterias of
IMWG 2021.
Aims: Describe the clinical and biological
characteristics of patients with pPCL at Cho Ray
Hospital.
Method: The study describes a series of
cases of pPCL at Cho Ray Hospital from 1st
January 2020 to 30th June 2024.
Results: There were 48 cases of pPCL that
recruited in our study. The rate of anemia, bone
destruction, renal failure and extramedullary
disease was 92.9%, 50%, 43.8% and 31.3%
consecutively. The percentage of LUC and
plasma cell in peripheral blood have a strong
positive correlation with statistical significance (r
= 0,91; p < 0,001). The most common plasma
cell immunophenotype was CD45-
CD38+CD138+CD19-CD56+ accounting for
62.5%. The high-risk cytogenetic abnormalities
accounted for 47.4%, the most common
abnormalities were 1q21 gain/ amplification
(31.6%) and t(11;14) (23.6%).
Conclusions: Plasma cell leukemia is a rare
disease. Our study results show that patients with
primary plasma cell leukemia diagnosed
according to the new consensus of IMWG 2021
have many clinical and biological features that
are unique and different from multiple myeloma.
Keywords: Plasma cell leukemia, multiple
myeloma.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh bạch cầu dng tương bào
(BBCDTB) là một bệnh lý hiếm gặp và
chiếm khoảng 1 – 2% tổng số bệnh lý rối
loạn dng tương bào. BBCDTB có thể biểu
hiện nguyên phát hoặc thứ phát sau đa u tủy,
trong đó BBCDTB nguyên phát chiếm 60 –
70% các trưng hp. Kể từ năm 2021, Nhóm
Làm việc Quốc tế về U tuỷ (International
Myeloma Working Group – IMWG) đã đồng
thuận tiêu chuẩn chẩn đoán BBCDTB
nguyên phát bằng sự hiện diện của 5% tương
bào trở lên trong máu ngoại vi ở những bệnh
nhân mới chẩn đoán đa u tuỷ xương có triệu
chứng, thay vì tỉ lệ ≥ 20% như trước đây,
làm tăng từ 0,7 lên 3,5% số bệnh nhân đưc
phân loại BBCDTB nguyên phát so với trước
đó [1,2]. Do là bệnh lý hiếm gặp, dữ liệu về
BBCDTB nguyên phát đưc thu thập chủ
yếu trong một số nghiên cứu hồi cứu với cỡ
mẫu nhỏ hoặc các báo cáo ca, các dữ liệu cho
thấy BBCDTB có các đặc điểm lâm sàng,
sinh học khác biệt so với đa u tủy [3,4,5].
Hiện tại ở Việt Nam chưa có nhiều
nghiên cứu khảo sát về đặc điểm lâm sàng,
sinh học của bệnh nhân BBCDTB. Tại Bệnh
viện Ch Rẫy, mỗi năm ghi nhận một lưng
lớn bệnh nhân mắc các bệnh lý rối loạn dng
tương bào, khoảng 1 – 2% trong số đó đưc
chẩn đoán là BBCDTB nguyên phát và đưc
thực hiện đầy đủ các xét nghiệm đánh giá
bao gồm các xét nghiệm sinh hoá, kỹ thuật
đếm tế bào bằng phương pháp dng chảy,
các xét nghiệm sinh học phân tử như nhiễm
sắc thể đồ, lai huỳnh quang tại chỗ giúp chẩn
đoán và phân nhóm nguy cơ tiên lưng rõ
ràng đối với thể bệnh này.
Do đó chúng tôi áp dụng tiêu chuẩn chẩn
đoán theo đồng thuận của IMWG 2021, thực
hiện nghiên cứu “Mô tả đặc điểm lâm sàng,
sinh học ngưi bệnh BBCDTB nguyên phát
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
549
tại Bệnh viện Ch Rẫy” nhằm khảo sát đặc
điểm lâm sàng, sinh học ngưi bệnh
BBCDTB nguyên phát theo đồng thuận mới
của IMWG 2021 và khảo sát sự khác biệt của
các đặc điểm này giữa 2 phân nhóm ngưi
bệnh dựa vào số lưng tương bào máu ngoại
vi là 5 – 20% và > 20%, để chẩn đoán cũng
như tiên lưng hiệu quả hơn nhóm bệnh lý
hiếm gặp này.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
❖ Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô
tả loạt ca.
❖ Địa điểm nghiên cứu: Khoa Huyết
học – Bệnh viện Ch Rẫy.
❖ Thời gian nghiên cứu: Từ
01/01/2020 đến 30/06/2024.
❖ Dân số nghiên cứu: Ngưi bệnh đến
khám đưc chẩn đoán BBCDTB tại Bệnh
viện Ch Rẫy từ 01/01/2020 đến 30/06/2024.
❖ Tiêu chuẩn chọn mẫu: Ngưi bệnh
từ 18 tuổi trở lên, đưc chẩn đoán BBCDTB
nguyên phát theo tiêu chuẩn của Nhóm Làm
việc Quốc tế về Đa u tuỷ IMWG 2021;
Ngưi bệnh đồng ý tham gia nghiên cứu.
❖ Tiêu chuẩn loại trừ: Ngưi bệnh đã
đưc chẩn đoán ung thư khác, tiền sử có hoá
xạ trị trước đây; Hồ sơ bệnh án không đầy đủ
chẩn đoán, các triệu chứng lâm sàng và cận
lâm sàng.
❖ Cỡ mẫu: Do tỉ lệ BBCDTB nguyên
phát không cao, chúng tôi quyết định lấy
mẫu thuận tiện, chọn tất cả những ngưi
bệnh thoả tiêu chuẩn chọn mẫu và tiêu chuẩn
loại trừ vào nghiên cứu.
❖ Phương pháp nghiên cứu: hồi cứu
hồ sơ bệnh án của 48 ngưi bệnh BBCDTB
nguyên phát thoả tiêu chí chọn mẫu và tiêu
chí loại trừ. Ghi nhận các thông tin hành
chính, lâm sàng, sinh học của ngưi bệnh.
BBCDTB nguyên phát đưc xác định khi
ngưi bệnh đưc chẩn đoán đa u tuỷ mới
mắc kèm với tỉ lệ tương bào máu ngoại vi ≥
5%. Theo Mạng lưới Ung thư Toàn diện
Quốc gia Hoa Kỳ (NCCN) phiên bản 3.2024,
bất thưng di truyền tế bào học thuộc nhóm
nguy cơ cao bao gồm del(1p32), t(4;14),
t(14;16), t(14;20), del(17p)/ monosomy 17/
đột biến TP53, thêm/ khuếch đại 1q21,
chuyển vị MYC. Các bất thưng di truyền tế
bào học còn lại đưc xếp nhóm nguy cơ
chuẩn.
❖ Vấn đề y đức: Nghiên cứu đưc chấp
thuận bởi Hội đồng đạo đức trong nghiên
cứu y sinh học Bệnh viện Ch Rẫy theo
quyết định số 1489/GCN-HĐĐĐ ngày 29
tháng 12 năm 2022.
❖ Xử lý số liệu: Nhập liệu bằng phần
mềm Microsoft Excel. Phân tích số liệu bằng
phần mềm SPSS. Biến định tnh đưc trnh
bày dưới dạng tần suất, tỉ lệ phần trăm. Đối
với biến định lưng có phân phối chuẩn đưc
mô tả bằng trung bnh và khoảng giới hạn.
Đối với biến định lưng không có phân phối
chuẩn đưc mô tả bằng trung vị, khoảng tứ
phân vị 25% và 75%. Sử dụng phép kiểm χ2,
phép kiểm chnh xác Fisher, tương quan
Pearson, với giá trị p < 0,05 có ý nghĩa thống
kê.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Trong thi gian từ 01/01/2020 đến
30/06/2024, tại Khoa Huyết học – Bệnh viện
Ch Rẫy, chúng tôi ghi nhận 48 trưng hp
thỏa tiêu chuẩn chọn mẫu. Các đặc điểm lâm
sàng, sinh học đưc ghi nhận trong bảng 1 và
bảng 2.
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
550
Bảng 1: Đặc điểm dân số người bnh BBCDTB nguyên phát
Đặc điểm
Tương bào máu ngoại vi
5 – 20% (n = 28)
Tương bào máu ngoại vi
> 20% (n = 20)
Tổng
(N = 48)
Tuổi chẩn đoán (năm)
58,5 (35 – 76)
56,1 (41 – 76)
57,5 (35 – 76)
≥ 60 tuổi, n (%)
14 (50,0)
8 (40,0)
22 (45,8)
< 60 tuổi, n (%)
14 (50,0)
12 (60,0)
26 (54,2)
Giới tnh, n (%)
Nam
12 (42,9)
12 (60,0)
24 (50,0)
Nữ
16 (57,1)
8 (40,0)
24 (50,0)
Đa số ngưi bệnh trong nghiên cứu của chung tôi là ngưi cao tuổi với tỉ lệ nam : nữ xấp
xỉ 1:1. Sự khác biệt về độ tuổi lúc chẩn đoán và giới tính giữa 2 phân nhóm tương bào máu
ngoại vi không có ý nghĩa thống kê.
Bảng 2: Đặc điểm lâm sàng, sinh học người bnh BBCDTB nguyên phát
Đặc điểm
Tương bào máu ngoại vi
5 – 20% (n=28)
Tương bào máu ngoại
vi > 20% (n=20)
Biểu hiện lâm sàng, n (%)
Thiếu máu
26 (92,9)
16 (80,0)
Chảy máu
1 (3,6)
0 (0)
Hủy xương
16 (57,1)
8 (40,0)
Gãy xương
3 (10,7)
0 (0)
Gan lách to
4 (14,3)
3 (15,0)
U tương bào
10 (35,7)
5 (25,0)
Công thức máu
HGB (g/dl)
7,4 (4,2 – 11,3)
8,4 (5,5 – 13,6)
HGB 10-12 g/dl, n (%)
2 (7,1)
4 (20,0)
HGB 8-10 g/dl, n (%)
9 (32,1)
5 (25,0)
HGB < 8 g/dl, n (%)
17 (60,8)
11 (55,0)
PLT (G/l)
95,0
[67,8 – 137]
95,5
(50,3 – 179,3)
Giảm tiểu cầu, n (%)
16 (57,1)
10 (50,0)
WBC (G/l)
6,4 [4,9 – 9,5]
20,3 [7,9 – 38,1]
LYM (G/l)
2,2 [1,8 – 2,9]
4,8 [3,0 – 6,5]
LUC (%)
13,3
(8,8 – 17,5)
40,9
(28,2 – 56,9)
Sinh hóa máu
Creatinin (mg/dl)
1,0 [0,8 – 3,2]
2,7 [0,9 – 5,1]
β2-microglobulin (µg/ml)
7,6 [4,3 – 21,9]
8,1 [5,1 – 26,5]
LDH (U/l)
294 [180 – 358]
244 [172 – 382]
Albumin (mg/dl)
2,8 (1,7 – 3,8)
3,3 (2 – 4,5)
Can-xi (mmol/l)
2,4 (1,5 – 3,5)
2,4 (1,6 – 3,7)
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
551
Loại M-protein, n (%)
IgA
5 (17,9)
2 (10,0)
7 (14,6)
IgG
17 (60,6)
10 (50,0)
Chỉ tiết chuỗi nhẹ
6 (21,4)
8 (40,0)
Loại chuỗi nhẹ, n (%)
Kappa
17 (60,7)
12 (60,0)
Lambda
11 (39,3)
8 (40,0)
Tỉ lệ tương bào, n (%)
Máu ngoại vi
10,5 (7 – 14,5)
47 (31,3 – 60)
Tuỷ đồ
47,5 (7 – 92)
67,7 (30 – 94)
DAMD tuỷ
30,2 (2,3 – 67)
47,2 (1,5 – 95)
Các đặc điểm lâm sàng và sinh học đưc
mô tả trong bảng 2. Trong đó, các chỉ số
khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa 2 phân
nhóm là số lưng bạch cầu tổng, bạch cầu
lympho, tỉ lệ LUC, tỉ lệ tương bào máu ngoại
vi (p < 0,0001), tỉ lệ tương bào trên tuỷ đồ (p
= 0,005) và tỉ lệ tương bào trên dấu ấn miễn
dịch (p = 0,021).
Chúng tôi tiến hành phân tích mối tương
quan giữa tỉ lệ tương bào máu ngoại vi với
các chỉ số khác bằng phép kiểm tương quan
Pearson. Ghi nhận các chỉ số tương quan có
ý nghĩa là tỉ lệ LUC, số lưng bạch cầu tổng
và bạch cầu lympho với chỉ số tương quan r
lần lưt là 0,91, 069 và 0,64, với p < 0,001.
Biểu đồ 1: Mối tương quan giữa tỉ l tương bào máu ngoi vi và %LUC
Kiểu hình miễn dịch của ngưi bệnh
trong nghiên cứu chúng tôi đưc thể hiện qua
bảng 3. Trong đó, tỉ lệ kiểu hình miễn dịch
CD45-CD38+CD138+CD19-CD56+ là thưng
gặp nhất chiếm > 50% tổng số bệnh nhân.
Khi tiến hành phân tch sâu hơn về tỉ lệ biểu
hiện của từng loại kháng nguyên bề mặt, kết
quả ghi nhận tỉ lệ biểu hiện CD56 chỉ chiếm
75% tổng số bệnh nhân.