31
8
ĐÁNH GIÁ CÁC CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP
KHỞI NGHIỆP SÁNG TẠO TẠI VIỆT NAM
ThS. Nguyễn Phương Linh
Trường Đại học Kinh tế Kỹ thuật Công nghiệp
Tóm tắt
Tinh thần toàn quốc khởi nghiệp đã và đang được lan tỏa rộng khắp cả nước.
Nhà nước đã đưa ra nhiều chương trình hành động cụ thể để hỗ trợ Doanh nghiệp
khởi nghiệp sáng tạo (DNKNST) và đạt được nhiều thành quả đáng ghi nhận, góp
phần phát triển kinh tế cả nước, giúp các DNKNST “vươn mình ra biển lớn”. Bài
viết đưa ra hệ thống chính sách và văn bản Nhà nước hỗ trợ DNKNST như Quyết
định số 844/QĐ-TTg ngày 18/05/2016, Quyết định 171/QĐ-BKHCN ngày 7/2/2017…
Đồng thời đánh giá về việc thực hiện những chính sách từ góc độ người làm chính
sách cho thấy ba vấn đề lớn. Thứ nhất, hiện nay duy nhất có Quyết định 844 đặt ra
các mục tiêu định lượng cụ thể về phát triển DNKNST Việt Nam tuy nhiên các mục
tiêu này chỉ mang tính định hướng. Thứ hai, các quy định pháp luật và chính sách hỗ
trợ khởi nghiệp tại Việt Nam còn thiếu đồng bộ, cụ thể và vẫn tồn tại nhiều xung đột,
mâu thuẫn và chủ yếu còn mang tính chung chung. Thứ ba hỗ trợ từ phía cơ quan
nhà nước cho DNKNST còn hạn chế và dàn trải, chồng chéo, kém hiệu quả khiến khả
năng tiếp cận hỗ trợ của doanh nghiệp kém và hiệu quả không cao.
Từ khóa : Doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, khởi nghiệp sáng tạo, chính
phủ, chính sách hỗ trợ…
1. Đặt vấn đề
Thực tiễn phát triển của nhiều nước trên thế giới hiện nay đã chứng minh vai
trò to lớn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo đối với sự phát triển của nền kinh
tế. Khuyến khích phát triển doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo cho phép khai thác tốt
hơn nguồn lao động, nguồn vốn, công nghệ và thị trường. Đặc biệt doanh nghiệp khởi
nghiệp sáng tạo là môi trường thuận lợi để khai thác tối đa lượng chất xám, tinh thần
làm giàu, ước mơ vươn mình ra thế giới của thế hệ trẻ hiện nay. Ngoài ra, doanh
nghiệp khởi nghiệp sáng tạo làm giảm nguy cơ thất nghiệp, góp phần chuyển dịch cơ
cấu kinh tế, giảm bớt sự chênh lệch giàu nghèo, thúc đẩy phát triển khoa học công
nghệ cao của quốc gia.
Trong thời gian gần đây, cách mạng công nghiệp lần thứ tư (cách mạng công
nghiệp 4.0) đã trở thành chủ đề được nghiên cứu, phân tích và bàn luận rộng rãi với
nhiều góc độ tiếp cận khác nhau. Thực tế đã cho thấy cách mạng công nghiệp 4.0 đã
319
bắt đầu có ảnh hưởng đến Việt Nam ở những mức độ khác nhau trong các lĩnh vực
của đời sống, kinh tế, chính trị. Vì vậy, việc nghiên cứu, đánh giá về hoạt động khởi
nghiệp đổi mới sáng tạo, coi đó như một giải pháp phù hợp, một cách ứng phó hiệu
quả để tranh thủ các cơ hội mà cuộc cách mạng 4.0 đem lại cho Việt Nam là một
nhiệm vụ rất cần thiết, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn.
Bên cạnh đó, việc tham gia vào sân chơi quốc tế chung đã mang lại nhiều cơ
hội, nhưng nó cũng đem đến không ít các thách thức cho các doanh nghiệp Việt Nam
đặc biệt là các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, rất cần sự hỗ trợ từ phía Nhà nước.
Cả nước đang lỗ lực phấn đấu đạt mốc 1 triệu doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo vào
năm 2020 đây là điều không hề dễ dàng đòi hỏi sự quyết tâm mạnh mẽ của cả nhà
nước, doanh nghiệp và người dân. Một trong những vấn đề cấp thiết để giúp các
doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo phát triển nhanh và mạnh trong bối cảnh hội
nhập hiện nay là xây dựng, hoàn thiện và thực hiện tốt chính sách hỗ trợ doanh
nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Việc thực hiện chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi
nghiệp sáng tạo cần phải có cơ sở khoa học, phương pháp luận khoa học và căn
cứ vào tình hình thực tế.
2. Chính sách và văn bản hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo
Một là các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo
Với tinh thần Chính phủ đồng hành cùng doanh nghiệp, trong những năm qua,
Chính phủ đã có rất nhiều chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp, đặc biệt là DNKNST.
Tùy vào từng trường hợp mà các hỗ trợ liên quan đến thủ tục pháp lý, mặt bằng sản
xuất, văn phòng làm việc, công nghệ, đào tạo nhân lực, bảo lãnh tín dụng, tiếp nhận
vốn từ các quỹ đầu tư, thị trường tiêu thụ, xúc tiến thương mại, kết nối đối tác, thuế
thu nhập doanh nghiệp... Các hỗ trợ này được củng cố thêm trong Luật Hỗ trợ doanh
nghiệp nhỏ và vừa được Quốc hội thông qua và có hiệu lực vào ngày 1/1/2018.
Thực hiện chủ trương của Đảng, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách quan
trọng, trong đó gần đây là Nghị quyết số 35/NQ-CP về hỗ trợ và phát triển doanh
nghiệp giai đoạn 2016-2020, đặt mục tiêu tới năm 2020 Việt Nam có 1 triệu doanh
nghiệp (hiện nay mới có trên 500.000 doanh nghiệp).
Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 844/QĐ-TTg ngày 18/05/2016
về việc phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia
đến năm 2025” hướng tới cá nhân, nhóm cá nhân có dự án khởi nghiệp, doanh nghiệp
khởi nghiệp có khả năng tăng trưởng nhanh dựa trên khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ,
mô hình kinh doanh mới; doanh nghiệp khởi nghiệp có thời gian hoạt động không quá
5 năm kể từ ngày được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp lần đầu; tổ chức
cung cấp dịch vụ, cơ sở vật chất - kỹ thuật, đầu tư, truyền thông cho khởi nghiệp đổi
mới sáng tạo, hoạt động hiệu quả, đáp ứng các tiêu chí của Đề án.
32
0
Ngoài đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến
năm 2025”, Chính phủ còn nhiều các giải pháp, chính sách trọng tâm hỗ trợ doanh
nghiệp khởi nghiệp khác và đã triển khai thường xuyên và rầm rộ các chương trình
hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo và đổi mới sáng tạo như Chương trình Đối tác Đổi mới
Sáng tạo Việt Nam - Phần Lan, Dự án đẩy mạnh đổi mới, sáng tạo thông qua nghiên
cứu, khoa học và công nghệ, Dự án xây dựng chính sách đổi mới và phát triển các cơ
sở ươm tạo Doanh nghiệp...; và các sự kiện cho khởi nghiệp Techfest, Demoday,
HatchFair,Venture Cup, StartupWeekend, Startup Fair Danang…
Các văn bản chính sách cấp trung ương và địa phương, đưa ra các định hướng,
mục tiêu và giải pháp cơ bản về hỗ trợ, phát triển DNKNST trong phạm vi toàn quốc
và từng địa phương. Các chính sách này không có giá trị áp dụng bắt buộc (không
phải quy phạm pháp luật) nhưng lại tạo cơ sở để thúc đẩy các cơ quan có thẩm quyền
triển khai các hoạt động thực tế. Cụ thể, các chính sách về hỗ trợ DNKNST ở Việt
Nam bao gồm:
- Quyết định số 844/QĐ-TTg ban hành ngày 18/5/2016 của Thủ tướng Chính
phủ phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến
năm 2025” (sau đây gọi là Đề án 844). Đây là văn bản chính sách đầu tiên, bao quát
nhất và là nền tảng về chính sách hỗ trợ đối với DNKNST của Việt Nam. Đề án được
xây dựng và chủ trì triển khai thực hiện bởi Bộ Khoa học và Công nghệ, có phạm vi
bao trùm toàn quốc;
- Quyết định 171/QĐ-BKHCN ngày 7/2/2017 của Bộ Khoa học và Công nghệ
phê duyệt danh mục nhiệm vụ đặt hàng thuộc Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp
đổi mới sáng tạo quốc gia đến 2025” bắt đầu thực hiện từ năm 2017 và Quyết định
3362/QĐ-BKHCN về việc ban hành quy định tạm thời xử lý hồ sơ tham gia Đề án
“Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến 2025”. Đây là 02 văn
bản cấp Bộ nhằm triển khai Đề án hỗ trợ DNKNST thông qua kênh đề tài, đề án, dự
án khoa học và công nghệ cấp quốc gia (nhiệm vụ hàng năm) thuộc phạm vi quản lý
của Bộ Khoa học và Công nghệ;
- Các Nghị quyết của các Hội đồng nhân dân tỉnh, các Quyết định, Kế hoạch,
Chương trình của Ủy ban nhân dân tỉnh về khởi nghiệp và khởi nghiệp sáng tạo ở các
tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Phần lớn các văn bản này được ban hành trong
năm 2017, thực hiện Quyết định số 844/QĐ-TTg. Tính tới 10/2017, đã có 22 tỉnh,
thành phố trực thuộc trung ương có văn bản chính sách về vấn đề này.
- Ngoài ra, còn có một số Đề án khác mà Thủ tướng Chính phủ phê chuẩn có
liên quan tới khởi nghiệp. Các Đề án này không có liên hệ nào với Đề án 844 và mục
tiêu đặt ra là tăng hiểu biết và hỗ trợ để các nhóm đối tượng liên quan khởi sự kinh
doanh (không nhất thiết gắn với sáng tạo). Tuy nhiên do tính bao trùm về phạm vi,
321
các hỗ trợ trong các Đề án này cũng có thể được sử dụng một phần cho khởi nghiệp
sáng tạo:
+ Quyết định 1665/QĐ-TTg ngày 30/10/2017 của Thủ tướng Chính phủ phê
duyệt Đề án “Hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp đến năm 2025”. Đây là Đề án
do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì, không có liên hệ nào với Đề án 844.
+ Quyết định 939/QĐ-TTg ngày 30/6/2017 của Thủ tướng Chính phủ về việc
phê duyệt Đề án “Hỗ trợ phụ nữ khởi nghiệp giai đoạn 2017 – 2025”
Ngoài các chính sách trên, Chính phủ còn nhiều các giải pháp, chính sách trọng
tâm hỗ trợ DNKNST khác và đã triển khai chúng thường xuyên và rầm rộ các chương
trình hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo và đổi mới sáng tạo như: Chương trình đối tác đổi mới
sáng tạo Việt Nam - Phần Lan, dự án đẩy mạnh đổi mới, sáng tạo thông qua nghiên cứu,
khoa học và công nghệ, Dự án xây dựng chính sách đổi mới và phát triển các cơ sở ươm
tạo DNKNST…; và các sự kiện cho khởi nghiệp Techfest, Demoday, HatchFair…
Hai là các văn bản hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo
Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật hỗ trợ về DNKNST là một trong các
mục tiêu chính sách về DNKNST nêu trong Đề án 844. Thực hiện mục tiêu này, chế
định về DNKNST đã lần đầu tiên được hình thành trong Luật Hỗ trợ doanh nghiệp
nhỏ và vừa (Luật SME), thông qua 6/2017, có hiệu lực từ 1/1/2018.
Tiếp sau Luật này, hiện các cơ quan liên quan đang triển khai xây dựng 04 Dự thảo
Nghị định hướng dẫn Luật này, dự kiến sẽ được thông qua trước ngày 1/1/2018 để có hiệu
lực cùng thời điểm với Luật SME. Cụ thể, các Dự thảo Nghị định này bao gồm:
Thứ nhất, Nghị định hướng dẫn một số Điều của Luật SME (là Nghị định
hướng dẫn chung về phần lớn các nội dung cần hướng dẫn trong Luật SME)
Thứ hai, Nghị định hướng dẫn về đầu tư khởi nghiệp sáng tạo
Thứ ba, Nghị định hướng dẫn về Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME).
Thứ tư, Nghị định hướng dẫn về Quỹ Bảo lãnh tín dụng cho SME vay vốn tại
tổ chức tín dụng khác với Đề án 844, các văn bản pháp luật liên quan tới DNKNST
hiện nay đều phần lớn không phải là văn bản riêng về DNKNST mà là về hỗ trợ SME
và DNKNST được đề cập tới với tính chất là một nhóm SME đặc thù. Theo Luật
SME, các DNKNST đáp ứng các tiêu chí liên quan có thể được hưởng hỗ trợ thuộc
các nhóm sau:
- Nhóm các hỗ trợ dành riêng cho startup (06 biện pháp):
+ Hỗ trợ ứng dụng, chuyển giao công nghệ; hỗ trợ sử dụng trang thiết bị tại cơ
sở kỹ thuật; hỗ trợ tham gia cơ sở ươm tạo, khu làm việc chung; hướng dẫn thử
nghiệm, hoàn thiện sản phẩm mới, dịch vụ và mô hình kinh doanh mới.
32
2
Ví dụ tại Hà Nội, hỗ trợ kinh phí để thực hiện các nhiệm vụ ứng dụng, chuyển
giao công nghệ và sản xuất thử nghiệm, thương mại hóa sản phẩm. Trong đó, hỗ trợ
100% giá trị hợp đồng tư vấn về thủ tục xác lập, chuyển giao, bảo vệ quyền sở hữu
trí tuệ cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ khởi nghiệp sáng tạo. Kinh phí hỗ trợ tối đa
70 triệu đồng/ 1 doanh nghiệp (mỗi doanh nghiệp được hỗ trợ không quá 1 lần/1
năm). Hỗ trợ 100% giá trị hợp đồng tư vấn về xây dựng và thực hiện chính sách,
chiến lược hoạt động sở hữu trí tuệ cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ khởi nghiệp
sáng tạo…
Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa do Bộ Kế hoạch và Đầu tư đề xuất hỗ
trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ về ứng dụng, chuyển giao công nghệ. Cụ thể, hỗ trợ
50% chi phí hợp đồng ứng dụng công nghệ cao, hợp đồng chuyển giao công nghệ
nhưng không quá 100 triệu đồng trên một hợp đồng và không quá một hợp đồng mỗi
năm; Hỗ trợ sử dụng cơ sở kỹ thuật, cơ sở ươm tạo, khu làm việc chung gồm: Miễn
phí sử dụng trang thiết bị tại các cơ sở hỗ trợ kỹ thuật hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và
vừa; hỗ trợ 50% nhưng không vượt quá 5 triệu đồng/ tháng phí tham gia các cơ sở
ươm tạo, khu làm việc chung dành cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Bên cạnh
đó, hỗ trợ thực hiện các thủ tục về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, đo lường, chất
lượng; thử nghiệm, hoàn thiện sản phẩm mới, mô hình kinh doanh mới: Giảm 50%
phí thử nghiệm mẫu phương tiện đo; giảm 50% phí kiểm định, hiệu chuẩn, thử nghiệm
phương tiện đo, chuẩn đo lường; giảm 50% chi phí cấp dấu định lượng của hàng đóng
gói sẵn phù hợp với yêu cầu kỹ thuật đo lường; giảm 50% phí thử nghiệm về chất
lượng hàng hoá tại hệ thống thử nghiệm thuộc cơ quan quản lý nhà nước nhưng không
quá 10 triệu đồng trên một lần thử và không quá 01 lần trên năm…
+ Hỗ trợ đào tạo, huấn luyện chuyên sâu về xây dựng, phát triển sản phẩm; thu
hút đầu tư; tư vấn về sở hữu trí tuệ; thực hiện các thủ tục về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ
thuật, đo lường, chất lượng. Ví dụ tại Hà Nội, Về hỗ trợ chi phí để thực hiện các hoạt
động đào tạo, phát triển nguồn nhân lực cho khởi nghiệp sáng tạo, thành phố sẽ hỗ trợ
50% chi phí đào tạo chuyên sâu về khởi nghiệp sáng tạo cho các doanh nghiệp nhỏ và
vừa khởi nghiệp sáng tạo và các cá nhân, nhóm cá nhân có dự án khởi nghiệp sáng tạo.
Theo đó, mức chi phí hỗ trợ không quá 20 triệu đồng/1 khóa đào tạo và không
quá 1 khóa đào tạo trên một năm; Hỗ trợ 100% chi phí đào tạo kiến thức về khởi sự kinh
doanh cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo; Hỗ trợ 50% chi phí để đào
tạo cho đội ngũ huấn luyện, cố vấn khởi nghiệp sáng tạo của một số cơ sở giáo dục, cơ
sở ươm tạo, tổ chức thúc đẩy kinh doanh, quỹ đầu tư, các tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp…
Về hỗ trợ kinh phí để thúc đẩy hoạt động khởi nghiệp sáng tạo, liên kết, kết
nối hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, thành phố sẽ hỗ trợ tối đa 50% chi phí cho dự
án/doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo tham gia các khóa huấn luyện tập trung ngắn