Chứng công năng giáp trạng tuyến khang tiến
(bệnh GRAVES - BASEDOW)
(Kỳ 1)
1. Đại cương:
1.1. Theo quan niệm của YHHĐ:
Chứng công năng giáp trạng khang tiến là bệnh lý cường giáp trạng.Triệu
chứng chủ yếu là: tuyến giáp tăng cường chức năng gây nhiễm độc nội tiết tố giáp
trạng, lồi mắt, run tay và các dấu hiệu đặc biệt về da.
Trước đây, người ta cho rằng: do rối loạn trục trung não dưới đồi tuyến yên
và giáp trạng. Hậu quả là cường tiết TSH, cường tiết thyroxin. Nhân tố khởi phát
thường là căng thẳng (stress). Ngày nay, nhờ phương pháp radio - immuno để định
lượng TSH trong các giai đoạn hoạt động của bệnh, người ta không thấy TSH
tăng. Trong huyết thanh người bị bệnh Basedow, chất kích thích giáp trạng thường
xuyên thấy. Đó là chất LATS (long acting thyroid stimulator). Bản chất của LATS
là một globulin, là một yếu tố bất thường không chịu kiểm soát của tuyến yên và
hạ não. Người ta đã phân lập được trong huyết thanh người bị Basedow loại IgG-
chất này được gọi là globulin kích giáp trạng (thyroid stimulating immuno
globulin - TSI). Quan niệm của YHHĐ cho rằng: bệnh Basedow có liên quan đến
bệnh tự miễn. Bệnh Basedow khác với bướu lành tính tuyến giáp bởi 2 tác dụng
khác nhau của TSH. Trong bướu chỉ thấy loại kích thích tăng trưởng tế bào, không
thấy loại tác dụng tăng tổng hợp hormon giáp trạng.
1.2. Chẩn đoán xác định.
Dựa vào các hội chứng:
- Hội chứng cường chức năng giáp trạng trên cơ sở một bướu giáp
lan toả, các xét nghiệm chứng tỏ cường giáp, (xác định độ tập trung I 131).
- Hội chứng mắt: lồi mắt cả 2 bên, bên có bướu lồi nhiều hơn (xác
định độ lồi mắt bằng thước đo độ lồi của Hertel).
- T3, T4 tăng; ISI tăng, TSH giảm có ý nghĩa quan trọng trong chẩn
đoán sớm cường năng giáp trạng - Basedow.
1.3. Theo Y học Cổ truyền.
Thường dựa vào triệu chứng lâm sàng, Y học cổ truyền qui về các phạm trù
“trung tiêu, can uất, can hoả”. Bệnh liên quan chủ yếu đến nhân tố tình chí và thể
chất. Tình chí căng thẳng, uất ức kéo dài, dẫn đến can khí uất kết, can uất tắc khí
trệ. Khí trệ nên tân dịch không vận hành được mà ngưng kết thành đàm, hoặc khí
uất lâu ngày hóa hoả, hoả trưng tân thành đàm; hoặc bản âm hư, âm hư hoả vượng,
luyện dịch thành đàm ngưng, tụ kết ở trước cổ, khí - huyết vận hành không thông,
huyết mạch ứ trở mà thành khí uất, đàm ngưng, huyết ứ, can uất hóa hoả đều có
thể tổn thương phần âm của tâm can, hư hoả thượng long tâm thần. Tất cả các
nguyên nhân trên có thể gây tâm thần bất định (hốt hoảng), can hoả phạm vị, vị
âm bị can thành chứng hậu vị nhiệt tiểu cốc, can hoả phạm vị, tỳ mất kiện vận, can
âm bất túc, hạ thấp thận âm, can thận âm hư, thủy bất dưỡng mộc, xuất hiện dương
cang phong động. Nếu như thế chắc người bệnh sẵn có âm hư; sau đẻ khí âm đều
hao, hoặc thời kỳ phát dục bổ nhũ dễ hao thương âm huyết. Vì vậy, bệnh hay gặp
ở tuổi trẻ, ở nữ thanh niên nhiều hơn nam. Mặt khác, âm hư lâu ngày, âm tổn cập
dương thành âm - dương lưỡng hư.
Tóm lại, bệnh trong thời kỳ đầu chủ yếu biểu hiện khí uất, can hoả đàm
ngưng, huyết ứ đều thuộc thực chứng.
Thời kỳ giữa xuất hiện chứng trạng hư thực thác tạp.
Thời kỳ cuối thường lụy cập đến can thận, tâm tỳ, biểu hiện hư chứng
là chính.
2. biện chứng phương trị:
2.1. Thể khí uất, đàm ngưng.
Cổ to lan rộng, uất ức, hay cáu gắt, giận dữ, ngực bĩ khí đoản, phiền
táo thất miên, ăn uống giảm, nôn khan hay buồn nôn, đại tiện lỏng, rêu lưỡi trắng
nhờn, mạch huyền hoặc huyền hoạt. Thường gặp thể này trong thời kỳ đầu của
bệnh.
- Phương điều trị: lý khí giải uất- hóa đàm, tiêu u.
- Phương thuốc: tứ hải thư uất hoàn hoá.
Hải cảo 12g Hải đới 12g
Hải cáp phấn 12g Trần bì 10g
Uất kim 10g Hải phiêu tiêu 10g
Côn bố 10g
- Gia giảm:
Ngực tức, sườn đau thì gia thêm: sài hồ, uất kim, hương phụ đều 10g.
Buồn nôn hoặc nôn khan thì gia thêm: bán hạ, sinh khương đều 12g.
Bụng chướng, tiện lỏng thì gia thêm: hoài sơn 30g, biển đậu 10g.
Bướu giáp sưng to lan toả, tương đối chắc thì gia thêm: hoàng dược
tử 10g.
2.2.Thể đàm ứ phối kết.
Vùng cổ xuất hiện nề, sưng to, thở vướng, khó nuốt, âm thanh trở
ngại, rêu lưỡi trắng mỏng hoặc trắng nhờn, mạch huyền hoặc sáp .
- Phương điều trị: lý khí - hoạt huyết - hóa ứ - tiêu u.
- Phương thuốc:
Hải cảo ngọc 10g Xuyên bối mẫu 10g
Côn bố 10g Xuyên khung 10g
Pháp bán hạ 10g Tam lăng 10g
Đương qui 10g Hải đới 10g
Trần bì 10g Nga truật 10g.
Thanh bì 10g
- Gia giảm:
. Nếu bướu to, xơ thì gia thêm: đào nhân, hồng hoa, bào giáp chân đều 10g.
. Thở khó gia thêm: toàn qua lâu, cát cánh 10g.
. Thanh âm trở ngại, gia thêm: mộc hồ diệp, xạ can đều 10g.
. Nuốt không lợi, gia thêm: đại xích thạch 20g, phương phức hoa 10g.
