Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

CAÙC MAÃU MUÛ VAØ CHAÁT DÒCH

Muïc tieâu

• Höôùng daãn ñöôïc laâm saøng hay coù theå thöïc hieän laáy ñuùng caùc beänh phaåm cho caùc maãu muû

vaø chaát dòch vì bieát ñöôïc caùc loaïi beänh phaåm vaø caùc caùch laáy beänh phaåm thích hôïp trong

• Thöïc hieän ñöôïc caùc qui trình naøy moät caùch chính xaùc trong khi laøm xeùt nghieäm caùc maãu muû

caùc tröôøng hôïp laøm xeùt nghieäm vi sinh caùc maãu muû vaø chaát dòch.

vaø chaát dòch do bieát ñöôïc qui trình thöïc hieän vi sinh laâm saøng bao goàm khaûo saùt tröïc tieáp,

• Löïa choïn ñöôïc phöông tieän thích hôïp nhaát cho caáy muû vaø caùc chaát dòch trong caùc beänh vieän

nuoâi caáy phaân laäp caùc vi khuaån gaây beänh hieän dieän trong caùc maãu muû vaø chaát dòch.

hieän nay nhôø bieát ñöôïc phöông tieän thích hôïp nhaát ñeå thöïc hieän ñöôïc xeùt nghieäm vi sinh

laâm saøng caùc maãu muû vaø chaát dòch; nhôø vaäy coù theå .

Chæ ñònh

ƒ Muû aùp xe.

ƒ Veát thöông nhieãm truøng, bao goàm caùc veát loeùt, caét, lôû, moå haäu phaåu, loeùt do naèm laâu.

ƒ Caùc maïch löôn.

ƒ Caùc maïch daãn töø xoang hay haïch baïch huyeát.

ƒ Caùc dòch tieát nhö dòch maøng phoåi, khôùp, maøng buïng.

ƒ Caùc maãu naïo muû xöông khi giaûi phaåu.

Taát caû caùc tröôøng hôïp coù muû, chaát dòch nhö:

Caùc loaïi beänh phaåm vaø caùch laáy

ƒ Muû aùp xe, dòch maøng phoåi, maøng buïng, khôùp : laáy baèng phöông phaùp voâ truøng nhö khi laøm

tieåu phaåu, sau khi saùt truøng vuøng da beân ngoaøi vaø chôø khoâ, choïc kim huùt laáy muû hay chaát

loï laáy beänh phaåm voâ truøng dòch. Cho muû hay chaát dòch vaøo (naép vaën chaät) hay tube

Eppendorf biopure (tinh saïch sinh hoïc), hay ñeå nguyeân oáng kim huùt muû, roài göûi ngay ñeán

phoøng thí nghieäm ñeå yeâu caàu caáy ngay. Coù theå taåm muû vaøo taêm boâng roài cho vaøo moâi

25

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies (duøng caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/tube ñuõa Stuart-

Amies), hay coù theå caáy ngay taïi giöôøng beänh vôùi chai 2 maët thaïch caáy caùc dòch khoâng taïp

nhieãm (xem giôùi thieäu chai 2 maët thaïch caáy DNT vaø caùc dòch khoâng taïp nhieãm) roài chuyeån

ƒ Caùc veát thöông nhieãm truøng: lau saïch vuøng da laønh chung quanh vôùi coàn 70%. Lau saïch muû

veà phoøng thí nghieäm.

taêm boâng voâ treân veát thöông baèng gaïc voâ truøng thaám nöôùc muoái sinh lyù voâ truøng. Duøng

truøng laáy maãu ñeå queät laáy muû, chaát daäp naùt, hay moâ (ngay döôùi lôùp muû ñaõ chuøi saïch); hay

laáy maãu cho vaøo loï laáy beänh phaåm voâ truøng , hay tube Eppendorf biopure roài göûi ngay ñeán

phoøng thí nghieäm ñeå yeâu caàu caáy ngay. Neáu chöa coù theå göûi ngay, cho taêm boâng ñaõ queät

muû vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies (duøng caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/tube

ƒ Caùc naïo muû hay moâ khi giaûi phaåu: cuõng ñöôïc laáy baèng queät taêm boâng hay tröïc tieáp cho maãu

ñuõa Stuart-Amies).

vaøo loï laáy beänh phaåm voâ truøng , hay tube Eppendorf biopure roài göûi ngay ñeán phoøng thí

nghieäm. Neáu chöa coù theå göûi ngay, cho vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies (duøng

ƒ Caùc maïch löôn hay maïch daãn : duøng taêm boâng maõnh voâ truøng luoàn vaøo maïch löôn; hay

caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/tube ñuõa Stuart-Amies).

pipette Pasteur nhöïa huùt laáy muû cho vaøo loï laáy beänh phaåm voâ truøng , hay tube Eppendorf

biopure roài göûi ngay ñeán phoøng thí nghieäm. Neáu chöa coù theå göûi ngay, cho vaøo moâi tröôøng

chuyeân chôû Stuart-Amies (duøng caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/tube ñuõa Stuart-Amies).

Khaûo saùt ñaïi theå

ƒ Maøu: ñoû, vaøng, xanh…

ƒ Muøi: thoái, tanh, haêng…

ƒ Tính chaát: ñaëc, loûng, nhaày, coù maùu…

Khaûo saùt vi theå

Nhoäm Gram. Neáu keát quaû nhuoäm Gram thaáy coù vi khuaån thuaàn khieát, coù theå laøm khaùng

sinh ñoà tröïc tieáp maãu beänh phaåm. Nhuoäm khaùng acid (neáu coù yeâu caàu).

Nuoâi caáy

ƒ Caáy ngay vaøo caùc hoäp thaïch phaân laäp:

26

- Toái thieåu laø BA hay BA coù Nalidixic acid (BANg) vaø MC hay EMB.

- Neáu coù ñieàu kieän, caáy theâm MSA hay DNA agar, BA coù Gentamicin.

- Neáu nghi naám, caáy theâm thaïch Sabouraud.

ƒ Caùc hoäp BA phaûi ñöôïc uû 35-37 oC trong tuû aám CO 2 hay bình neán. Caùc tröôøng hôïp khaùc, uû

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

ƒ Quan saùt hoäp thaïch lieân tuïc trong 3 ngaøy, moät khi coù khuùm vi khuaån moïc, tieán haønh ñònh

khí tröôøng bình thöôøng.

ƒ Caáy döï phoøng vaøo moät oáng Thioglycollate hay BHI, uû ñoàng thôøi vôùi caùc hoäp thaïch phaân

danh vaø laøm khaùng sinh ñoà ngay.

laäp. Neáu treân hoäp thaïch phaân laäp khoâng coù vi khuaån moïc maø oáng BHI hay Thioglycollate

ñuïc thì caáy phaân laäp töø caùc oáng moâi tröôøng naày.

Caùc vi khuaån gaây beänh coù theå phaân laäp ñöôïc

ƒ Thöôøng gaëp

(cid:214) Streptococcus pyogenes,

(cid:214) Staphylococcus aureus,

ƒ Ít gaëp hôn

(cid:214) Caùc tröïc khuaån Enterobacteriaceae,

(cid:214) Pseudomonas vaø caùc tröïc khuaån Gram (-) khoâng leân men,

(cid:214) Streptococci (caùc loaøi khaùc),

(cid:214) Clostridium perfringens,

(cid:214) Bacteroides vaø caùc vi khuaån kî khí khaùc.

ƒ Raát hieám gaëp

(cid:214) Bacillus anthracis,

(cid:214) M. tuberculosis,

(cid:214) M. ulcerans,

(cid:214) Pasteurella multocida.

27

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

Caâu hoûi oân taäp

1. Cho bieát caùc chæ ñònh laâm saøng ñeå caáy muû vaø caùc chaát dòch.

2. Haõy cho bieát caùc loaïi beänh phaåm muû vaø chaát dòch, vaø caùch laáy caùc loaïi beänh phaåm

naøy.

3. Haõy cho bieát phöông tieän laáy vaø chuyeân chôû caùc beänh phaåm muû vaø caùc chaát dòch thích

hôïp nhaát cho caùc beänh vieän hieän nay, vaø phaân tích caùc öu khuyeát ñieåm cuûa caùc phöông

tieän naøy.

4. Haõy cho bieát qui trình xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng thöïc hieän taïi phoøng thí nghieäm ñoái

vôùi caùc beänh phaåm muû vaø chaát dòch.

5. Haõy cho bieát caùc vi khuaån coù theå gaëp ñöôïc trong caáy muû vaø caùc chaát dòch.

28

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

CAÁY MUÛ, CHAÁT DÒCH – Caùc caâu hoûi thöôøng gaëp

Taïi sao coù nhieàu tröôøng hôïp caáy muû do nhieãm truøng veát thöông hôû cho keát quaû khoâng

ƒ Thöïc teá ñuùng nhö vaäy, lyù do laø khi laáy muû laøm xeùt nghieäm thöôøng chuùng ta hay laáy muû treân

phuø hôïp vôùi hieäu quaû ñieàu trò khaùng sinh trong laâm saøng?

beà maët veát thöông nhieãm truøng, vaø nhö vaäy coù khi vi khuaån phaân laäp ñöôïc khoâng phaûi

chính laø vi khuaån gaây beänh maø chæ laø caùc vi khuaån taïm truù trong muû, do muû cuõng laø moâi

ƒ Chính vì vaäy, laáy muû ñeå tìm vi khuaån gaây beänh trong caùc tröôøng hôïp veát thöông hôû, chuùng

tröôøng toát cho nhieàu loaïi vi khuaån taêng tröôûng.

ta phaûi lau saïch muû vaø chæ queät laáy chaát dòch treân beà maët lôùp moâ cuûa veát thöông sau khi

chuøi saïch muû, ñaây môùi chính laø beänh phaåm coù nhieàu khaû naêng chöùa vi khuaån gaây nhieãm

truøng veát thöông.

Taïi sao coù tröôøng hôïp caáy muû hay chaát dòch keát quaû aâm tính, thaäm chí coù khi khaûo saùt

ƒ Caáy muû keát quaû aâm tính coù theå laø do: (1) Khaùng sinh ñaõ laøm saïch ñöôïc vi khuaån vaø muû chæ

tröïc tieáp qua pheát nhuoäm Gram vaãn thaáy coù hieän dieän vi khuaån?

chöùa xaùc vi khuaån vaø xaùc baïch caàu; (2) Muû göûi ñeán phoøng thí nghieäm khoâng ñöôïc caáy

ngay, ñaëc bieät caùc tröôøng hôïp muû ñöôïc laáy tröïc tieáp maø khoâng cho vaøo moâi tröôøng chuyeân

chôû; (3) Vi khuaån coù quaù ít trong maãu muû (nhö muû keát maïc hay giaùc maïc maét), trong

ƒ Ngoaøi ra, caáy muû coù theå aâm tính trong caùc tröôøng hôïp nhieãm truøng kî khí maø trong khi ñoù

tröôøng hôïp naøy coù theå laøm taêng sinh muû trong BHI khoaûng 2-3giôø roài môùi caáy.

chuùng ta chæ caáy muû theo qui trình hieáu khí. Caùc maãu muû chuùng ta coù theå nghi ngôø coù

nhieãm truøng kî khí laø caùc maãu coù muøi thoái, coù gas (coù boït khí), muû aùp xe...(xem theâm ôû

phaàn qui trình caáy kî khí)

ƒ Ña soá caùc maãu muû ñeàu coù theå laøm khaùng sinh ñoà tröïc tieáp, nhöng toát nhaát laø caùc maãu muû

Khi naøo coù theå laøm khaùng sinh ñoà tröïc tieáp maãu muû?

khoâng bò taïp nhieãm (nhö muû aùp xe). Coù theå quan saùt qua moät pheát nhuoäm Gram ñeå coù theå

ƒ Tuy laøm khaùng sinh ñoà tröïc tieáp nhöng cuõng khoâng theå boû qua khaâu ñònh danh vaø khaùng

bieát ñöôïc maãu khoâng bò taïp nhieãm nhôø chæ thaáy moät hình thaùi vi khuaån thuaàn khieát.

sinh ñoà baèng qui trình thöôøng qui vì qui trình naøy môùi coù theå cho ñöôïc keát quaû chính xaùc vaø

ñaày ñuû.

29

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

Haõy cho bieát phöông tieän thích hôïp nhaát ñeå laáy vaø chuyeân chôû caùc queät muû, caùc chaát

ƒ Khoâng neân duøng caùc phöông tieän töï cheá trong beänh vieän nhö: caùc que taêm boâng töï quaán

dòch, vaø caùc muû abcess?

cho vaøo oáng nghieäm nheùt goøn roài haáp hay saáy khöû truøng; hay caùc loï kieåu chai peni hay tube

thuyû tinh nheùt goøn roài haáp saáy voâ truøng ñeå laáy caùc beänh phaåm muû vaø caùc chaát dòch. Lyù do laø

caùc phöông tieän naøy raát khoù thao taùc khi laáy beänh phaåm treân beänh nhaân, hay khi laáy beänh

phaåm ñeå laøm xeùt nghieäm trong phoøng thí nghieäm. Ngoaøi ra caùc phöông tieän naøy cuõng

khoâng an toaøn khi thao taùc hay chuyeân chôû vì nguy cô ræ beänh phaåm leân mieäng tube hay

ƒ Sau ñaây laø caùc phöông tieän thích hôïp nhaát ñeå laáy vaø chuyeân chôû caùc beänh phaåm muû vaø chaát

chai. Nguy cô ngoaïi nhieãm beänh phaåm cuõng raát cao khi duøng caùc phöông tieän naøy.

dòch:

(1) Taêm boâng voâ truøng laáy maãu ñöôïc thieát keá vôùi phaàn naép tube gaén saün taêm boâng do vaäy

khi ruùt naép tube ra khoûi oáng, taêm boâng seõ ñöôïc ruùt ra theo vaø tay ngöôøi thao taùc cuõng seõ

khoâng chaïm vaøo mieäng tube, sau khi laáy queät muû xong taêm boâng coù theå ñöôïc cho vaøo laïi

trong tube hay cho vaøo tube ñuõa chöùa moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies ñi keøm.

(2) Caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/tube ñuõa moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies ñöôïc

thieát keá ñeå taêm boâng cuûa tube ñuõa taêm boâng voâ truøng sau khi laáy maãu xong cho vöøa vaën

vaøo tube ñuõa moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies vôùi thao taùc raát deã daøng vaø thuaän tieän.

(3) Loï voâ truøng laáy maãu raát thích hôïp ñeå laáy caùc chaát dòch hay muû abcess nhôø naép vaën khi

môû ra tay ngöôøi thao taùc seõ khoâng chaïm mieäng loï (tay chaïm mieäng loï seõ raát deã coù nguy cô

ngoaïi nhieãm), vaø sau khi laáy beänh phaåm xong vaën chaët naép, loï seõ raát kín khoâng bò roø ræ khi

chuyeân chôû maãu.

(4) Taêm boâng maõnh voâ truøng laáy maãu raát thích hôïp ñeå laáy caùc queät muû töø caùc oáng heïp nhö

maïch löôn, oáng catheter…vaø cuõng töông thích ñeå coù theå cho vaøo tube ñuõa moâi tröôøng

chuyeân chôû Stuart-Amies.

30

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

Hình 4: Tube ñuõa taêm boâng voâ truøng ñöôïc thieát keá raát thuaän lôïi ñeå laá y caùc queät beänh

phaåm

Hình 5: (A) Caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart - Amies;

(B) Caëp tube ñuõa taêm boâng maõnh voâ truøng/moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart- Amies

31

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

Sô ñoà 2: QUI TRÌNH VI SINH LAÂM SAØNG

CAÙC MAÃU MUÛ VAØ CHAÁT DÒCH

D0

Queät muû, choïc huùt muû abces (khoâng MT chuyeân chôû)

Queät muû, choïc huùt muû abces (MT chuyeân chôû Stuart-Amies)

Caáy ngay taïi giöøông vaøo chai 2 maët thaïch vôùi caùc bp khoâng taïp nhieãm (xem qui trình ôû phaàn chai 2 maët thaïch caáy DNT vaø caùc dòch khoâng taïp nhieãm)

Laøm xeùt nghieäm ngay

Coù theå chôø ñeán cuoái ngaøy

Chôø KQ phaân laäp

Neáu khoâng coù VK, hay ña nhieãm

Caáy phaân laäp treân BA hay BANg, MC/EMB

KSTT: nhuoäm GRAM

KSÑ tröïc tieáp

Neáu coù VK thuaàn khieát

KQ sô boä KSTT

UÛ 37oC/CO2 (BA hay BANg)

Choïn khuùm taùch rôøi

D1

Caáy taêng sinh leân BA

KQ sô boä: KSÑ tröïc tieáp

UÛ 37oC/töø saùng ñeán chieàu

Ñònh danh

Khaùng sinh ñoà

D2

KQ chung cuoäc

32