TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
233
ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ SUY GIẢM NHẬN THỨC CỦA BỆNH NHÂN
CHẤN THƯƠNG SỌ NÃO NẶNG SAU PHẪU THUẬT MỞ SỌ
GIẢI ÉP KẾT HỢP MỞ BỂ DỊCH NÃO TỦY NỀN SỌ
Nguyễn Thành Bắc1, Nguyễn Xuân Phương1, Nguyễn Mạnh Trường1
TÓM TẮT38
Mục tiêu: Đánh giá mức độ bệnh nhân mức
độ suy giảm nhận thức của bệnh nhân CTSN
nặng sau phẫu thuật MSGE kết hợp mở bể DNT
nền sọ tháng thứ 3. Đối tượng và phương pháp:
Nghiên cứu hồi cứu, mô tả cắt ngang trên 20
trường hợp CTSN nặng được phẫu thuật MSGE
kết hợp mở bể DNT nền sọ, đánh giá tình trạng
nhân thức ở thời điểm sau phẫu thuật 3 tháng
bằng thang điểm MMSE. Kết quả: Tuổi trung
bình là 48,5 ± 16,14; nhóm tuổi 40 – 59 chiếm
40%. Tỉ lệ Nam/Nữ là 2,33. Trình độ tiểu học và
dưới tiểu học chiếm tỉ lệ nhỏ nhất (10%), trình độ
đại học và sau đại học là 40%. GCS trung bình
7,2 ± 0,83, trong đó GCS 7 – 8 điểm chiếm 85%.
Điểm Rotterdame CT score (RCTs) trung bình là
3,4 ± 0,88, RCTs 3 điểm chiếm tỉ lệ lớn nhất là
60%. Đánh giá nhân thức bằng thang điểm
MMSE, trung bình là 18,55 ± 4,7; 85% BN có
suy giảm nhận thức, trong đó mức độ vừa chiếm
35%, mức độ nhẹ 30%, mức độ nặng 20%. Các
yếu tố ảnh hưởng tới mức độ suy giảm nhận thức
là tuổi, GCS trước mổ, RCTs. Kết luận: Tỷ lệ
suy giảm nhận thức trên bệnh nhân phẫu thuật
MSGE kết hợp mở bể DNT nền sọ còn tương đối
cao. Một số yếu tố tiên lượng khả năng hồi phục
về nhận thức là tuổi, GCS trước mổ, RCTs.
1Khoa Ngoại thần kinh, Bệnh viện Quân Y 103
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thành Bắc
ĐT: 0974375774
Email: bacnt103@gmail.com
Ngày nhận bài: 25.8.2024
Ngày phản biện khoa học: 22.10.2024
Ngày duyệt bài: 30.10.2024
Từ khóa: mở sọ giải ép, suy giảm nhận thức,
chấn thương sọ não
SUMMARY
EVALUATION OF COGNITIVE
FUNCTION IN PATIENTS WITH
SEVERE TRAUMATIC BRAIN INJURY
UNDERGOING DECOMPRESSIVE
CRANIECTOMY COMPLEMENTING
CISTERNOSTOMY
Objective: To evaluate the level of cognitive
impairment in patients with severe traumatic
brain injury (sTBI) 3 months after decompressive
craniectomy combined with cisternostomy.
Methods: A retrospective cross-sectional study
was conducted on 20 patients with sTBI who
underwent decompressive craniectomy combined
with cisternostomy. Cognitive status was
assessed at 3 months post-surgery using the
Mini-Mental State Examination (MMSE).
Results: The mean age was 48.5 ± 16.14 years,
with 40% of patients aged 40-59. The
Male/Female ratio was 2.33. Patients with
primary education or lower comprised 10%,
while 40% had tertiary education. The mean pre–
operative Glasgow Coma Scale (GCS) score was
7.2 ± 0.83, with 85% of patients scoring 7-8. The
mean Rotterdam CT score (RCTs) was 3.4 ±
0.88, with 60% of patients scoring 3. Assessment
of cognition using the MMSE showed a mean
score of 18.55 ± 4.7; 85% of patients had
cognitive impairment, including 35% with
moderate impairment, 30% with mild
impairment, and 20% with severe impairment.
Factors influencing the degree of cognitive
impairment were age, pre-operative GCS, and
HỘI NGHỊ KHOA HỌC HỘI PHẪU THUẬT THẦN KINH VIỆT NAM
234
RCTs. Conclusion: The rate of cognitive
impairment in patients undergoing
decompressive craniectomy combined with
cisternostomy remains relatively high. Some
prognostic factors for cognitive recovery include
age, pre-operative GCS, and RCTs.
Keywords: Decompressive craniectomy,
cognitive impairment, brain injury
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Chấn thương sọ não nặng (GCS 8) là
nguyên nhân hàng đầu dẫn tới tử vong và di
chứng nặng nề. Các trường hợp sống sót sau
điều trị phẫu thuật chấn thương sọ não
(CTSN) nặng phải đối mặt với sự suy giảm
về nhận thức cũng như những thay đổi về
cảm xúc và hành vi. Trong đó tình trạng suy
giảm nhận thức chiếm tỷ lệ cao, trực tiếp ảnh
hưởng sâu sắc tới chất lượng cuộc sống của
bệnh nhân (BN). [8] Từ năm 2015, phẫu
thuật mở sọ giải ép (MSGE) kết hợp mở bể
dịch não tủy (DNT) nền sọ điều trị bệnh nhân
CTSN nặng đã được nghiên cứu và cho thấy
hiệu quả làm giảm áp lực nội sọ và cải thiện
di chứng thần kinh. [4] Bên cạnh hiệu quả
điều trị phẫu thuật, mức độ suy giảm nhận
thức sau phẫu thuật là tiêu chí ngày càng
được quan tâm khi đánh giá hiệu quả điều trị
tổng thể trên bệnh nhân chấn thương sọ não.
Mặc dù vậy, do tính mới của phẫu thuật dẫn
tới thời gian theo dõi sau mổ chưa dài, các
nghiên cứu về vấn đề suy giảm nhận thức
trên bệnh nhân phẫu thuật MSGE kết hợp mở
bể DNT nền sọ tại Việt Nam và trên thế giới
còn chưa nhiều. Vì vậy, chúng tôi tiến hành
nghiên cứu này với mục đích đánh giá mức
độ suy giảm nhận thức trên bệnh nhân CTSN
nặng sau phẫu thuật MSGE kết hợp mở bể
dịch não tủy nền sọ tại Bệnh viện Quân y
103 sử dụng thang điểm đánh giá tâm thần
tối thiểu (Mini – mental Status Examination
– MMSE).
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
* Đối tượng: gồm 20 bệnh nhân CTSN
nặng được phẫu thuật MSGE kết hợp mở bể
DNT nền sọ trong thời gian từ tháng 3 năm
2023 đến tháng 9 năm 2023 tại khoa Phẫu
thuật thần kinh – Bệnh viện Quân y 103
- Tiêu chuẩn lựa chọn: chẩn đoán CTSN
nặng; được phẫu thuật MSGE kết hợp mở bể
DNT nền sọ; đã ra viện từ 3 tháng trở lên; có
khả năng hiểu và đồng ý tham gia vào nghiên
cứu
- Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân có suy
giảm nhận thức trước CTSN; Bệnh nhân có
sẵn các bệnh lý khác ảnh hưởng đến quá
trình đánh giá như thất ngôn, khiếm khuyết
về thị lực, thính lực...
* Phương pháp:
- Thiết kế nghiên cứu: hồi cứu, mô tả cắt
ngang
- Chỉ tiêu nghiên cứu: đánh giá tình trạng
nhận thức của bệnh nhân sau phẫu thuật
MSGE kết hợp mở bể DNT nền sọ điều trị
CTSN nặng bằng thang điểm MMSE: n, (%)
+ Định hướng: 0 - 5 điểm, 6 - 10 điểm
+ Ghi nhận: 0 – 1 điểm, 2 – 3 điểm
+ Chú ý và tính toán: 0 – 2 điểm, 3 – 5
điểm
+ Trí nhớ gần: 0 – 1 điểm, 2 – 3 điểm
+ Ngôn ngữ: 0 – 1 điểm, 2 – 3 điểm
+ Hoạt động kết hợp: 0 – 2 điểm, 3 – 5
điểm
+ Thị giác: 1 điểm
Đánh giá như sau:
+ Không có suy giảm nhận thức: ≥ 24
điểm
+ Suy giảm nhận thức nhẹ: 20 – 23 điểm
+ Suy giảm nhận thức vừa: 14 – 19 điểm
+ Suy giảm nhận thức nặng: 0 – 13 điểm
- Xử lý số liệu: sử dụng phần mềm SPSS
26.0
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
235
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 1. Đặc điểm chung nhóm nghiên cứu
N
Tỉ lệ (%)
Tuổi
< 20
1
5
20 – 39
5
25
40 – 59
8
40
≥ 60
6
30
Trung bình
48,5 ± 16,14
Giới tính
Nam
14
70
Nữ
6
30
Trình độc học vấn
Tiểu học, dưới tiểu học
2
10
Trung học cơ sở
5
25
Trung học phổ thông
5
25
Đại học và sau đại học
8
40
Điểm GCS khi vào viện
8
8
40
7
9
45
6
2
10
5
1
5
Trung bình
7,2 ± 0,83
Điểm Rotterdam CT score
5
4
20
4
2
10
3
12
60
2
2
10
Trung bình
3,4 ± 0,88
Nhận xét: Trong 20 bệnh nhân nghiên
cứu, nhóm tuổi tỉ lệ cao nhất là 40 -59 tuổi.
Độ tuổi trung bình là 48,5 ± 16,14. Tỉ lệ
Nam/Nữ là 2,33. Trình độ tiểu học và dưới
tiểu học chiếm tỉ lệ nhỏ nhất (10%). Các BN
nghiên cứu có điểm GCS trung bình là 7,2 ±
0,83, phần lớn trong số đó có GCS 7 – 8
điểm. Điểm Rotterdame CT score là 3 chiếm
tỉ lệ lớn nhất (60%).
Bảng 2. Kết quả khảo sát tình trạng nhận thức bệnh nhân sau phẫu thuật 3 tháng
Nội dung trắc nghiệm
Điểm
N
Đánh giá sự ghi nhận
0 – 1
5
2 - 3
15
Đánh giá sự chú ý và khả năng tính toán
0 - 2
10
3 - 5
10
Đánh giá trí nhớ gần
0 – 1
7
2 - 3
13
Đánh giá ngôn ngữ
0 – 1
4
2 - 3
16
Đánh giá chức năng thực hiện các động tác kết
hợp
0 - 2
7
3 - 5
13
Đánh giá chức năng thị giác
0
9
HỘI NGHỊ KHOA HỌC HỘI PHẪU THUẬT THẦN KINH VIỆT NAM
236
1
11
Định hướng không gian thời gian
0 - 5
8
6 - 10
12
Nhận xét: Khảo sát nhận thức bệnh nhân
sau phẫu thuật mở sọ giải ép kết hợp mở bể
dịch não tủy nền sọ 3 tháng cho thấy, đánh
giá sự chú ý, tính toán và đánh giá chức năng
thị giác là các nội dung có tỉ lệ dưới 50%
tổng số điểm cao nhất, kết quả lần lượt là
50% và 45%. Nội dung định hướng không
gian có 40% BN dưới 50% tổng điểm, nội
dung trí nhớ và vận động kết hợp bằng nhau
với tỉ lệ 35%. Tỉ lệ này ở nội dung ghi nhận
và ngôn ngữ lần lượt là 25% và 20%.
Bảng 3. Điểm MMSE đánh giá tình trạng nhận thức của BN sau phẫu thuật 3 tháng
N
Tỉ lệ (%)
Không (MMSE ≥ 24 điểm)
3
15
Suy giảm nhận thức nhẹ (MMSE 20 -23 điểm)
6
30
Suy giảm nhận thức vừa (MMSE 14 -19 điểm)
7
35
Suy giảm nhận thức nặng (MMSE 0 -13 điểm)
4
20
Trung bình
18,55 ± 4,7
Nhận xét: Đánh giá tình trạng nhân thức
trên 20 BN sau phẫu thuật mở sọ giải ép kết
hợp mở bể dịch não tủy nền sọ ở thời điểm 3
tháng cho kết quả điểm MMSE trung bình là
18,55 ± 4,7; 85% tổng số BN có suy giảm
nhận thức ở các mức độ khác nhau. Trong
đó, suy giảm nhận thức mức độ độ vừa
chiếm tỉ lệ cao nhất với 35%, mức độ nhẹ
chiếm 30% và mức độ nặng tỉ lệ thấp nhất
với 20%.
Biểu đồ 1. Phân bố điểm MMSE của BN sau phẫu thuật mở sọ giải ép
kết hợp mở bể dịch não tủy nền sọ tháng thứ 3
Nhận xét: Điểm MMSE trung bình của
20 BN là 18,55 ± 4,7, với điểm cao nhất là
27 điểm, thấp nhất là 11 điểm.
IV. BÀN LUẬN
Tuổi trung bình trong nhóm đối tượng
nghiên cứu của chúng tôi là 48,5 ± 16,14,
trong đó đa số các BN có độ tuổi từ 21 – 59
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
237
tuổi (65%), đây là thành phần lao động chính
trong gia đình và xã hội và nhóm trên 60 tuổi
(30%) là nhóm người cao tuổi. Ở các nhóm
đối tượng này, việc hồi phục cả về chức năng
thần kinh nói chung và chức năng nhận thức
nói riêng là vấn đề khó khăn và cần được
quan tâm ở giai đoạn phục hồi sau chấn
thương sọ não nặng, nếu không có thể trở
thành gánh nặng cho gia đình và ảnh hưởng
tới tình trạng kinh tế - xã hội. Tỉ lệ Nam/nữ
trong nghiên cứu này là 2,33. Trong nghiên
cứu của chúng tôi, độ tuổi trung bình và tỉ lệ
Nam/nữ có sự tương đồng với các nghiên
cứu khác trên đối tượng chấn thương sọ não
được phẫu thuật mở sọ giải ép kết hợp mở bể
dịch não tủy nền sọ. [5] [9]
Về trình độ học vấn, trong nghiên cứu
này chỉ có 2 trường hợp có trình độ tiểu học
hoặc dưới tiểu học, chiếm tỉ lệ 10%. Các
trường hợp còn lại có trình độ từ trung học
cơ sở cho tới đại học hoặc sau đại học, điều
này rất thuận lợi cho chúng tôi khi thực hiện
các test tâm lý như MMSE, trong đó có nội
dung yêu cầu người tham gia viết và làm
phép tính toán.
Điểm GCS và Rotterdam CT score là
những thang đo đánh giá mức độ nặng của
tổn thương dựa trên lâm sàng và hình ảnh cắt
lớp vi tính sau chấn thương. Ngoài ra đây
cũng là những yếu tố có giá trị tiên lượng
điều trị và phục hồi chức năng trong các
trường hợp chấn thương sọ não. Trong
nghiên cứu này, đối tượng của chúng tôi có
điểm GCS trung bình là 7,2 ± 0,83, điểm
Rotterdam CT score 3,4 ± 0,88, phù hợp với
đối tượng nghiên cứu là các bệnh nhân chấn
thương sọ não nặng với điểm GCS 8 điểm.
Kumari S. và cộng sự (2023) cũng thực hiện
nghiên cứu phẫu thuật mở bể dịch não tủy
nền sọ trên đối tượng chấn thương sọ não
nặng với trung bình GCS là 6,7 và Rotterdam
CT score là 3,7. [9]
Thang điểm đánh giá tâm thần tối thiểu
(MMSE) là công cụ được phát triển với mục
đích lượng giá nhanh (5 – 10 phút) về mức
độ suy giảm nhận thức trong thực hành lâm
sàng, được công bố bởi Folsteins và cộng sự
năm 1975. [7] MMSE đo lường trên các tiêu
chí khả năng định hướng về không gian và
thời gian, khả năng ghi nhận, trí nhớ, chú ý
và tính toán, ngôn ngữ, động tác kết hợp,
chức năng thị giác. Thang điểm này được sử
dụng rộng rãi do tính ngắn gọn, dễ thực hiện
và quản lý trên cỡ mẫu lớn, đã được dịch và
chuẩn hóa sang nhiều thứ tiếng, trong đó có
tiếng Việt. [3] Khảo sát nhận thức bệnh nhân
sau phẫu thuật mở sọ giải ép kết hợp mở bể
dịch não tủy nền sọ tại thời điểm 3 tháng cho
thấy, đánh giá sự chú ý, tính toán và đánh giá
chức năng thị giác là các nội dung có tỉ lệ
dưới 50% tổng số điểm cao nhất, kết quả lần
lượt là 50% và 45%. Nội dung định hướng
không gian có 40% BN dưới 50% tổng điểm,
nội dung trí nhớ và vận động kết hợp bằng
nhau với tỉ lệ 35%. Tỉ lệ này ở nội dung ghi
nhận và ngôn ngữ lần lượt là 25% và 20%.
Điểm MMSE trung bình 18,55 ± 4,7; 85%
tổng số BN có suy giảm nhận thức ở các mức
độ khác nhau. Trong đó, suy giảm nhận thức
mức độ vừa chiếm tỉ lệ cao nhất với 35%,
mức độ nhẹ chiếm 30% và mức độ nặng tỉ lệ
thấp nhất với 20%. Dương Như Năm (2023)
công bố tỉ lệ suy giảm nhận thức nghiên cứu
trên các BN chấn thương sọ não được phẫu
thuật là 77,5%; điểm MMSE trung bình là
20,8 ± 4,6. [1] Elaine de Guise (2013) nghiên
cứu trên 214 đối tượng CTSN với GCS trung
bình là 13,18 ± 2,89; kết quả cho thấy điểm
MMSE trung bình là 22,89 ± 5,47. [6] Tỉ lệ
suy giảm nhận thức theo Singh A. (2021) và
cộng sự là 56,7% trong nghiên cứu thực hiện
trên 134 BN có GCS trung bình là 14,2 ± 1,5.