Điêu khắc Việt Nam qua những
góc nhìn
Nhà điêu khắc Nguyễn Đức Lai
Nghệ thuật điêu khắc đang ngày càng khẳng định vị trí quan trọng trong mỗi đô thị. Trên
thế giới, có những tác phẩm điêu khắc đã trở thành biểu tượng cho mỗi thành phố, là
niềm tự hào, yêu thích của người dân. Còn tượng đài ở Việt Nam thì sao?
Nghệ thuật điêu khắc nói chung, đặc biệt là tượng đài đang gây nhiều bức xúc trong xã
hội, tốn nhiều giấy mực của các nhà lí luận phê bình và lịch sử mỹ thuật, những nhà báo,
nhà điêu khắc tâm huyết, quan tâm đến nền văn hóa tạo hình của đất nước…Trong tương
lai, chỗ đứng của điêu khắc Việt Nam vẫn chưa được khẳng định, sự kết hợp giữa kiến
trúc với điêu khắc luôn gặp phải những vướng mắc để rồi công chúng không được hưởng
những giá trị đích thực của điêu khắc tại các đô thị. Trách nhiệm này thuộc về các nhà
quản lý, nhà chuyên môn và tiếng nói của công luận.
Chúng tôi mong muốn thông qua chuyên đề này nhận được nhiều sự đóng góp của đông
đảo những người trực tiếp, gián tiếp góp phần làm đẹp bộ mặt đô thị và các không gian
kiến trúc khác. Chất lượng của Điêu khắc - Kiến trúc luôn phải song hành, mang lại sự
cảm nhận và đánh giá khách quan của những người cảm thụ nó.
Đô thị đang thiếu một không gian thẩm mỹ !
“Đô thị của chúng ta có nhiều không gian ở, không gian làm việc, không gian đi lại
nhưng thiếu một không gian thẩm mỹ. Tôi đi qua rất nhiều khung cảnh, thấy nó gợi cho
tôi khát vọng của người thưởng thức chứ không phải của nhà chuyên môn. Như dọc
đường Láng - Hoà Lạc (Hà Nội) có những vườn cây rất đẹp mà đứng ở đó ta có cảm giác
cần trang trí thêm vào những khối đá trắng, gỗ, màu sắc, nước... tạo thành môi trường
thẩm mỹ cho người thưởng thức. Có một nghịch lý là điêu khắc của chúng ta không đặt
vào môi trường cụ thể. Chúng ta chỉ làm nghệ thuật thuần tuý chứ không suy ngẫm cụ thể
xem chỗ này cần đặt cái gì, hình thức như thế nào, màu sắc ra sao, tỷ lệ, hình tượng như
thế nào. ở đây mỗi môi trường đòi hỏi “sự kết duyên chứ không phải sự cưỡng hôn” ...
Các nhà kiến trúc điêu khắc phải đến tận nơi, am hiểu về môi trường, ngồi như một người
thưởng thức, xem chỗ này thèm khát cái gì, thiếu cái gì, cần trang trí thế nào...”
PGS. Hoạ sĩ Đặng Quý Khoa - ĐH Mỹ thuật Hà Nội
Quy hoạch kiến trúc & Quy hoạch tượng đài?
“Kiến trúc và Tượng đài có thể coi là hai anh em sinh đôi. Nếu không có quy hoạch kiến
trúc thì tượng đài cũng khó có thể xây dựng đẹp được. Nếu có một thiết kế tổng thể tốt thì
không khó có một tượng đài đẹp. Xây dựng tượng đài luôn có 2 gói thầu: gói thầu về xây
dựng tổng thể và gói thầu về thiết kế tượng đài. Tuy gói thầu tượng đài là gói thầu chủ
thể nhưng gói thầu xây dựng đóng vai trò vô cùng quan trọng. Kiến trúc tạo ra khoảng
không gian cho tượng đài. Những nhà kiến trúc quy hoạch là những nhà hoạch định. Hiện
nay chúng ta nên kết hợp giữa quy hoạch kiến trúc và quy hoạch tượng đài. Nếu có một
nền móng tốt, một không gian đẹp và quy hoạch tốt thì chúng ta sẽ không bao giờ thiếu
một không gian quảng trường đẹp”.
Ông. Nguyễn Phú Cường - Vụ phó Vụ Mỹ thuật (Bộ Văn hóa - Thông tin)
Tượng đài chưa được xứng tầm ?
“ Tượng đài phải có sự kết hợp với kiến trúc. Nếu tượng đài được đặt ở một nơi không có
nhiều công trình kiến trúc thì nó không có ảnh hưởng nhiều, nhưng nếu đặt tượng ở nơi
có nhiều công trình kiến trúc thì mới tạo ra nhiều tranh cãi. Bởi lẽ đó, tượng đài trong các
đô thị Việt nam luôn là sự không hài lòng và tại sao lại gây nhiều tranh cãi? Vì các tượng
đài khi xây dựng thường không để ý đến cảnh quan kiến trúc xung quanh, dựng tượng
thiếu sự đồng bộ cả về cảnh quan lẫn kiến trúc. Tượng đài ở Hà Nội hiện nay đã có
nhưng chưa đẹp, bởi nó thiếu một không gian cho chính nó, nhiều lúc trông tượng đài lại
giống như tượng trang trí công viên vậy. Có lẽ Hà Nội quá trật hẹp nên không có không
gian cho tượng đài, tượng đài đang không được đặt ở vị trí xứng tầm”
Th.S Phạm Thị Thịnh - Trường ĐH Xây dựng
Tượng đài - Thừa hay thiếu?
“ Hoạ sỹ Lương Xuân Đoàn đã từng kêu ca về tình trạng nhà nhà làm tượng, nơi nơi làm
tượng đài, tượng đài xấu làm hỏng cả kiến trúc và ngược lại. Đúng là nếu cứ như xu
hướng hiện nay thì chúng ta thừa tượng đài chiến thắng, danh nhân có chất lượng, ý
tưởng và ngôn ngữ tượng đài không khác nhau là mấy, đặt chỗ nào, ghép vào cảnh quan
nào cũng được nhưng không thấy có hồn. Nói về tượng đài chiến tranh chúng ta phải học
tập tượng đài của Liên Xô cũ : Khẩu súng thì bị soắn nòng như cái gút dây thừng, cái búa
dáng mạnh xuống thanh kiếm để biến nó thành lưỡi cày, người lính thì cúi nhìn xuống đất
với khẩu súng buông nơi tay. Tượng Hồng quân ở Vinhút đi vào lòng dân đến nỗi chính
quyền hiện nay không giám phá bỏ hoàn toàn mà phải di dời đến một công viên đẹp của
thủ đô Litva.
Thực sự thì Việt Nam còn thiếu nhiều loại tượng đài thích hợp cho đô thị, cho nông thôn,
cho các lĩnh vực văn hóa, giáo dục, khoa học kỹ thuật, văn học nghệ thuật, thậm chí trong
đời thường, nơi này nơi kia cần có được tượng của những người bình thường, một nghệ
nhân, một con voi, con trâu hay khóm tre trúc... cũng gây được tình cảm mạnh mẽ và bền
vững về đất nước, con người Việt Nam”
Nguyễn Văn Khánh - Cán bộ Nhà Xuất Bản giáo dục.
Từ tượng nhỏ phóng lên thành tượng đài?
“ Thật sự thì chúng ta chưa có đủ trình độ làm những tượng đài to, tượng ngoài trời.
Chúng ta cần thêm một thời gian nữa để có những trải nghiệm trên lĩnh vực này. Những
tượng đài Việt Nam hiện nay chủ yếu là từ tượng nhỏ phóng to lên mà thành. Những nhà
điêu khắc không chủ ý làm thành tượng đài, chính vì thế khi phóng to bị lộ ra những yếu
điểm khó khắc phục. Ngoài ra, kinh phí là một vấn đề. Để làm một tượng đài phải trải
qua nhiều công đoạn như làm khuôn, mẫu thạch cao trước sau đấy mới nặn tượng bê
tông, sau nữa mới là chất liệu quý; nhưng ở Việt Nam hiện nay vẫn bỏ qua các giai đoạn
mà đắp thẳng tượng chính luôn. Chính vì vậy về mặt thẩm mỹ và chất lượng đều không
đảm bảo. Có lẽ chúng ta cần một thời gian nữa để có một “sở trường”
PGS. Nguyễn Đức Lai - Đại học Xây dựng Hà Nội
Đã là Tượng thì phải có ấn tượng !
“ Khi chúng ta làm một pho tượng thì ấn tượng tạo hình, ấn tượng thị giác là quan trọng
nhất. Phải có tượng trước rồi mới đến các tiểu tiết làm cho nó sinh động hơn lên. Tượng
vua Lý Thái Tổ của chúng ta đứng xa trông đuồn đuỗn. Thời gian đó chúng ta xem phim
Trung Quốc rất nhiều, tôi cũng đồng ý với nhà PBMT Nguyễn Quân, tôi chỉ thấy tượng
đó giống Tần Thuỷ Hoàng mà không thấy ông vua Lý nào cả. Xin hỏi các nhà Hà Nội
học có ai biết vua Lý ra sao, không ai biết mặt mà cứ ngồi tranh cãi ông ấy mặc cái gì, đi
giầy gì thì lạ thật. Hội đồng cứ chấm tiểu tiết thì làm sao có bức tượng đẹp được”
Hoạ sĩ Vũ Huyên - Hội Mỹ thuật Việt Nam
“Chân dung” hay “chân dung Bác Hồ” ?
“ Người ta thấy hình ảnh Bác Hồ xuất hiện ở nhiều nơi. Nhưng quả thật từ trước đến nay
hiếm có tượng Bác Hồ làm tôi thấy xúc động thật sự như khi tôi nghiên cứu về cuộc đời
của Người qua sách báo. Tất cả những pho tượng Bác Hồ cả to lẫn nhỏ, cả tượng đài nữa,
tôi đều thấy nó trơn trượt và vô cảm như những tiêu ngữ in trên một tờ đơn. Chỉ duy nhất
có một lần tôi thấy một pho tượng của Người làm tôi thấy xúc động và sợ hãi. Đó là
tượng “ Chân dung Bác Hồ ” của nhà điêu khắc Lê Công Thành trong triển lãm Mỹ thuật
toàn quốc năm 2000 (nhưng trong triển lãm này pho tượng chỉ có tên là “chân dung” chứ
không phải là “chân dung Bác Hồ”. Khi tôi tới gặp nhà điêu khắc Lê Công Thành để hỏi
chuyện nghề nghiệp, có nhắc đến pho tượng trên, thì ông Thành nói là tượng bác Hồ đấy,
nhưng khi đem ra triển lãm, do trông khác những tượng Bác Hồ thường thấy nên Ban tổ
chức đòi đổi tên”
Nhà báo Vũ Lâm - Báo Thể thao Văn hóa.
Cửa ô phía Nam - phải biết chờ đợi
“ Việt Nam chưa có khái niệm gắn giữa điêu khắc và kiến trúc. Tượng đài Việt Nam
phần lớn là do hoạ sỹ làm. Một số nước trên thế giới, khi quy hoạch họ đã dành chỗ sẵn
cho tượng đài. Việt Nam bây giờ mới đặt ra vấn đề này thì cũng đã muộn. Theo tôi, lúc
này Việt Nam chưa đủ điều kiện để làm tượng đài lớn. Mặt khác, tượng đài cũng không
nhất thiết phải có quy mô lớn. Và dù lớn hay nhỏ khi đã làm cũng phải được suy nghĩ
chín chắn, có sự kết hợp của nhiều ngành. Cửa ô phía Nam Hà Nội hiện nay không nhất
thiết phải lấy mốc hoàn thành kỷ niệm 1000 năm Thăng Long. Chúng ta đã có quy hoạch
rồi, hãy biết chờ đợi và phải có sự chuẩn bị chín muồi rồi hãy nên thực hiện, chắc chắn
công trình sẽ có giá trị gấp nhiều lần”.
KTS. Khôi Nguyên.