1
B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO
ĐI HC ĐÀ NNG
NGUYN PHM HÙNG
NGHIÊN CU THÀNH PHN LOÀI
VÀ ĐC TRƯNG PHÂN B CA BÒ SÁT
TI HUYN BC TRÀ MY - TNH QUNG NAM
C
C
Ch
h
hu
u
uy
y
yê
ê
ên
n
n
n
n
ng
g
gà
à
àn
n
nh
h
h:
:
:
S
S
Si
i
in
n
nh
h
h
t
t
th
h
há
á
ái
i
i
h
h
h
c
c
c
M
M
Mã
ã
ã
s
s
s
:
:
:
6
6
60
0
0
4
4
42
2
2
6
6
60
0
0
TÓM TT LUN VĂN THC SĨ KHOA HC
Đà Nng - Năm 2012
2
Công trình ñưc hoàn thành ti
ĐI HC ĐÀ NNG
Ngưi hưng dn khoa hc : GS.TS. Lê Vũ Khôi
Phn bin 1 : PGS.TS. Đinh Th Phương Anh
Phn bin 2 : TS. Lê Trng Sơn
Lun văn ñưc bo v ti Hi ñng chm lun văn
tt nghip thc sĩ khoa hc hp ti Đi hc Đà Nng
ngày 15 tháng 12 năm 2012.
* Có th tìm hiu lun văn ti:
Trung tâm Thông tin - Hc liu, Đi hc Đà Nng
Thư vin Trưng Đi hc Sư Phm, Đi hc Đà Nng.
3
M ĐU
1. Lý do chn ñ tài
Bc Trà My là huyn min núi ca tnh Qung Nam,
din tích t nhiên toàn huyn là 164.558 ha. Đa hình huyn
Bc Trà My phc tp, nhiu sông sui, ña th ñi cao, ñt dc
him tr, ñ dc 250 chim trên dưi 80% so vi din tích t
nhiên. Huyn Bc Trà My có ba vùng ña hình khác nhau: vùng
núi cao, vùng núi thp và vùng ñi cao. Din tích che ph rng
là 43,7% so vi tng din tích toàn huyn. Bc Trà My là ñu
ngun quan trng cung cp nưc cho h thng sông Vu Gia –
Thu Bn và mt s sông sui cánh bc tnh Qung Ngãi.
Mng lưi sông sui trên ña bàn huyn khá dày, dòng chy
mnh và lm thác ghnh. Sông Tranh có din tích lưu vc là
10.000 ha, dài 100 km, là con sông chính ca huyn.
Huyn Bc Trà My nm trong vùng nhit ñi gió mùa,
có hai mùa rõ rt. Lưng mưa trung bình hàng năm ca huyn
là 3.283 mm. Nhit ñ trung bình hàng năm ca huyn là 240C,
ñ m trung bình 80%.
Các loài bò sát gi mt vai trò ñáng k trong h
sinh thái vì là mt xích quan trng trong chui thc ăn t nhiên.
Đi vi con ngư i, chúng có ý nghĩa rt ln vì có th dùng
chúng làm thc phm, dưc liu, kĩ ngh da, nuôi làm
cnh…Trong nông nghip chúng có th góp phn kim soát sâu
bnh, làm gim nguy cơ phát tán sâu bnh, tiêu dit các loài
sinh v#t phá hoi mùa màng như chut. Hin nay, ngư i dân
trong vùng săn bt các loài bò sát vi s lưng ln ñ cung cp
cho th trư ng trong nưc và xut khu. Vic ch$n dòng xây
dng thu% ñin Sông Tranh II ñã tác ñng không nh& vào môi
4
trư ng sinh thái t nhiên, nh hưng ñn s tn ti và phân b
ca các loài bò sát ti ña phương.
Hin nay, chưa có mt nghiên cu c' th nào v thành phn
các loài và s phân b bò sát huyn Bc Trà My - Qung Nam.
Vic hiu bit mt cách ñy ñ và khoa hc v thành
phn, ñ$c ñim sinh thái…ca bò sát là rt cn thit ñ nâng cao
hiu qu bo tn ngun gen.
T nhng cơ s khoa hc và thc ti(n ñó, vi mong mun
góp phn xây dng d)n liu và cơ s khoa hc cho vic qun lí,
bo tn ngun gen sinh v#t, vic khai thác và s* d'ng hp lý
ngun tài nguyên sinh v#t, chúng tôi chn và thc hin ñ tài:
“Nghiên cu thành phn loài và ñc trưng phân b ca Bò sát
ti huyn Bc Trà My tnh Qu ng Nam”.
2. M!c tiêu ca ñ tài
Nghiên cu hin trng các loài bò sát, ñ$c trưng phân
b ca bò sát huyn Bc Trà My, tnh Qung Nam làm cơ s
khoa hc cho công tác qun lý, bo tn, khai thác và s* d'ng
hp lý ngun tài nguyên bò sát.
3. Ý nghĩa khoa hc và th#c ti$n
Kt qu nghiên cu ca ñ tài s+ là cơ s d liu v khu
h bò sát, góp phn xác ñnh ñ$c tính ĐDSH ti huyn Bc Trà
My - Qung Nam.
Cung cp d liu khoa hc, làm cơ s cho vic qun lý,
bo tn, phát trin bò sát ti huyn Bc Trà My, tnh Qung
Nam theo hưng phát trin bn vng.
4. N%i dung nghiên cu
- Điu tra, xác ñnh thành phn loài và ñánh giá tính
ĐDSH ca bò sát.
5
- Xác ñnh các loài quý him.
- Điu tra ñ$c trưng phân b ca bò sát.
- Điu tra tình hình khai thác, giá tr s* d'ng và trí thc
bn ña ñi vi bò sát.
- Điu tra các yu t ñe da làm suy gim ĐDSH các
loài bò sát vùng nghiên cu.
- Đ xut các kin ngh qun lý, bo tn, ĐDSH nói
chung, bò sát nói riêng huyn Bc Trà My - Qung Nam.
5. Đóng góp ca lu&n văn
Ln ñu tiên ti Bc Trà My - Qung Nam :
- Xác ñnh ñưc thành phn loài, ñ$c tính ña dng, ñ$c
trưng phân b ca bò sát.
- Xác ñnh ñưc hin trng khai thác, giá tr s* d'ng,
các yu t ñe do làm suy gim ĐDSH bò sát.
6. C(u trúc lu&n văn: Gm 95 trang:
Lu#n văn ngoài phn m ñu (4 trang), tài liu tham
kho, ph' l'c (26 trang), phn kt lu#n - kin ngh (3 trang) thì
có 3 chương:
Chương 1: Tng quan tài liu (8 trang)
Chương 2: Đi tưng, ña ñim, th i gian và phương
pháp nghiên cu (18 trang)
Chương 3: Kt qu và tho lu#n (36 trang)
CHƯƠNG 1 - T*NG QUAN TÀI LIU NGHIÊN CU
1.1. LƯ+C S, NGHIÊN CU BÒ SÁT VIT NAM
Bò sát hin ñi trên th gii có 4 b vi khong 8750 loài. Ti
Vit Nam, tính ñn năm 2009 ñã ghi nh#n ñưc 369 loài bò sát.
6
1.1.1. Nghiên cu v ĐDSH ca khu h bò sát
1.1.2. Nghiên cu v s# phân b ca bò sát
1.1.3. Nghiên cu sinh thái hc và sinh thái ng d!ng bò sát
1.2. LƯ+C S, NGHIÊN CU BÒ SÁT TNH QUNG
NAM VÀ KHU V-C PH. CN.
Đã có mt s nghiên cu bò sát, lư,ng cư các tnh Nam
Trung B, Tây Nguyên, thành ph Đà N-ng và vùng ph' c#n.
Năm 2000, Đinh Th Phương Anh, Nguy(n Minh Tùng, công
b 9 loài lư,ng cư và 25 loài bò sát Khu bo tn thiên nhiên Sơn
Trà (Đà N-ng).
Năm 2003, Đinh Th Phương Anh, Lê Vũ Khôi, ñã kho sát
ĐDSH ñng v#t có xương sng cn ti rng ñ$c d'ng Nam Hi
Vân, Đà N-ng; Năm 2003, Lê Vũ Khôi và Nguy(n Văn Sáng công
b 51 loài bò sát và 28 loài lư,ng cư trong bài Đa dng thành phn
loài loài bò sát, lư,ng cư khu vc Bà Nà (Hòa Vang, Đà N-ng);
Năm 2003, Lê Vũ Khôi, Võ Văn Phú, Ngô Đc Chng, Lê Trng
Sơn ñã công b 21 loài lư,ng cư và 31 loài bò sát trong cun sách
ca mình “Đa dng sinh hc ñng vt Vưn Quc gia Bch Mã”
Đinh Th Phương Anh, Trn Duy Linh (2005), công b 47
loài bò sát thuc 47 ging ca 12 h và 2 b ti Khu bo tn thiên
nhiên Bà Nà - Núi Chúa, thành ph Đà N-ng.
Lê Nguyên Ng#t (1997), nghiên cu thành phn loài lư,ng
cư, bò sát vùng núi Ngc Linh – Kontum, có tng cng 53 loài
thuc 30 h, 4 b.
Năm 2001 Lê Văn Tán, Võ Văn Phú, Lê Quang Minh, Đ
Xuân Cm ñã kho sát nghiên cu và công b cun “Đa dng sinh
hc tnh Qung Ngãi”. Theo ñó các tác gi ñã thng kê ñươc
65 loài bò sát và 29 loài lư,ng cư;
7
Lê Th Thanh, Lê Nguyên Ng#t (2011), D)n liu bưc
ñu v thành phn loài lư,ng cư và bò sát vùng rng Cao
Muôn, huyn Ba Tơ, tnh Qung Ngãi ñã công b 51 loài bò sát
thuc 38 ging, 16 h, 2 b.
Ti tnh Qung Nam, vic nghiên cu lư,ng cư, bò sát
ít ñưc thc hin. Hin nay ch mi có Lê Nguyên Ng#t (1999),
kt qu kho sát bưc ñu h lư,ng cư, bò sát vùng rng Tây
Qung Nam ñã phát hin 44 loài bò sát thuc 13 h, 2 b.
CBC-AMNH/IEBR Biotic Inventory Survey (1999),
Amphibians and reptiles Recorded During the 1999. Locality:
Ngoc Linh Range, Tra My District, Quang Nam Province, Viet
Nam ñã công b 34 loài bò sát lư,ng cư, trong ñó bò sát 11 loài
thuc 6 h và lư,ng cư là 23 loài thuc 5 h ti vùng núi Ngc
Linh, huyn Nam Trà My, tnh Qung Nam. Văn Ngc Cương,
Ngô Đc Chng (2007), nghiên cu khu h lư,ng cư và bò sát
ti vùng H Phú Ninh, Tnh Qung Nam ñã công b 59 loài
lư,ng cư bò sát thuc 19 h, 3 b.
Trong “K hoch hành ñng thc thi pháp lu#t nhm
qun lý, bo v ña dng sinh hc và tài nguyên thiên nhiên tnh
Qung Nam, 2005 – 2010 ca UBND tnh Qung Nam công b
tnh Qung Nam có 48 loài bò sát, 38 loài ch nhái.
Cho ñn nay, chưa có tài liu nghiên cu ñiu tra bò
sát, ch nhái huyn Bc Trà My.
8
CHƯƠNG 2
ĐI TƯ+NG, Đ/A ĐI0M, TH1I GIAN
VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU
2.1. GI2I THIU HUYN BC TRÀ MY - QUNG NAM.
Huyn Bc Trà My có din tích t nhiên là: 823,05 km2,
là mt trong nhng huyn thuc vùng núi cao ca tnh Qung
Nam, nm 1507'43'' ñn 15024'55'' vĩ ñ bc, 107048'36'' ñn
108033'00'' kinh ñ ñông.
Có ba dng ña hình cơ bn, gm ña hình núi cao, ña
hình ñi thp, ña hình thung lũng và sông sui.
Bc Trà My nm trong vùng khí h#u nhit ñi gió mùa.
Nhit ñ trung bình năm 24,50C. Lưng mưa trung bình năm là
4662 mm. Đ m trung bình các tháng luôn luôn cao, dao ñng t
80 ñn 99%.
Bc Trà My là ñu ngun quan trng to ngun nưc cho
sông Thu Bn và mt s sông cánh Bc ca tnh Qung Ngãi.
Ch ñ dòng chy chu tác ñng ca ch ñ mưa, vì lưng mưa
ln nên dòng chy khá di dào.
Công trình thy ñin Sông Tranh II ñưc xây dng trên
thưng ngun Sông Tranh. Khi h thu% ñin tích nưc, có hin
tưng rung ñng và kèm theo ting n ln vi nhiu mc ñ khác
nhau. Nguyên nhân gây nên hin tưng trên là ñng ñt kích thích
vi cư ng ñ t 3,5 ñn hơn 4 ñ richter. Vic tích nưc ca thy
ñin càng làm gia tăng cư ng ñ hot ñng ca ñi ñt gãy. Đn
nay ñã tm dng tích nưc h thy ñin Sông Tranh II.
Tng dân s trong toàn huyn có 40.097 ngư i, trong ñó 50%
là dân tc Kinh, 50% còn li là các dân tc khác . Din tích ñt
canh tác ít, trình ñ canh tác còn thp, ch yu là qung canh nên
9
năng sut lúa thp, vì v#y ñ i sng nhân dân ch yu da vào
rng. H khai thác bt c ngun li t nhiên nào ñ s* d'ng trc
tip ho$c ñ bán. Riêng nhóm bò sát cũng b săn bt ñ trao ñi,
buôn bán, làm thc phm, cha bnh. Đn nay, s lưng nhiu
loài bò sát Bc Trà My ñã gim sút nghiêm trng.
2.2. ĐI TƯ+NG, Đ/A ĐI0M, TH1I GIAN VÀ PHƯƠNG
PHÁP NGHIÊN CU.
2.2.1. Đi tư3ng và phm vi nghiên cu
- Các loài bò sát (Reptilia): thành phn loài và s phân b
ca chúng trong vùng nghiên cu.
- Nhng mi ñe da tác ñng ñn ña dng sinh hc ca
khu h bò sát ña phương.
2.2.2. Đ4a ñi5m nghiên cu
Trên ña ph#n ca huyn Bc Trà My.
2.2.3. Th6i gian nghiên cu
Điu tra, kho sát thc ña ñưc tin hành qua 6 ñt:
- Đt 1: T 9 - 01 - 2012 ñn 15 - 01 - 2012 (7 ngày);
- Đt 2: T 16 - 02 - 2012 ñn 22 - 02 - 2012 (7 ngày);
- Đt 3: T 19 - 03 - 2012 ñn 25 - 03 - 2012 (7 ngày);
- Đt 4: T 24 - 05 - 2012 ñn 29 - 05 - 2012 (6 ngày);
- Đt 5: T 26 - 06 - 2012 ñn 30 - 06 - 2012 (5 ngày);
- Đt 6: T 18 - 07 - 2012 ñn 25 - 07 - 2012 (8 ngày).
Ngoài ra còn giành 10 ngày ñi ñiu tra các xã không có
tuyn ñư ng kho sát ñi qua. Tng s ngày ñi ñiu tra trên thc
ña là 50 ngày.
2.2.4. Phương pháp nghiên cu
- Phương pháp k tha
- Nghiên cu ngoài th c ña
10
+ Điu tra theo tuyn kho sát
+ Thi ñim và phương pháp thu mu
+ X lý mu thu ñưc trên thc ña
+ Điu tra ngưi dân ña phương
- Nghiên cu trong phòng thí nghim
+ Phương pháp phân tích mu vt.
+ Phương pháp ñnh tên khoa hc các mu vt
- Tính t!n sut xut hin
- Tính h s tương ñng gi"a hai khu phân b
CHƯƠNG 3: K8T QU VÀ THO LUN
3.1. THÀNH PHN LOÀI BÒ SÁT BC TRÀ MY
3.1.1. Nh&n xét v thành phn loài
Đã ghi nh#n huyn Bc Trà My 48 loài thuc 38 ging,
15 h, 2 b Bò sát (Reptilia)
Bng 3.1. Thành ph!n loài Bò sát # huyn B$c Trà My
Stt Tên khoa hc Tên Vit Nam Tư liu
SQUAMATA B9 CÓ VY
1. Gekkonidae H Tc kè
1
Cyrtodactylus irregularis
(Smith, 1921)
Thch sùng
ngón vn lưng M(a)
2 Gekko gecko (Linnaeus, 1758) Tc kè M(a)
3
Gehyra mutilata (Wiegmann,
1834)
Thch sùng
c't M(a)
4
Hemidactylus frenatus
(Schlegel, 1836)
Thch sùng
ñuôi sn M(a)
5
Hemidactylus garnoti (Dumeril
et Bibron,1836)
Thch sùng
ñuôi d/p M(a)