Điêu khắc ngoài trời Việt Nam hiện đại và vấn nạn thẩm mỹ môi trường
Tượng đài Lý Thái Tổ ở Hà N
ội. Ảnh: ubvk.hochiminhcity.gov.vn
Hội thảo Điêu khắc ngoài trời Việt Nam hiện đại diễn ra tại Hà Nội
ngày 9. 5. 2006 do Viện Mỹ thuật – trường ĐHMT Hà nội tổ chức,
trong tình trạng chưa bao giờ điêu khắc ngoài trời ở nước ta lại xây
dựng theo phong trào rầm rộ, lãng phí nhiều tiền của như hiện nay. Tuy
nhiên, vấn đề không chỉ bàn ở chỗ nhiều công trình tượng đài tốn tiền
và làm xấu cảnh quan mà cần nhất là tìm ra được thực chất của những
bất cập hiện nay của công việc đào tạo, quản lý, tổ chức thi công các
công trình điêu khắc ngoài trời trong mối tương quan với cảnh quan đô
thị và tâm lý thẩm mỹ của dân tộc. Nhìn nhận khách quan sự thật với
tinh thần xây dựng, tạo điều kiện để các nhà quản lý, nhà điêu khắc,
kiến trúc sư, phê bình mỹ thuật, nhà báo… cùng ngồi lại thảo luận tìm
giải pháp làm cho sự thật đó tốt đẹp hơn là mục đích được PGS họa sĩ
Lê Anh Vân, hiệu trưởng trường ĐHMT Hà Nội đề dẫn khai mạc hội
thảo.
Điêu khắc và kiến trúc môi trường, qui hoạch đô thị không đồng hành,
đó là vấn đề lớn của điêu khắc ngoài trời Việt Nam hiện nay, được tất
cả các ý kiến phát biểu trong hội thảo đồng tình, nhấn mạnh.
Từ điêu khắc tượng đài …
Trong số 37 tham luận tại hội thảo có tới 17 bài đề cập đến vấn đề
tượng đài, với thái độ khách quan có đánh giá ghi nhận thành tựu của
một số ít những công trình điêu khắc tượng đài, nhưng phê phán, thậm
chí gay gắt là chủ yếu. Trong khi các nhà điêu khắc tham dự hội thảo
thường đăng ký phát biểu trực tiếp ý kiến của mình, thì nhiều nhà kiến
trúc lại có tham luận dầy dặn, và đưa ra được những kiến giải logic về
mối quan hệ của điêu khắc và kiến trúc qua cái nhìn tổng thể, đối chiếu
với mỹ thuật thế giới, vượt qua lợi ích cục bộ của từng ngành nghề.
(Duy nhất tham luận Ngôn ngữ điêu khắc tượng đài của nhà điêu khắc
Đinh Xuân Việt – trường ĐH Mỹ thuật HN – là khá lẻ loi trong số đông
tham luận của các tác giả kiến trúc sư, họa sĩ, nhà phê bình mỹ thuật…
khác, nhưng lại cho thấy sự chừng mực, nghiêm túc cần thiết của một
nhà điêu khắc giảng viên khi đưa ra giải pháp nhiều vấn đề về quan
niệm đào tạo, sáng tác tượng ngoài trời Việt Nam hiện nay).
Trong khi KTS Lưu Trọng Hải (TP.HCM), các TS, KTS Tôn Đại
(trường ĐH Xây dựng)và Nguyễn Thanh Thủy (Trung tâm KTPC),
KTS Nguyễn Hồng Thục (trường ĐH Kiến Trúc Hà Nội) đều đưa ra
những ý kiến chung về sự cần thiết phải cải thiện mối quan hệ giữa
kiến trúc và điêu khắc trong các công trình ngoài trời tương lai ở Việt
Nam vì tầm quan trọng cuả việc gắn kết tất yếu này, thì nhiều tham
luận khác đi thẳng vào những vấn đề cụ thể. Đưa ra những giải pháp
cho tình trạng xây dựng ồ ạt “… tượng đài thiếu phông, thiếu khoảng
cách để có thể chiêm ngưỡng từ bốn phía… các nhà điêu khắc mỹ
thuật, các nhà lịch sử, văn hóa cứ lúng túng tìm đất trống để đặt từng
tượng, từng đài riêng lẻ…” KTS Ngô Huy Giao kiến nghị “…Cần đặt
ra qui hoạch văn hóa, nổi lên nhất là qui hoạch tượng đài và tranh
hoành tráng ngoài đường phố. Đừng để xảy ra một lần nữa những lời
nói đáng tiếc” – ông Nguyễn Viết Chức (nguyên giám đốc sở VHTT
Hà Nội) từng than trên truyền hình ‘không có qui hoạch tượng đài,
không biết lỗi tại ai?’. Dù có vòng vo, chối cãi cũng thấy rõ là lỗi ấy
trước hết ở các nhà kiến trúc, các nhà mỹ thuật và trên hết là các nhà
cầm quyền). Cuối cùng theo ông Ngô Huy Giao, “Không nên chi thêm
tiền để làm ô nhiễm thêm cảnh quan đô thị”.
Cùng chia sẻ quan điểm, trong tham luận Tượng đài đứng ở đầu đường
với nhận xét “... tư duy sáng tác tượng đài của ta cũ, lỗi thời, tả thực,
đi đâu cũng chỉ bắt gặp một kiểu là sắp hàng tiến lên… Hãy nhìn thẳng
vào thực tế và chấp nhận nó”, KTS Nguyễn Trương Quí đề xuất việc
thậm chí có thể thuê KTS, nhà điêu khắc nước ngoài thực hiện các dự
án tượng đài trong nước để mong có những công trình có tính chuyên
nghiệp và nghệ thuật cao hơn.
Tượng đài Mẹ Suốt của Phan Đình Tiến, bên sông Nh
ật Lệ, Đồng Hới.
Ảnh: Đời sống Pháp luật
Theo họa sĩ Trịnh Cung: “...Việt Nam không đi sau các quốc gia phát
triển bao nhiêu về nhận thức tầm quan trọng của tượng đài và không
gian mỹ thuật đô thị, nhưng lại có khoảng cách quá lớn về chất lượng
chuyên môn các công trình…” Trải dài từ Bắc chí Nam, hầu như chỉ có
một phong cách điêu khắc, một hình tượng chung như là rập khuôn
khiến người xem có cảm giác Việt Nam quá ít điêu khắc gia và rất
nghèo về đề tài. Khuyết điểm phổ biến nhất của phần lớn các tác giả
tượng đài là cứ phóng to lên gấp nhiều lần từ mẫu tượng nhỏ salon, rồi
đem dựng tại những nơi cần thiết. Thậm chí, tại thành phố Hồ Chí
Minh, theo họa sĩ Trịnh Cung, cũng có trường hợp tương tự như tượng
đài Công nhân Việt Nam (Hà Nội), là sao chép, coppy ý tưởng tượng
bên Trung Quốc. “…Tôi muốn nói là có một tác phẩm điêu khắc khác
giống của Trung Quốc đến 90% được dựng ngay tại nơi đẹp nhất của
thành phố - tượng của tác giả Nguyễn Quốc Thắng dựng ở Vườn hoa
trung tâm đối diện nhà hát thành phố – nhưng người ta lại không chịu
dẹp đi vì cho rằng đã chót dựng lên rồi, không muốn phá. (Ông Đào
Minh Tri, chủ tịch hội MT thành phố Hồ Chí Minh, trong một cuộc
phỏng vấn đã trả lời như vậy, rằng đã dựng lên rồi thì cứ để đó, chẳng
nhẽ lại dẹp đi). Phải chăng đây là hoàn cảnh của chúng ta?” Họa sĩ
Trịnh Cung nói thẳng, “…Điêu khắc đang là những vụ áp phe, bởi mỗi
tượng đài ngốn hàng tỉ đồng nên nó là phi vụ làm ăn béo bở cho nên ai
cũng nhào vào làm điêu khắc… Lẽ ra, các nhà điêu khắc phải đưa giấc
mơ của mình vào tác phẩm chứ không phải nhằm vào số tiền chúng ta
sẽ được hưởng”..