CÁC TÍNH CHT CA NGÔN NG BÁO CHÍ
Hin nay, ngôn ng báo chí đang xu thế được xem mt phong cách
chc năng trong ngôn ng. Trên cơ s nhn thc rng " phong cách là nhng
khuôn mu trong hot đng li nói, được hình thành t nhng thói quen s
dng ngôn ng tính cht truyn thng chun mc trong vic xây dng
các lp văn bn tiêu biu "
1
, người ta đã tìm ra nhng lun c, vi các mc
độ thuyết phc khác nhau, để khng đnh ngôn ng báo chí nhng nét
đặc thù, cho phép v thế ngang hàng vi các phong cách chc năng
khác trong ngôn ng như phong cách khoa hc, phong cách hành chính -
công v, phong cách sinh hot hàng ngày, phong cách chính lun.
Vy đâu các nét đặc thù ca phong cách báo chí? Các nhà nghiên cu
đã có ý kiến không thng nht khi tr li câu hi này.
Đinh Trng Lc, sau khi nêu các đặc trưng ca phong cách báo chí (
như tính chiến đấu, tính thi s, tính hp dn ), đã ch ra các đặc đim ca
ngôn ng báo chí thuc các phương din như t vng, pháp, kết cu
2
.
Theo chúng tôi, đây phn ln mi ch các đc đim ca mt vài th loi
báo chí c th, thế chúng chưa đủ tm khái quát đ th khc ho din
mo ca c mt phong cách ngôn ng trong s đối sánh vi các phong cách
ngôn ng khác.
Còn tác gi Hu Đạt cho rng các đc đim v ngôn ng ca phong cách
báo chí bao gm: 1. Chc năng thông báo, 2. Chc năng hướng dn dư
lun, 3.Chc năng tp hp t chc qun chúng, 4. Tính chiến đấu mnh
m, 5. Tính thm m giáo dc, 6. Tính hp dn thuyết phc, 7. Tính
ngn gn biu cm, 8. đặc đim v cách dùng t ng ( gm cách dùng t
ng cách dùng các khuôn biu cm )
3
. D ng nhn thy Hu đạt
không có s phân định rõ ràng gia các đặc đim v chc năng ca thông tin
báo chí các đc đim v ngôn ng như là phương tin chuyn ti thông
tin y. Chính thế, 8 đặc đim ông đưa ra không đồng loi, ch có các
đặc đim th sáu và th by là có v xác đáng hơn c.
Tuy nhiên, các quan nim nêu trên ca Đinh Trng Lc cũng như Hu
Đạt
4
cho thy, khi kho sát các đc đim ca ngôn ng báo chí, h đều xut
phát t góc độ chc năng ca nó. Đây hướng đi hp lý, chính chc
năng ch không phi bt c yếu t nào khác, quy định các phương thc biu
đạt có tính đặc thù ca tng loi hình sáng to.
Như chúng ta đu biết, chc năng cơ bn, vai trò quan trng hàng đầu
ca báo chí thông tin. Báo chí phn ánh hin thc thông qua vic đ cp
các s kin. Không s kin thì không th tin tc báo chí. Do vy, theo
chúng tôi, nét đặc trưng bao trùm ca ngôn ng báo chí là có tính s kin.
Chính tính s kin đã to nên cho ngôn ng báo chí mt lot các tính cht
c th như:
1. Tính chính xác
Ngôn ng ca bt k phong cách nào cũng phi bo đảm tính chính xác.
Nhưng vi ngôn ng báo chí, tính cht này ý nghĩa đc bit quan trng.
báo chí chc năng định hướng dư lun hi. Ch cn mt sơ sut
nh nht v ngôn t cũng th làm cho độc gi khó hiu hoc hiu sai
thông tin, nghĩa th gây ra nhng gây hu qu hi nghiêm trng
không lường trước được. Chng hn, sau chuyến tháp tùng mt quan chc
cao cp sang thăm trung quc, mt nhà báo đã viết mt bài phóng s, trong
đó câu: " Chúng tôi đã chia tay vi tình hu ngh dt dào ca hai nước
Vit - Trung ". ràng, t " vi " đây không th chp nhn được (vì
cm t " chia tay vi..." biu đạt ý nghĩa " t b, t giã "), cn phi thay
bng t "trong" .
Mun s dng ngôn ng mt cách chính xác, nhà báo phi tuân th ít nht
2 yêu cu. Th nht, nhà báo phi gii tiếng m đẻ, nói c th : nm vng
ng pháp; vn t vng rng, chc, và không ngng được trau di; thành
tho v ng âm; hiu biết v phong cách. Th hai, phi bám sát các s kin
thc nguyên dng để phn ánh, không tưởng tượng, thêm bt. Hai yêu
cu này quan h qua li hết sc mt thiết. Gii ngôn ng xa ri hin
thc thì ngôn ng th " kêu " nhng rng tuếch, thiếu hơi th m nóng
ca cuc sng vn th sc chinh phc mnh m đối vi độc gi.
Ngược li, biết hin thc nhưng kém v ngôn t thì cũng không th
chuyn ti thông tin mt cách hiu qu như mong mun, thm chí đôi khi
còn mc li ti mc gây hi cho người khác hoc xã hi.
S dng ngôn t trong tác phm mt ch chính xác, nhà báo không ch
đạt hiu qu giao tiếp cao, còn góp phn không nh vào vic gi gìn s
trong sáng ca tiếng Vit. Vì s lượng người tiếp nhn các sn phm ca báo
chi đông ti mc không xác đnh được h ( nht tr em ) li luôn xem
các cơ quan báo chí là " ngn đèn ch dn " trong vic dùng ngôn t, cho nên
ngôn ng báo chí càng hoàn thin thì tiếng Vit càng có điu kin phát trin.
2. Tính c th
Tính c th ca ngôn ng báo chí trước hết th hin ch cái mng hin
thc được nhà báo miêu t, tường thut phi c th, phi cn k ti tng chi
tiết nh. như vy, người đc, người nghe mi cm giác mình người
trong cuc, đang trc tiếp được chng kiến nhng nhà báo nói ti trong
tác phm ca mình. Đon trích sau đây trong phóng s " Hai gi dưới lòng
đất " ca nhà báo Hunh Dũng Nhân là mt minh chng:
"...Tôi c nén s t ái, ưỡn ngc tiến ti. Xì, thế này ngán gì. Đi
như hm địa đạo C Chi cùng. Nhưng... sâu dn, đen dn. Ri tt c biến
mt. Tôi l m đi. Hai tay s song t tung. Cp! Lùn tt như tôi cũng
còn va đàu vào đá. i nghĩ bng bt đu đi lom khom. M ơi, ch còn
mình tôi thôi sao? Tng, Lc đâu ri. Đã hết lom khom được. Phi nm
xung, bò. tiếng nước róc rách. Đường ướt nhp. Tôi v phi mt si
dây cáp đầu mt cái dc. " Bám vào - nga người ra, tt xung! ". Mt
mênh lnh vang lên. A! Tng, Lc đây ri. Thì ra hai anh vn đi sát tôi, như
có v c tình th thách nhau mt tý " cho nhà báo có thêm thc tế ". Thy tôi
th phì phò, th lò bo: " Đây ngn nht d nht m Mông Dương
đấy! D nht! Tôi suýt la lên. C tiếng đồng h mi ly được vài xe goòng
than đá. D nht mà th lò phi bò như nhng con rn mi trong hang".
Mt bc tranh chân thc và sinh động đã được to dng nh s miêu t
mt lot các hành đng, các cm giác c th ca tác gi. Khi đọc đon văn
trên, độc gi thy mình như cũng đang tri qua mt cuc hành trình đầy gian
nan, vt v dưới lòng đất. đây chính khi ngun ca nim cm thông
sâu sc vi ni cc nhc trong côngvic ca nhng người th lò.
Bên cnh đó, tính c th ca ngôn ng báo chí còn nm vic to ra s
xác định cho đối tượng được phn ánh. Như thc tế cho thy, mi s kin
được đề cp trong tác phm báo chí đu phi gn lin vi mt không gian,
thi gian xác định; vi nhng con người cũng xác định ( tên tui, ngh
nghip, chc v, gii tính... c th ). Đây là ci ngun ca s thuyết phc, vì
nh nhng yếu t đó người đọc th kim chng thông tin mt cách d
dàng. Do đó, trong ngôn ng báo chí nên hn chế ti đa vic dùng các t
ng, cu trúc không c định hay ý nghĩa mơ h kiu như " mt người
nào đó ", " mt nơi nào đó ", " vào khong ", " hình như ", v. v...
3. Tính đại chúng
Báo chí là phương tin thông tin đại chúng. Tt c mi người trong xã hi,
không ph thuc vào ngh nghip, trình độ nhn thc, địa v xã hi, la tui,
gii tính..., đều đối tượng phc v ca báo chí: đây va nơi h tiếp
nhn thông tin, va nơi h th bày t ý kiến ca mình. Chính thế,
ngôn ng báo chí phi th ngôn ng dành cho tt c ca tt c, tc
tính ph cp rng rãi. Tuy nhiên, ph cp rng rãi không nghĩa d
dãi, thp kém. Vì, i như nhà nghiên cu ngôn ng báo chí ni tiếng người
Nga V. G. Kostomarov: " Ngôn ng báo chí phi thích ng vi mi tng lp
công chúng sao cho mt nhà bác hc vi kiến thc uyên thâm nht cũng
không cm thy chán và mt em bé có trình độ còn non nt cũng không thy
khó hiu "
5
.
Vi ngôn ng không có tính đại chúng, tc ch dành cho mt đi tượng
hn hp nào đó, báo ckhó th thc hin được chc năng tác động vào
mi tng lp qun chúng định hướng dư lun hi. đây chính
do khiến cho trong tác phm báo chí người ta ít dùng các thut ng chuyên
ngành hp, các t ng địa phương, tiếng lóng cũng như các t ng vay
mượn t tiếng nước ngoài.
4. Tính ngn gn
Ngôn ng báo chí cn ngn gn, súc tích. S dài dòng th làm loãng
thông tin, nh hưởng đến hiu qu tiếp nhn ca người đọc, người nghe.
Thêm vào đó, nó còn làm tn thi gian vô ích cho c hai bên: cho người viết,
anh ta s không đáp ng được yêu cu truyn tin nhanh chóng, kp thi;
cho người đọc ( người nghe ), trong thi đại bùng n thông tin, người ta
luôn c gng thu được càng nhiu thông tin trong mt đơn v thi gian càng
tt. Đấy còn chưa k đến vic viết dài d mc nhiu dng li khác nhau,
nht các li v s dng ngôn t ( thc tế kho sát ca chúng tôi cho thy
mt t l khá ln các u sai v ng pháp trong các tác phm báo chí có liên
quan ti vic nhà báo quá ham m rng các thành phn ph quên mt
các thành phn chính ca câu ).