Bệnh phẩm tai, mắt, mũi, xoang

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

BEÄNH PHAÅM TAI, MAÉT, MUÕI, XOANG

Muïc tieâu

• Höôùng daãn ñöôïc laâm saøng hay thaäm chí coù theå thöïc hieän ñöôïc toát böôùc laáy vaø chuyeân chôû

• Thöïc hieän ñöôïc ñaày ñuû caùc böôùc trong qui trình xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc maãu beänh

maãu nhôø bieát ñöôïc caùch laáy vaø chuyeân chôû caùc maãu beänh phaåm tai maét muõi xoang.

phaåm laáy töø tai, maét, muõi xoang ñeå khoâng boû soùt caùc cô hoäi phaùt hieän caùc taùc nhaân vi khuaån

• Söû duïng ñöôïc phöông tieän caàn thieát vaø thích hôïp nhaát ñeå thöïc hieän ñöôïc xeùt nghieäm vi sinh

gaây beänh.

laâm saøng caùc beänh phaåm laáy töø tai, maét, muõi, xoang; nhôø vaäy coù theå phaùt hieän ñöôïc caùc taùc

nhaân gaây beänh cho duø laø caùc taùc nhaân raát khoù moïc

Chæ ñònh

ƒ Caùc beänh phaåm tai, muõi, xoang ñöôïc chæ ñònh laáy tröôùc caùc tröôøng hôïp vieâm caáp tính hay

ƒ Cuï theå laø vieâm tai ngoaøi caáp tính, vieâm tai giöõa caáp hay kinh nieân, vieâm xoang caáp hay

kinh nieân caùc vuøng tai, muõi, xoang.

kinh nieân, vieâm muõi caáp hay kinh nieân, vieâm keát maïc caáp hay kinh nieân.

Thôøi ñieåm laáy beänh phaåm

Toát nhaát laø tröôùc khi beänh nhaân duøng khaùng sinh heä thoáng hay taïi choã.

Caùch laáy beänh phaåm

(cid:214) Neáu chöa beå muû, saùt truøng da baèng coàn 70%, chôø khoâ, sau ñoù choïc huùt hay raïch laáy

1. Tröôøng hôïp vieâm tai ngoaøi

muû cho vaøo tube voâ truøng ( tube naép vaøng voâ truøng hay tube Eppendorf biopure ). Neáu

ñaõ beå muû, lau saïch muû roài duøng taêm boâng voâ truøng eùp naën muû thaám vaøo taêm boâng

(duøng taêm boâng voâ truøng laáy maãu). Caùc maãu muû laáy khoâng coù moâi tröôøng chuyeân chôû

phaûi göûi ngay ñeán phoøng thí nghieäm ñeå yeâu caàu caáy ngay.

(cid:214) Thích hôïp nhaát laø duøng taêm boâng thaám hay laáy muû cho vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

(duøng caëp tube ñuõa taêm boäng voâ truøng/ tube ñuõa Stuart Amies hay caëp tube ñuõa taêm

boâng maõnh voâ truøng*/tube ñuõa Stuart-Amies) laáy hay thaám muû. Muû laáy ra, coù theå cho

vaøo loï hay tube naép chaët voâ truøng hay thaám vaøo taêm boâng voâ truøng roài cho vaøo tube

naép chaët voâ truøng, göûi ngay ñeán phoøng thí nghieäm. Trong tröôøng hôïp chaäm treã thì cho

vaøo tube moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies roài göûi ñeán phoøng thí nghieäm.

(cid:214) Neáu caáp tính vaø chöa beå muû, baùc só chuyeân khoa laáy qua choïc huùt xuyeân maøng nhæ

2. Tröôøng hôïp vieâm tai giöõa

cho vaøo tube voâ truøng ( tube naép vaøng voâ truøng hay tube Eppendorf biopure ). Neáu ñaõ

beå muû hay chaûy muû kinh nieân, lau saïch muû vuøng tai ngoaøi roài duøng taêm boâng voâ truøng

taêm boâng voâ truøng laáy maãu, hay toát nhaát laø taêm boâng thaám muû vaøo taêm boâng (duøng

maõnh voâ truøng *). Caùc maãu muû laáy khoâng coù moâi tröôøng chuyeân chôû phaûi göûi ngay

(cid:214) Thích hôïp nhaát laø duøng taêm boâng thaám hay laáy muû cho vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû

ñeán phoøng thí nghieäm ñeå yeâu caàu caáy ngay..

(duøng caëp tube ñuõa taêm boäng voâ truøng/ tube ñuõa Stuart Amies hay caëp tube ñuõa taêm

boâng maõnh voâ truøng*/tube ñuõa Stuart-Amies) laáy hay thaám muû. Muû laáy ra, coù theå cho

vaøo loï hay tube naép chaët voâ truøng hay thaám vaøo taêm boâng voâ truøng roài cho vaøo tube

naép chaët voâ truøng, göûi ngay ñeán phoøng thí nghieäm. Trong tröôøng hôïp chaäm treã thì cho

vaøo tube moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies roài göûi ñeán phoøng thí nghieäm.

(cid:214) Neáu caáp tính thì laáy queät muõi sau hay queät muû khe giöõa. Ñeå laáy queät muõi sau, baùc só

3. Tröôøng hôïp vieâm xoang

chuyeân khoa duøng keïp nong muõi beänh nhaân roài laáy queät muõi sau baèng moät taêm boâng

nhoû, coïng meàm (taêm boâng maõnh voâ truøng *), luoàn töø loå muõi qua vaùch muõi tröôùc vaø

muõi sau, ñöa saâu vaøo trong cho ñeán khi caûn laïi laø haàu. Ñeå laáy queät muû khe giöõa caàn

phaûi laáy qua noäi soi tai muõi hoïng. Queät muõi sau vaø queät muû khe giöõa ñöôïc cho vaøo

tube voâ truøng hay vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies roài göûi ñeán phoøng thí

nghieäm (duïng cuï thích hôïp nhaát ñeå laáy maãu nhö vaäy laø caëp tube ñuõa taêm boâng maõnh

voâ truøng*/tube ñuõa Stuart-Amies)

(cid:214) Neáu kinh nieân, laáy maãu thöû laø maãu sinh thieát hay dòch röûa xoang baèng nöôùc muoái sinh

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

lyù khoâng coù chaát saùt truøng. Maõnh sinh thieát hay dòch röûa ñöôïc cho vaøo loï voâ truøng

(duøng loï voâ truøng laáy maãu ) hay tube voâ truøng ( tube Eppendorf biopure ) roài göûi ngay

* Tröôøng hôïp vuøng phaûi laáy muû quaù heïp nhö muû khe giöõa, muû tai ngoaøi, muû tai giöõa

ñeán phoøng thí nghieäm.

(cid:214) Baùc só chuyeân khoa laáy queät muõi sau hay queät muû khe giöõa roài göûi ñeán phoøng thí

4. Tröôøng hôïp vieâm muõi

(cid:214) Queät muõi tröôùc chæ ñöôïc laáy ñeå khaûo saùt tình traïng mang vi khuaån S. pneumoniae, H.

nghieäm.

influenzae ôû caùc beänh nhaân treû em bò nhieãm truøng hoâ haáp caáp. Ngoaøi ra, queät muõi

tröôùc coøn ñöôïc laáy ñeå ñieàu tra tình traïng ngöôøi laønh mang S. aureus. Duïng cuï thích

caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/tube ñuõa hôïp nhaát ñeå laáy queät muõi tröôùc laø duøng

Stuart-Amies

(cid:214) Beänh phaåm laø queät muû keát maïc maét ñöôïc Baùc só chuyeân khoa laáy baèng kyõ thuaät voâ

5. Tröôøng hôïp vieâm keát maïc maét

truøng.

(cid:214) Duïng cuï thích hôïp nhaát ñeå laáy maãu laø

caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/ tube ñuõa

Stuart Amies hay caëp tube ñuõa taêm boâng maõnh voâ truøng*/tube ñuõa Stuart-Amies

Caùc vi khuaån gaây beänh coù theå tìm thaáy trong beänh phaåm

(cid:214) S. pneumoniae,

(cid:214) H. influenzae,

(cid:214) M. catarrhalis,

(cid:214) Caùc Streptococci tieâu huyeát b,

(cid:214) S. aureus,

(cid:214) Klebsiella vaø caùc vi khuaån thuoäc hoï Enterobacteriaceae,

(cid:214) Vi khuaån kî khí (Bacteroides vaø caùc vi khuaån khaùc).

1. Caùc tröôøng hôïp vieâm xoang, muõi caáp tính vaø kinh nieân

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

(cid:214) S. pneumoniae vaø caùc Streptococci khaùc,

(cid:214) M. catarrhalis,

(cid:214) H. influenzae.

2. Tröôøng hôïp vieâm tai giöõa caáp

(cid:214) P.aeruginosa,

(cid:214) Proteus spp.,

(cid:214) Caùc vi khuaån kî khí,

(cid:214) Caùc vi khuaån khaùc: hieám gaëp.

3. Tröôøng hôïp vieâm tai giöõa kinh nieân

(cid:214) Haemophilus spp.,

(cid:214) Moraxella spp.,

(cid:214) N. gonorrhoeae,

(cid:214) S. aureus,

(cid:214) S. pneumoniae,

(cid:214) S. pyogenes,

(cid:214) P. aeruginosa,

(cid:214) Caùc vi khuaån khaùc: hieám gaëp.

4. Tröôøng hôïp vieâm keát maïc maét caáp tính hay kinh nieân

Khaûo saùt tröïc tieáp

ƒ Laøm pheát nhuoäm Gram (sau khi tieán haønh nuoâi caáy neáu beänh phaåm chæ laø moät que taêm

ƒ Ghi nhaän söï hieän dieän caùc vi khuaån trong maãu vaø traû lôøi sô boä cho Baùc só laâm saøng.

boâng).

Tieán haønh nuoâi caáy

(cid:214) Thaïch maùu (BA) thöôøng hay BA coù Nalidixic acid (BANg).

(cid:214) Coù theå theâm BAGe (thaïch maùu coù Gentamicin choïn loïc caùc vi khuaån Pneumococci vaø

1. Caáy phaân laäp treân caùc hoäp thaïch phaân laäp, toái thieåu laø:

Streptococci).

(cid:214) Thaïch naâu choïn loïc H. influenzae (CAHI).

(cid:214) Thaïch choïn loïc tröïc khuaån Gram [-] deã moïc (EMB hay MC).

(cid:214) Coù theå theâm thaïch naâu choïn loïc Neisseria (CATM) khi coù yeâu caàu.

(cid:214) Coù theå theâm Sabouraud Dextrose Agar coù hay khoâng coù khaùng sinh ñeå caáy choïn loïc

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

vi naám.

Caùc hoäp thaïch BA, BA-Ge, CAHI, CATM phaûi uû trong bình neán, caùc hoäp thaïch khaùc uû

khí tröôøng bình thöôøng. Taát caû ñeå trong tuû uû 35-37 oC vaø quan saùt moãi ngaøy trong lieân

tieáp 3 ngaøy.

2. Caùc khuùm moïc treân hoäp thaïch phaân laäp ñeàu phaûi tieán haønh ñònh danh vaø laøm khaùng

sinh ñoà.

Caâu hoûi oân taäp

1. Cho bieát caùc chæ ñònh laâm saøng ñeå laáy caùc beänh phaåm töø tai maét muõi xoang laøm xeùt

nghieäm vi sinh laâm saøng.

2. Haõy cho bieát caùc caùc loaïi beänh phaåm laáy töø tai maét muõi xoang vaø caùc caùch laáy vaø

chuyeân chôû caùc loaïi beänh phaåm naøy ñeán phoøng thí nghieäm ñeå laøm xeùt nghieäm vi sinh

laâm saøng.

3. Haõy cho bieát phöông tieän laáy vaø chuyeân chôû thích hôïp nhaát cho caùc beänh vieän hieän nay

ñeå laáy caùc beänh phaåm töø tai maét muõi xoang, vaø phaân tích caùc öu khuyeát ñieåm cuûa caùc

phöông tieän naøy.

4. Haõy cho bieát qui trình xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng thöïc hieän taïi phoøng thí nghieäm ñoái

vôùi beänh phaåm laáy töø tai maét muõi xoang.

5. Haõy cho bieát caùc vi khuaån gaây beänh caàn phaûi phaân laäp trong caùc maãu beänh phaåm laáy töø

tai maét muõi xoang.

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

CAÁY TAI MAÉT MUÕI XOANG – Caùc caâu hoûi thöôøng gaëp

Tröôùc beänh nhaân bò vieâm muõi, laâm saøng coù khi laáy beänh phaåm baèng taêm boâng cho vaøo

muõi roài queät laáy dòch muõi xanh hay vaøng chaûy ra töø muõi beänh nhaân ñeå laøm xeùt nghieäm vi

ƒ Vôùi caùch laáy beänh phaåm treân thì chuùng ta chæ laáy ñöôïc queät muõi tröôùc vaø nhö vaäy thì coù theå

sinh; caùch laáy beänh phaåm naøy coù giaù trò khoâng?

beänh phaåm naøy bò ngoaïi nhieãm vôùi vi khuaån thöôøng truù vuøng muõi tröôùc nhö S. pneumoniae,

H. influenzae, vaø S. aureus maø caùc vi khuaån naøy cuõng raát coù theå laø taùc nhaân gaây vieâm muõi

hay vieâm xoang moät khi lan töø nôi thöôøng truù sang xoang hay muõi sau. Chính vì vaäy keát

quaû caáy caùc beänh phaåm naøy khoâng theå khaúng ñònh ñöôïc taùc nhaân vi khuaån phaân laäp ñöôïc

ƒ Vaäy thì beänh phaåm naøo laø thích hôïp nhaát treân caùc beänh nhaân bò vieâm muõi? Cuõng nhö trong

coù phaûi laø taùc nhaân gaây beänh hay khoâng.

vieâm xoang caáp, beänh phaåm thích hôïp nhaát phaûi laø caùc queät muû laáy töø khe giöõa cuûa muõi

hay laø queät muõi sau. Caùc beänh phaåm naøy khoâng theå laáy ñöôïc baèng caùc que taêm boâng thoâng

thöôøng vì khoâng theå traùnh khoûi bò ñuïng vaøo muõi tröôùc khi laáy maãu. Phöông tieän thích hôïp

nhaát ñeå laáy ñöôïc queät muû khe giöõa vaø muû queät muõi sau phaûi laø caùc que taêm boâng maõnh laøm

baèng sôïi nhoâm. Vôùi que taêm boâng naøy, laâm saøng coù theå deã daøng laáy maãu queät muû khe giöõa

hay queät muõi sau qua noäi soi hay que keïp nong loå muõi, traùnh chaïm vaøo muõi tröôùc.

Vì sao taïi nhieàu beänh vieän, keát quaû vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm laáy töø tai maét muõi

xoang thöôøng cho keát quaû aâm tính hay khoâng phuø hôïp vôùi hieäu quaû ñieàu trò khaùng sinh

ƒ Coù theå keát quaû aâm tính thaät söï do beänh nhaân ñaõ ñieàu trò khaùng sinh tröôùc laøm cho caùc vi

treân beänh nhaân?

khuaån khoâng theå phaân laäp ñöôïc do ñaõ bò tieâu dieät bôûi khaùng sinh hay ñaõ laãn troán trong caùc

ƒ Nhöõng nguyeân nhaân khaùc laøm keát quaû aâm tính laø coù theå lieân quan ñeán vaán ñeà kyõ thuaät nhö

vò trí saâu hôn, cuõng coù theå taùc nhaân khoâng phaûi vi khuaån maø laø caùc taùc nhaân khaùc.

laáy vaø chuyeân chôû beänh phaåm, quan troïng nhaát laø beänh phaåm sau khi laáy khoâng cho vaøo

moâi tröôøng chuyeân chôû vaø khi ñeán phoøng thí nghieäm laïi khoâng ñöôïc caáy ngay trong khi ñoù

ña soá caùc taùc nhaân gaây beänh ñöôøng tai maét muõi xoang laïi laø caùc taùc nhaân vi khuaån raát khoù

moïc nhö H. influenzae, S. pneumoniae, vaø M. catarrhalis. Ngoaøi ra moät nguyeân nhaân khaùc

raát thöôøng gaëp taïi caùc beänh vieän chuùng ta hieän nay laø phoøng thí nghieäm chæ duøng caùc moâi

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

tröôøng töï pha cheá thoâng thöôøng nhö thaïch maùu ngöôøi vaø thaïch Mac Conkey hay thaäm chí

chæ duøng thaïch dinh döôõng thöôøng (Nutrient Agar) maø khoâng duøng caùc thaïch phaân laäp thích

hôïp nhaát cho caùc beänh phaåm laáy töø tai maét muõi xoang nhö thaïch maùu cöøu vaø thaïch CAXV

ƒ Nguyeân nhaân laøm cho coù söï khaùc bieät giöõa keát quaû vi sinh vôùi hieäu quaû ñieàu trò khaùng sinh

ñeå phaân laäp ñöôïc caùc vi khuaån raát thöôøng gaëp nhöng khoù moïc neâu treân.

treân beänh nhaân coù theå laø do vi khuaån phaân laäp ñöôïc khoâng phaûi laø vi khuaån gaây beänh maø

chæ laø caùc vi khuaån thöôøng truù vuøng muõi tröôùc, vuøng tai ngoaøi...vaø nguyeân nhaân thöôøng laø vì

laâm saøng laáy beänh phaåm bò taïp nhieãm vôùi caùc vuøng naøy do duøng phöông tieän laáy maãu

khoâng thích hôïp nhö ñaõ ñeà caäp ôû phaàn treân; hay cuõng coù theå vi khuaån phaân laäp ñöôïc chæ laø

vi khuaån taïm truù trong beänh phaåm ví duï vi khuaån taïm truù trong muû tai ngoaøi, muû xoang hay

muû tai giöõa chaûy vaøo tai ngoaøi...vaø ñeå giaûi queát ñöôïc nguyeân do naøy laâm saøng caàn phaûi

chuøi saïch muû ôû caùc vuøng treân vaø chæ laáy muû môùi chaûy ra hay môùi naën ra.

ƒ Laáy beänh phaå m töø caùc loeùt giaùc maïc ñoøi hoûi phaûi söû duïng moät caây naïo baèng kim loaïi ñeå

Xin cho bieát laøm theá naøo ñeå coù theå laáy beänh phaåm töø caùc loeùt giaùc maïc?

naïo ñöôïc veát loeùt cho vaøo oáng moâi tröôøng BHI boå sung XV roài môùi chuyeån veà phoøng thí

nghieäm. Neáu khoâng coù caây naïo naøy, laâm saøng coù theå duøng que taêm boâng maõnh voâ truøng

ƒ Taïi phoøng thí nghieäm, oáng BHI-XV ñöôïc uû trong tuû aám 35 - 37 oC trong 6 giôø hay qua ñeâm

queät laáy muû töø veát loeùt cho vaøo oáng BHI-XV.

ñeå hoâm sau caáy phaân laäp tieáp leân caùc moâi tröôøng phaân laäp nhö ñaõ höôùng daãn trong qui

trình. OÁng BHI-XV vaãn phaûi ñöôïc tieáp tuïc uû trong tuû aám vaø theo doõi lieân tuïc trong 7 ngaøy

ƒ Trong tröôøng hôïp nghi taùc nhaâ n gaây beänh laø naám, thì caùc naïo hay queät muû veát loeùt phaûi

ñeå phaùt hieän vi khuaån hay vi naám moïc neáu laàn phaân laäp ñaàu khoâng coù vi khuaån moïc.

ñöôïc caáy ngay treân moâi tröôøng Sabouraud agar beân caïnh vieäc taêng sinh trong oáng BHI-XV

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

Hình 23: Taêm boâng maõnh voâ truøng raát thích hôïp ñeå laáy caùc queät muû töø caùc khe heïp nhö

muû khe giöõa, muû chaûy ra töø tai giöõa, queät muû nieäu naïo ngay trong loøng nieäu ñaïo; hay laáy muû loeùt giaùc maïc laø caùc veát loeùt nhoû khoâng theå duøng taêm boâng bình thöôøng ñeå queät. Taêm boâng maõnh naøy ñöôïc thieát keá ñeå coù theå cho vöøa vaën vaøo tube ñuõa moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies.