Ngày nhận bài: 27-11-2024 / Ngày chấp nhận đăng bài: 14-01-2025 / Ngày đăng bài: 16-01-2025
*Tác giả liên hệ: Phạm Hữu Vàng. Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam. E-mail:
vangphamhuu@gmail.com
© 2025 Bản quyền thuộc về Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh.
https://www.tapchiyhoctphcm.vn 19
ISSN: 1859-1779
Nghiên cứu Y học
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh; 28(1):19-29
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.03
Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và mô bệnh học ở bệnh
nhân Ung thư đại trực tràng tại khoa Ngoại tiêu hóa- Bệnh
viện Chợ Rẫy
Trần Đình Phương Trân1, Nguyễn Quang Khiêm1, Phạm Nguyễn Nhật Minh1, Vũ Sơn Trung1,
Nguyễn Tấn Thành1, Nguyễn Thị Quỳnh Giang1, Nguyễn Thành Danh1, Nguyễn Thị Minh Phương1,
Nguyễn Ngọc Yến Nhi1, Trần Phùng Dũng Tiến2, Phạm Hữu Vàng1,2,*
1Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
2Khoa Ngoại tiêu hóa, Bệnh viện Chợ Rẫy Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
Tóm tắt
Đặt vấn đề: Tỷ lệ mới mắc và tử vong do ung thư đại trực tràng đứng hàng thứ 4 và thứ 5 trong các bệnh lý ung thư ở
cả hai giới. Chẩn đoán sớm giúp cải thiện hiệu quả điều trị. Tuy nhiên, đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng giúp chẩn
đoán ung thư đại trực tràng những năm gần đây còn ít dữ liệu.
Mục tiêu: Khảo sát các đặc điểm dịch tễ học, lâm sàng và cận lâm sàng liên quan đến ung thư đại trực tràng ở người
trưởng thành.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang mô tả trên 86 bệnh nhân ung thư đại trực tràng từ 18
tuổi trở lên.
Kết quả: Tuổi trung bình 61,9±14.6, trong đó 24,4% bệnh nhân được chẩn đoán trước 50 tuổi. Nam gấp 3 lần nữ. 51,2%
bệnh nhân hút thuốc lá, 56,8% sử dụng ≥ 14 đơn vị cồn/tuần. 60,4% bệnh nhân được chẩn đoán trong 3 tháng sau khi
có triệu chứng đầu tiên. Lý do nhập viện chủ yếu là đau bụng (48,8%), tiêu ra máu (29,1%) và thay đổi thói quen đi tiêu
(14%). Triệu chứng phổ biến nhất là đau bụng (73,3%), sụt cân (64%), thay đổi thói quen đi tiêu (62,8%), tiêu ra máu
(58,1%), chướng bụng (44,2%). 38,3% bệnh nhân có thiếu máu, 5,8% giảm albumin máu. 40,9% ghi nhận CEA tăng
trên 5ng/ml. Vị trí u nhiều nhất ở trực tràng (37,6%) và đại tràng sigma (26,9%).
Kết luận: Bệnh nhân nam giới, lớn tuổi, thường xuyên hút thuốc lá, sử dụng rượu bia, than phiền đau bụng, sụt cân, thay
đổi thói quen đi tiêu và tính chất phân cần được chú ý để nội soi đại tràng tầm soát sớm.
Từ khóa: ung thư đại trực tràng; đặc điểm lâm sàng; tầm soát sớm
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 1 * 2025
20 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.03
Abstract
CLINICAL, PARACLINICAL AND HISTOPATHOLOGICAL
CHARACTERISTICS OF COLORECTAL CANCER PATIENTS AT THE
DEPARTMENT OF GASTROENTEROLOGY - CHO RAY HOSPITAL
Tran Dinh Phuong Tran, Nguyen Quang Khiem, Pham Nguyen Nhat Minh, Vu Son Trung,
Nguyen Tan Thanh, Nguyen Thi Quynh Giang, Nguyen Thanh Danh, Nguyen Thi Minh Phuong,
Nguyen Ngoc Yen Nhi, Tran Phung Dung Tien, Pham Huu Vang
Background: The incidence and mortality rate of colorectal cancer ranks the 4th and 5th, respectively, among cancer
diseases. Early diagnosis helps improve the treatment. However, the clinical and paraclinical characteristics that help
diagnose colorectal cancer in recent years has had limited data.
Objectives: To survey the epidemiological, clinical and paraclinical characteristics related to colorectal cancer in adults.
Methods: Descriptive cross-sectional study on 86 colorectal cancer patients aged 18 years and older.
Results: Average age 61.9±14.6, of which 24.4% of patients were diagnosed before the age of 50. The proportion of
male was three times higher than female. 51.2% of patients smoked, 56.8% used ≥ 14 units of alcohol/week. 60.4% of
patients were diagnosed within 3 months from symptom onset. The main reasons for hospitalization were abdominal
pain (48.8%), bloody defecation (29.1%), and change in bowel habits (14%). The most common symptoms are
abdominal pain (73.3%), weight loss (64%), change in bowel habits (62.8%), bloody defecation (58.1%), bloating
(44.2%). 38.3% of patients had anemia, 5.8% had hypoalbuminemia. 40.9% were recorded an increase in CEA level
(above 5ng/ml). The most common tumor location is in the rectum (37.6%) and sigmoid colon (26.9%).
Conclusions: Patients who are male, elderly, regular smoking, alcohol consumption, complain of abdominal pain, weight
loss, change in bowel habits and change in stool characteristics need attention for early screening colonoscopy.
Keywords: colorectal cancer; clinical characteristics; early screening
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư đại trực tràng là một bệnh lý ác tính thường gặp
và cũng là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng
đầu trong các loại ung thư. Theo thống kê của Globocan tại
Việt Nam, năm 2022 có 16835 bệnh nhân ung thư đại trực
tràng mới chẩn đoán và 8454 bệnh nhân tử vong do ung thư
đại trực tràng. Tỷ lệ mới mắc và tử vong do bệnh lý này đứng
hàng thứ 4 và thứ 5 trong các bệnh lý ung thư thường gặp ở
cả hai giới [1]. Mặc dù các phương tiện khảo sát sớm ngày
càng tiến bộ nhưng trên 65% bệnh nhân vẫn được chẩn đoán
bệnh ở giai đoạn muộn (III/IV) [2,3]. Theo số liệu ghi nhận
của Chương trình Giám sát, Dịch tễ học và Kết quả cuối cùng
(SEER) 2012 - 2018, tỷ lệ sống sót sau 5 năm ở bệnh nhân
ung thư đại trực tràng tăng đáng kể lên đến 90,9% ở những
bệnh nhân giai đoạn 0/I, so với 72,8% giai đoạn II/III và giảm
xuống còn 15,1% khi ung thư đã di căn xa giai đoạn IV [4].
Từ đó cho thấy được tầm quan trọng của việc phát hiện và
chẩn đoán sớm bệnh, góp phần cải thiện tỷ lệ khỏi bệnh, kéo
dài thời gian sống cho người bệnh. Nghiên cứu của tác giả
Rahadiani và cộng sự đánh giá sự thay đổi hình thái của ung
thư đại trực tràng trong 10 năm gần đây, ghi nhận tỉ lệ ung thư
đại tràng tăng hơn ở người trẻ tuổi (dưới 50 tuổi), trong đó u
xuất phát ở đại tràng phải có xu hướng gia tăng. Những đặc
điểm nổi bật chiếm ưu thế ở bệnh nhân ung thư đại trực tràng
bao gồm khối u khu trú ở đại tràng trái, kích thước lớn
(>5cm), ung thư biểu mô tuyến, có dạng sùi trên hình ảnh học.
Các khối u được phát hiện ở giai đoạn sớm, ít di căn hạch và
di căn xa [5]. Một nghiên cứu khác của tác giả Phạm Xuân
Dũng nhằm đánh giá xu hướng của ung thư đại trực tràng qua
20 năm từ 1996 đến 2015, cũng ghi nhận xu hướng bệnh ở
nam giới và vị trí u ở trực tràng tăng đáng kể [6]. Tuy nhiên,
các nghiên cứu mô tả đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng giúp
chẩn đoán ung thư đại trực tràng những năm gần đây tại Việt
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 1 * 2025
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2021.01.03 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 21
Nam còn ít dữ liệu. Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu
khảo sát các đặc điểm dịch tễ học, lâm sàng và cận lâm sàng
liên quan đến ung thư đại trực tràng ở người trưởng thành,
nhằm góp phần vào phát hiện và chẩn đoán sớm ung thư đại
trực tràng tại Việt Nam.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Bệnh nhân (BN) được chẩn đoán ung thư đại trực tràng từ
18 tuổi trở lên tại khoa Ngoại tiêu hóa bệnh viện Chợ Rẫy từ
tháng 11/2022 đến tháng 08/2023.
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn
Bệnh nhân có kết quả giải phẫu bệnh là ung thư (giải phẫu
bệnh sau mổ hoặc nội soi sinh thiết trước mổ) và đồng ý tham
gia nghiên cứu.
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ
BN không đồng ý tham gia với bất kỳ lý do nào.
BN không hoàn thành trọn vẹn bảng câu hỏi nghiên cứu.
BN quá mệt mỏi suy kiệt, không đủ khả năng hiểu và tự trả
lời các câu hỏi trong bộ câu hỏi.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả.
2.2.2. Cỡ mẫu
Xác định cỡ mẫu theo công thức sau:
n =
z
(
)P(1 − P)
d
n: là cỡ mẫu tối thiểu cho nghiên cứu.
Z: trị số giới hạn của độ tin cậy. Với độ tin cậy 95% thì 𝑍
(1−α/2) = 1,96.
P: 0.31 (tỷ lệ ung thư đại trực tràng có di căn hạch, ước tính
theo một nghiên cứu trước đây [7]).
d: sai số tuyệt đối chấp nhận được, chọn d = 0,1.
Như vậy cỡ mẫu cần lấy ít nhất 82 bệnh nhân.
Chúng tôi sử dụng một bảng câu hỏi để ghi nhận thông tin,
khảo sát các triệu chứng lâm sàng và ghi nhận các kết quả cận
lâm sàng của các bệnh nhân tham gia nghiên cứu. Tất cả bệnh
nhân đủ tiêu chuẩn chọn bệnh trong thời gian nghiên cứu đều
được ghi nhận số liệu với mẫu tối thiếu 82 bệnh nhân.
2.2.3. Phương pháp thực hiện
Nghiên cứu được tiến hành theo quy trình sau:
Xây dựng bảng câu hỏi nghiên cứu: dựa trên tổng quan tài
liệu tham khảo từ các bài báo, xây dựng nên bảng khảo sát
các triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng.
Thu thập số liệu: nghiên cứu viên sẽ gặp trực tiếp để phỏng
vấn các bệnh nhân dựa vào bảng câu hỏi nghiên cứu được xây
dựng.
Xử lý số liệu, so sánh các kết quả và rút ra nhận xét về các
triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng trên bệnh
nhân ung thư đại trực tràng.
2.2.4. Biến số nghiên cứu
Đặc điểm dịch tễ học: biến nhị phân (giới, hút thuốc lá, chế độ
ăn nhiều rau, chế độ ăn thịt đỏ, sử dụng rượu bia, tiền căn gia
đình); biến danh mục (tuổi, chỉ số khối cơ thể, bệnh lý đi kèm).
Đặc điểm lâm sàng: thời gian xuất hiện triệu chứng đầu tiên
(biến thứ tự); lý do nhập viện (biến danh mục); biểu hiện lâm
sàng (biến danh mục).
Đặc điểm sinh hóa máu (biến thứ tự): Hemoglobin, bạch
cầu, tiểu cầu, PT, aPTT, albumin, đường huyết, ALT, AST,
Natri, Kali, CEA, CA 19-9.
Đặc điểm trên nội soi (biến danh mục): vị trí u, kích thước u.
Đặc điểm trên CT Scan (biến danh mục): vị trí u.
Đặc điểm trên mô bệnh học (biến danh mục): đại thể và vi thể.
2.2.5. Xử lý số liệu
Tất cả dữ liệu nghiên cứu được mã hóa và lưu trữ bằng
phần mềm Microsoft Excel, được phân tích bằng phần mềm
RStudio 2023.03.1. Các biến định tính được mô tả bằng số
lượng và tỷ lệ phần trăm. Các biến định lượng được mô tả
bằng trung bình và độ lệch chuẩn nếu tuân theo phân phối
chuẩn hoặc trung vị và khoảng tứ phân vị nếu không tuân theo
phân phối chuẩn. Mức độ tương đồng giữa hai phương pháp
nội soi và CT Scan được đánh giá bằng chỉ số Cohen’s kappa.
Các biểu đồ thích hợp được sử dụng để thể hiện dữ liệu một
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 1 * 2025
22 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.03
cách trực quan.
3. KẾT QUẢ
3.1. Đặc điểm dịch tễ học
Có 86 bệnh nhân đủ điều kiện nhận vào được đưa vào nghiên
cứu. Tuổi chẩn đoán trung bình của bệnh nhân ung thư đại trực
tràng trong nghiên cứu là 61,9 ± 14,6, thấp nhất là 22 tuổi và cao
nhất là 93 tuổi. Trong đó, có 24,4% bệnh nhân được chẩn đoán
ung thư đại trực tràng khởi phát sớm (dưới 50 tuổi). Phân bố giới
tính cũng cho thấy tỉ lệ nam giới mắc bệnh gấp 3 lần nữ giới
(73,3% so với 26,7%) (Bảng 1).
Bảng 1. Đặc điểm dịch tễ học và bệnh lý đi kèm
Đặc điểm Tần số
(Tỉ lệ %)
Tuổi (năm)
18-29 2 (2,3%)
30-39 4 (4,7%)
40-49 15 (17,4%)
50-59 11 (12,8%)
60-69 28 (32,6%)
≥70 26 (30,2%)
Giới Nam 63 (73,3%)
Nữ 23 (26,7%)
Chỉ số khối cơ thể
(kg/m2)
Suy dinh dưỡng (<18,5) 16 (18,6%)
Bình thường (18,5-22,9) 40 (46,5%)
Thừa cân (23-24,9) 18 (20,9%)
Béo phì độ I (25-29,9) 12 (14,0%)
Béo phì độ II (≥30) 0 (0%)
Hút thuốc lá Có 44 (51,2%)
Không 42 (48,8%)
Chế độ ăn nhiều rau <300g/ngày 47 (54,7%)
≥300g/ngày 39 (45,3%)
Chế độ ăn thịt đỏ <500g/ngày 63 (73,3%)
≥500g/ngày 23 (26,7%)
Hoạt động thể lực
Không vận động 16 (18,6%)
Vận động <1 giờ/ngày 42 (48,8%)
Vận động ≥1 giờ/ngày 28 (32,6%)
Sử dụng rượu bia Có 37 (43,0%)
Không 49 (57,0%)
Đặc điểm Tần số
(Tỉ lệ %)
Tiền căn gia đình Có 5 (5,8%)
Không 81 (94,2%)
Bệnh lý đi kèm
Tăng huyết áp 32 (37,2%)
Đái tháo đường 8 (9,3%)
Rối loạn lipid máu 12 (14,0%)
Bệnh mạch vành 5 (5,8%)
Bệnh khác* 5 (5,8%)
*Bóc tách động mạch chủ bụng, COPD, nhồi máu não, Phình động mạch chủ
bụng, Gút
Về các yếu tố nguy cơ của ung thư đại trực tràng, nghiên cứu
của chúng tôi ghi nhận hơn 1/3 số bệnh nhân có tình trạng thừa
cân/béo phì (34,9%), hơn 1/2 số bệnh nhân có hút thuốc lá
(51,2%) và ăn ít chất xơ (54,7%). Các yếu tố nguy cơ khác trong
nghiên cứu ghi nhận như ăn nhiều thịt đỏ (26,7%), lối sống tĩnh
tại không vận động (18,6%), có sử dụng rượu bia (43%) và tiền
căn gia đình ghi nhận có người thân trực hệ thứ 1, thứ 2 được
chẩn đoán ung thư đại trực tràng (5,8%) (Bảng 1).
3.2. Đặc điểm lâm sàng
3.2.1. Các bệnh lý nền đồng mắc
Nghiên cứu ghi nhận hơn 1/3 số BN đồng mắc tăng huyết áp
(37,2%), gần 1/4 số bệnh nhân ghi nhận có rối loạn chuyển hóa
đường và mỡ (9,3%; 14,0%). Bệnh mạch vành cũng được ghi
nhận trên 5,8% bệnh nhân ung thư đại trực tràng (Bảng 1).
3.2.2. Biểu hiện lâm sàng
Hình 1. Thời gian xuất hiện triệu chứng đầu tiên đến lúc nhập
viện
30.2 30.2
12.8
26.8
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
<1 1-3 3-6 >6
Tỉ lệ bệnh nhân (%)
Thời gian (Tháng)
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 1 * 2025
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2021.01.03 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 23
Chúng tôi ghi nhận có 60,4% bệnh nhân được chẩn đoán sớm
dưới 3 tháng kể từ khi có triệu chứng lâm sàng đầu tiên. Tuy
nhiên, hơn 1/4 số bệnh nhân được chẩn đoán khá trễ (trên 6
tháng) (Hình 1). Gần 1/2 số bệnh nhân nhập viện vì đau bụng
(48,8%), kế đến là các triệu chứng khác như tiêu ra máu (29,1%),
thay đổi thói quen đi tiêu (13,9%), chướng bụng (5,8%), sụt cân
(1,2%) và tự sờ thấy khối ở hậu môn (1,2%) (Hình 2). Các biểu
hiện lâm sàng bệnh nhân than phiền bao gồm: đau bụng (73,3%),
sụt cân (64%), thay đổi thói quen đi tiêu (62,8%), tiêu ra máu
(58,1%), chướng bụng (44,2%), mót rặn (37,2%), thiếu máu
(12,8%), khối ở bụng (11,8%) và tắc ruột/bán tắc ruột (8,1%).
Tuy nhiên trong quá trình khảo sát chúng tôi ghi nhận sụt cân
không phải là yếu tố chính khiến bệnh nhân than phiền chính
(Hình 2).
Hình 2. Biểu hiện lâm sàng ở bệnh nhân Ung thư đại trực tràng
Bảng 2. Đặc điểm chi tiết của ba triệu chứng thường gặp nhất trên bệnh nhân Ung thư đại trực tràng
Đặc điểm Tần số (Tỉ lệ %)
Đau bụng Hoàn cảnh khởi phát Không cố định 42 (66,7%)
Đau sau ăn 15 (23,8%)
Đau khi khó đi tiêu 3 (4,7%)
Đau khi đói 2 (3,2%)
Đau về đêm 1 (1,6%)
Vị trí đau Quanh rốn 26 (41,3%)
Hạ vị 22 (31,9%)
Thượng vị 10 (16,9%)
Hông lưng trái 10 (16,9%)
Hông lưng phải 8 (12,7%)
Hố chậu phải 8 (12,7%)
Hố chậu trái 8 (12,7%)
Hạ sườn phải 7 (11,1%)
Hạ sườn trái 7 (11,1%)
Khắp bụng 3 (4,8%)
Kiểu đau Quặn từng cơn 35 (55,6%)
Âm ỉ kéo dài 25 (39,7%)
Quặn cơn trên nền âm ỉ 3 (4,8%)
73.3
64.0 62.8
58.1
44.2
37.2
12.8 11.8 8.1
48.8
1.2
13.9
29.1
5.8
0 0 1.2 0
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
80.0
Đau bụng Sụt cân Thay đổi thói
quen đi tiêu
Tiêu ra máu Chướng bụng Mót rặn Thiếu máu Khối ở bụng Tắc ruột/ bán
tắc ruột
Tỉ lệ (%)
Triệu chứng lâm sàng thường gặp Lý do nhập viện