Chẩn đoán và điều trị tăng huyết áp
Huyết áp là áp lực của máu tác động lên thành mạch. Một người được
gọi là bị tăng huyết áp (THA)khi có huyết áp tâm thu lớn hơn hoặc bằng
140mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương lớn hơn hoặc bằng 90mmHg.
Đa số người bị THA đều không tìm thấy căn nguyên, vì vậy gọi là THA
nguyên phát. Ở những người này thường thấy có một số yếu tố làm cho dễ bị bệnh
hơn người không có các yếu tố đó - được gọi là các yếu tố nguy cơ. Các yếu tố
nguy cơ của bệnh THA thường gặp là: ăn mặn, béo phì, ít vận động, có nhiều căng
thẳng trong cuộc sống, trong gia đình có người bị THA, tuổi cao. Những người bị
tiểu đường, rối loạn mỡ máu thì cũng rất dễ có bệnh THA đi kèm.
Chỉ có khoảng 10% các trường hợp là tìm được nguyên nhân gây THA.
THA có nguyên nhân hay gặp ở tuổi trẻ (dưới 30 tuổi). Một số nguyên nhân dẫn
đến THA là bệnh thận cấp hoặc mạn tính, bị hẹp động mạch thận, hẹp eo động
mạch chủ, bệnh hẹp tắc mạch nhiều nơi (còn gọi là bệnh Takayasu), do nhiễm độc
thai nghén, có khối u tuyến thượng thận, bệnh của tuyến giáp, tuyến yên, do dùng
một số thuốc có chứa corticoid, thuốc tránh thai, cam thảo...
THA được gọi là “kẻ giết người thầm lặng” vì phần lớn những người bị
THA đều không thấy có khó chịu gì, một số ít có thể thấy đau đầu, nóng bừng
mắt. Nếu không được đo huyết áp định kỳ thì người bị THA chỉ được phát hiện
khi có các biến chứng nặng như tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, tổn
thương đáy mắt gây giảm thị lực hay đã có biểu hiện suy tim...
Vậy làm thế nào để biết mình bị THA?
Chỉ có một cách duy nhất, đơn giản và dễ thực hiện để biết có bị THA hay
không là đo huyết áp định kỳ. Đo huyết áp cần được thực hiện mỗi năm một lần
với người dưới 40 tuổi, còn những người từ 40 tuổi trở lên thì cần được đo huyết
áp 6 tháng/lần. Mỗi người cần biết rõ số đo huyết áp như số tuổi của mình.
Đo huyết áp có thể được thực hiện tại bệnh viện, phòng khám hoặc tại nhà.
Máy đo huyết áp có thể là loại máy đo cột thủy ngân, máy đo loại đồng hồ hay
máy đo tự động. Tuy nhiên cần sử dụng loại băng đo huyết áp cuốn ở cánh tay.
Nếu đo tại nhà cần thực hiện đúng chỉ dẫn của bác sĩ và hướng dẫn của nhà sản
xuất máy và cần phải biết cách đo huyết áp đúng.
Đo huyết áp thế nào là đúng?
Để đo được con số huyết áp chính xác, cần tuân thủ một số điểm như sau:
- Ngồi nghỉ trước khi đo, ít nhất 5-10 phút, trong phòng yên tĩnh.
- Không dùng chất kích thích (cà phê, hút thuốc) trước khi đo 2 giờ.
- Tư thế đo: ngồi tựa vào lưng ghế, cánh tay duỗi thẳng trên bàn, nếp khuỷu
ngang mức với tim. Có thể đo thêm ở tư thế nằm. Đối với người cao tuổi hoặc có
bệnh đái tháo đường, nên đo thêm tư thế đứng nhằm xác định có “hạ huyết áp tư
thế” hay không.
Sử dụng huyết áp kế với bao hơi có bề dài bằng 80%; bề rộng bằng 40%
chu vi cánh tay. Quấn băng đủ chặt, bờ dưới của bao đo ở trên nếp lằn khuỷu 2cm.
Đặt máy ở vị trí thích hợp sao cho máy hoặc mốc 0 của thang đo ngang mức với
tim.
Nên đo huyết áp ít nhất hai lần, mỗi lần cách nhau 1-2 phút. Nếu số đo
huyết áp giữa 2 lần đo chênh nhau trên 10mmHg, cần đo lại lần 3 sau khi đã nghỉ
trên 5 phút. Lần đo huyết áp đầu tiên, nên đo huyết áp ở cả hai tay.
Huyết áp tâm thu tương ứng với lúc xuất hiện tiếng đập đầu tiên và huyết
áp tâm trương tương ứng với khi mất hẳn tiếng đập.
Trường hợp nghi ngờ, có thể tới các phòng khám chuyên khoa để được theo
dõi huyết áp liên tục bằng máy đo tự động trong 24 giờ (Holter huyết áp).
Thế nào là tăng huyết áp?
Chẩn đoán xác định THA dựa vào con số huyết áp đo được sau khi đo
huyết áp “đúng”.
Ngưỡng chẩn đoán THA thay đổi tùy theo từng cách đo huyết áp:
- Đo tại phòng khám hoặc bệnh viện, sau khi đo 2 - 3 lần, mỗi lần đo ít nhất
2 lượt, nếu huyết áp tâm thu lớn hơn hoặc bằng 140 mmHg và/hoặc huyết áp tâm
trương lớn hơn hoặc bằng 90 mmHg thì khẳng định là bị THA.
- Đo tại nhà: tự đo nhiều lần mà huyết áp tâm thu lớn hơn hoặc bằng 135
mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương lớn hơn hoặc bằng 85 mmHg thì cũng xác
định là bị THA.
- Nếu đo bằng máy đo HA Holter 24 giờ thì xác định là bị THA khi huyết
áp tâm thu lớn hơn hoặc bằng 125 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương lớn hơn
hoặc bằng 80 mmHg.
Phân độ THA
THA được phân thành các mức độ từ nhẹ đến nặng dựa vào con số huyết áp
đo tại phòng khám (bảng 1).
Điều trị THA
1. Nguyên tắc chung: