GV: Lê Tin Dũng. B môn TðH_Khoa ðin
43







3.1 ðt vn ñ
ðiu chnh tc ñ là mt trong nhng ni dung chính ca truyn ñng ñin t ñng nhm ñáp
ng yêu cu công ngh ca máy sn xut. ðiu chnh tc ñ truyn ñng ñin là dùng nhng
phương pháp thun túy ñin, tác ñng lên bn thân h thng truyn ñng ñin (ngun và ñng cơ
ñin) ñ thay ñi tc ñ quay ca trc ñng cơ ñin.
Tc ñ làm vic ca truyn ñng ñin do công ngh yêu cu và ñưc gi là tc ñ ñt, hay tc
ñ mong mun. Trong quá trình làm vic, tc ñ ca ñng cơ thưng b thay ñi do s bin thiên
ca ti, ca ngun và do ñó gây ra sai lch tc ñ thc so vi tc ñ ñt. Trong các h truyn ñng
ñin t ñng thưng dùng các phương pháp khác nhau ñ n ñnh tc ñ ñng cơ, ñiu chnh tc ñ
ñng cơ ñ có ñưc tc ñ mong mun.
ðiu chnh tc ñ mt ñng cơ ñin khác vi vic t thay ñi tc ñ ca ñng cơ ñó.
Ví d: Mt ñng cơ ñin mt chiu kích t ñc lp ñang làm vic ti ñim làm vic A trên ñc
tính cơ 1 ng vi mômen cn M
A
. ðc tính cơ 1 ng vi ñin áp ñt vào ñng cơ là U
1
. Vì mt lý
do nào ñó, mômen cn tăng lên (M
T
>M
A
) làm ñng cơ b gim tc ñ. ðim làm vic s! dch
chuyn theo ñon AT v phía tc ñ gim. Nhưng tc ñ càng gim thì dòng ñin phn ng I
ư
càng
tăng và mômen càng tăng. Ti ñim T thì mômen ñng cơ sinh ra bng mômen cn (M
ð
=M
T
).
ðng cơ s! làm vic n ñnh ti ñim T vi tc ñ thp hơn (ω
T
<ω
A
) và dòng phn ng ln hơn,
ñng cơ nóng hơn.
ðây là hin tưng t thay ñi tc ñ ca ñng cơ ñin, ñim làm vic ca ñng cơ dch
chuyn trên cùng mt ñưng ñc tính cơ.
ω
ω
0
ω
0
ω
D
" ví d trên, nu mômen cn v#n gi nguyên giá tr M
A
, ñng cơ ñang làm vic n ñnh ti
ñim A trên ñc tính cơ 1, ta gim ñin áp phn ng t U
1
xung U
2
(ñc tính cơ tương ng là 2).
Do quán tính cơ, ñng cơ chuyn ñim làm vic t ñim A trên ñưng 1 sang ñim B trên ñưng 2
vi cùng mt tc ñ ω
A
. Mômen ca ñng cơ ti ñim B nh$ hơn mômen cn A (M
B
<M
A
) nên ñng
cơ b gim tc ñ. ðim làm vic trưt xung theo ñưng ñc tính cơ 2. Tc ñ ñng cơ càng gim
thì dòng ñin phn ng càng tăng. Ti ñim D thì mômen ñng cơ cân bng vi mômen cn M
A
(M
B
=M
A
). ðng cơ s! làm vic n ñnh ti ñim D vi tc ñ thp hơn (ω
D
<ω
A
).
Hình 3.1 - S thay ñi tc ñ ñng cơ khi ti thay ñi
và s ñiu chnh tc ñ ñng cơ ng vi cùng mt mômen ti
GV: Lê Tin Dũng. B môn TðH_Khoa ðin
44
ðây không phi là hin tưng t thay ñi tc ñ do mômen cn tăng lên mà là s ñiu chnh
tc ñ ñng cơ (ñiu chnh gim) trong khi mômen cn v#n gi nguyên. ðim làm vic chuyn t
ñc tính cơ này sang ñc tính cơ khác do thay ñi thông s ca mch ñin ñng cơ.
Có rt nhiu phương pháp ñiu chnh tc ñ ñng cơ. Tuỳ theo máy sn xut, ta chn mt
phương pháp ñiu chnh tc ñ cho phù hp, ñm bo quá trình sn xut ñưc thun li, nâng cao
cht lưng và năng sut.
3.2 Các ch tiêu ñánh giá ñiu chnh tc ñ
Cht lưng ca mt phương pháp ñiu chnh tc ñ ñưc ñánh giá qua mt s các ch tiêu sau
ñây.
3.2.1 Di ñiu chnh tc ñ
Di ñiu chnh tc ñ (hay phm vi ñiu chnh tc ñ) là t s gia các giá tr tc ñ làm vic
ln nht và nh$ nht ca h Tðð ng vi mt mômen ti ñã cho:
D =
min
max
ω
ω
Di ñiu chnh tc ñ ca mt h Tðð càng ln càng tt.
M&i mt máy sn xut yêu cu mt di ñiu chnh nht ñnh và m&i mt phương pháp ñiu
chnh tc ñ ch ñt ñưc mt di ñiu chnh nào ñó.
3.2.2 ð trơn ñiu chnh
ð trơn ñiu chnh tc ñ khi ñiu chnh ñưc biu th b'i t( s gia 2 giá tr tc ñ ca 2 cp
k tip nhau trong di ñiu chnh:
γ =
ω
ω
1+
Trong ñó: ω
i
- Tc ñ n ñnh ' cp i.
ω
i+1
- Tc ñ n ñnh ' cp i+1.
Trong mt di ñiu chnh tc ñ, s cp tc ñ càng ln thì s chênh lch tc ñ gia 2 cp k
tip nhau càng ít do ñó ñ trơn càng tt.
Khi s cp tc ñ rt ln (k→∞) thì ñ trơn ñiu chnh γ → 1. Trưng hp này h ñiu chnh
gi là h ñiu chnh vô cp và có th có mi giá tr tc ñ trong toàn b di ñiu chnh.
3.2.3 ð n ñnh tc ñ (ñ cng ca ñc tính cơ)
ð ñánh giá và so sánh các ñc tính cơ, ngưi ta ñưa ra khái nim ñ cng ñc tính cơ β và
ñưc tính: β =
ω
∆
∆
GV: Lê Tin Dũng. B môn TðH_Khoa ðin
45
M
ω
∆
M
∆ω1
∆ω2 β1
β2
Nu |β| bé thì ñc tính cơ là mm (|β| < 10).
Nu |β| ln thì ñc tính cơ là cng (|β| = 10 ÷ 100).
Khi |β| = ∝ thì ñc tính cơ là nm ngang và tuyt ñi cng.
ðc tính cơ có ñ cng β càng ln thì tc ñ càng ít b thay ñi khi mômen thay ñi. " trên
hình 3.2, ñưng ñc tính cơ 1 cng hơn ñưng ñc tính cơ 2 nên vi cùng mt bin ñng ∆M thì
ñc tính cơ 1 có ñ thay ñi tc ñ ∆ω1 nh$ hơn ñ thay ñi tc ñ ∆ω2 cho b'i ñc tính cơ 2.
Nói cách khác, ñc tính cơ càng cng thì s thay ñi tc ñ càng ít khi ph ti thay ñi nhiu.
Do ñó sai lch tc ñ càng nh$ và h làm vic càng n ñnh, phm vi ñiu chnh tc ñ s! rng hơn.
3.2.4 Tính kinh t
H ñiu chnh có tính kinh t khi vn ñu tư nh$, tn hao năng lưng ít, phí tn vn hành
không nhiu.
Các phương pháp ñiu chnh tc ñ qua mch phn ng luôn có tn hao năng lưng ln hơn
ñiu chnh tc ñ qua mch kích t.
3.2.5 S phù hp gia ñc tính ñiu chnh và ñc tính ti
Khi chn h ñiu chnh tc ñ vi phương pháp ñiu chnh nào ñó cho mt máy sn xut cn
lưu ý sao cho các ñc tính ñiu chnh bám sát yêu cu ñc tính ca ti máy sn xut. Như vy h
làm vic s! ñm bo ñưc các yêu cu cht lưng, ñ n ñnh...
Ngoài các ch tiêu trên, tuỳ trưng hp c th mà ta có th có nhng ñòi h$i khác buc h ñiu
chnh tc ñ cn phi ñáp ng.
3.3 ðiu chnh tc ñ ñng cơ ñin mt chiu kích t ñc lp (song song)
Khi xem xét phương trình ñc tính cơ ca ñng cơ ñin mt chiu kích t ñc lp, ta ñã bit
quan h ω=f(M) ph thuc các thông s ñin U, φ, Rư
Σ
. S thay ñi các thông s này s! cho nhng
h ñc tính cơ khác nhau. Vì vy, vi cùng mt mômen ti nào ñó, tc ñ ñng cơ s! khác nhau '
các ñc tính cơ khác nhau. Như vy, ñng cơ ñin mt chiu kích t ñc lp (hay kích t song song)
có th ñưc ñiu chnh tc ñ bng các phương pháp sau ñây:
Hình 3.2 - ð cng ca ñc tính cơ
GV: Lê Tin Dũng. B môn TðH_Khoa ðin
46
3.3.1 ðiu chnh tc ñ bng cách thay ñi ñin tr mch phn ng
Sơ ñ nguyên lý ni dây như hình 3.6. Khi tăng ñin tr' phn ng, ñc tính cơ dc hơn nhưng
v#n gi nguyên tc ñ không ti lý tư'ng. H ñc tính cơ khi thay ñi ñin tr' mch phn ng như
hình 3.6.
ðc ñim ca phương pháp ñiu chnh tc ñ bng cách thay ñi ñin tr' ' mch phn ng:
- ðin tr' mch phn ng càng tăng, ñ dc ñc tính cơ càng ln, ñc tính cơ càng mm và ñ
n ñnh tc ñ càng kém, sai s tc ñ càng ln.
- Phương pháp ch cho phép ñiu chnh thay ñi tc ñ v phía gim (do ch có th tăng thêm
ñin tr').
- Vì ñiu chnh tc ñ nh thêm ñin tr' vào mch phn ng cho nên tn hao công sut dưi
dng nhit trên ñin tr' càng ln.
- Di ñiu chnh ph thuc vào tr s mômen ti. Ti càng nh$ (M
1
) thì di ñiu chnh
D
1
=
min
max
ω
ω
càng nh$. Nói chung, phương pháp này cho di ñiu chnh: D ≈ 5:1




ω
ω
o
ω
1max
1min
ω









- V nguyên t)c, phương pháp này cho ñiu chnh trơn nh thay ñi ñin tr' nhưng vì dòng
rotor ln nên vic chuyn ñi ñin tr' s! khó khăn. Thc t thưng s* dng chuyn ñi theo tng
cp ñin tr'.
3.3.2 ðiu chnh tc ñ bng cách thay ñi ñin áp phn ng
Sơ ñ nguyên lý ñưc biu di+n như trên hình 3.3. T thông ñng cơ ñưc gi không ñi.
ðin áp phn ng ñưc cp t mt b bin ñi.
ð ñiu chnh ñin áp phn ng ñng cơ ñin mt chiu cn có thit b ngun như máy phát
ñin mt chiu kích t ñc lp, các b chnh lưu có ñiu khin .v.v.. Các thit b ngun này có chc
năng bin năng lưng ñin xoay chiu thành mt chiu có sc ñin ñng E
b
ñiu chnh ñưc nh tín
hiu ñiu khin U
ñk
. Vì là ngun có công sut hu hn so vi ñng cơ nên các b bin ñi này có
ñin tr' trong R
b
và ñin cm L
b
khác không.
" ch ñ xác lp có th vit phương trình ñc tính ca h thng như sau:
E
b
- E
ư
= I
ư
(R
b
+ R
ưñ
)
Hình 3.6 - ðiu chnh tc ñ ñng cơ ñin mt chiu kích
t ñc lp bng phương pháp thay ñi ñin tr' phn ng.
GV: Lê Tin Dũng. B môn TðH_Khoa ðin
47
−
dm
d−b
dm
b
I
.K
RR
K
E
φ
+
−
φ
=ω
ω = ω
o
(U
ñk
) - β
M
Trong sut quá trình ñiu chnh ñin áp phn ng thì t thông kích t ca ñng cơ ñưc gi
nguyên bng giá tr ñnh mc, do ñó mômen ti cho phép ca h s! là không ñi:
M
c.cp
= Kφ
ñm
.I
ñm
= M
ñm
Vì t thông ca ñng cơ ñưc gi không ñi nên ñ cng ca ñc tính cơ cũng không ñi, còn
tc ñ không ti lý tư'ng thì ph thuc vào giá tr ñin áp ñiu khin U
ñk
ca h thng. Khi thay ñi
ñin áp cp cho cun dây phn ng, ta có các h ñc tính cơ ng vi các tc ñ không ti khác
nhau, song song và có cùng ñ cng.
ðin áp U ch có th thay ñi v phía gim (U<U
ñm
) nên phương pháp này ch cho phép ñiu
chnh gim tc ñ.

u
®k

uE
ø
E(u)
®k
I
RR
bø®

0
ω
ω


0.min
ω
ω
min
ω
max
ð xác ñnh di ñiu chnh tc ñ khi ñiu chnh ñin áp phn ng ñng cơ ta ñ ý rng tc ñ
ln nht ca h thng b chn b'i ñc tính cơ cơ bn, là ñc tính ng vi ñin áp phn ng ñnh mc
và t thông cũng ñưc gi ' giá tr ñnh mc. Tc ñ nh$ nht ca di ñiu chnh b gii hn b'i
yêu cu v sai s tc ñ và v mômen kh'i ñng.
Hình 3.3 - ðiu chnh tc ñ ñng cơ ñin mt chiu kích t
ñc lp bng phương pháp thay ñi ñin áp phn ng.