CUNG PHẢN XẠ VÀ CÁC PHẢN XẠ
THỰC VẬT
Các phản thực vật là các phản xạ được thực hiện với sự tham gia của các neuion
thuộc hệ thần kinh thực vật. Cũng giống như phản xạ động vật, cung phản xạ có 5
khâu: (1) thụ cảm thể, (2) đường hướng tâm, (3) trung khu, (4) đường li tâm, (5)
cơ quan đáp ứng.
Thụ cảm thể nhận cảm kích thích có thể là ở ngoại vi (exteroreceptor) hoặc bên
trong cơ thể – nơi thụ cảm thể (enteroreceptor).
Đường hướng tâm là các sợi cảm giác, thường là chung với đường hướng tâm của
cung phản xạ động vật
Trung khu: ở sừng bên chất xám tuỷ sống, ở thân não, vỏ bán cầu não (xem mục
2)
Đường li tâm: qua hai neuron (tiền hạch và hậu hạch)
Cơ quan đáp ứng: cơ trơn, các tuyến, mạch máuv.v.. các phản xạ thực vật được
chia thành phản xạ thực vật chính thức, phản xạ thực vật tại chỗ và phản xạ thực
vật axon:
*Phản xạ thực vật chính thức là cung phản xạ có sự tham gia của 5 khâu nêu trên.
Ví dụ:
- Phản xạ thực vật của hệ tim mạch giúp cho điều hoà huyết áp và nhịp tim. Một
trong các phản xạ do áp suất: khi huyết áp tăng các recetor áp suất (baroreceptor)
ở quai động mạch chủ và xoang động mạch cảnh bị kích thích: Tín hiệu từ các nơi
này truyền về thân não và ức chế trung khu giao cảm làm giảm xung động tới tim
và mạch máu, làm tim đạp chậm và yếu làm mạch giãn ra, kết quả là HA trở về
mức bình thường.
- Phản xạ thực vật của hệ tiêu hoá: phần trên của ống tiêu hoá và trực tràng chủ
yếu chịu sự chi phối của các phản xạ thực vật. Các xung động từ mũi và miệng
(khứu giác, vị giác) được truyền về nhân mơ hồ, nhân lưỡi hầu, nhân nước bọt ở
hành não. Các nhân này lại páht xung động theo các dây phó giao cảm tới các
tuyến nước bọt , tuyến dạ dày gây bài tiết dịch ngay cả khi ăn thức ăn chưa tới
miệng. Khi phân xuống đầy trực tràng, trực tràng căng, các kích thích từ trực trạng
truyềng về đoạn tuỷ cùng và các tín hiệu phản xạ được truyền qua các dây phó
giao cảm tới phần xa của đại tràng làm nó nhu động mạnh để đẩy phân ra ngoài.
- Một số phản xạ thực vật khác:
Khi bàng quang căng, xung động được truyền về đoạn tuỷ cùng và gây phản xạ co
cơ bàng quang giẫn cơ thắt tròn, do đó đẩy nước tiểu ra ngoài.
Các phản xạ sinh dục bắt đầu từ các kích thích tâm lý ở não và kích thích từ cơ
quan sinh dục.
Các xung động này đi tới ddoanj tuỷ cùng, ở nam giới sẽ gây ra cương cứng
dương vật (phó giao cảm), sau đó là gây xuất tinh (giao cảm).
* Phản xạ thực vật tại chỗ (local rèlex) là phản xạ được thực hiện bởi các neuron
nằm trong các hạch thực vật.
Trong số các phản xạ thực vật tại chỗ có các pảhn xạ sau:
- Phản xạ tạng – tạng là pảhn xạ được páht sinh khi kích thích vào một tạng nào đó
thì gây xuất hiện phản ứng ở một tạng khác. Ví dụ. Kích thích vào các cơ quan ở
khoang bụng, gây ra phản xạ ngừng tim.
-Phản xạ tạng cơ là pảhn xạ phát sinh khi kích thích vào cơ quan nội tạng thì gây
ra co cơ vân. Ví dụ, kích thích vào phúc mạc (viêm phúc mạc) gây ra co cơ thành
bụng.
- Phản xạ tạng – da là phản xạ phát sinh khi kích thích các cơ quan nội tạng thì
phản ứng xuất hiện ở da. Ví dụ khi ruột và dạ dày bị đau thì gây ra phản ứng “nổi
da gà” và dựng lông (co cơ chân lông), hoặc gây ra bài tiết mồ hôi.
- Phản xạ da – tạng là phản xạ phát sinh khi kích thích dathì phản ứng xuất hiện ở
cơ quan nội tạng hoặc gây ra phản ứng ở các mạch máu, trên cơ sở phản xạ da
tạng, người ta đã áp dụng phương pháp điều trị như chườm nóng hoặc lạnh ở da để
chống đau ở các cơ quan nội tạng. Cơ chế của phản xạ tại chỗ như sau:
Tại hạch thực vật có hai loại tế bào: tế bào bổ xung.
DogelI và tế bào DogelII. tế bào DogelI là tế bào cảm giác, có sợi nhánh hướng về
niêm mạc, da, cơ , nội tạngv.v...Chúng tiếp nhận các kích thích cơ học, hoá học,
nhiệtv.v... Các sợi trục của tế bào DogelI truyền xung động đến tế bào DogelII (ở
hạch thực vật). Từ tế bào DogolII, xung động được truyền theo sợi trục đến cơ
quan bị chi phối và gây ra đáp ứng.
* Phản xạ axon là phản xạ chỉ diễn ra ở axon mà không có sự tham gia của hạch và
trung khu thực vật. Khác với phản xạ thực chính thức và phản xạ thực vật tại chỗ
trong phản xạ axon không có sợi truyền hưng phấn từ neuron thụ cảm sang neuron
tác động, mà neuron chỉ truyền rrong phạm vi một axon. Phản xạ axon chỉ phát
sinh trong trường hợp sợi thần kínhau hạch chia nhánh, trong đó một nhánh đến
chi phối một cơ quan này, một nhánh khác đi tới chi phối một cơ quan khác. Do
đó khi kích thích một nhánh của axon, hưng phấn sẽ truyền từ nhánh này sang
nhánh khác và gây ra đáp ứng ở nơi kết thúc nhánh đó. Ví dụ kích thích ở da gây
ra giãn mạc
