Trêng §¹i häc Má - §Þa chÊt §å ¸n tèt nghiÖp
SV: NguyÔn Huy Hoµng Líp: Cao ®¼ng tr¾c ®Þa B- K49
1
Ch¬ng I
Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶n ®å ®Þa h×nh
§.1 §Þnh nghÜa, vai trß vµ môc ®Ých sö dông cña
b¶n ®å ®Þa h×nh
I.1.1 §Þnh nghÜa:
B¶n ®å ®Þa h×nh lµ lo¹i b¶n ®å thÓ hiÖn mét khu vùc trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt.
Trªn b¶n ®å nµy ph¶n ¸nh nh÷ng thµnh phÇn thµnh t¹o cña thiªn nhiªn, nh÷ng
kÕt qu¶ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi mµ m¾t ngêi ta cã thÓ quan s¸t
®îc. Chóng ®îc x©y dung theo mét quy luËt to¸n häc nhÊt ®Þnh b»ng mét hÖ
thèng ký hiÖu quy íc vµ c¸c yÕu tè néi dung ®· ®îc tæng qu¸t ho¸.
I.1.2 Vai trß cña b¶n ®å ®Þa h×nh
B¶n ®å ®Þa h×nh cho phÐp ta bao qu¸t nh÷ng ph¹m vi bÊt kú cña bÒ mÆt
tr¸i ®Êt. B¶n ®å ®Þa h×nh t¹o ra bÒ mÆt nh×n they ®îc cña nhiÒu yÕu tè, nh
d¸ng ®Êt h×nh d¹ng kÝch thíc vµ vÞ trÝ t¬ng quan cña c¸c ®èi tîng.
Tõ b¶n ®å ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc c¸c ®Æc trng nh to¹ ®é, ph¬ng
híng diÖn tÝch, ®é cao ®é dèc ... B¶n ®å ®Þa h×nh cßn chøa nhiÒu th«ng tin vÒ
c¸c ®¹i lîng, sè lîng, cÊu tróc cña c¸c ®èi tîng vµ nh÷ng mèi liªn hÖ tån
t¹i gi÷a chóng. Do vËy b¶n ®å ®Þa h×nh cã vai trß cùc kú quan träng vµ to lín
trong ph¸t triÓn d©n sinh, kinh tÕ cña con ngêi.
Trong x©y dung c«ng nghiÖp, n¨ng lîng, giao th«ng vµ c¸c c«ng tr×nh
kh¸c. b¶n ®å sö dông réng r·i ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau, tõ c«ng viÖc thiÕt kÕ
kü thuËt, chuyÓn thiÕt kÕ ra ngoµi thùc ®Þa ®Õn khi c«ng tr×nh hoµn thµnh vµ
theo dâi sù ho¹t ®éngc ña c«ng tr×nh, nh hëng cña c«ng tr×nh ®Õn m«i
tr¬ng xung quanh.
B¶n ®å ®Þa h×nh trong x©y dung thuû lîi, c¶i t¹o ®Êt quy ho¹ch ®ång
ruéng vµ chèng xãi mßn.
B¶n ®å ®Þa h×nh cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc quy ho¹ch toµn bé
nÒn kinh tÕ quèc gia. Trong l©m nghÞªp b¶n ®å ®Þa h×nh ®ãng vai trß v« cïng
Trêng §¹i häc Má - §Þa chÊt §å ¸n tèt nghiÖp
SV: NguyÔn Huy Hoµng Líp: Cao ®¼ng tr¾c ®Þa B- K49
2
quan träng trong viÖc b¶o vÖ vµ quy ho¹ch kinh tÕ rõng.
C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc vÒ ®Þa chÊt, th¨m dß t×m kiÕm ®Òu
®îc b¾t ®Çu tõ b¶n ®å ®Þa h×nh vµ kÕt thóc b»ng b¶n ®å chuyªn ®Ò.
C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®îc thÓ hiÖn trªn b¶n ®å, ®îc chÝnh x¸c ho¸ trªn
b¶n ®å vµ chóng lµm phong phó thªm néi dung b¶n ®å.
Trong môc ®Ých qu©n sù b¶n ®å dïng ®Ó nghiªn cøu, bè trÝ trËn ®Þa, c¸c
c¨n cø b¶o vÖ tæ quèc vµ ®Æc biÖt lµ ph¸o binh.
Víi mét sè lo¹i bn ®å cã tû lÖ lín tõ 1: 5000 - 1:500 nã cã c«ng dông sau:
ThiÕt kÕ chi tiÕt mÆt b»ng cho thµnh phè, bè trÝ hÖ thèng cÊp tho¸t níc
®iÖn d©n dông vµ c¸c c«ng tr×nh kh¸c khi x©y dùng thµnh phè.
LËp b¶n ®å thiÕt kÕ kü thuËt vµ b¶n ®å kh¸i qu¸t chung cho c¸c c¶ng, xÝ
nghiÖp c«ng tr×nh thuû ®iÖn, ®Æt c¸c tuyÕn ®êng vµ c¸c kªnh m¬ng...
Tuú theo tõng yªu cÇu kü thuËt, tõng d¹ng c«ng viÖc mµ chóng ta chän tû lÖ
b¶n ®å cÇn thµnh lËp.
II.1.2 Môc ®Ých sö dông cña b¶n ®å ®Þa h×nh
C¸c b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ tõ 1:200 ®Õn 1:500 ®îc dïng ®Ó thiÕt kÕ mÆt
b»ng c¸c thµnh phè vµ c¸c ®iÎm d©n c, thiÕt kÕ kü thuËt c¸c xÝ nghiÖp khu
c«ng nghiÖp. B¶n ®å c«ng ®Þa h×nh tû lÖ 1: 10000 vµ 1: 25000 thêng dïng
cho c«ng t¸c quy ho¹ch ruéng ®Êt vµ lµm c¬ së ®Ó ®o vÏ thæ nhìng thùc vËt.
C¸c v¶n nµy cßn dïng ®Ó thiÕt kÕ c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng, qu¶n lý ruéng ®Êt,
lùa chän n¬i x©y dung tr¹m thuû ®iÖn hoÆc th¨m dß ®Þa chÊt chi tiÕt, vµ lùa
chän c¸c tuyÕn ®êng s¾t vµ « t«.
B¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1: 50000 vµ 1: 100000 ®îc sö dông trong nhiÒu
ngµnh kinh tÕ quèc d©n, trong n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp, lËp kÕ ho¹ch vµ tæ
chøc c¸c vïng kinh tÕ quèc d©n, trong l©m nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, lËp kÕ
ho¹ch vµ tæ chøc c¸c vïng nghiªn cøu c¸c vïng vÒ mÆt ®Þa chÊt thuû v¨n, lùa
chän c¸c tuyÕn ®êng s¾t vµ ®êng « t«.
B¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1: 50000 vµ 1: 100000 dïng ®Ó nghiªn cøu ®Þa
Trêng §¹i häc Má - §Þa chÊt §å ¸n tèt nghiÖp
SV: NguyÔn Huy Hoµng Líp: Cao ®¼ng tr¾c ®Þa B- K49
3
h×nh khu vùc, khi kh¶o s¸t thiÕt kÕ vµ lËp b¶n ®å c¸c kÕ ho¹ch kinh tÕ khi thiÕt
kÕ c«ng tr×nh giao th«ng lín, c¸c c«ng tr×nh x©y dùng lín. C¸c lo¹i b¶n ®å nµy
cßn sö dông trong c«ng t¸c tæ chøc hµnh chÝnh vµ kinh tÕ cña vïng, c¸c tØnh
khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò sö dông tµi nguyªn vµ khai th¸c l·nh thæ vµ cßn lµ c¬ së
®Ó biªn vÏ c¸c b¶n ®å chuyªn ®Ò tû lÖ nhá h¬n.
B¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1: 1.000.000 lµ b¶n ®å ®Þa lý chung dïng ®Ó
nghiªn cøu cÊu tróc bÒ mÆt vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña mét vïng ®Þa lý réng
lín. B¶n ®å nµy cßn dïng ®Ó lËp kÕ ho¹ch vµ dù th¶o c¸c ph¬ng ¸n cã ý
nghÜa toµn quèc, ®Þnh híng ®¬ng bay khi bay xa, lµm c¬ së khi thµnh lËp
b¶n ®å chuyªn ®Ò vµ c¸c b¶n ®å nhá h¬n.
II.1.3 c¸c yªu cÇu c¬ b¶n cña b¶n ®å ®Þa h×nh.
B¶n ®å ®Þa h×nh lµ b¶n ®å c¬ b¶n cña nhµ níc do nhiÒu c¬ quan s¶n
xuÊt, nªn nã ph¶i cã quy ph¹m riªng vµ bé ký hiÖu riªng thèng nhÊt trong toµn
quèc. B¶n ®å ®Þa h×nh ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c quy ®Þnh vÒ c¬ së to¸n
häc, vÒ néi dung, vÒ c¸ch tr×nh bµy, còng nh ng«n ng÷ thÓ hiÖn trªn b¶n ®å.
C¸c b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ kh¸c nhau ph¶i phï hîp víi nhau.
B¶n ®å ®Þa h×nh phi dÔ ®äc, râ rµng, cho phÐp ®Þnh híng ®îc dÔ dµng.
C¸c yÕu tè biÓu thÞ trªn b¶n ®å ph¶i ®Çy ®ñ chÝnh x¸c víi møc ®é ®Çy
®ñ vµ chi tiÕt cña néi dung ph¶i phï hîp víi môc ®Ých sö dông cña b¶n ®å.
§é chÝnh x¸c cña viÖc biÓu thÞ c¸c yÕu tè néi dung ph¶i phï hîp víi
môc ®Ých sö dông cña b¶n ®å.
Trêng §¹i häc Má - §Þa chÊt §å ¸n tèt nghiÖp
SV: NguyÔn Huy Hoµng Líp: Cao ®¼ng tr¾c ®Þa B- K49
4
§.2 C¬ së to¸n häc cña b¶n ®å ®Þa h×nh
I.2.1 phÐp ®o chiÕu vµ hÖ to¹ ®é
1. phÐp chiÕu
§Ó biÓu thÞ c¸c yÕu tè ®Þ h×nh, ®Þa vËt lªn mÆt ph¼ng tê b¶n ®å sao cho
chÝnh x¸c, Ýt bÞ biÕn d¹ng nhÊt ta ph¶i sö dông phÐp chiÕu h×nh b¶n ®å thÝch
hîp. C¸c yÕu tè ®Þa h×nh ®Þa vËt lµ tËp hîp cña v« sè ®iÓm cã quy luËt nhÊt
®Þnh trong kh«ng gian vµ ta chØ cÇn biÓu thÞ mét sè ®Æc ®iÓm ®Æc trng råi dùa
vµo quy luËt ®ã ®Ó néi suy, kh¸i qu¸t ho¸ c¸c ®iÓm kh¸c.
Trong khi lùa chän hÖ quy chiÕu ph¶i ®Æc biÖt u tiªn gi¶m nhá ®Õn
møc cã thÓ ¶nh hëng cña biÕn d¹ng phÐp chiÕu ®Õn kÕt qu¶ thÓ hiÖn c¸c yÕu
tè trªn b¶n ®å.
HiÖn nay, cã hai líi chiÕu ®¼ng gãc cã kh¶ n¨ng sö dông cho b¶n ®å
®Þa h×nh ë ViÖt Nam ®ã lµ líi chiÕu Gauss - krueger (trong hÖ HN - 72) vµ
líi chiÕu UTM (trong hÖ VN - 2000). S¬ ®å mói chiÕu vµ ®Æc ®iÓm biÕn d¹ng
cña hai phÐp chiÕu nh sau:
Trêng §¹i häc Má - §Þa chÊt §å ¸n tèt nghiÖp
SV: NguyÔn Huy Hoµng Líp: Cao ®¼ng tr¾c ®Þa B- K49
5
Líi chiÕu Gauss - Krueger cã biÕn d¹ng lín tõ kinh tuyÕn gi÷a vÒ hai
phÝa kinh tuyÕn biªn vµ gi¶m tõ xÝch ®¹o vÒ hai cùc. C«ng thøc gÇn ®óng biÓu
thÞ ®é biÕn d¹ng vÒ chiÒu dµi gi÷a hai ®iÓm a vµ b trªn mói chiÕu h×nh lµ:
2
2
2
:
2
m
ab ab ab
m
ab
y
S S d S
R
hay
S y
S R
(I.2.1)
Trong ®ã: dab - §é dµi cung trªn mÆt cÇu.
Sab - kho¶ng c¸ch t¬ng øng trªn mÆt ph¼ng Gauss.
( ) / 2
m a b
y y y
- hoµnh ®é trung b×nh cña hai ®iÓm ®Çu vµ cuèi c¹nh ab so
víi kinh tuyÕn trôc trong hÖ to¹ ®é vu«ng gãc Gauss,
R- B¸n kÝnh trung b×nh cña qu¶ ®Êt.
L·nh thæ ViÖt Nam theo phÐp chiÕu h×nh Gauss, phÇn ®Êt liÒn chñ yÕu
tr¶i trong ph¹m vi mói thø 18 cã kinh tuyÕn gi÷a lµ 1050(trõ Mêng TÌ, §µ
N½ng, B×nh ThuËn...). Do ®ã, trong hÖ HN - 72 sö dông phÐp chiÕu h×nh
Gauss lµm c¬ së to¸n häc cho b¶n ®å ®Þa h×nh lµ hîp lý.
HiÖn nay, ®Ó thuËn lîi cho viÖc sö dông hÖ to¹ ®é chung trong khu vùc
còng nh toµn cÇu, trong hÖ to¹ ®é quèc gia míi VN - 2000 sö dông phÐp
chiÕu UTM thay cho phÐp chiÕu Gauss.
So víi phÐp chiÕu h×nh Gauss, phÐp chiÕu UTM cã u ®iÓm lµ ®é biÕn
d¹ng ®îc ph©n bè ®ång ®Òu vµ cã trÞ sè nhá. Tû lÖ ®é dµi trªn kinh tuyÕn trôc
lµ k=0,9996 cßn hai kinh tuyÕn biªn lín h¬n 1.
2. HÖ to¹ ®é
§Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ cØa c¸c ®iÓm trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt, trong tr¾c ®Þa b¶n ®å
®· sö dông nhiÒu hÖ to¹ ®é kh¸c nhau.