HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
498
ĐÁNH GIÁ TỈ LỆ MÔ ĐỆM U VÀ MỐI LIÊN QUAN VỚI ĐẶC ĐIỂM
GIẢI PHẪU BỆNH Ở BỆNH NHÂN UNG THƯ ĐẠI TRỰC TRÀNG
Trương Đình Tiến1, Đặng Sơn Tùng1, Nguyễn Thu Hiền1
TÓM TẮT60
Mục tiêu: Đánh giá tỉ lệ mô đệm u và mối
liên quan với các đặc điểm giải phẫu bệnh (GPB)
ở bệnh nhân (BN) ung thư đại trực tràng
(UTĐTT).
Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu
mô tả cắt ngang, thực hiện trên 112 BN UTĐTT,
được phẫu thuật tại Bệnh viện Quân Y 103. Bệnh
phẩm được xử lý theo quy trình xét nghiệm GPB
thường quy. Đánh giá tỉ lệ mô đệm u trên tiêu
bản nhuộm Hematoxylin-Eosin (HE) và xác định
mối liên quan với các đặc điểm GPB.
Kết quả: 27,7% BN có tỉ lệ mô đệm u cao,
có mối liên quan giữa tỉ lệ mô đệm u cao với các
đặc điểm u xâm lấn sâu, có di căn hạch, có xâm
nhập mạch và xâm nhập thần kinh.
Kết luận: Tỉ lệ mô đệm u cao là yếu tố tiên
lượng kém ở BN UTĐTT.
Từ khóa: Tỉ lệ mô đệm u; ung thư đại trực
tràng.
SUMMARY
STUDY OF TUMOR STROMA
PERCENTAGE AND ITS
CORRELATION WITH
PATHOLOGICAL FEATURES IN
COLORECTAL CARCINOMA
1Bộ môn – Khoa Giải phẫu bệnh lý, Pháp y –
Bệnh viện Quân Y 103
Chịu trách nhiệm chính: Trương Đình Tiến
Email: tientruongmmu@gmail.com
Ngày nhận bài: 05/9/2024
Ngày phản biện: 11/9/2024
Ngày chấp nhận đăng: 03/10/2024
Objectives: To assess the tumor stroma
percentage and the correlation with pathological
features in patients with colorectal carcinoma.
Methods: A cross-sectional descriptive
study was conducted on 112 patients diagnosed
with colorectal carcinoma and surgically treated
at Military Hospital 103. The samples were
processed using standard pathological
procedures. The tumor stroma percentage was
assessed on HE-stained slides, and its correlation
with pathological features was evaluated.
Results: 27.7% of patients had high-stroma
tumors. High-stroma tumors significantly
correlated with advanced tumor stage, lymph
node metastasis, vascular invasion, and
perineural invasion.
Conclusion: High-stroma tumor is a poor
prognostic factor in colorectal carcinoma.
Keywords: Tumor stroma percentage,
colorectal carcinoma.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Cho tới nay ung thư đại trực tràng vẫn là
một trong những ung thư gây ra gánh nặng
bệnh tật nặng nề nhất, với 1,9 triệu ca mắc
mới và hơn 900.000 ca tử vong trong năm
2022[1]. Các phương pháp điều trị kinh điển
UTĐTT dựa trên giai đoạn TNM cho thấy
đáp ứng không đồng nhất giữa các BN ở
cùng giai đoạn bệnh. Do đó nhiều yếu tố tiên
lượng mới được quan tâm nghiên cứu để
phân tầng nguy cơ cũng như dự báo đáp ứng
điều trị tốt hơn. Ngoài các biến đổi phân tử
trong tế bào u, các hướng nghiên cứu hiện
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
499
nay còn tập trung đánh giá các yếu tố vi môi
trường u cũng như tương tác của nó với tế
bào u[2]. Vi môi trường u là môi trường bao
quanh tế bào u, đóng vai trò quan trọng trong
quá trình hình thành, xâm lấn và di căn của
ung thư. Một trong những yếu tố đánh giá
đặc điểm vi môi trường u là tỉ lệ mô đệm u
(tumor stroma percentage: TSP). TSP là phần
trăm tương đối của mô đệm liên quan tới tế
bào u so với toàn mô bộ u. Nhiều bằng
chứng cho thấy TSP là một yếu tố tiên lượng
độc lập trong điều trị BN UTĐTT, bên cạnh
các yếu tố kinh điển khác. Các u có tỉ lệ mô
đệm cao có biểu hiện thời gian sống thêm
kém hơn, u có tỉ lệ mô đệm cao còn cho thấy
khả năng kháng trị trên BN được điều trị hóa
chất sau phẫu thuật[3]. Điều đó cho thấy mô
đệm đóng vai trò trong hỗ trợ tế bào u phát
triển và di căn, làm giảm tác động của các
thuốc điều trị tác động vào tế bào u. Tuy vậy,
mối liên quan giữa TSP và các đặc điểm giải
phẫu bệnh khác như mức độ u xâm lấn, tình
trạng u xâm nhập mạch hoặc tình trạng di
căn hạch còn ít được nghiên cứu. Đánh giá
các mối liên quan này có thể cung cấp những
hiểu biết sâu sắc hơn về sinh bệnh học
UTĐTT và giúp cải thiện phân tầng nguy cơ
trên BN, góp phần làm tăng hiệu quả điều trị.
Nghiên cứu này được tiến hành với mục tiêu:
Đánh giá tỉ lệ mô đệm u và mối liên quan
với các đặc điểm giải phẫu bệnh ở BN ung
thư đại trực tràng.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu gồm 112 BN ung
thư đại trực tràng, được phẫu thuật cắt đoạn
đại trực tràng, nạo vét hạch tại Bệnh viện
Quân Y 103, thời gian từ tháng 5/2022 đến
tháng 8/2023.
Tiêu chuẩn lựa chọn: BN được chẩn đoán
xác định bằng xét nghiệm GPB, không có
hóa xạ trị trước phẫu thuật, không mắc ung
thư ở cơ quan khác, thông tin hồ sơ bệnh án
và bệnh phẩm đầy đủ, đảm bảo chất lượng.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu
mô tả cắt ngang.
2.2.2. Các bước tiến hành: Lựa chọn BN
thỏa mãn các tiêu chuẩn nghiên cứu, thu thập
các thông tin lâm sàng, đọc tiêu bản nhuộm
HE trên bệnh phẩm phẫu thuật và thu thập
các biến số nghiên cứu theo mẫu thống nhất.
2.2.3. Các biến số nghiên cứu:
- Tuổi, giới tính.
- Đặc điểm đại thể: Vị trí u (đại tràng
phải, đại tràng trái, trực tràng), kích thước
lớn nhất của u (cm).
- Đặc điểm vi thể: Đánh giá các đặc điểm
typ mô bệnh học, phân độ mô học, mức độ
xâm lấn (pT), tình trạng di căn hạch (N), xâm
nhập mạch, xâm nhập thần kinh, theo hướng
dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới 2019[4].
- Đánh giá tỉ lệ mô đệm u: Theo hướng
dẫn của tác giả Souza da Silva R. và cộng
sự[5].
+ Tỉ lệ mô đệm u được đánh giá trên tiêu
bản nhuộm HE cắt từ khối u nguyên phát, sử
dụng kính hiển vi quang học độ phóng đại
thấp (vật kính từ 2,5x đến 5x), lựa chọn ở
diện u xâm lấn sâu nhất, trên các vùng có
nhiều mô đệm nhất.
+ Sử dụng vật kính 10x chọn các vi
trường u sao cho các tế bào u hiện diện đồng
thời ở cả 4 phía của vi trường (trên, dưới, bên
phải và bên trái vi trường). Phần trăm mô
đệm u được ước lượng tương đối bằng diện
tích mô đệm so với tổng diện tích mô u trên
vi trường, làn tròn tới 10%. Vùng tính tỉ lệ
mô đệm không bao gồm chất nhầy, mô cơ
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
500
trơn, vùng hoại tử.
+ U có các vi trường có tỉ lệ mô đệm
khác nhau thì lấy vi trường có tỉ lệ mô đệm
cao nhất.
+ Tỉ lệ mô đệm u được chia thành 2
nhóm: Mô đệm thấp (tỉ lệ mô đệm ≤ 50%),
mô đệm cao (tỉ lệ mô đệm > 50%).
2.2.4. Xử lý số liệu: Bằng phần mềm
SPSS 22.0. Sử dụng kiểm định χ2 hoặc
Fisher để đánh giá liên quan giữa các biến.
Giá trị p < 0,05 được coi là có ý nghĩa thống
kê.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 1. Đặc điểm về tuổi, giới của nhóm BN
Đặc điểm
Số trường hợp (n)
Tỷ lệ (%)
Tuổi
TB ± SD (min - max)
62,2 ± 14,0 (20 - 88)
< 60
38
33,9
≥ 60
74
66,1
Giới tính
Nữ
35
31,3
Nam
77
68,8
Tuổi trung bình của nhóm BN nghiên cứu là 62,2 ± 14,0 tuổi. Phần lớn BN là nam giới
(68,8%), ở độ tuổi trên 60 (66,1%). Tỉ lệ nam/nữ là 2,2/1.
Bảng 2. Đặc điểm giải phẫu bệnh
Biến số
Số trường hợp
Vị trí u
Đại tràng phải
32
Đại tràng trái
43
Trực tràng
37
Kích thước u (TB ± SD) (min - max)
4,1 ± 2,0 (1,0 - 12,0)
Týp MBH
UTBM tuyến NOS
100
UTBM tuyến khác
12
Độ mô học (n = 100)
Độ 1 (biệt hóa cao)
31
Độ 2 (biệt hóa vừa)
62
Độ 3 (biệt hóa kém)
7
Xâm lấn (pT)
T1
4
T2
19
T3
58
T4
31
Di căn hạch
N0
68
N1
32
N2
12
Xâm nhập mạch
Không
76
Có
36
Xâm nhập thần kinh
Không
87
Có
25
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
501
U gặp nhiều nhất ở đại tràng trái (38,4%),
sau đó đến trực tràng (33,0%), kích thước
trung bình của u là 4,1 ± 2,0cm, ung thư biểu
mô tuyến thông thường (NOS) chiếm chủ
yếu (89,3%), các typ khác gặp ít hơn, bao
gồm typ tuyến nhầy (10 BN, 8,9%), tế bào
nhẫn (2 BN, 1,8%); trong số ung thư biểu mô
tuyến thông thường, biệt hóa vừa chiếm tỉ lệ
cao nhất với 62,0%. Phần lớn các u có mức
độ xâm lấn T3 và T4 (lần lượt là 51,8% và
27,7%), tỉ lệ u có xâm nhập mạch và xâm
nhập thần kinh lần lượt là 32,1% và 23,3%.
Biểu đồ 1. Đặc điểm tỉ lệ mô đệm u
Đa số u có tỉ lệ mô đệm thấp (chiếm 72,3%), tỉ lệ mô đệm cao gặp ở 27,7% số trường
hợp.
Bảng 3. Liên quan giữa tỉ lệ mô đệm u với các đặc điểm giải phẫu bệnh
Biến số
TSP thấp
TSP cao
p
n
%
n
%
Vị trí u
Đại tràng phải
22
68,8
10
31,2
0,813*
Đại tràng trái
31
72,1
12
27,9
Trực tràng
28
75,7
9
24,3
Kích thước u
≤ 4cm
50
70,4
21
29,6
0,554*
> 4cm
31
75,6
10
24,4
Týp MBH
UTBM tuyến NOS
74
74,0
26
26,0
0,308**
UTBM tuyến khác
7
58,3
5
41,7
Độ mô học
(n=100)
Độ 1
26
83,9
5
16,1
0,352**
Độ 2
43
69,4
19
30,6
Độ 3
5
71,4
2
28,6
Xâm lấn (T)
T1
4
100
0
0
0,001**
T2
16
84,2
3
15,8
T3
49
84,5
9
15,5
T4
12
38,7
19
61,3
Di căn hạch
N0
53
77,9
15
22,1
0,043**
N1
23
71,9
9
28,1
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
502
N2
5
41,7
7
58,3
Xâm nhập mạch
Không
61
80,3
15
19,7
0,006*
Có
20
55,6
16
44,4
Xâm nhập thần
kinh
Không
71
81,6
16
18,4
0,000*
Có
10
40,0
15
60,0
* kiểm định χ2, ** kiểm định Fisher
Tỉ lệ mô đệm u cao gặp ở các khối u có mức độ xâm lấn sâu, di căn hạch, có xâm nhập
mạch và xâm nhập thần kinh, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê.
Hình 1. Tỉ lệ mô đệm u thấp (A) và cao (B) (HE, 100x)
IV. BÀN LUẬN
4.1. Đặc điểm tuổi, giới
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho
thấy, đa số BN có độ tuổi trên 60, tuổi trung
bình 62,2 ± 14,0 tuổi; kết quả của chúng tôi
tương đồng với nhiều kết quả nghiên cứu
khác trong nước, nghiên cứu của Trần Tuấn
Thành và cộng sự (2023) tuổi TB của BN là
58 tuổi, nghiên cứu của Phạm Như Hiệp và
cộng sự trên 60 BN cho thấy tuổi TB của BN
là 62,0, trong đó độ tuổi hay gặp nhất là từ
61 - 80 tuổi[6]. Nghiên cứu của chúng tôi
cũng cho thấy nam giới chiếm đa số với tỉ lệ
68,8%, tỉ lệ nam/nữ là 2,2/1. Kết quả này
cũng phù hợp với đa số các kết quả nghiên
cứu trước đây.
4.2. Đặc điểm giải phẫu bệnh
Về vị trí, kết quả của chúng tôi cũng
tương đồng với các nghiên cứu trên thế giới,
hầu hết UTĐTT ở đại tràng trái và trực tràng.
Những năm gần đây tỉ lệ tương đối các ung
thư ở đại tràng trái đang có xu hướng giảm
dần, có thể là do hiệu quả của các chiến lược
sàng lọc sớm như xét nghiệm máu ẩn trong
phân và nội soi đại trực tràng có độ nhạy
phát hiện tốt hơn các tổn thương tân sinh ở vị
trí này[7]. Một số nghiên cứu cũng chỉ ra rằng
vị trí u cũng có ảnh hưởng tới tiên lượng
trong điều trị BN UTĐTT.
Về kích thước u, kích thước trung bình
của 112 BN trong nhóm nghiên cứu là
4,1cm, kích thước nhỏ nhất là 1cm và lớn
nhất là 12cm. Kích thước u là một yếu tố tiên
lượng có giá trị, có liên quan chặt chẽ tới
mức độ u xâm lấn, tình trạng di căn hạch và
độ biệt hóa của u[8], kích thước u còn ảnh
hướng tới việc lựa chọn phương pháp cũng
như tính triệt để của quá trình phẫu thuật.
Kích thước u là một yếu tố tiên lượng độc lập
thời gian sống thêm của BN UTĐTT.
Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy,
UTBM tuyến typ thông thường chiếm chủ
yếu với tỉ lệ 89,3%. Các typ khác gặp với tỉ
lệ nhỏ. Kết quả này cũng phù hợp với nhiều