Đồ án tốt nghiệp: Nghiên cứu tác động của hiện tượng ENSO đến lượng mưa trên khu vực Bắc bộ Việt Nam trong những thập kỷ gần đây

ƯỜ

Ạ Ọ

ƯỜ

NG Đ I H C TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TR

Ộ NG HÀ N I

ƯỢ

KHOA KHÍ T

Ủ NG TH Y VĂN

BÙI THU HÀ

Ệ ƯỢ

Ộ

Ứ

Ủ

NGHIÊN C U TÁC Đ NG C A HI N T

NG ENSO

Ế ƯỢ

Ự Ắ Ộ Ệ

Ư

Đ N L

NG M A TRÊN KHU V C B C B VI T NAM

Ỷ Ầ

Ữ

Ậ

TRONG NH NG TH P K G N ĐÂY

ộ Hà N i, năm 2016

ƯỜ

Ạ Ọ

ƯỜ

NG Đ I H C TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TR

Ộ NG HÀ N I

ƯỢ

KHOA KHÍ T

Ủ NG TH Y VĂN

BÙI THU HÀ

Ệ ƯỢ

Ộ

Ứ

Ủ

NGHIÊN C U TÁC Đ NG C A HI N T

NG ENSO

Ế ƯỢ

Ư

Đ N L

Ự Ắ Ộ Ệ NG M A TRÊN KHU V C B C B VI T

NAM

Ỷ Ầ

Ữ

Ậ

TRONG NH NG TH P K G N ĐÂY

ượ

Chuyên ngành: Khí t

ọ ng h c

Mã ngành: D44021

̀ ươ ươ i h

́ ng dân: ThS. Nguyên Binh Phong

ộ Hà N i, năm 2016

Ờ L I CAM ĐOAN

ứ ồ Tôi xin cam đoan đ án này là do tôi nghiên c u d ướ ự ướ i s h ủ ẫ ng d n c a

ư ế ứ ề ả ộ ồ ThS. Nguy n Bình Phong. N i dung nghiên c u cũng nh k t qu trong đ án là

ư ừ ự ượ ố ằ ứ ướ trung th c và ch a t ng đ ấ ỳ c công b b ng b t k hình th c nào tr c đây. S ố

ệ ệ ể ậ ả ồ ụ ụ li u trong các b ng, hình, bi u đ ph c v cho vi c phân tích, nh n xét và đánh

ượ ả ự ậ ừ ồ ố ệ giá đ c chính tác gi thu th p và xây d ng t các ngu n s li u khác nhau. Các

ủ ệ ả ậ ả ơ ổ ứ tài li u tham kh o, nh n xét, đánh giá c a các tác gi , c quan t ề ch c khác đ u

ự ề ế ệ ấ ậ ẫ ồ ố có trích d n và chú thích v ngu n g c. N u phát hi n có b t kì s gian l n nào

ề ộ ệ ồ ị ố tôi xin ch u hoàn toàn trách nhi m v n i dung đ án t ệ ủ t nghi p c a mình.

ộ Hà N i ngày 10 tháng 6 năm 2016

Sinh viên

Bùi Thu Hà

Ờ Ơ L I CÁM N

ủ ườ ư ộ ̣ Có môt câu danh ngôn c a ng i Hàn nh sau: “Không ai thành công m t mình

ư ậ ự ế ự ắ ả c ”. Đúng nh v y, t rên th c t ề ớ không có s thành công nào mà không g n li n v i

ự ế ỗ ợ ữ ự ế ỡ ố ề nh ng s giúp đ và h tr dù ít hay nhi u, dù tr c ti p hay gián ti p. Trong su t

ọ ậ ở ả ố ờ ườ ạ ọ ế th i gian b n năm h c t p gi ng đ ng đ i h c đ n nay, chúng em đã nh nậ

ề ự ầ ạ ượ ấ đ ỡ ủ c r t nhi u s quan tâm, giúp đ c a Th y Cô, gia đình và b n bè.

ử ờ ả ơ ầ ớ ầ Đ u tiên, em xin g i l i c m n chân thành t i các Th y Cô công tác trong

ượ ủ ạ ườ khoa Khí T ng Th y Văn Đ i H c ọ Tài Nguyên và Môi Tr ộ ng Hà N i. Trong

̀ ọ ậ ạ ờ ố ườ ầ su t th i gian chúng em h c t p t i nha tr ỉ ả ậ ng, th y cô đã t n tình ch b o,

̀ ề ạ ố ự ứ ế ệ ỡ

́ ́ ̃ ́ ậ ợ ọ ậ ư ề ể ấ ạ truy n đ t v n ki n th c, kinh nghi m quý báu cung s quan tâm, giúp đ và t o ̀ i nh t cho chúng em h c t p, tìm hi u, tich luy kiên th c va

ệ đi u ki n thu n l ̀ ̣ ̣ kinh nghiêm nghê nghiêp.

ệ ỏ ế ơ ấ ớ ầ ạ ặ Đ c bi t em xin bày t lòng bi ắ t n sâu s c nh t t i Th y giáo Th c sĩ

ễ ườ ự ế ướ ỉ ả ẫ ệ ỡ Nguy n Bình Phong ng i đã tr c ti p h ng d n, ch b o nhi t tình giúp đ em

̀ ́ ố hoàn thành Đô an t ệ t nghi p này.

ấ ố ắ ể ự ệ ấ ặ ộ ỉ ̀ ́ M c dù r t c g ng đ th c hi n đô an này m t cách hoàn ch nh nh t, song

ế ề ế ữ ứ ạ ộ cũng có nh ng h n ch v ki n th c và trình đ chuyên môn nên em không th ể

ấ ị ữ ư ế ả ấ ỏ ượ tránh kh i nh ng thi u sót nh t đ nh mà b n thân còn ch a th y đ ế c. Vì th ,

ấ ậ ượ ữ ế ừ ầ em r t mong nh n đ c nh ng ý ki n đóng góp quý báu t các Th y Cô và các

̀ ́ ́ ể ượ ơ ̣ ạ b n đ Đô an đ c hoàn thiên tôt h n.

ả ơ Em xin chân thành c m n!

Ụ Ụ M C L C

Ờ 5 L I CAM ĐOAN ....................................................................................................

Ờ Ơ 6 L I CÁM N .........................................................................................................

Ụ Ụ 7 M C L C ...............................................................................................................

Ả Ụ 10 DANH M C B NG ..............................................................................................

Ụ 10 DANH M C HÌNH ...............................................................................................

Ở Ầ 1 M Đ U ..................................................................................................................

ƯƠ Ổ CH NG I. T NG QUAN 3 ...................................................................................

ề ệ ượ ổ 1.1 T ng quan v hi n t ng ENSO 3 .......................................................................

ệ 1.1.1 Khái ni m ENSO 3 .........................................................................................

ơ ế ậ ủ 3 1.1.2 C ch v t lý c a ENSO .............................................................................

12 1.1.3 Phân vùng NINO ........................................................................................

ệ ượ ỉ ố ị 1.1.4 Các ch s xác đ nh hi n t 13 ng ENSO ......................................................

̃ ́ ̣ ượ ầ ̀ ơ ̉ 1.1.5 Diên biên cua hiên t 16 ng ENSO trong th i gian g n đây. ........................

ự ự ề ắ ổ ộ ́ ư ệ 1.2. T ng quan v khu v c nghiên c u – khu v c B c B Vi t Nam 18 ..................

ự ắ ị ị ộ 1.2.1 V trí đ a lý khu v c B c B . 18 ....................................................................

ự ể ắ ặ ậ 1.2.2 Đ c đi m khí h u khu v c B c B ộ 20 ..........................................................

ứ 1.3 Tình hình nghiên c u trong và ngoài n ướ 22 c .......................................................

ứ ướ 1.3.1 Nghiên c u trong n 22 c .............................................................................

ứ ướ 1.3.2 Nghiên c u ngoài n 29 c ............................................................................

ƯƠ ƯƠ Ứ CH Ơ Ở Ố Ệ NG II. C S S LI U VÀ PH 32 NG PHÁP NGHIÊN C U ..........

ơ ở ố ệ 2.1 C s s li u 32 ....................................................................................................

̣ ́ ư 32 2.1.1 Sô liêu m a ................................................................................................

́ ̣ 35 2.1.2 Sô liêu ENSO ............................................................................................

ươ 2.2 Ph ứ 35 ng pháp nghiên c u ..................................................................................

̀ ́ ̀ ơ ̣ 35 2.2.1 Xac đinh th i ky ENSO .............................................................................

́ ̀ 36 2.2.2 Phân nhom năm ENSO va năm không ENSO ............................................

́ ́ ́ ươ ̣ ượ ượ ̣ ̉ ́ ́ ng phap đanh gia tac đông cua hiên t ng ENSO đên l ư ng m a khu

2.2.3 Ph ́ ̣ ự 38 v c Băc Bô ..............................................................................................................

́ ƯƠ Ư ̉ CH ́ 40 NG III. KÊT QUA NGHIÊN C U ..........................................................

́ ợ ̣ 40 3.1 Cac đ t ENSO giai đoan 19812015 .................................................................

́ ̀ ̉ ̣ 41 3.2 Kêt qua phân loai năm ENSO va năm không ENSO .........................................

́ ̀ ́ ́ ̀ ̉ ượ ự ự ư ơ ̣ 3.3 S biên đôi l ng m a khu v c Băc Bô trong cac th i ky ENSO 42 ...................

́ ự ượ ̣ 3.3.1 S biên đông l ư 42 ng m a năm ..................................................................

́ ự ượ ư ̣ 3.3.2 S biên đông l ̀ ng m a theo mua 49 ..........................................................

50 .................................................................................................................................

̀ ́ ự ượ ư ̣ ́ b) S biên đông l ư ng m a mua it m a 55 ............................................................

́ ́ ự ượ ư ̣ 3.3.3 S biên đông l ̀ ́ ng m a theo cac thang trong mua 61 .................................

́ ̣ 68 KÊT LUÂN ............................................................................................................

̀ ́ ́ ̀ ̀ ư ưở ̣ ượ ̉ ̉ ̉ ̉ ́ ư T kêt qua nghiên c u cua đô an vê anh h ng cua hiên t ́ ng ENSO đên

́ ́ ư ự ươ ồ ượ ̣ ̣ ượ l ng m a khu v c Băc Bô Viêt Nam trong ch ng 3 đ án rut ra đ ̣ c môt

́ ́ ̣ 68 sô kêt luân sau: .......................................................................................................

́ ̣ 69 KIÊN NGHI ...........................................................................................................

Ả Ệ TÀI LI U THAM KH O 70 .....................................................................................

̣ ̣ 65 PHU LUC ...............................................................................................................

Ả Ụ DANH M C B NG

Ụ DANH M C HÌNH

M Đ UỞ Ầ

̀ ự ự ệ ầ ạ ̃ Hi n nay, s nóng lên toàn c u đa va đang làm băng tan m nh, m c n ướ c

́ ́ ̣ ượ ể ̀ ơ ự ̉ ̀ bi n dâng cao va gia tăng cac hiên t ổ ế Bi n đ i

́ ̀ ́ ề ượ ậ ấ ế ớ ệ ̉ khí h u đang là v n đ đ c th gi ng th i tiêt c c đoan nguy hiêm. ́ ́ i quan tâm va chu y trong đo co ca Vi t Nam

ự ế ế ố ổ ờ ế ự ạ chúng ta. S bi n đ i các y u t ậ , khí h u th i ti ễ t c c đoan di n ra m nh m ẽ

ự ư ầ trên quy mô khu v c cũng nh quy mô toàn c u.

ị ườ ữ ề ờ ế ủ ứ Trong khi nghiên c u v nh ng d th ng c a th i ti ậ t và khí h u, các nhà

ặ ọ ệ ệ ượ ệ ượ khoa h c đã đ c bi ế t chú ý đ n hi n t ỗ ng ENSO. M i khi hi n t ng El Nino

ờ ế ạ ả ậ ữ ế ấ ườ và La Nina x y ra, khí h u và th i ti t l ễ i có nh ng di n bi n b t th ng gây ra

ụ ọ ở ề ạ h n hán, lũ l t và thiên tai nghiêm tr ng nhi u vùng khác nhau trên th gi ế ớ i.

ệ ượ ể ệ ự ế ị ườ ộ Hi n t ng El Nino và La Nina th hi n s bi n đ ng d th ệ ố ng trong h th ng

ạ ươ ữ ớ ờ ỳ ể khí quy n đ i d ặ ng v i quy mô th i gian gi a các năm, có tính chu k ho c

ự ế ậ ầ ẩ ỳ ệ ổ chu n chu k . Trong tình hình bi n đ i khí h u s nóng lên toàn c u, hi n

ị ườ ữ ệ ể ề ườ ứ ộ ượ t ng ENSO cũng có nh ng bi u hi n d th ng v c ệ ng đ . Nghiên c u hi n

ể ể ế ề ơ ế ậ ể ễ ế ặ ậ ượ t ng ENSO đ hi u bi t v c ch v t lý, đ c đi m và quy lu t di n bi n cũng

́ ư ủ ữ ả ậ ộ ̉ ư ả ướ ự nh nh ng h u qu tác đ ng c a chúng đê t ̀ đo c nh báo tr ệ ấ c s xu t hi n

ữ ả ưở ố ớ ể ả ờ ế ậ ủ c a ENSO, nh ng nh h ng có th x y ra đ i v i th i ti t, khí h u và kinh t ế

ộ ể ả ạ ữ ế ệ ệ ẹ ả xã h i đ có nh ng bi n pháp phòng, tránh hi u qu , h n ch và gi m nh thi ệ t

ạ h i do ENSO gây ra.

ệ ượ ả ưở ờ ế ế ậ ỗ Hi n t ng ENSO nh h ng đ n th i ti ự ầ t, khí h u toàn c u m i khu v c

ứ ộ ế ớ ấ ạ ớ khác nhau v i m c đ khác nhau và r t đa d ng. Trên th gi ả i và c trong n ướ c

ề ấ ứ ề ề ậ ấ ủ ế cũng đã có r t nhi u các công trình nghiên c u v v n đ này, t p trung ch y u

ượ ư ị ệ ộ ệ ượ ư vào l ự ng m a, c c tr nhi ữ t đ và nh ng hi n t ậ ng liên quan nh là rét đ m,

ế ố ữ ạ ạ ộ ế ạ ộ rét h i, h n hán, m a l n… ư ớ M t trong nh ng y u t

có tính bi n đ ng m nh và ̀ ́ ̀ ượ ư ọ khá quan tr ng đó là l ng m a. ứ ư Tuy nhiên ch a co nhiêu công trinh nghiên c u

́ ́ ̀ ự ề ọ ứ ̣ ̣ ̣ cho khu v c Băc Bô Viêt Nam. Chinh vi vây, em đã ch n đ tài “Nghiên c u tác

́ ệ ượ ộ ế ượ ư ự ̣ ủ đ ng c a hi n t ng ENSO đ n l ữ ng m a khu v c Băc Bô trong nh ng

ậ ư ̉ đê nghiên c u.́ ỉ ầ th p k g n đây”

̀ ́ ồ ư ầ Đô an g m các ph n chính nh sau:

M đâu.̀ở ươ Ch ổ ng 1: T ng quan

ươ ươ ứ Ch ơ ở ố ệ ng 2: C s s li u và ph ng pháp nghiên c u.

ế ươ Ch

ng 3: K t qu nghiên c ú ư ả ậ ế K t lu n

ị ế Ki n ngh

ƯƠ Ổ CH NG I. T NG QUAN

ề ệ ượ ổ 1.1 T ng quan v hi n t ng ENSO

ệ 1.1.1 Khái ni m ENSO

ừ ậ Thu t ng ữ ế ắ ủ t t t c a các t ghép El Nino Southern ữ ENSO là ch vi

ỉ ả ệ ượ ể ộ Oscillation (El Nino Dao đ ng Nam) đ ch c 2 hai hi n t ng El Nino và La

ủ ữ ớ ộ ờ Nina và có liên quan v i dao đ ng c a khí áp gi a 2 b phía Đông Thái Bình

ộ ươ ươ ươ ượ Ấ ớ ọ D ng v i phía Tây Thái Bình D ng Đông n Đ D ng (Đ c g i là Dao

ể ệ ớ ở ắ ươ ạ ộ đ ng Nam) đ phân bi ộ t v i dao đ ng khí áp B c Đ i Tây D ng [7].

ể ỉ ệ ượ ừ ượ đ c dùng đ ch hi n t ng nóng lên d th ị ườ ng

“El Nino” (pha nóng) là t ề ặ ở ể ướ ự ạ c bi n b m t ủ ớ c a l p n khu v c xích đ o trung tâm và Đông Thái Bình

ươ ặ ơ ườ ệ ấ D ng; kéo dài 8 12 tháng, ho c lâu h n, th ầ ng xu t hi n 3 4 năm 1 l n,

ư ơ ặ ơ song cũng có khi dày h n ho c th a h n.

ệ ượ ạ ướ ề ặ ở ể ớ ng l p n c bi n b m t ự khu v c nói

“La Nina” (pha l nh) là hi n t ạ ị ườ ả ớ ỳ ươ ự ặ ng, x y ra v i chu k t trên l nh đi d th ng t ư ơ ho c th a h n El Nino.

ơ ế ậ ủ 1.1.2 C ch v t lý c a ENSO

ư ộ a) Dao đ ng Nam và hoàn l u Walker

ủ ự ộ ớ (Southern Oscillation) là s dao đ ng c a khí áp quy mô l n ộ Dao đ ng Nam

ở ự ủ ạ ừ t năm này qua năm khác phía Đông và Tây c a khu v c xích đ o Thái Bình

ươ D ng.

ọ ườ ủ ữ ố Nhà khoa h c ng i Anh Gilbert I.Walker vào cu i nh ng năm 20 c a th k ế ỷ

ướ ủ ữ ậ ấ ố ờ tr ươ c nh n th y m i liên quan gi a khí áp hai b Đông Tây c a Thái Bình D ng

ậ ở ươ ả ạ ườ ấ và nh n th y khi khí áp phía Đông Thái Bình D ng gi m m nh thì th ả ng x y

ở ỹ ấ Ấ ự ắ ộ ạ ra h n hán ơ khu v c Indonesia, Australia, n Đ và mùa đông B c M m h n

ườ ố ệ ể ứ ư ủ ố bình th ng. Tuy nhiên khi đó ông ch a đ thông tin s li u đ ch ng minh m i liên

ệ h này.

ớ ữ ữ ượ Cho t i gi a nh ng năm 1960, nhà khí t ư ng Na Uy Jacob Bjerknes đã đ a

ả ủ ả ế ằ ự ấ ươ ra gi ế ạ thuy t r ng s m lên c a d i xích đ o Thái Bình D ng có liên quan đ n

ủ ệ ế ớ ớ ướ ự s suy y u c a đ i gió Đông tín phong, khác v i quan ni m tr ằ c đây r ng El

ộ ủ ự ụ ỉ ướ ể ơ ỹ Nino ch là s nóng lên c c b c a n ừ c bi n ngoài kh i Nam M . Ông th a

ỡ ớ ự ư ủ ầ ắ ậ ộ nh n có s dao đ ng c l n trong hoàn l u tín phong c a Bán c u B c và Nam ở

́ ̀ ươ ằ ớ ộ Thai Binh D ng và ông cho r ng nó có liên quan t i Dao đ ng Nam. Ông là

ườ ế ố ệ ử ụ ộ ố ệ ự ộ ng i k t n i Dao đ ng Nam và ElNino d a vào vi c s d ng b s li u thu

̀ ữ ạ ậ ậ th p trong nh ng năm 1957 la năm El Nino m nh. Ông nh n ra El Nino và Dao

ượ ế ố ớ ệ ố ế ớ ộ đ ng Nam đ c k t n i v i nhau trong h th ng l n ENSO liên quan đ n c ả

ể ạ ươ đ i d ng và khí quy n.

ạ ố ạ ố ồ ướ ồ ở Khi tín phong m nh, n ướ ươ c t ng đ i l nh có ngu n g c n c tr i xích

ộ ờ ể ỹ ượ ở ạ đ o thu c b bi n Nam M đ ề ặ ự ủ c hình thành b i áp l c c a gió Đông lên b m t

ở ộ ề ớ ự ệ ạ ươ đ i d ng, m r ng v phía Tây t ữ i trung tâm TBD. S chênh l ch khí áp gi a

ấ ệ ộ ữ ấ Đông (cao) và Tây (th p) và nhi ự t đ gi a Đông (th p) và Tây (cao) trên khu v c

ế ể ạ ẫ ộ ượ ủ ề ở ầ xích đ o TBD d n đ n chuy n đ ng ng c chi u c a không khí ấ t ng th p

ở ể ộ ở (gió Đông) và trên cao (gió Tây); phía Đông có chuy n đ ng giáng, phía Tây

ủ ư ể ạ ộ ộ có chuy n đ ng thăng c a không khí, t o thành m t hoàn l u khép kín, đ ượ c

ể ưở ớ ườ ầ ệ Bjerknes g i là đ t ng nh ng ệ i đ u tiên phát hi n ra hi n ư ọ Hoàn l u Walker

Gió Tây

Chuy n ể đ ng ộ giáng

ố ư Đ i l u phát tri n ể

ượ t ng này [7].

Tín phong BBC

Nóng, khí áp th pấ

Gió Đông

ạ

L nh, khí áp cao

Xích đ oạ

Tín phong NBC

ướ

ồ

N c tr i

Nêm nhi

t ệ

1200Đ

800T

HOÀN L U Ư WALKER

ư ệ ề ườ Hình 1.1. Hoàn l u Walker trong đi u ki n th ng

ộ ủ ườ ư ượ ở ự ư ệ ặ C ng đ c a hoàn l u Walker đ c đ c tr ng b i s chênh l ch khí áp

ữ ệ ớ ệ ệ ộ gi a phía Tây TBD và vùng trung tâm nhi t đ i TBD. Chênh l ch nhi t đ và khí

ữ ư ạ ớ ạ áp gi a Đông và Tây TBD càng l n, hoàn l u Walker càng m nh. Trái l i, chênh

ệ ộ ư ế ả ệ l ch nhi t đ và khí áp gi m, hoàn l u Walker y u đi.

ư ậ ở ệ ớ ư ướ Nh v y vùng nhi t đ i TBD ngoài hoàn l u kinh h ng Hadley theo

ư ắ ướ ướ ướ h ng B c – Nam còn có hoàn l u vĩ h ng Walker theo h ng Đông – Tây.

ư ư ộ ướ ư Hoàn l u Walker là m t hoàn l u vĩ h ạ ng vùng xích đ o. Hoàn l u này

ư ự ở ượ ặ đ c đ c tr ng b i dòng không khí thăng lên trên Tây TBD, khu v c Indonesia, đi

ớ ự ố ơ ỹ ở sang phía đông t i Đông TBD, khu v c ngoài kh i Nam M ; giáng xu ng đây

ư ề ạ ộ ồ ạ r i l i đi v phía tây t o thành m t vòng hoàn l u khép kín (Hình 1.2).

ư ướ ạ Hình 1.2. Vòng hoàn l u vĩ h ng vùng xích đ o

ườ ể ả ầ ộ ừ ặ Thông th ng, nhi ệ ộ ướ t đ n c bi n gi m d n theo đ sâu nên t ể m t bi n

ả ộ ể ế đ n đ sâu kho ng vài trăm mét, nhi ệ ộ ở t đ ơ vùng bi n phía Tây TBD cao h n

ộ ớ ạ ướ ữ ớ ể ướ phía Đông TBD, t o ra m t l p n ế c chuy n ti p gi a l p n c bên trên nóng

ớ ớ ướ ướ ạ ơ ộ ừ ơ h n v i l p n c bên d i l nh h n, có đ nghiêng t Đông sang Tây TBD,

ườ ượ ọ ệ ủ ộ ệ ở ờ th ng đ c g i là “nêm nhi t” (Thermocline). Đ sâu c a nêm nhi b phía t

ề ờ ụ ả ả ầ ỉ Tây kho ng 200m, gi m d n v b phía Đông ch còn vài ch c mét [7].

ư ủ ạ ộ ướ ồ ạ Khi hoàn l u Walker m nh lên, ho t đ ng c a n c tr i tăng lên, đ ộ

ệ ớ ạ ư ế ướ ủ nghiêng c a nêm nhi ơ t l n h n.Trái l i, khi hoàn l u Walker y u đi, n c tr i b ồ ị

ế ộ ủ ệ ạ h n ch , đ nghiêng c a nêm nhi ả t gi m đi.

ươ ạ ươ ể b) T ng tác đ i d ng khí quy n

ươ ạ ươ ể ổ ệ ẩ T ng tác đ i d ng khí quy n là quá trình trao đ i nhi ộ t, m, đ ng

ượ ướ ề ặ ạ ươ ớ ớ ượ l ng, năng l ữ ớ ng gi a l p n c b m t đ i d ng v i l p không khí bên trên,

ạ ộ ố ư ủ ế ể ch y u thông qua ho t đ ng đ i l u và các xoáy khí quy n.

ệ ượ ả ủ ươ ể ệ ể Hi n t ng ENSO có th coi là h qu c a t ạ ng tác khí quy n – đ i

ướ ủ ề ộ ố ệ ớ ươ d ng d i tác đ ng c a nhi u nhân t trong và ngoài vùng nhi t đ i TBD.

ự ể ạ ơ Khu v c phía Tây xích đ o TBD (vùng b nóng the warm pool), là n i có

ấ ầ ườ ố ư ễ ộ ụ ủ h i t c a gió Đông và gió Tây t ng th p, th ạ ộ ng di n ra ho t đ ng đ i l u sâu

ủ ư ề ượ ư trong nhánh phía Tây c a hoàn l u Walker. Mây, m a nhi u và l

ạ ừ ặ ể ườ ượ phát x sóng dài (OLR) t m t bi n th ng không v t quá 240w/m ạ ứ ng b c x 2. Do đó,

ắ ừ ặ ờ ứ ườ ỏ ơ ượ ệ ố ơ ượ l ng b c sóng ng n t m t tr i th ng nh h n l ề ng ti m nhi t b c h i.

̀ ươ ạ Trái l ạ ở i, ́ vùng xích đ o phía Đông Thai Binh D ng, trong nhánh phía

ư ủ ườ ủ ể ộ Đông c a Hoàn l u Walker th ạ ng có chuy n đ ng giáng c a không khí, ho t

ố ư ị ạ ư ế ượ ạ ạ ộ đ ng đ i l u b h n ch , ít mây, m a. L ừ ặ m t

ườ ị ự ạ ữ ạ ứ ạ ể bi n th ng đ t nh ng giá tr c c đ i (>280w/m ắ ừ ặ ờ m t tr i

ị ớ ữ ấ ườ ơ ượ ớ ứ ng b c x phát x sóng dài t 2). B c x sóng ng n t ệ ố ơ ạ đ t nh ng giá tr l n nh t và th ng l n h n l ề ng ti m nhi t b c h i.

ạ ộ ư ế ơ ườ ầ Khi hoàn l u Walker ho t đ ng y u h n bình th ấ ng (gió Đông t ng th p

ở ể ạ ế y u, trong khi gió Tây ạ vùng phía Tây TBD xích đ o phát tri n m nh lên), vùng

ở ế ề ể ị ị ố ư đ i l u sâu Tây TBD b d ch chuy n v phía Đông đ n trung tâm TBD, làm

ườ ể ở ủ ể ộ ượ tăng c ng các chuy n đ ng xoáy c a khí quy n vùng này, l ư ng mây và m a

ả ượ ệ ượ tăng lên; OLR gi m, l ng nhi t và l ẩ ng m t ừ ạ ươ đ i d ể ng chuy n vào khí

ể ả ố ư ị ạ ạ quy n gi m đi. Trái l ạ ở i, ế vùng phía Tây TBD xích đ o, đ i l u b h n ch ,

ư ượ ệ ượ l ả ng mây và m a gi m đi; OLR tăng, l ng nhi ẩ t và m t ừ ạ ươ đ i d ể ng chuy n

ể vào khí quy n tăng lên.

ơ ế ủ ạ ộ c) C ch ho t đ ng c a ENSO

ề ệ ườ ệ ộ Trong đi u ki n bình th ng, nhi t đ trung bình năm c a l p n

ệ ớ ả t đ i Đông TBD kho ng 21 26 ủ ớ ướ ề ặ c b m t 0C, trong khí đó vùng Tây TBD là 28

0C. Gradient nhi

ứ ơ ệ ộ ọ t đ d c theo xích

ướ Ở ừ ư ề vùng nhi 290C, t c là phía Tây cao h n phía Đông 3 6 ạ đ o có h Tây sang Đông. ng t Tây TBD m a nhi u còn Đông TBD và các

ỹ ư ể ậ ộ vùng bi n lân c n thu c Nam M m a ít.

ầ ẩ ắ ướ ề ặ ề ể Tín phong B c và Nam Bán C u đã đ y n c bi n b m t v phía tây làm

ự ướ ể ả ơ Ở ớ ướ cho m c n c bi n phía Tây cao h n phía Đông kho ng 40cm. l p d i sâu

ế ớ ồ ướ ấ ị ẩ ề ặ ơ ướ n c tr i lên thay th l p n c m nóng h n trên m t đã b đ y v phía tây. Vì

ể ở ơ ế th nhi ệ ộ ặ ướ t đ m t n c bi n (SST) ấ phía Đông TBD th p h n phía Tây TBD.

ướ ặ ở ả ỏ ơ ớ L p n c m t phía Đông TBD (kho ng 50cm) m ng h n phía Tây TBD

ả (kho ng 200m) (Hình 1.3).

ự ướ ể ộ Hình 1.3. Đ cao m c n c bi n 2 phía Đông và Tây TBD

ườ ờ ỳ trong th i k bình th ng.

ơ ồ ư ệ ề ườ g. n Hình 1.4. S đ hoàn l u Walker trong đi u ki n bình th

ạ ươ ể ệ ồ (Ngu n: Phòng Thí nghi m khí quy n Đ i D ng PMEL, NOAA)

ể ờ ờ Do nhi ệ ộ ặ ướ t đ m t n ơ c bi n b phía Tây cao h n b phía Đông TBD nên ở

ườ ể ộ ờ b phía Tây, trên vùng Indonesia th ng có chuy n đ ng thăng hình thành mây

ư ở ự ể ầ ơ ố ư đ i l u và cho m a. Còn khu v c ngoài kh i và ven bi n Pêru (vùng g n xích

ủ ộ ỹ ạ đ o thu c phía tây nam c a Nam M ) có dòng giáng, không khí khô và th i ti ờ ế t

t.ố t

ư ạ ơ ườ ạ Khi hoàn l u Walker m nh h n bình th ng, tín phong càng m nh thì các dòng

ể ọ ề ạ ạ ướ ả ư h i l u cũng di chuy n d c theo xích đ o đi v phía tây càng m nh, nêm n c nóng

ở ơ ự ể phía Tây TBD càng dày h n. Ng ượ ạ ở c l i, ấ ộ phía Đông TBD, đ cao m c bi n th p

ề ớ ệ ỏ ơ ướ ạ ơ ồ ơ h n, b dày l p tà nhi t m ng h n, n c tr i m nh h n, nhi ệ ộ ặ ướ t đ m t n ể c bi n

ả ở ế ấ ạ ơ th p h n tr ng thái trung bình. K t qu ạ phía Tây TBD dòng thăng càng m nh,

ư ẽ ờ ớ ở ạ ơ ồ đ ng th i, m a s càng l n. Song phía Đông TBD, dòng giáng m nh h n, không

ờ ế ạ ườ ệ ượ ơ khí khô h n và th i ti t l nh đi khác th ng. Khi đó hi n t ấ ng La Nina xu t

hi n ệ (Hình 1.5, 1.6, 1.7).

Tây TBD Đông TBD

ự ướ ể ộ Hình 1.5. Đ cao m c n c bi n phía Đông và Tây TBD

ờ ỳ trong th i k La Nina.

ơ ồ ư ề ệ ạ ơ Hình 1.6. S đ Hoàn l u Walker trong đi u ki n m nh h n bình th ườ . ng

ạ ươ ể ệ ồ ( Ngu n: Phòng Thí nghi m khí quy n Đ i D ng PMEL, NOAA)

ơ ả ủ ữ ứ ế ể ̉ Hình 1.7.Tông k t nh ng thích ng c b n c a TBD và khí quy n

ệ ượ ố ớ đ i v i hi n t ng La Nina (Trenbert, 1991).

ệ ượ ả ự ủ ư ế khi hoàn l u Walker suy y u, áp l c c a gió Hi n t ng El Nino x y ra

ự ủ ể ế ặ ả ướ ồ Đông lên m t bi n gi m đi, kéo theo s suy y u c a n ả c tr i và dòng ch y

ướ ể ừ ể ề ạ ướ h ng tây, n c bi n t ổ ồ vùng b nóng Tây TBD đ d n v phía Đông, t o thành

ạ ươ ộ ề ề ạ m t sóng đ i d ng xích đ o (sóng Kelvin) lan truy n v phía đông và nhi ệ ừ t t

ượ ề ể ậ ể vùng b nóng đ c v n chuy n v vùng trung tâm và Đông TBD, làm cho n

ề ặ ở ể ị ườ ơ bi n b m t vùng này nóng lên d th ng, cao h n trung bình 45 ướ c 0C ho c h n ơ ặ

ế ệ ả ữ ể ữ n a. K t qu là chênh l ch nhi ệ ộ ướ t đ n c bi n gi a vùng phía Đông và phía Tây

ủ ả ộ ệ ở ờ ở ờ gi m đi, đ sâu c a nêm nhi ả b phía Tây gi m đi, trong khi t b phía Đông

ổ ệ ứ ẳ ớ ướ ạ ươ tăng lên, trao đ i nhi t th ng đ ng trong l p n ộ c xáo tr n đ i d ạ ng m nh m ẽ

ơ h n ( Hình 1.8 & 1.9).

Tây TBD Đông TBD

ự ướ ể ộ Hình 1.8. Đ cao m c n c bi n phía đông và tây TBD

ờ ỳ trong th i k El Nino.

ệ ế ơ ồ ư ề ơ Hình 1.9. S đ Hoàn l u Walker trong đi u ki n y u h n bình th ườ . ng

ạ ươ ệ ể ồ ( Ngu n: Phòng Thí nghi m khí quy n Đ i D ng PMEL, NOAA)

ệ ộ ị ườ ượ ừ ế ự Khu v c có nhi t đ cao d th ng đ ở ộ c m r ng t phía đông đ n vùng

ự ệ ớ ố ượ trung tâm Tây TBD. Trong khi đó, khu v c nhi t đ i Tây TBD v n đ c coi là

ể ạ ạ ở ớ ườ “b nóng” TBD, l ơ i tr lên l nh h n so v i bình th ổ ớ ự ng. Cùng v i s thay đ i

ề ở ư ể ể ị ủ c a nhi ệ ộ ặ ướ t đ m t n c bi n, vùng m a nhi u ị tây TBD cũng b d ch chuy n v ề

ư ự ề ấ ở ơ phía đông làm cho khu v c đông và trung tâm TBD tr lên m và m a nhi u h n.

ạ ự ẩ ố ạ ở ơ Trái l i, khu v c tây TBD v n nóng và m l i tr lên mát và khô h n (Hình 1.10).

ơ ả ủ ữ ể ế ổ ứ Hình 1.10. T ng k t nh ng thích ng c b n c a TBD và khí quy n

ệ ượ ố ớ đ i v i hi nt ng El Nino (Trenbert, 1991)

ệ ượ ỉ ả ự ệ ớ Tuy hi n t ng El Nino ch x y ra trên khu v c nhi ạ t đ i TBD song ph m

ưở ấ ộ ứ ư ủ ầ ầ ớ ộ ớ ả vi nh h ộ ng c a nó r t r ng l n, h u nh trên toàn c u v i m c đ tác đ ng

khác nhau.

Ở ệ ớ ậ ộ ự khu v c nhi ắ t đ i Tây TBD và các vùng lân c n thu c Đông Nam Á, B c

ả ạ ộ ỷ ắ Australia, các ho t đ ng dông, bão, giáng thu gi m đi. Các vùng phía b c

ị ườ ạ ở Australia, Indonexia, Philippin,.. tr lên khô h n d th ng. Trái l ạ ở i, vùng nhi ệ t

ộ ậ ủ ờ ỹ ớ đ i trung tâm và Đông TBD và b phía Tây c a Nam M , các vĩ đ c n nhi ệ ớ t đ i

ỹ ố ư ắ ạ ẩ ướ ư ệ ượ B c M v n ít m a và khô l ề i m a nhi u và m t. Ngoài ra, hi n t ng khô

ơ ườ ườ ạ h n h n bình th ng cũng th ng quan sát đ ượ ở c vùng đông nam Châu Phi và

ư ạ ả ơ ở ề ắ ỹ ệ ớ đông b c Nam M và m a l i x y ra nhi u h n vùng nhi t đ i phía đông Châu

ậ ệ ớ Phi và c n nhi ỹ t đ i Nam M .

ơ ế Các sóng trong c ch ENSO:

ề ớ ờ ả ấ Sóng Kelvin lan truy n t i b phía Đông TBD trung bình m t kho ng 50

ạ ở ạ ả ạ ươ ự ả ạ ộ ị ngày và b ph n x tr l i. S ph n x này gây ra m t sóng đ i d ng (sóng

ề ể ả ộ ớ ờ Rossby) chuy n đ ng v phía Tây v i th i gian trung bình kho ng 6 tháng, qua

ớ ướ ề ặ ấ ạ ượ ậ ể ề đó, l p n c b m t m l c v n chuy n v phía Tây. i đ

ơ ế Hình 1.11. Các sóng trong c ch ENSO

ự ả ạ ạ ủ ở ờ ủ S ph n x qua l i c a các sóng Kelvin và Rossby ế hai b c a TBD quy t

ủ ổ ộ ộ ị ị đ nh đ dài và tính không n đ nh trong các pha c a m t chu trình El Nino. Nh ư

ể ấ ệ ả ệ ộ ữ ậ v y, có th th y sóng Kelvin làm gi m chênh l ch nhi t đ gi a Đông và Tây

ệ ứ ạ ệ ứ ươ TBD (hi u ng âm). Trái l i, sóng Rossby cho hi u ng d ng. Trên th c t ự ế ự , s

ệ ượ ộ ờ ị ườ duy trì m t th i gian dài (12 14 tháng) hi n t ng nóng lên d th ủ ng c a nhi ệ t

ề ặ ở ể ạ ̣ ộ ướ đ n c bi n b m t trung tâm và Đông TBD xích đ o (môt chu trình El Nino)

ỏ ệ ứ ệ ệ ứ ư ạ ớ ơ ứ ch ng t hi u ng nhi t bình l u do sóng Kelvin t o ra l n h n hi u ng n ướ c

ồ ở Ở ể tr i do sóng Rossby gây ra ể vùng bi n này. ạ vùng bi n phía Tây TBD xích đ o,

ủ ổ ể ả ự s thay đ i (gi m đi) c a nhi ệ ộ ặ ướ t đ m t n c bi n trong chu trình El Nino không

ư ở ứ ạ ỏ ệ ứ ệ ớ l n nh vùng trung tâm và Đông TBD xích đ o, ch ng t hi u ng nhi t do các

ị ệ ề sóng Kelvin và sóng Rossby b tri t tiêu nhi u.

1.1.3 Phân vùng NINO

ạ ộ ủ ể ờ ị Đ theo dõi các ho t đ ng c a ENSO và xác đ nh các th i kì ENSO, các nhà

ọ ườ ử ụ ỉ ố ự ự ổ khoa h c th ng s d ng các ch s ENSO d a trên s thay đ i nhi ệ ộ ặ t đ m t

ố ớ ự ể ể ườ ạ ướ n c bi n đ i v i các khu v c bi n TBD, ng i ta chia vùng xích đ o TBD

ưạ ổ ủ ự ệ ộ ề ặ ể thành các vùng NINO d trên s thay đ i c a nhi t đ b m t bi n. Các vùng

ượ ư NINO đ c phân chia nh sau:

ả ả B ng 1. 1. B ng phân vùng NINO

ặ STT Vĩ độ Kinh độ ể Đ c đi m vùng Vùng NINO

ấ ầ 1 0100S 90800W NINO 1+2 Vùng m lên đ u tiên khi El Nino phát tri n.ể

Vùng nhi

ộ ờ 2 NINO 3 50N50S 1500W 900W ệ t

ệ ớ t đ i TBD có biên đ nhi ộ ề ặ ớ ấ đ b m t l n nh t trong th i gian ệ ượ ễ di n ra hi n t ng El Nino.

ổ Vùng mà khi thay đ i nhi

ệ ộ ế t đ đ n ọ ể 3 NINO 4 50N50S 1600E1500W ng quan tr ng đ 27,50C là ng

ưỡ gây m aư ổ ở Vùng mà các thay đ i

ặ 4 NINO 3.4 50N 50S 1700W1200W ề ệ ộ ề nhi t đ b ị ệ m t là quan tr ng cho vi c d ch ệ chuy n vùng m a (trong đi u ki n

ườ ọ ư ở ng phía Tây TBD) ể bình th

̀ Hình 1.12. Các vung NINO trên TBD

(Ngu n ồ http://www.esrl.noaa)

ỉ ố ệ ượ ị 1.1.4 Các ch s xác đ nh hi n t ng ENSO

ề ạ ộ Dao đ ng khí áp theo chi u Đông Tây xích đ o TBD và nhi ệ ộ ặ ướ c t đ m t n

ễ ượ ự ể ệ ấ ả ậ ấ bi n các khu v c NINO là hai d u hi u d đ ệ c nh n th y khi x y ra hi n

ấ ố ọ ỉ ị ượ t ng ENSO. Các nhà khoa h c đã l y hai thông s này làm ch tiêu đ nh l ượ ng

ệ ượ ứ ệ ỉ ố ụ ượ trong vi c nghiên c u hi n t ng ENSO. Có hai ch s thông d ng đ ề c nhi u

ứ ử ụ ỉ ố ề nhà nghiên c u s d ng. Đó là SOI và SSTA. Ngoài ra còn có nhi u ch s khác

̀ ́ ỗ ợ ể ủ ế ả ̣ ượ ử ụ đ ễ c s d ng h tr đ ph n ánh di n bi n va tac đông c a ENSO.

ỉ ố ộ a)Ch s dao đ ng nam SOI (Southern Oscillation Index)

ớ ừ ộ ộ Dao đ ng nam (SO) là dao đ ng quy mô l n t ủ năm này qua năm khác c a

ườ ữ ể ạ ặ tr ng khí áp m t bi n gi a vùng phía Đông và phía Tây xích đ o TBD.

ấ ề ặ ự ế ủ ể ộ ờ ượ S bi n đ ng c a áp su t b m t bi n trong các th i kì ENSO đ c xác

ỉ ố ằ ộ ị đ nh b ng ch s dao đ ng Nam SOI.

ộ ớ ủ ể ộ ườ ử ụ ỉ ố Đ đánh giá đ l n c a Dao đ ng Nam, ng ộ i ta s d ng ch s Dao đ ng

ỉ ố ượ ự nam (Southern Oscillation Index SOI). Ch s này đ ệ ự c xây d ng d a trên hi u

ữ ệ ạ ạ ạ ạ khí áp gi a tr m Tahiti (đ i di n cho vùng trung tâm xích đ o TBD) và tr m

ư ạ ặ ụ ể Darwin (đ c tr ng cho vùng Tây TBD xích đ o). C th :

SOI

Ps Ps δ (Ps)

(cid:0) (cid:0)

(1.1)

Trong đó:

(cid:0) Ps = Ps(T) – Ps(D)

(cid:0) ướ ự ể c bi n trung bình tháng t ạ i tr m

ạ ạ 0S và 130,90E) t ngươ

Ps(T) và Ps(D) là khí áp m c n Tahiti (17,50S, 149,60W) và tr m Darwin (12,4 ng.ứ

(cid:0) ị ứ ủ ờ ỳ

Ps là giá tr trung bình tháng trong th i k nghiên c u c a Ps. δ

(Ps)

(cid:0) ộ ệ ủ ẩ là đ l ch chu n trong tháng c a Ps.

(cid:0) ị 10 là giá tr quy ướ ượ c đ c nhân thêm vào.

ượ ư ị ằ ở ể ạ Darwin và Tahiti đ c dùng nh v trí đ tính SOI, đó là các tr m n m các

ủ ầ ị ở ự ế ấ ủ ớ ộ ị v trí đ a lý hai đ u đông tây c a TBD, đây có s bi n đ ng l n nh t c a khí áp

ự ượ ạ ộ ư ủ qua các năm. Các khu v c này đ ộ c coi nh là trung tâm ho t đ ng c a dao đ ng

nam.

ị ươ ạ ớ SOI có giá tr d ư ng càng l n thì hoàn l u Walker càng m nh.

ườ ợ ị ở ầ ể ấ Trong tr ng h p SOI có giá tr âm, không khí ể t ng th p có th chuy n

ề ừ ộ đ ng theo chi u ng ượ ạ c l i, nghĩa là t Tây sang Đông.

ệ ượ ủ ớ ị ạ Giá tr âm c a SOI càng l n thì hi n t ng El Nino càng m nh, ng ượ ạ i c l

ị ươ ệ ượ ủ ạ giá tr d ng c a SOI càng cao thì hi n t ng La Nina càng m nh.

ộ ớ ủ ữ ứ ể ệ ặ ả Đ l n c a SOI ph n ánh m c chênh l ch khí áp m t bi n gi a vùng trung

ừ ẽ ả ộ

âm ng v i th i ky El Nino, khi SOI ̀

̀ ̀ ́ ạ tâm và vùng phía Tây TBD xích đ o. Nó s dao đ ng trong kho ng t ́ ́ ơ ươ ư ̀ ơ ư +35. Nhin chung khi SOI ế 35 đ n ́ ̀ ơ ơ ng ng v i th i

̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ̣ ơ ư ̣ ̉ ̣ ̉ ky La Nina (vi du nh hinh 1.12: mau đo mang gia tri âm biêu thi th i ky co El

́ ̀ ̀ ́ ̣ ươ ̉ Nino, mau xanh mang gia tri d ̀ ̣ ơ ng biêu thi th i ky co La Nina).

̀ ̀ ́ ơ ̉ Hình 1.13. Chi sô SOI th i ky 18802010

̃ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ơ ̣ ư ư ̣ ̃ ư Theo GS.TSKH Nguyên Đ c Ng , môt th i ky nêu keo dai liên tuc t ̀ 6

́ ́ ́ ́ ̀ ̀ ở ượ ượ ́ ơ ̣ ̣ thang tr lên co tri sô SOI c

TD trung binh tr ̀ xem la môt đ t La Nina con nho h n hoăc băng 5 đ ̀

ơ t 5 thang l n h n hoăc băng 5 đ ̀ ̀ ̀ ̣ ợ ̉ ơ ượ ̣

́ ́ ́ ́ ̣ ư ợ ở ̉ ̣ Trong đo, đ t co chi sô SOI ≤ 15 hoăc ≥15 keo dai liên tuc t ̣ ợ c xem la môt đ t El Nino. ̀ ́ ̀ 6 thang tr lên thi

̀ ̣ ợ ̣ ợ ̣ ̣ ̣ ượ đ c coi la môt đ t El Nino manh hoăc môt đ t La Nina manh.

ị ườ ể b) D th ng nhi ệ ộ ặ ướ t đ m t n c bi n SSTA (Sea Surface Temperature Anomaly)

ị ườ ự ạ ủ ướ ườ ự S nóng lên hay l nh đi d th ng c a n ể c bi n, th ng kéo theo s thay

ế ố ề ệ ớ ổ ủ đ i c a nhi u y u t ả liên quan khác x y ra trên vùng nhi t đ i TBD nên các tr ị

ủ ể ặ ạ ố s nhi ệ ộ ặ ướ t đ m t n ẩ c bi n (SST) ho c chu n sai c a nó (SSTA) t i các vùng

ườ ượ ủ ế ủ ư ữ ệ ượ ặ NINO th ng đ ư c dùng nh nh ng đ c tr ng ch y u c a hi n t ng ENSO.

ị ườ ể ượ ọ ̉ D th ng nhi ệ ộ ặ ướ t đ m t n c bi n (SSTA) hay còn đ c g i là chuân sai

ề ặ ỉ ố ụ ể ả ệ nhi ệ ộ ặ ướ t đ m t n c bi n b m t. Ch s ENSO áp d ng trên c Vi t Nam và toàn

ế ớ ườ ượ ử ụ th gi i th ng đ ủ c s d ng SSTA c a các vùng NINO.

ỳ ữ ể Trong các chu k ENSO, nhi ệ ộ ặ ướ t đ m t n c bi n gi a Đông và Tây TBD

ườ ẽ ặ ế ổ ể ạ xích đ o th ạ ng bi n đ i m nh m , đ c bi ệ ở t vùng bi n phía Đông. Trong các

ờ ỳ ở ạ ườ th i k El Nino, SSTA vùng phía đông xích đ o TBD th ơ ng cao h n th i k ờ ỳ

La Nina.

́ ̀ ́ ̣ ươ ̉ ̉ ̣ Chi sô ENSO vê di th ̀ ̣ ươ ng măt n ́ ́ ơ ự c biên SSTA khu v c xich đao TBD v i

́ ́ ́ ̀ ́ ự ̣ ̣ ̉ ̣ ̀ cac phân vung NINO, th

̃ ̃ ́ ́ ́ ư ̣ ̉ ̣ ̀ ươ ng la khu v c co biên đông manh nhât khi xay ra hiên ́ ơ ng ENSO. Tuy nhiên môi quôc gia lai co nh ng chi tiêu xac đinh ENSO v i ượ t

̃ ̀ ́ ̀ ̀ ư ượ ở ̉ ̣ nh ng vung NINO khac nhau (Bang phân vung NINO đ ̀ c trinh bay muc 1.1.4

́ phia sau).

́ ́ ̉ c) Chi sô ENSO đa biên MEI (Multivariable ENSO Index)

́ ́ ́ ̃ ̣ ượ ự ươ ̣ ươ ̉ ̉ ̉ ư ng tac gi a đai d

Hiên t ́ ̀ ́ ng – khi quyên, biêu ̀ ̀ ̀ ượ ư ̣ ̣ ̉ ng ENSO phan anh s t ́ hiên qua cac đăc tr ng khi t ng va hai văn khac nhau, không hoan toan trung pha

́ ́ ̀ ̀ ượ ư ợ ̣ ̉ ̉ ̉ ̣ ̉ ́ ́ ơ v i nhau. Môt chi sô tông h p bao gôm ca cac đăc tr ng khi t

́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̉ ̣ ̃ ng va hai văn đa ̀ c đê xuât, đo la chi sô ENSO đa biên (Multivariable ENSO Index) goi tăt la ượ đ

MEI.

́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ́ ́ ơ ̉ ̣ ̉ ̃ Chi sô MEI bao gôm 5 yêu tô v i 6 biên sô la khi ap măt biên, gio (vi h ́ ươ ng,

́ ̀ ̣ ươ ượ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ̉ ́ ươ ng), nhiêt đô măt n ́ c biên, nhiêt đô không khi va tông l ng mây. MEI

kinh h ́ ̀ ̀ ́ ́ ư ư ̉ ̣ ̉ ̣ ̉ ̉ co thê coi la trung binh gia trong cua cac đăc tr ng chu yêu cua ENSO t ̃ ́ ̀ 6 biên đa

́ ̣ ươ ươ ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ ́ nêu. Cac gia tri d ng (đô lêch chuân d ư ng) cua MEI đăc tr ng cho pha ENSO

́ ́ ́ ̀ ư ̣ ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ nong (El Nino), con cac gia tri âm (đô lêch chuân âm) cua MEI đăc tr ng cho pha

̣ ENSO lanh (La Nina) [23].

̃ ́ ̣ ượ ầ ̀ ơ ̉ 1.1.5 Diên biên cua hiên t ng ENSO trong th i gian g n đây .

̀ ́ ̃ ư ư ượ ữ ặ ớ ̉ T nh ng chi sô ENSO đ

ờ ỳ ọ ị ̣ ̣ ự c chon l a và v i nh ng tiêu chí đ t ra, các nhà khoa h c đã xác đ nh th i k El Nino và La Nina trong 50 năm qua. Các đinh nghiã

̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ơ ́ ơ ̀ ơ ̉ ̉ khac nhau co thê cho cac kêt qua không trung kh p vê th i gian băt đâu, th i gian

́ ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ư ́ ơ ̉ ̣ kêt thuc cua cac ky ENSO, nh ng noi chung khac biêt la không l n lăm.

̀ ́ ự ̣ ươ ự ̣ ̉ ̣ ̣ ̉

D a vao sô liêu chuân sai nhiêt đô măt n ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ơ ư ̉ ̣ tinh theo chuân khi hâu 19611990, cac th i ky El Nino/La Nina t

̃ ̃ ́ ́ ́ ̀ ́ ư ư ư ̣ ̣ ượ đ ̀ c Nguyên Đ c Ng xac đinh trong [10]. Theo cac xac đinh nay thi t

́ c biên SSTA khu v c NINO 3 ̀ 1950 đên 2000 ́ ̀ 1951 đên ̀ ́ ́ ̃ ́ ̀ ợ ợ ợ ợ 2000 đa co 14 đ t El Nino va 10 đ t La Nina, trong đo co 8 đ t El Nino va 6 đ t

0C.

́ ́ ́ ơ ự ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ La Nina co c ̀ ươ ng đô manh v i gia tri tuyêt đôi SSTA c c đai ≥ 1.5

ố ệ ử ụ ự ễ ệ ọ Nguy n Tr ng Hi u (2014) [6], s d ng s li u SSTA khu v c Nino 3.4 đ ể

ợ ợ ộ ỗ ị ấ xác đ nh các đ t ENSO theo tiêu chí sau: Đ t El Nino là m t chu i ít nh t 6

ị ố ụ ượ ủ ự tháng liên t c, tr s trung bình tr t 3 tháng c a SSTA trên khu v c NINO 3.4

ướ ị ố ụ ấ ợ ộ ỗ không d i 0,5°C. Đ t La Nina là m t chu i ít nh t 6 tháng liên t c tr s trung

ượ ị ố ủ ự ớ bình tr ệ ố t 3 tháng c a SSTA trên khu v c NINO 3.4 âm v i tr s tuy t đ i

ướ ợ ượ ạ ờ không d i 0,5°C. Các đ t ENSO đ c phân làm 2 lo i: ENSO dài, khi th i gian

ồ ạ ừ ắ ặ ằ ơ ờ ồ ạ ớ t n t i l n h n ho c b ng 12 tháng và ENSO ng n khi th i gian t n t i t 611

tháng.

Trên trang http://www.cpc.ncep.noaa.gov/products/analysis_monitoring/ cuả

́ ́ ́ ́ ự ượ ̣ ̣ ̣ trung tâm d bao Khi Hâu (CPC), xac đinh ENSO theo sô liêu tr

̀ ̀ ́ ở ự ươ ́ ơ ̣ ̣ ́ ̉ t 3 thang cua 0C va cân đat liên tuc 5 thang tr lên.

0C, v i ENSO manh la +/1.5

0C.

SSTA khu v c NINO 3.4 v i ng ̀ ̀ ̀ ́ ơ ̃ ng +/ 0.5 ́ ơ ̣ Ng

̃ ươ ng v i ENSO trung binh la +/ 1 ̀ ́ ́ ́ ̀ ̃ ́ ư ̣ ̣ ̣ Viên Nghiên c u Quôc tê vê Khi hâu va Xa hôi (International Research

Institute for Climate and Society, IRI, http://www.iri.columbia.edu/climate/ENSO/)

́ ́ ́ ượ ự ̣ ̣ ̉ ự xac đinh ENSO d a trên sô liêu tr ́ ơ t 5 thang cua SSTA khu v c NINO 3.4 v i

0C va phai co it nhât 6 thang liên tiêp đat va v ̀

́ ́ ̀ ́ ́ ́ ̃ươ ượ ̉ ̣ ng ng +/ 0.4 t ng ̃ ̀ ươ ng nay.

̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ơ ượ ̀ ơ ̀ ơ ̣ ̉ ́ Con c quan khi t ng Nhât Ban, th i ky ENSO la th i ky co trung binh

0N 40S, 1500W 900W) co ng

́ ́ ượ ự ̉ tr t 5 thang cua SSTA khu v c (4 ̃ ́ ơ ơ ươ ng l n h n

0C (t

́ ̀ ươ ̉ ơ ́ ơ ư ̣ ̣ ̀ hoăc băng 0.5 ̀ ng ng v i El Nino) va nho h n hoăc băng 0.5 ngươ

̀ ́ ́ ́ ́ ơ ́ ́ ư ng v i La Nina) keo dai it nhât 6 thang.

̀ ́ ̀ ̉ ̉ ̣ Trên trang www.dmc.gov.vn cua Trung tâm phong tranh va giam nhe thiên tai

́ ̀ ́ ư ễ ế ế ậ ị co bai viêt “Di n bi n EL NINO và nh n đ nh xu th mùa m a, bão, lũ năm

ủ ậ ỳ ự 2015”.Theo tiêu chí đánh giá c a Trung tâm d báo khí h u Hoa K , El Nino đã

́ ắ ầ ứ ơ ượ ằ chính th c b t đ u. Ng ượ ạ c l i, c quan khí t ng Úc cho r ng đên các tháng

ữ ́ ơ ưỡ ơ ượ ậ ̣ gi a năm 2015 m i đat ng ng El Nino. C quan khí t ả ng Nh t B n cũng cho

ệ ẽ ể ạ ẫ ằ r ng ENSO hi n v n đang tr ng thái trung tính, s chuy n sang El Nino vào các

ả ̉ ế ế ố tháng mùa hè và k t thúc vào các tháng cu i đông 2015.Theo k t qu tông h p d ợ ự

ừ ứ ề ố ộ báo t ự ủ các mô hình th ng kê và đ ng l c c a nhi u Trung tâm nghiên c u Khí

́ ́ ế ớ ả ậ ớ h u l n trên th gi ̀ i thì kh năng El Nino keo dai đên mùa hè năm 2015 là 70%

ự ẩ và mùa thu đông năm 2015 là 60%. D báo chu n sai nhi ệ ộ ặ ướ t đ m t n ể c bi n

̃ ự ạ ầ ạ ạ t ấ i khu v c trung tâm xích đ o TBD (NINO3.4) đang tăng d n và se đ t cao nh t

0C vào n a cu i năm 2015, trong đó nhóm mô hình đ ng l c cho

ả ử ự ố ộ kho ng 1,01,2

ả ự ườ ộ ạ ơ ố ế k t qu d báo El Nino c ng đ m nh h n nhóm mô hình th ng kê. Tuy còn

ệ ề ộ ủ ự ư ậ khác bi t trong các đánh giá v đ tin c y c a d báo nh ng các Trung tâm

̃ ệ ượ ứ ề ậ ậ ị ở ừ nghiên c u khí h u đ u nh n đ nh hi n t ng El Nino đa kh i phát t ́ cuôi năm

̀ ̃ ́ ́ ́ ̀ ́ ̀ ư ̣ ̣ ̀ 2014 va se chinh th c xuât hiên vao cac tháng đâu mùa hè 2015. Măc du đ ượ ự c d

́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ườ ộ ̣ ̉ bao la môt El Nino có c ́ ư ng đ yêu đên trung binh nh ng co thê keo dai đên cuôi

năm 2015.

ậ ớ ượ ề ớ ữ ệ Khi so sánh các d li u m i thu th p đ c v El Nino 2015 v i El Nino

ế ế ầ ấ ộ ợ 1997 1998 (m t trong 3 đ t hoành hành hi m hoi g n đây nh t khi n nhi ệ ộ t đ

0C, ngoài giai đo n 19821983 và 19721973), các nhà

ỷ ụ ạ ướ n c TBD tăng k l c 3.5

ệ ự ố ữ ứ ế ạ nghiên c u đã phát hi n s gi ng nhau đ n kinh ng c gi a chúng.

ắ ộ ệ ự ự ổ ề ́ ư 1.2. T ng quan v khu v c nghiên c u – khu v c B c B Vi t Nam

ị ị ự ắ ộ 1.2.1 V trí đ a lý khu v c B c B .

ộ ệ ự ủ ắ ị ị Hình 1.14. V trí đ a lý c a khu v c B c B Vi t Nam

ộ ằ ở ắ ự ổ ệ ắ B c B n m ắ vùng c c B c lãnh th Vi t Nam, có phía b c giáp Trung

ể ự Qu cố , phía tây giáp Lào và phía đông giáp bi n Đông ắ (Hình 1.14). Khu v c b t

o23’ B c đ n 8 ắ

o27’ B c. Chi u dài là 1.650 ề

ế ắ ầ ừ đ u t ộ vĩ đ 23 ề km. Chi u ngang

ấ ộ Đông Tây là 500 km, r ng nh t so v i ớ Trung Bộ và Nam Bộ.

ờ ể ụ ị ề ằ ắ ộ ồ ồ ị ồ Đ a hình B c B bao g m đ i núi, đ ng b ng, b bi n và th m l c đ a. Có

ấ ướ ắ ượ ể ệ ầ ề ặ b m t th p d n, xuôi theo h ng Tây B c Đông Nam, đ c th hi n thông

ướ ả ủ ớ qua h ng ch y c a các dòng sông l n.

ắ ộ ệ ắ ắ B c B Vi t Nam chia làm 3 vùng: Vùng Tây B c, vùng Đông B c, vùng

ắ ằ ộ ồ đ ng b ng B c B (Hình 1.15).

ộ ệ ự ắ ả ồ t Nam. ỉ Hình 1.15. B n đ các t nh khu v c B c B Vi

ự ồ ằ ở ư ệ ộ ớ ằ Khu v c đ ng b ng r ng l n n m l u v c ự sông H ngồ , có di n tích 14,8

ạ ằ ồ ỉ ệ ngàn km2. Đ ng b ng d ng hình tam giác, đ nh là Thành ph ố Vi t Trì ạ và c nh đáy

ườ ờ ể ằ ồ ớ ệ là đ ng b bi n phía đông. Đây là đ ng b ng châu th

ử ằ ồ ệ (sau Đ ng b ng sông C u Long di n tích 15.000

ằ ề ặ ồ ồ ắ ầ ớ ằ ẳ ứ ổ l n th hai Vi t Nam km2) do sông H ngồ và sông Thái ộ ị Bình b i đ p. Ph n l n b m t đ ng b ng có đ a hình khá b ng ph ng, có đ

ừ ự ướ ớ cao t 0,4 12m so v i m c n ể c bi n.

ề ề ằ ắ ề ớ ồ V phía tây và tây b c, li n k v i đ ng b ng sông H ng là khu v c ự Trung

ề ệ ở ồ ị du và mi n núi ả có di n tích kho ng 102,9 ngàn km đây bao g m các ồ 2. Đ a hình

ể ấ ở ừ ớ ơ ế ắ dãy núi cao và r t hi m tr , kéo dài t biên gi i phía b c (n i ti p giáp v i ớ Trung

ớ ỉ Qu cố ) t i phía tây t nh Thanh Hoá.

ầ ớ ồ ằ ự ề ấ ắ ờ ể V phía khu v c đông b c ph n l n là núi th p và đ i n m ven b bi n

ượ ọ ở ả ớ ắ ả ầ ậ Đông, đ c bao b c b i các đ o và qu n đ o l n nh . ị ỏ Ở V nh B c B ộ t p trung

ự ể ả ằ ầ ầ ồ qu n th bao g m g n 3.000 hòn đ o n m trong các khu v c bi n ể V nh Hị ạ

ử ạ Long, Bái T Long , Cát H iả , Cát Bà, B ch Long Vĩ .

ự ắ ộ ể ậ ặ 1.2.2 Đ c đi m khí h u khu v c B c B

ắ ộ ẩ ậ ố B c B quanh năm có nhi ệ ộ ươ t đ t ị ả ề ng đ i cao và m, n n khí h u ch u nh

ậ ụ ị ể ấ ưở h ng t ừ ụ ị Trung Hoa chuy n qua và mang tính ch t khí h u l c đ a. Trong l c đ a

ả ạ ự ầ ộ ưở khi m t ph n khu v c Duyên h i l ị ả i ch u nh h ấ ng tính ch t khí h u ậ ậ c n nhi ệ t

ẩ ừ ấ ề đ i mớ ấ và gió mùa m t đ t li n.

ệ ớ ớ Toàn vùng có khí h uậ nhi t đ i gió mùa ẩ m quanh năm v i 2 mùa rõ

ị ả ưở ủ ắ r tệ mùa đông và mùa hè. Hàng năm ch u nh h ng c a gió mùa Đông B c và

ệ ộ ầ ừ ắ ố gió mùa Đông Nam. Nhi t đ trung bình năm tăng d n t phía b c xu ng phía

ự ồ ủ ư ặ ằ ắ ậ ộ nam và có khí h u giao hoà, là đ c tr ng c a khu v c đ ng b ng B c B và ven

bi n. ể

ờ ế ư ớ ổ Th i ti t mùa hè t ẩ ừ 4 đ nế 10 nóng m và m a cho t i khi gió mùa n i lên.

ờ ạ ư ệ ộ Mùa đông từ tháng 11 t tr i l nh, khô, có m a phùn. Nhi t đ trung

ả ư ừ ế ượ bình hàng năm kho ng 25 ng m a trung bình t 1700 đ n 2400mm. Vào

ệ ộ ấ ố ờ ́ iớ thang 4 0C, l ấ mùa đông nhi t đ xu ng th p nh t trong các tháng 12 và tháng 1. Th i gian này

ở ự ề ắ khu v c mi n núi phía b c (nh ư Sa Pa, Tam Đ oả , Hoàng Liên S nơ ) có lúc nhi tệ

ố ệ ể ấ ộ đ còn lúc xu ng d ướ 0C, xu t hi n băng giá và có th có tuy t r i. ế ơ i 0

ắ ậ ộ ườ ả ứ ề ộ ị Khí h u vùng B c B cũng th ấ ủ ng ph i h ng ch u nhi u tác đ ng x u c a

ờ ế ừ ế ấ ơ ệ ớ th i ti t, trung bình hàng năm có t 6 đ n 10 c n bão và áp th p nhi t đ i gây ra

ụ ự ế ủ ả ạ ủ ế ọ ườ lũ l ạ t, đe d a tr c ti p đ n tính m ng và c a c i sinh ho t c a ng i dân.

́ ́ ́ ̀ ́ ắ ư ̣ ̣ ̣ ̉ Vung khi hâu B1 co đô cao đia ly phô biên t

Vùng Tây B c (B1): ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ 100 đên ́ ượ ̣ ̣ ̉ ̣ ̉

̀ ̀ 800m. Vung khi hâu B1 thuôc vung nui thâp cua Tây Băc Bô va đ ̀ ́ ̀ ́ ́ ̃ ơ ở ̉ ̣ c che chăn anh ́ ̀ ng cua gio mua Đông Băc b i day Hoang Liên S n nên vung khi hâu B1 âm ưở h

̀ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̣ ở ư ở ́ ơ ́ ơ đây s m h n cac vung, it

̃ ́ ưở ̣ ̉ ̉ ơ h n vung đông băng Băc Bô phia nam, mua m a ̀ ̀ ̀ ng cua bao, mua he nong nhiêu. chiu anh h

2, sô gi ́

̀ ́ ̀ ́ ́ ư ̣ ̉ ̣ ̉ ̀ ơ năng la 1800

̀ ̀ B c xa tông công năm phô biên la 120 135 Kcal/cm ̀ ́ ơ ổ ̣ 2000 gi ̀ ơ , nhiêu h n đông băng Băc Bô. Nhi

ả ệ ộ ế kho ng 18 20 ế ộ t đ trung bình năm ph bi n 0C, nhi

̉ ơ ̣ ư ́ ơ ả ̣ ̉ ̣

ệ 0C, tháng nóng nh t lên đ n 26 27 ấ 0C. Biên đô năm cua nhiêt đô t kho ng 38 40 ̀ ́ ̀ 9 11 ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ự ̣ ̣ ̣

ệ ố ấ t đ cao nh t tuy t đ i 0C nho h n so v i cac vung ̀ ́ ́ ơ thuôc miên khi hâu phia băc la vung c c tây Băc Bô. Gio mua Tây Nam đên s m ̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ượ ̣ ̣ ̀ ơ h n cac vung khi hâu Đông Băc va đông băng Băc Bô la 01 thang. L

̀ ̀ ở ơ ở

̀ năm trung binh la 1400 mm ̀ ̀ ́ ́ ̀ S n La va 1800 mm ́ ́ ́ ̀ ư ượ ̣ vao thang 6, 7, 8; it m a va co khi năng han vao thang 12, 1, 2. L ư ng m a ́ ư Lai Châu. M a nhiêu nhât ̀ ư ng m a ngay

́ ̀ ́ ư ượ ơ ̣ ̉ ̉ ́ ơ l n nhât la 200 – 500 m, đô âm t

́ ́ ̀ ng bôc h i năm khoang 800 – ́ ́ ự ư ̣ ̣ ̣ 1000 mm. Tôc đô gio trung binh năm t ̀ 82 – 85%. L ̀ 0,8 – 1,5 m/s. Tôc đô gio c c đai không

ượ v ́ t qua 35 m/s.

́ ́ ̀ ́ ́ ắ ư ̣ ̣ ̣ ̉

Vùng Đông B c (B2): ̀ Vung khi hâu B2 co đô cao đia ly phô biên t ̃ ́ ́ ̀ ́ ưở ́ ơ ̣ ̉ ̣ ̉

m. Vung B2 chiu anh h ́ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ươ ̣ ̣ ̣ ̣ ̀ 50 – 500 ́ ́ ơ ng manh nhât cua gio mua Đông Băc v i bao so v i cac ́ ng muôi, vung khi hâu thuôc Băc Bô. Mua đông nhiêu mây lanh, co năm nhiêu s

́ ̀ ̀ ư ̀ cuôi mua đông nhiêu m a phun.

2, sô gi ́

̀ ́ ́ ư ư ̣ ̉ ̣ B c xa tông công năm la 105 – 130 Kcal/cm

́ ̀ ́ ́ ́ ̀ 1400 đên ́ơ ́ ̣ ̣ i 26

ệ ố ấ ̀ ơ năng năm t 0C, thang nong nhât t ạ ệ ộ t đ cao nh t tuy t đ i 38 40

0C. Nhi i 2́

́ ́ ệ ố ơ ̣ ̣ ấ t đ th p nh t tuy t đ i t

́ ̀ ̀ ơ 1800 gi . Nhiêt đô không khi trung binh năm 18 23 280C, nhi ệ ộ 12 160C. Nhi ́ươ ệ ộ ủ ộ ệ ộ ấ 0C .Biên đ năm c a nhi t đ 12 14 ̀ binh d

̀ ́ ̀ ́ ươ ư ư ư ự ̣ ̣ i 20 ́ tai B2 co 3 ngay s ng muôi. Mua m a t ́ ̀ thang 5 t ấ t đ trung bình tháng l nh nh t 0C, co 3 đên 4 thang nhiêt đô trung ́ 0C. Tinh trung binh trong năm ́ ̀ ơ i thang 9, m a c c đai vao

́ ́ ̃ ̀ ́ ̣ ơ ợ ượ ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ ̣ thang 8 do hoat đông kêt h p cua bao va dai hôi tu nhiêt đ i. L ư ng m a trung

̀ ̀ ̀ ượ ́ ơ ư ư ́ ng m a ngay l n nhât la 150 – 500 m. Trong binh năm t

̀ 1500 – 2000 mm. L ̀ ̀ ́ ́ ̀ ư ượ ơ ̣ ̉ năm co 10 – 40 ngay m a phun. L

́ ̀ ́ ư ̣ ̣ ̣ ươ t

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̣ ̣ ́ ng đôi 82 – 88%. Tôc đô trung binh năm t ́ ́ ơ t i 30 – 40 m/s. Mua đông thinh hanh gio mua đông băc, mua he thinh hanh gio ng bôc h i năm la 600 – 1000 mm. Đô âm ́ ́ ̀ 1,0 – 1,5 m/s. Tôc đô gio manh nhât ́ ̀

̀ đông va đông nam.

̀ ́ ̀ ́ ồ ắ ằ ộ ́ ơ ̣ ̉ ̣

̀ ́ ̀ ̀ ́ ưở ̣ ̉ ̣ ̉ ̉ đia ly phô biên d

Vùng Đ ng b ng B c B (B3): ́ ́ ươ i 50 m. Vung B3 chiu anh h ̀ ́ ́ ́ ̀ ̀ ở ư ́ ơ ơ ̣ ̣ ̣ Vung khi hâu B3 bao gôm cac tinh v i đô cao ̃ ́ ng cua gio mua Đông Băc va bao ̀ m c đô it h n so v i vung khi hâu B2. Mua đông lanh, nhiêu mây, nhiêu ư nh ng

́ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ́ ư ́ ư ươ ́ m a phùn, co năm co s ̣

2. Sô gi

́ ́ ́ ng muôi. Mua he nong nhât la vao đâu thang 6, b c xa ̀ ̉ ̣ ̣

́ tông công 105 – 130 Kcal/cm ̀ ̀ ́ ́ ̣ ̣

́ ̀ ́ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣

0C. Mua m a t ̀ ̀

́ ̀ ́ ̀ ́ ư ư ̣ ̣ ̣

0C, nhiêt đô thâp nhât tuyêt đôi la 2 5 la 15 – 16,5 ́ thang 10 v i l

́ ́ ̀ ơ ượ ư ự ượ ư ư ̣ ng m a trung binh năm t

̀ ̀ ơ ̣ ơ . Nhiêt đô năng năm la 1400 – 1700 gi 0C, trong đo nhiêt đô thang nong nhât la 28 ́ ́ ̀ không khi trung binh năm la 23 – 24 0C. Nhiêt đô trung binh thang lanh nhât 290C. Nhiêt đô cao nhât tuyêt đôi la 38 41 ́ ̀ ́ ̀ ́ thang 4 đên ̀ 1400 ̀ ̀ ́ ̀ ́ ng m a c c đai vao thang 8. L ́ ơ ượ ượ ư ơ ng bôc h i trung binh

ng m a ngay l n nhât la 300 – 500m. L ́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ơ ư ̣ ̣ – 1800 mm, l ́ ̀ 1,5 đên 2,0 m/s. Tôc đô gio l n nhât la 30 – 40 m/s. Mua đông thinh hanh

năm t ́ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ̣ gio đông băc va mua he thinh hanh gio đông, đông nam.

ứ 1.3 Tình hình nghiên c u trong và ngoài n ướ c

ứ ướ 1.3.1 Nghiên c u trong n c

̀ ̀ ́ ́ ́ ̃ ́ ư ưở ̣ ̉ ̉ ̉ ̣ a) Tai liêu nghiên c u vê anh h ́ ng cua ENSO đên cac yêu tô âm, bao, han,

̀ ̣ nhiêt, gio mua…́

ả ế ế ứ ứ ủ ầ ộ Tác gi ộ ố ặ Tr n Quang Đ c nghiên c u “Xu th bi n đ ng c a m t s đ c

ố ớ ư ư ế ế ậ ộ ộ ạ tr ng ENSO” [3] đ a ra k t lu n ENSO có bi n đ ng rõ ràng đ i v i m t lo t

ư ầ ặ ấ ờ ợ ườ ữ ộ các đ c tr ng: t n su t các đ t, th i gian kéo dài, c ớ ng đ ,…V i nh ng tính

́ ộ ố ặ ư ạ ầ ớ ̉ ư toán ban đ u v i m t s đ c tr ng ENSO trong giai đo n 19502010 tac gia đ a

ậ ố ế ra 1 s k t lu n:

ế ế ợ ợ ơ Xu th các đ t El Nino càng ngày càng dài h n. Xu th kéo dài các đ t La

ế ả ứ ệ ậ ậ ả ớ Nina gi m v i m c ch m, tuy nhiên xu th gi m ch m này không rõ r t.

ư ệ ế ấ ậ ậ ị ả Tuy không th t rõ r t, nh ng nh n xét đ nh tính cho th y xu th kho ng

ữ ữ ế ả ợ ợ cách gi a các đ t ENSO tăng. Xu th kho ng cách gi a các đ t ENSO tăng cùng

ế ộ ế ộ ậ ợ ị ợ ớ v i nh n đ nh xu th đ dài các đ t El Nino tăng nhanh và xu th đ dài các đ t

ể ấ ằ ệ ượ ệ ả La Nina tăng, gi m không rõ r t có th th y r ng hi n t ng ENSO càng ngày

càng ít h n. ơ

ế ườ ạ ơ ả ộ El Nino càng ngày càng m nh h n. Xu th c ng đ La Nina gi m. Xu

ế ườ ứ ộ ươ ạ ộ ớ ố th c ng đ El Nino m nh tăng, và v i m c đ t ng đ i nhanh. Xu th c ế ườ ng

ộ ươ ứ ạ ớ ậ ố ả ộ đ La Nina m nh gi m, và v i m c đ t ng đ i ch m. Tuy nhiên đ i v i c ố ớ ả

ườ ợ ườ ế ả ạ ộ ợ hai tr ng h p c ư ng đ các đ t La Nina nói chung và m nh xu th gi m ch a

ườ ệ ạ ậ ộ ợ ộ ớ ơ th t rõ r t. C ng đ các đ t El Nino m nh dao đ ng l n h n La Nina.

ữ ễ ề ằ ợ

Hoàng Minh Hi n, Nguy n H u Ninh (1990) cho r ng trong các đ t El ́ ̀ ầ ố ươ ự ể ắ ả Nino t n s bão trên khu v c Tây B c Thai Binh D ng và Bi n Đông gi m đi,

ạ ợ trái l i trong các đ t La Nina, tăng lên [4].

ủ ế ậ ổ ộ ứ Năm 2010, trong báo cáo: “Nghiên c u tác đ ng c a bi n đ i khí h u toàn

ế ố ế ệ ượ ự ậ ở ệ ả ầ c u đ n các y u t và hi n t ng khí h u c c đoan Vi t Nam, kh năng d ự

ả ế ượ ứ ướ ự ủ ủ báo và gi i pháp chi n l c ng phó” d i s ch trì c a Phan Văn Tân có đ ề

ạ ộ ủ ế ể ặ ở ể ầ ờ ệ ậ c p đ n đ c đi m ho t đ ng c a bão vùng bi n g n b Vi t Nam th i k ờ ỳ

ố ượ ở ể ầ ờ ̃ư 19612009. Trong nh ng năm La Nina, s l ng bão vùng bi n g n b Vi ệ t

ườ ữ ữ ề ơ ị Nam th ng nhi u h n trong nh ng năm El Nino. Nh ng năm El Nino v trí hình

ướ ệ ở ể ấ ị ể thành bão có xu h ng d ch chuy n sang phía Đông, bão xu t hi n Bi n Đông

ườ ướ ả ưở và Tây TBD th ng có xu h ắ ng đi lên phía B c do đó ít nh h ế ng đ n Vi ệ t

ữ ở ể ườ Nam và trong nh ng năm La Nina thì bão Bi n Đông và Tây TBD th ng có xu

ướ ậ ắ ườ ệ ướ h ng đi theo h ng Tây và Tây Tây B c do v y th ng Vi ị ả t Nam ch u nh

ề ơ ưở h ng nhi u h n [16].

ữ ậ ằ TS. Bùi Minh Tăng cũng có nh n xét r ng trung bình nh ng năm La Nina có

́ ́ ́ ̣ ơ ả ơ ưở ệ ơ 8,3 c n bão và ap thâp nhiêt đ i nh h ế ng đ n Vi ệ ề t Nam, nhi u h n rõ r t

ữ ề ả ơ ơ nh ng năm El Nino (5,3 c n) và trung bình nhi u năm (kho ng 7 c n). Mùa bão

ữ ớ ơ ộ ơ ườ ữ nh ng năm El Nino s m h n và nh ng năm La Nina mu n h n bình th ng [15].

ứ ữ ứ ễ ề ậ Nguy n Đ c Ng trong công trình nghiên c u v ENSO (2002) nh n xét

ố ơ ề ệ ơ ườ ả ằ r ng trong đi u ki n El Nino s c n bão ít h n bình th ng kho ng 27%, ng ượ c

ề ệ ề ố ơ ườ ả ạ l i, trong đi u ki n La Nina s bão nhi u h n bình th ng kho ng 28%. Trong

ỹ ạ ủ ề ệ ể ệ ề ề ộ ơ đi u ki n La Nina, qu đ o chuy n đ ng c a bão l ch v phía Nam nhi u h n

ề ố ơ và mùa bão kéo dài h n v cu i năm [8].

ố ượ ữ ễ ằ ̣ Nguy n Doãn Toàn cho r ng vào nh ng năm El Nino, s l ́ ng xoay thuân

́ ̣ ơ ổ ộ ả ưở ự ế ệ nhiêt đ i đ b và nh h ế ng tr c ti p đ n Vi ơ t Nam trung bình là 4,5 c n,

́ ữ ể ả ẳ ả ớ ơ ơ ơ gi m đáng k so v i trung bình (kho ng 6 c n) và ít h n h n so v i nh ng năm

ơ ả La Nina (kho ng 8 c n) [24].

ụ ứ ễ ọ ộ ệ ữ Nguy n Ng c Th y và các c ng tác viên (1997) nghiên c u quan h gi a

ườ ể ể ệ ENSO và tr ng nhi ệ ộ ặ ướ t đ m t n c bi n trên vùng bi n Vi t Nam và Curoxio và

ằ ự ế ổ ượ ữ ườ ể c pha gi a tr ng nhi ệ ộ ướ t đ n ự c bi n khu v c

cho r ng có s bi n đ i ng ̀ ́ ờ ể ươ ỹ Đông Thai Binh D ng và b bi n Nam M [22].

ứ ữ ễ ệ ớ ứ Nguy n Đ c Ng (2002) đã nghiên c u quan h ENSO v i gió mùa châu Á,

ổ ủ ơ ở ế ườ ệ ộ ộ ế ị trên c s phân tích bi n đ i c a các tr ng nhi ị t đ , đ cao đ a th v và gió

ự ậ ố ư ầ ệ ớ ạ ợ trong t ng đ i l u khu v c c n nhi t đ i và xích đ o Nam Á trong các đ t ENSO

ể ả ư ế ậ ậ ợ tiêu bi u. Tác gi đã đ a ra k t lu n là trong các đ t El Nino, áp cao c n nhi ệ t

ở ộ ề ệ ề ạ ạ ớ đ i TBD m nh lên, m r ng v phía xích đ o, tâm áp cao l ch v phía Tây so

ạ ớ ộ ơ ớ ị v i v trí trung bình, đ i gió Tây vĩ đ trung bình m nh h n bình th ườ Ở ng. vùng

ị ườ ạ ở ầ ấ ầ ố ậ xích đ o Tây TBD có d th ng gió Tây ố ư t ng th p t ng đ i l u, đ i l p v i d ớ ị

ườ ở ộ ươ Ấ th ng gió Đông phía Tây Sumatra (Indonexia) và đông n Đ D ng nên đây

ế ở ầ ộ ụ ữ ấ là vùng khu ch tán t ng th p, trong khi trên cao vùng này có h i t gi a gió

ị ườ ở ở ố ư ở ế Đông d th ng phía Đông và gió Tây phía Tây, đ i l u đây y u đi. Trong

ề ệ ễ ươ ứ ớ đi u ki n La Nina, tình hình di n ra ng ượ ạ c l i. T ố ư ng ng v i các vùng đ i l u

ườ ế ầ ượ ố ư ạ ẩ tăng c ng và đ i l u h n ch l n l ẩ t là các trung tâm chu n sai âm và chu n

ươ ủ ứ ạ ề ượ ể ệ sai d ng c a b c x sóng dài (OLR). Đi u này cũng đ ự c th hi n trên khu v c

ể ầ ả ườ Bi n Đông và qu n đ o Tr ng Sa [9].

̀ ́ ̀ ̀ ưở ở ̉ ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ Vê anh h Viêt Nam,

ng cua ENSO t ̀ ̃ ́ ̃ ́ ̀ ơ i hoat đông cua gio mua mua he ́ ́ ̀ ̀ ́ ̃ ư ư ̣ GS.TSKH Nguyên Đ c Ng va cac công tac viên trong đê tai NCKH đa phân tich

́ ́ ̀ ́ ́ ́ ̣ ượ ơ ơ ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ ̀ môt cach kha đây đu vê c chê vât ly cua hiên t

́ ́ ̀ ̀ ́ ự ơ ưở ̣ ̉ ̉ ̣

hê thông gio mua trên khu v c va c chê anh h ́ ̀ ̉ ng ENSO, c chê hoat đông cua ́ ́ ́ ơ i hê thông gio ́ ng cua ENSO t ́ ́ ́ ư ợ ự ̣ ̣ ̉ ̣ mua. Thông qua môt sô đ t ENSO đăc tr ng, cac tac gia phân tich s biên đông

́ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̃ ́ ̃ ư ư ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ cua tr

̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ở ưở ư ̉ ̉ ̣ ̣ ̀ ươ ng khi ap, đô cao đia thê vi va nhiêt đô tâng đôi l u, dân đên nh ng thay ́ ư ơ i cac đăc tr ng khi hâu Viêt Nam. ng t

đôi trong hoan l u gio mua va anh h ̃ ́ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ́ ươ ́ ơ ư ̣ Đôi v i qua trinh t ́ ̣ ng tac xa gi a ENSO va gio mua Châu A, ap cao cân nhiêt

̀ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ươ ự ̣ ̉

́ ̀ ̃ ́ ̀ ́ ̉ ư ́ ơ ự ư ̣ ̉

́ ́ ̀ ́ ̀ ươ ự ̉ ̉ ̣ ́ ́ ươ ơ đ i Thai Binh D ng va vung ap thâp xich đao khu v c bê nong Thai Binh D ng ̀ ́ ́ đong vai tro quan trong. Nh ng phan ng cua cac khu v c nay đôi v i qua trinh ́ tiên triên cua ENSO trên khu v c xich đao trung tâm va Đông Thai Binh D ng co

́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̉ ơ ự ̣ ̉ ̣ ̣ ̀ ̀ tac đông điêu chinh hoat đông gio mua khu v c Châu A vê ca th i gian va c ̀ ươ ng

̣ đô [10].

ờ ế ứ ủ ề ế ộ Đ tài nghiên c u “Tác đ ng c a ENSO đ n th i ti ậ t, khí h u, môi tr ườ ng

ế ộ ở ệ ứ ữ ủ ễ ệ kinh t xã h i Vi t Nam” do GS.TSKH Nguy n Đ c Ng làm ch nhi m đã

ợ ờ ị ề ả ả xác đ nh các đ t El Nina và La Nina x y ra trong th i kì 19512000. V nh

ủ ố ệ ộ ề ưở h ế ng c a ENSO đ n phân b nhi t đ , đ tài nêu trên đã phân tích phân b ố

ủ ẩ ệ ộ ấ ệ ộ ấ ấ chu n sai tháng c a nhi t đ cao nh t, nhi t đ th p nh t trong các tháng El

ế ề ả ấ ệ ộ ợ Nino và các tháng La Nina. K t qu cho th y v nhi t đ trong các đ t El Nino,

ẩ ươ ơ ố ề ẩ ạ ố s tháng có chu n sai d ng nhi u h n s tháng có chu n sai âm; trái l i, trong

ầ ố ề ẩ ấ ợ ố ẩ các đ t La Nina s tháng có chu n sai âm nhi u g p 23 l n s tháng có chu n

ươ ụ ể ẫ ừ ừ ữ ậ ợ sai d ả ng. Tuy v y trong t ng đ t ENSO và t ng vùng c th v n có nh ng nh

ượ ớ ệ ấ ả ề ả ưở ưở h ng trái ng c v i h qu chung nêu trên. Đi u đó cho th y nh h ủ ng c a

ự ư ế ặ ị ệ ộ ở ướ ứ ạ ấ ENSO đ n đ c tr ng c c tr nhi t đ n c ta r t ph c t p [7].

ả ữ ớ ề Ả ứ ễ ưở ủ Tác gi Nguy n Đ c Ng v i đ tài năm 2005 “ nh h ế ng c a ENSO đ n

ệ ứ ệ ầ ấ ấ ị ự c c tr nhi ệ ộ ở t đ Vi ề ộ ệ t Nam” đã nghiên c u v đ l ch t n su t xu t hi n các

ệ ộ ề ệ ề ớ ị ự c c tr nhi ệ t đ đi u ki n có ENSO trong các mùa khác nhau so v i đi u ki n

ạ ượ ả Ả ế ưở ủ ế ủ không ENSO và đ t đ c k t qu : nh h ả ng c a ENSO ch y u là làm gi m

ự ấ ấ ị ườ ệ ầ t n su t xu t hi n các c c tr nhi ệ ộ ố t đ t ớ i cao so v i bình th ự ng, riêng khu v c

ệ ự ầ ấ ấ ằ ắ ộ ộ ị ệ ộ ồ đ ng b ng B c B và Nam B tăng t n su t xu t hi n c c tr nhi t đ vào mùa

ệ ấ ầ ấ đông. Vào mùa đông, La Nina làm tăng t n su t xu t hi n nhi ệ ộ ố t đ t ấ i th p còn

ạ ả ư ấ ặ ả ầ ấ ưở ệ El Nino làm gi m t n su t xu t hi n đ c tr ng này. Vào mùa h , nh h ủ ng c a

ệ ự ề ấ ả ầ ấ ị ấ ENSO đ u làm gi m t n su t xu t hi n c c tr nhi ệ ộ ố t đ t i th p [12].

ứ ả ứ ữ ễ ưở ự ủ ế Nguy n Đ c Ng (2007) nghiên c u nh h ng c a ENSO đ n các c c tr ị

ệ ộ ị ố ệ ệ ầ ấ ấ nhi t đ (Tx,Tm) thông qua vi c tính t n su t xu t hi n các tr s Tx, Tm trong

ậ ằ các năm El Nino, La Nina và không ENSO nh n xét r ng: nhi ệ ộ ố t đ t i cao trung

ố ề ệ ả ấ bình và t i th p trung bình trong đi u ki n El Nino, c trong mùa đông và mùa h ạ

ề ệ ơ ề đ u cao h n trong đi u ki n La Nina và không ENSO [13].

ứ ẩ ạ ệ ộ ở ệ Ph m Đ c Thi (1993) phân tích chu n sai nhi t đ mùa đông Vi t Nam

ậ ẩ ợ ệ ộ trong các đ t El Nino và La Nina và nh n xét chu n sai nhi t đ trung bình 6

ố tháng mùa đông (XI IV), 3 tháng chính đông (XII II) và 2 tháng cu i đông (III

ị ươ ữ ề ợ ợ IV) trong nh ng đ t El Nino đ u có giá tr d ng, ng ượ ạ c l ữ i, trong nh ng đ t La

ữ ề ậ ố ị Nina đ u có giá tr âm. Ngoài ra, s ngày rét đ m trong nh ng mùa đông El Nino

ữ ẳ ơ ít h n h n trong nh ng mùa đông La Nina [19].

ứ ạ ả ạ Theo Ph m Đ c Thi (1997, 1998), trong 11 năm h n xuân hè x y ra trên

ở ắ ộ ắ ế ộ ệ ộ di n r ng B c B , B c và Trung Trung B , thì 7 năm liên quan đ n El Nino và

ố ớ ạ ệ ộ ế ạ 3 năm liên quan đ n La Nina. Đ i v i h n hè thu, 5/6 năm h n di n r ng là

năm El Nino, 1/6 năm là La Niña [20, 21].

ấ ằ ờ ỳ ự ệ ễ ọ ộ Nguy n Tr ng Hi u và c ng s (2014) cho th y r ng, trong th i k 1960

ả ướ ạ ạ ầ ệ 2009, El Nino góp ph n gia tăng h n hán trên ph m vi c n ặ c đ c bi t là các

ậ ỷ ợ đ t ElNino trong 3 th p k 1971 – 1980, 1981 – 1990, 1991 2000 và ng ượ ạ i, c l

ể ặ ạ ầ ả ệ ợ La Nina góp ph n gi m thi u h n hán, đ c bi t là các đ t La 73 – 76, La 77 – 78

ố ớ ắ ậ ố ớ đ i v i các vùng khí h u phía B c và La 98 – 01, La 07 08 đ i v i các vùng khí

ố ớ ạ ệ ở ủ ấ ộ ề ậ h u phía Nam. Tác đ ng c a El Nino đ i v i h n hán r t rõ r t Mi n Nam và

ạ ở ừ ắ ủ ề ắ ộ ộ ờ khá m nh t ố Mi n B c, tr B c Trung B trong khi tác đ ng c a La Nina đ i

ữ ạ ữ ề ề ồ ớ ạ v i h n hán tuy khác nhau gi a các vùng song l ắ i khá đ ng đ u gi a Mi n B c

ề và Mi n Nam [6].

ớ ề ễ ế ọ ệ ữ Ti n sĩ Khoa h c Nguy n Duy Chính v i đ tài “ Đánh giá quan h gi a

ệ ượ ế ộ ệ ế ả hi n t ng ENSO và ch đ nhi ệ ẩ ở t m Vi ồ t Nam” qua k t qu phân tích h i

ổ ả ộ ố ố ợ ậ quy và phân tích ph tác gi rút ra m t s nh n xét chung: Đa s đ t El Nino cho

ẩ ươ ệ ộ ầ ế ề ẩ ợ chu n sai d ề ng v nhi t đ , h u h t các đ t La Nina cho chu n sai âm v nhi ệ t

ề ở ả ưở ủ ề ồ ộ đ khá đ ng đ u các vùng; nh h ng c a El Nino v nhi ệ ộ ở t đ ự khu v c phía

ế ễ ự ủ ế ắ ơ ỗ nam rõ h n khu v c phía b c. Xu th di n bi n c a các chu i nhi ệ ộở t đ các

ổ ệ ươ ế ủ ố ợ ớ vùng lãnh th Vi t Nam t ế ễ ng đ i phù h p v i xu th di n bi n c a SST và SOI

[2].

ứ ả ạ ưở ủ Ph m Vũ Anh (2001) nghiên c u nh h ế ng c a ENSO đ n front c c đ i ự ớ ở

ệ ầ ố ự ể ậ ằ ị Vi ư t Nam có nh n đ nh r ng t n s front không có s khác nhau đáng k , nh ng

ộ ủ ệ ệ ề ề ạ ơ ườ c ng đ c a Front trong đi u ki n El Nino m nh h n trong đi u ki n La Nina,

ặ ưỡ ụ ị ề ấ ơ m c dù l i áp cao l c đ a Châu Á trong mùa đông La Nina l n sâu h n v phía

ộ ấ ở vĩ đ th p Đông Nam Á [1].

̀ ̀ ́ ưở ượ ư ̣ ̉ ́ ư b) Tai liêu nghiên c u vê ENSO anh h ng đên l ng m a

ờ ế ứ ủ ế ề ộ Đ tài nghiên c u “Tác đ ng c a ENSO đ n th i ti ậ t, khí h u, môi tr ườ ng

ế ộ ở ệ ứ ữ ủ ễ ệ kinh t xã h i Vi t Nam” do GS.TSKH Nguy n Đ c Ng làm ch nhi m đã

ả ợ ị ̣ xác đ nh các đ t El Nina và La Nina x y ra trong giai đoan 19512000 theo th i k ờ ỳ

ụ ư ị ố ở ượ ủ ẩ liên t c t ̀ 6 tháng tr lên có tr s trung bình tr t 5 tháng c a chu n sai nhi ệ ộ t đ

ở ỏ ơ ặ ớ c bi n trung bình tháng ằ ơ vùng NINO 3 l n h n/nh h n ho c b ng

ề ả ưở ố ượ ủ ế ư ự ị ề ề ặ ướ ể b m t n 0,50C. V nh h ng c a ENSO đ n phân b l ng m a c c tr , đ tài đã phân

ượ ư ế ấ ả ớ tích l ấ ng m a ngày l n nh t trong các tháng El Nino/La Nina. K t qu cho th y

ệ ố ủ ế ừ ư ậ ợ ớ ượ v i l ng m a, hi u s ENSO ch y u là âm. Tuy v y trong t ng đ t ENSO và

ụ ể ẫ ữ ả ưở ượ ớ ệ ả ừ t ng vùng c th v n có nh ng nh h ng trái ng c v i h qu chung nêu trên.

ấ ả ề ưở ư ủ ế ặ ượ Đi u đó cho th y nh h ng c a ENSO đ n đ c tr ng l ng m a ư ở ướ n c ta

̃ ứ ạ ấ cung r t ph c t p [7].

ơ ả Ả ứ ữ ứ ế ễ ưở ề Ti n sĩ Nguy n Đ c Ng có đ tài nghiên c u c b n “ nh h ủ ng c a

ự ế ị ệ ộ ượ ư ở ệ ự ENSO đ n các c c tr nhi t đ và l ng m a Vi ả t Nam và kh năng d báo

ậ ả ằ ưở ế ầ ủ ấ ườ khí h u” nh m đánh giá nh h ng c a ENSO đ n t n su t và c ộ ủ ng đ c a

ị ề ự ệ ộ ượ ư ở ả ướ ậ các c c tr v nhi t đ và l ng m a các vùng khí h u trong c n c, làm sáng

ố ớ ự ủ ự ế ả ộ ỏ ơ t ấ c ch tác đ ng c a ENSO và đánh giá kh năng d báo mùa đ i v i s xu t

ự ệ ị ệ ộ ượ ơ ở ứ ư ậ hi n các c c tr nhi t đ và l ng m a trên các c s thông tin, nh n th c v ề

ENSO [14].

ệ ữ ớ ượ ứ ư ở ệ ả Nghiên c u quan h gi a ENSO v i l ng m a Vi t Nam, tác gi ề Ki u

ữ ị ườ ệ ố ươ ữ ở Th Xin và nh ng ng ằ i khác cho r ng h s t ng quan gi a SST các vùng

ớ ượ ư ở ệ ạ ạ NINO.1+2, NINO.3 và NINO.4 v i l ng m a ề các tr m đ i di n cho 3 mi n

ắ ộ ộ ớ ị ộ B c B , Trung B và Nam B có giá tr âm và khá l n [26].

́ ệ ữ ế ề ễ ọ ệ Ti n sĩ Khoa h c Nguy n Duy Chính co đ tài “ Đánh giá quan h gi a hi n

ế ộ ệ ế ồ ượ t ng ENSO và ch đ nhi ệ ẩ ở t m Vi ả t Nam” qua k t qu phân tích h i quy và

ổ ả ượ ư ̣ ư ượ ̉ ̀ ậ rút ra nh n xét vê l

phân tích ph tác gi ́ ́ ́ ng m a hiêu ng cua ENSO ng ́ ̃ ợ ượ ư ̣ ̣ ̉ ̀ ́ ơ v i nhiêt đô. Đa sô đ t El Nino co chuân sai âm vê l ̀ ng m a va cung co tr

̀ ́ ́ ươ ượ ợ ươ ̉ ̣ ̉ ợ h p chuân sai d c lai hâu hêt cac đ t La Nina cho chuân sai d ̣ c lai ̀ ươ ng ̀ ng vê

́ ̀ ng; ng ̃ ư ợ ưở ̣ ̣ ̉ ̉ ̉ ượ l ng m a, song cung co môt vai đ t lai cho chuân sai âm. Anh h

̃ ̀ ượ ư ở ươ ̣ ơ ̣ ̣ ̀ Nino vê l ́ ng m a ro nhât Trung Bô (th ng cua El ̀ ́ ̀ ng gây ra tinh trang thâm hut l n vê

́ ư ượ ươ ̣ ̣ ̣ ̉ ượ l ợ c lai cac đ t La Nina th

ng m a gây ra khô han nghiêm trong), ng ́ ̃ ́ ̀ ̀ ̀ ng xay ̃ ́ ư ượ ượ ự ̣ ̣ ̣ ̣ t trôi. Tai cac khu v c khac tinh hinh trên it ro rêt

ng m a v ́ ́ ̣ ư ở ̣ ̣ ̣ ́ ra lu lut, do co l ́ ơ h n, vi du nh Tây Băc Bô hoăc Băc Bô [2].

ệ ữ ề ố ứ ượ ư Nghiên c u v m i quan h gi a ENSO và l ng m a, Phan Văn Tân và

ễ ườ ử ụ ươ ổ Nguy n Minh Tr ng (2001) s d ng ph ự ng pháp phân tích ph entropy c c

ỗ ố ệ ả ộ ỳ ượ ủ ạ ể đ i đ kh o sát chu k dao đ ng c a các chu i s li u SOI, SST và l ng m a ư ở

ộ ố ạ ề ệ ờ ỳ ế ự m t s tr m khu v c mi n Trung Vi t Nam trong th i k 19501996. K t qu ả

ỗ ượ ằ ả ỉ ư ữ ề ỳ ch ra r ng, c ENSO và các chu i l ng m a đ u có cùng nh ng chu k dao

ờ ỳ ữ ỡ ơ ộ đ ng: c 2,5 năm, 3,03,5 năm và 5,05,5 năm. H n n a, trong th i k El Nino,

ờ ỳ ư ư ẩ ớ ượ l ng m a có chu n sai âm l n, nh ng trong th i k La Nina và không ENSO,

ủ ượ ẩ ư ậ ư ể ấ ẫ ằ chu n sai c a l ng m a mang d u khá ng u nhiên. Nh v y, có th nói r ng,

ủ ượ ư ự ề ệ ậ ộ ự ế s bi n đ ng c a l ng m a khu v c mi n Trung Vi t Nam liên quan m t thi ế t

ệ ượ ệ ớ ự ấ v i s xu t hi n hi n t ng El Nino [17].

ả ứ ữ ứ ễ ạ ở Tác gi Nguy n Đ c Ng nghiên c u “ENSO và h n hán ỉ các t nh ven

ề ể ấ ượ ả ưở ủ ế bi n mi n Trung và Tây Nguyên” đã th y đ c nh h ng c a ENSO đ n thâm

ư ở ộ ố ị ể ề ộ ụ ượ h t l ng m a ể m t s đ a đi m thu c ven bi n mi n Trung và Tây Nguyên.

ụ ượ ế ế ả ầ ư ợ ợ K t qu là h u h t các đ t El Nino gây thâm h t l ng m a toàn đ t trên khu

ừ ượ ư ờ ự ớ v c v i trung bình t 20% 25% l ữ ng m a trung bình nh ng năm cùng th i kì.

ộ ử ợ ụ ượ ả ỉ ư Trong khi đó ch kho ng m t n a đ t La Nina gây thâm h t l ợ ng m a toàn đ t

ự ớ ừ ượ ư ữ trên khu v c v i trung bình t 18% 20% l ng m a trung bình nh ng năm cùng

ờ th i kì [11].

̀ ̃ ́ ́ ư ưở ̣ ̣ ̉ ̉ ́ ng cua ENSO đên gio

Nguyên Thi Hiên Thuân trong nghiên c u “Anh h ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ̃ ư ở ưở ư ̣ ̣ ̣ ̉ ̉ ng cua

mua mua he va m a ́ Nam Bô” [23] đa đ a ra môt sô kêt luân vê anh h ̃ ́ ư ở ươ ư ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ENSO đên đăc tr ng m a Nam Bô thê hiên ro xu h ́ ng tông quat sau đây:

̃ ̀ ư ượ ư ̉ ở ̉ ng m a giam ca

Nh ng năm El Nino, l ̃ ̀ ̣ miên Đông va Tây Nam Bô. ̀ ́ ư ượ ở ư ̉ ̣ ̉

ư ng m a tăng ́ ̀ ̃ ́ ́ ́ ̀ ̃ ư ượ ư ư Nh ng năm La Nina, l ̀ ng không đông đêu gi a cac thang. L ưở h

ca 2 miên trên. Tuy nhiên m c đô anh ̀ ́ ng m a cac thang gi a gio mua mua ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ́ ưở ơ ơ ̣ ̉ ̉ he chiu anh h

ng cua ENSO it h n so v i cac thang trong mua khô va cac thang ̀ ̃ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ư ư ̉ ̣ ̣ ̀ chuyên tiêp gi a mua khô va mua m a, đăc biêt la thang 4 va 5.

̃ ́ ́ ́ ư ượ ́ ơ ư ư ̣ ̣ ̣ ́ ng m a biên đông v i m c đô khac

̃ ̀ ̀ ́ ̀ ư ̣

Trong nh ng năm ENSO thiêt lâp, l ̃ ư nhau gi a miên Đông va miên Tây. Nh ng năm ENSO sau năm thiêt lâp (SE,SL) ́ ́ ́ ̀ ́ ̣ ơ ượ ự ư ư ̣ ̉ ̣ ng m a xay ra đêu khăp trên khu v c Nam Bô v i m c đô đang ́ ự s biên đông l

̀ ̀ ̀ ́ ́ ̉ ượ ư ư ̉ ̉ ng m a trung binh giam t

̀ kê: l ́ ơ ượ ư ượ ư ̉ ng m a ca năm trong năm SE; l ̀ 63mm trong mua gio mua đên khoang 120mm ́ ̀ 38mm trong mua gio ư ng m a tăng t

́ ́ đôi v i l ́ ̀ ́ơ ượ ư ̉ mua đên 300mm đôi v i l ng m a ca năm trong năm SL.

̀ ́ ̀ ̀ ̃ ́ ́ ư ưở ̉ ̣ ̉ Ngay băt đâu mua m a trong năm ENSO kê tiêp thê hiên ro anh h

́ ̀ ̀ ̀ ̉ ng cua ̀ ư ơ ̣ ̉ ENSO. Mua m a đên muôn h n trung binh nhiêu năm khoang 2325 ngay trong

̀ ́ ̀ ơ ́ ơ năm SE va đên s m h n 1319 ngay trong năm SL.

ườ ệ ữ ớ ượ ư ở Lê Nguyên T ng (1999) phân tích quan h gi a SOI v i l ng m a Hà

ậ ộ ượ ị ố ư ủ ữ ư N i có nh n xét, l ng m a mùa m a (V X) c a nh ng năm có tr s SOI các

ướ ườ ỏ ơ ữ ủ ữ tháng tr c đó (XI IV) âm th ng nh h n nh ng năm có SOI c a nh ng tháng

ươ ặ ấ này d ng, nh t là khi SOI > 10 ho c SOI < 10 [25].

̀ ́ ́ ́ ̃ ̀ ́ ̀ ́ ự ̉ ̉ ̣ ̣ ̉ Bai bao cao cua tac gia Vu Văn Thăng cung cac công s vê tac đông cua

̀ ̀ ư ơ ở ượ ư ̣ ̉ ́ ́ ENSO đên m a l n Viêt Nam chi ra răng l

̀ ́ ̣ ơ ̣ ̣ ̉ Viêt Nam dao đông trong 1 gi ̀ ̉ ng m a trung binh hang năm cua ́ ́ ư ơ ơ i han l n 7004800 mm va kha năng cho m a l n

́ ́ ́ ̀ ư ̣ ượ ̣ ̣ ̀ 0.0% đên 36.5%. La Nina khiên 7 vung khi hâu thâm hut l ư ng m a,

́ dao đông t ̀ ư ơ ở ̉ ̉ ̣ ̉ ̣ ́ El Nino lam giam kha năng xuât hiên m a l n ́ 46 trong tông sô 56 tram nghiên

̀ ́ ́ ́ ư ơ ở ̉ ̉ ̣ ̉ ̣ ́ ư c u. La Nina lam giam kha năng xuât hiên m a l n 33 trong tông sô 56 tram

́ư nghiên c u [5].

́ ́ ̃ ̀ ́ ư ưở ư ̉ ̉ ̉ Tac gia Vu Văn Thăng nghiên c u vê anh h ̀ ng cua ENSO đên m a mua

̀ ̃ ự ươ ̣ ̣ ̉ ̣ thu trên khu v c Viêt Nam trong giai đoan 19802007 đa chi ra răng d

̀ ́ i điêu kiên ́ ̀ ̀ ư ượ ư ở ̉ ̉ ̉ El Nino, l

̀ ̀ ng m a vao mua thu ̀ ́ miên Trung giam khoang 1030%. M c giam ́ ̀ ̀ ́ ́ ở ự ư ́ ơ ̉ ̣ ̣ nay gây ra b i s suy yêu cua hoan l u gio mua Đông Băc, ma liên kêt v i môt di

́ ̀ ̣ ươ ươ ự ̉ ở ̣ ̉ ̉ th ̀ ươ ng xoay nghich va di th ̀ ng d ́ ́ ng cua khi ap m c biên

̀ Biên Đông. ̀ ượ ượ ư ở ̣ ̣ ̉ Ng ng m a mua thu

c lai trong giai đoan La Nina tông l ̀ ́ ́ ́ miên Trung tăng ̀ ự ợ ̉ ̣ ̉ ́ khoang 919%. S manh lên cua gio mua Đông Băc kêt h p dong gio di th ̀ ̣ ươ ng

́ ́ ́ ư ượ ̣ ̉ ̣ ̉ ̀ ươ ng l ng

xoay nghich trên biên Đông, giup tăng đô âm t ̀ ̀ ́ ́ ̃ ̀ 1020% dân đên tăng c ̀ ự ư ượ ̉ ̣ ̉ m a trên khu v c nay. Tac gia phat hiên ra răng La Nina không chi lam tăng l ng

̀ ̀ ́ ̀ ́ ư ̉ ượ ̉ ự ̀ ơ ư ở ̣ ng m a thang ự khu v c

m a ma con thay đôi s phân bô vê măt th i gian cua l ́ ̀ ́ ́ ượ ư ́ nay, giup tăng c ng m a trong cac thang cuôi năm [30]. ̀ ươ ng l

ư ừ ữ ệ ề ấ ̣ Nh vây, t ứ nh ng năm 1980, xu t hi n nhi u công trình nghiên c u

̣ ượ ơ ế ậ ạ ộ ủ ồ ề v hiên t ỉ ố ng ENSO, bao g m c ch v t lý và ho t đ ng c a ENSO, các ch s ,

ư ủ ủ ố ờ ộ ặ đ c tr ng ENSO và phân b không gian, th i gian c a chúng, tác đ ng c a ENSO

ờ ế ư ư ặ ệ ượ ậ ự ế đ n các đ c tr ng hoàn l u, gió mùa, th i ti t, khí h u và hi n t ng c c đoan.

ệ ứ ự ề ỏ ặ Đ c bi ạ ộ t, ngày càng có nhi u công trình nghiên c u, mô ph ng d báo ho t đ ng

ệ ượ ể ạ ủ c a ENSO trong các giai đo n phát tri n khác nhau và các hi n t ự ng c c đoan

́ ́ ụ ư ệ ấ ạ ̉ ̉ ́ t. Trong nghiên c u cua cac tac gia Vi t Nam cho

kèm theo nh t là h n hán, lũ l ́ ầ ố ́ ̣ ơ ể ả ấ ặ ưở ́ th y m c dù t n s bão và ap thâp nhiêt đ i trên Bi n Đông và nh h ế ng đ n

ệ ố ơ ự ể ườ Vi ổ t Nam tuy không có s thay đ i đáng k , song s c n bão có c ộ ạ ng đ m nh,

ượ ườ ộ ư ự ệ ổ t ng l ư ng m a và c ữ ng đ m a trong bão có s gia tăng lên rõ r t trong nh ng

ớ ầ ố ầ ố ự ầ ườ ậ ộ năm g n đây. T n s front c c cùng v i t n s và c ợ ng đ các đ t rét đ m, rét

ế ả ầ ờ ệ ượ ắ ạ h i có xu th gi m đi trong th i gian g n đây. Ng ượ ạ c l i, hi n t ng n ng nóng,

ụ ạ ọ ườ ạ h n hán và lũ l ở ộ t nghiêm tr ng cũng m r ng ph m vi và gia tăng c ng đ ộ ở

ả ướ ề nhi u vùng trong c n c.

ứ ướ 1.3.2 Nghiên c u ngoài n c

ả ề ự ứ Nhóm tác gi ổ Chia Chou, JiaYuh Yu, JienYi nghiên c u v s thay đ i

ủ ự ự ữ ắ ữ theo mùa c a gió mùa mùa hè khu v c Tây B c TBD: s khác nhau gi a nh ng

ứ ế ả ượ ấ ự ấ năm ENSO và không ENSO. K t qu nghiên c u đ c cho th y s b t th ườ ng

ở ắ ủ c a gió mùa mùa hè ữ ế Tây B c TBD liên quan đ n quá trình khác nhau nh ng

ế ể năm không ENSO, năm ENSO phát tri n, năm ENSO suy y u. Trong năm không

ổ ủ ự ệ ộ ầ ố ư ENSO s thay đ i c a gradient nhi ấ t đ t ng đ i l u trên là nguyên nhân gây b t

ườ ủ ở ể ắ th ng c a gió mùa mùa hè Tây B c TBD. Trong năm ENSO phát tri n, quá

ế ự ở ộ ị ườ ủ ề trình liên quan đ n s m r ng v phía đông c a d th ng nhi ệ ộ ặ ướ c t đ m t n

ự ế ể ể ự ấ bi n khu v c Tây TBD liên quan đ n ENSO có th là lý do gây nên s b t

ườ ủ ự th ng c a gió mùa mùa hè khu v c này [27].

́ ̀ ́ ưở ư ở ượ ̉ ̉ Anh h ̀ miên đông Trung Quôc trong mua ng m a

́ ́ ượ ư ư ̉ ̀ he đ c nghiên c u t ng cua ENSO đên l ́ ̀ 1958 đên 2002 . Trong thang 6, sau khi cao điêm El Nino,

́ ̀ ư ươ ử ự ư ư ̉ ̣ ̉ ượ l

̀ ̀ ́ ̃ ̀ ̣ ư ượ ư ̀ sông Hoang Ha. Môi quan hê gi a ENSO va l

́ ́ ́ ̀ ́ ́ ươ ự ở ̣ ̣ ̉ ̣ ự ng m a tăng đang kê trên l u v c sông D ng T va bi giam trên l u v c ́ ng m a miên Đông Trung Quôc ́ ̀ ng cua xoay nghich Tây Băc Thai ́ c quyêt đinh b i 2 yêu tô: môt la s bât th ượ đ

̀ ̀ ́ ́ ̃ ́ ươ ư ượ ư ư Binh D ng trong tâng đôi l u thâp dân đên tăng c ự ng m a trên l u v c

̀ ̀ ́ ̀ ươ ng l ́ ươ ̣ ươ ử ̉ song D ng T , hai la di th ̀ ng cua dong xiêt Châu A trên cao [28].

Jianhhua Ju and Julia Slingo (2006) trong “The Asian summer monsoon and

ề ả ườ ệ ớ ấ ố ENSO” cho th y ENSO có m i quan h v i gió mùa mùa hè v c c ộ ng đ và

ắ ầ ệ ượ ố ờ ể ủ ữ ự ị th i gian b t đ u. M i quan h đ ồ c xác đ nh gi a s phát tri n c a các lu ng

ư ế ạ ắ ầ gió trong giai đo n ENSO. Năm El Nino có hoàn l u gió mùa y u và b t đ u

ậ ứ ư ủ ch m, năm La Nina thì ng ượ ạ c l i. Ngoài ra trong báo cáo đánh giá th t c a ban

ủ ề ế ề ố ệ ủ ậ ớ ổ liên chính ph v Bi n đ i khí h u năm 2007 v m i quan h c a ENSO v i gió

ả ỉ ưở ệ ớ ữ ế ắ mùa đã ch ra ENSO nh h t đ i qua nh ng thay

́ ́ ng bi n trình kh p vùng nhi ́ ́ ̃ ́ ư ư ươ ̣ ổ đ i trong hoàn l u Walker. Phân tich d liêu quan sat thây môi t ng quan đang

̃ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̣ ơ ượ ̉ ư ư ư ̣ kê gi a ENSO va hoan l u nhiêt đ i, l ̀ ́ ở ng m a gio mua mua he Ân Đô co xu

̃ ̃ ư ư ̉ ̀ ́ ươ h ng giam trong nh ng năm El Nino va tăng trong nh ng năm La Nina [29].

́ ̀ ư ưở ̉ ̉ Theo Juneng va Tangang (2005) khi nghiên c u anh h ́ ng cua ENSO đên

́ ̀ ́ ́ ̣ ơ ự ư ̉ ̉ ̉ ượ l ̣ ng m a cua Indonesia, cho răng s phat triên cua ENSO co liên hê v i di

́ ̀ ượ ự ư ư ̣ ̉ th ́ ̉ ng m a trên khu v c Đông Nam A cu thê la Indonesia. Nghiên c u chi

́ ̀ ượ ự ư ̣ ̣ ̣ ̣ ̀ ươ ng l ̀ ra răng di th ̀ ̣ ươ ng l ̉ ng m a khu v c Đông Nam A phu thuôc vao đô manh cua

pha El Nino/La Nina [30]. ́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ư ̣ ̉ ̉ ̉

Trên đây la môt sô nghiên c u cua cac tac gia trong va ngoai n ̀ ́ ́ ̀ ́ ̣ ượ ơ ơ ̉ ̣ ̣ ưở h ́ ng ENSO đên th i tiêt, khi hâu Viêt Nam va trên thê gi ́ ̀ ươ c vê anh ̃ ̀ ́ i va đa

ng cua hiên t ́ ́ ̀ ́ ộ ố ả ướ ứ ̉ ̉ cho rât nhiêu kêt qua đang kê. M t s tác gi trong n c đã nghiên c u đánh giá

ờ ế ủ ế ộ ậ ở ệ ố ớ ủ ế tác đ ng c a ENSO đ n th i ti t khí h u Vi ạ t Nam, ch y u đ i v i ho t

ủ ệ ộ ư ả ạ ộ đ ng c a bão, nhi ề ố t đ mùa đông, m a, h n hán và dòng ch y. Ngoài ra, v m i

ữ ư ự ệ ớ ệ ư ề quan h gi a ENSO v i m a khu v c Vi t Nam nói chung và m a Mi n Trung,

ư ở ượ ề ả ướ m a Tây Nguyên nói riêng đã đ c nhi u tác gi trong n c và ngoài n ướ c

̀ ́ ́ ́ ̀ ứ ư ư ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ quan tâm nghiên c u. Tuy vây, ch a co nghiên c u cu thê nao vê tac đông cua hiên

̀ ̀ ́ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ự ̣ ̣ ̣ ̉ ̉ ượ t ng ENSO đên khu v c Băc Bô Viêt Nam. Vi thê em chon đê tai nay đê tim hiêu

̀ ́ ơ ̀ ̀ sâu h n vê vân đê nay.

ƯƠ Ơ Ở Ố Ệ ƯƠ Ứ CH NG II. C S S LI U VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U

ơ ở ố ệ 2.1 C s s li u

ư ̣ ́ 2.1.1 Sô liêu m a

́ ố ệ ượ ể ự ử ụ ứ ệ ̣ Đ th c hi n nghiên c u này khoa luân s d ng s li u l ́ ư ng m a cac

́ ủ ạ ượ ự ắ ̣ ̣ thang c a 43 tr m khí t ạ ộ ng thuôc khu v c B c B Viêt Nam trong giai đo n

19812015.

́ ạ ượ ự ̣ Sau đây là danh sách các tr m khí t ̀ ư ng trong khu v c Băc Bô theo t ng

́ ̀ ̀ ố ệ ̣ ừ ư ể ượ ̣ vung khi hâu dùng đ phân tích s li u m a tai t ng vùng đ ̀ c trinh bay ở ả b ng

2.1 bao g m:ồ

(cid:0) ắ Vùng Tây B c (B1) :

ượ ̣ ́ 18 tram khi t ng

́ ̀ ̀ ơ ơ ̣ ̀ ̀ Băc Yên (S n La), Chi Nê (Hoa Binh), Co Noi (S n La), Điên Biên, Hoa

̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ươ ơ ơ ̣ ̣ ̀ Binh, Kim Bôi (Hoa Binh), Lac S n (Hoa Binh), Môc Châu (S n La), M ng Te ̀

̀ ̀ ̀ ̀ ơ ơ (Lai Châu), Phu Yên (S n La), Quynh Nhai (S n La), Sin Hô (Lai Châu), Sông Ma ̃

̀ ̀ ươ ơ ơ ́ (S n La), S n La, Tam Đ ng (Lai Châu), Than Uyên (Lai Châu), Tuân Giao

ơ ̣ (Điên Biên), Yên Châu (S n La).

(cid:0) ắ Vùng Đông B c (B2) :

ượ ̣ ́ 15 tram khi t ng

́ ̀ ̀ ử ̉ ̣ ̉ ̀ Băc Giang, Bao Lac (Cao Băng), Cao Băng, C a Ông (Quang Ninh), Hon

̃ ́ ̃ ̀ ́ ́ ơ ư ơ ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ Dâu (Hai Phong), H u Lung (Lang S n), Lang S n, Luc Ngan (Băc Giang), Mong

̃ ̀ ́ ́ ̀ ́ ơ ̉ ̉ ̣ Cai (Quang Ninh), Phu Liên(Hai Phong), S n Đông (Băc Giang), Thât Khê (Cao

́ ́ ̀ ̀ ̀ ̉ ̉ Băng),Tiên Yên (Quang Ninh), Trung Khanh (Cao Băng), Uông Bi (Quang Ninh).

(cid:0) ắ ằ ồ ộ Vùng Đ ng B ng B c B (B3):

ượ ̣ ́ 10 tram khi t ng

̀ ̀ ́ ̀ ươ ư ̣ ̉ ̣ ̣ Ha Đông (Ha Nôi), Hai D ng, Lang (Ha Nôi), H ng Yên, Nam Đinh, Nho

̀ ̀ ̀ ̀ ́ ơ ̣ Quan (Ninh Binh), Ninh Binh, S n Tây (Ha Nôi), Thai Binh.

ả ạ ượ B ng 2. 1. Thông tin các tr m khí t ứ ự ng trong khu v c nghiên c u

STT Tên Traṃ STT Tên Traṃ Kinh độ (0E) Vi đỗ ̣ (0N) Kinh độ (0E) Vi đỗ ̣ (0N)

ắ Vùng Tây B c( B1)

1 ́ BăcYên 104.42 21.25 10 ̀ Phu Yên 104.65 21.27

̀ 2 Chi Nê 105.33 20.48 11 Quynh Nhai 103.57 21.85

3 ̀ Co Noi 104.15 21.13 12 ̀ ̀ Sin Hô 103.25 22.37

̣ 4 Điên Biên 103.00 21.37 13 Sông Mã 103.73 21.07

̀ ̀ ơ 5 Hoa Binh 105.33 20.82 14 S n La 103.90 21.33

6 Kim Bôi 105.53 20.67 15 Tam Đ ng̀ươ 103.48 22.42

̣ 7 ơ Lac S n 105.45 20.45 16 Than Uyên 103.92 22.02

̣ 8 Môc Châu 104.63 20.83 17 ́ ̀ Tuân Giao 103.42 21.58

̀ 9 ̀ ươ M ng Te 102.83 22.37 18 Yên Châu 104.28 21.05

ắ Vùng Đông B c( B2)

́ 1 Băc Giang 106.32 21.90 9 ́ ́ Mong Cai 107.97 21.52

̉ ̣ 2 Bao Lac 105.67 22.95 10 ̃ ̀ Phu Liên 106.63 20.80

ơ ̣ 3 Cao Băng̀ 106.23 22.67 11 S n Đông 106.83 21.33

ử 4 C a Ông 107.35 21.02 12 ́ Thât Khê 106.47 22.25

5 ́ ̀ Hon Dâu 106.80 20.67 13 Tiên Yên 107.40 21.33

̃ ̃ ́ ̀ ư 6 H u Lung 107.35 21.50 14 Trung Khanh 106.52 22.83

̣ 7 ơ Lang S n 106.77 21.83 15 Uông Bí 106.75 21.02

̣ ̣ 8 Luc Ngan 106.55 21.37

ắ ộ ồ ằ Vùng Đ ng B ng B c B ( B3)

1 ̀ Ha Đông 105.77 20.97 6 Nam Đinḥ 105.73 20.32

2 ̉ ươ Hai D ng 106.30 20.95 7 Nho Quan 105.98 20.27

̣ 3 ̀ Ha Nôi 105.85 21.02 8 Ninh Binh̀ 105.50 21.13

ư ơ 4 H ng Yên 106.05 20.67 9 S n Tây 106.35 20.45

̀ 5 Nam Đinḥ 106.17 20.43 10 ́ Thai Binh 106.30 20.12

́ ̣ 2.1.2 Sô liêu ENSO

̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ́ ư ử ̉ ̣ ̣ ̣ ̣

́ Đê xac đinh cac ky ENSO, rât nhiêu nghiên c u s dung cac loai sô liêu khac ̀ ́ ́ ̀ ́ ượ ử ̣ ̉ ̣ nhau, trong đo th ̀ ươ ng đ

̣ ươ ̣ ươ ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ c s dung nhiêu nhât la: Chi sô dao đông Nam (SOI), ́ ́ c biên (SSTA) tai cac ́ c biên (SST), chuân sai nhiêt đô măt n nhiêt đô măt n

́ ự ̉ ́ khu v c NINO, chi sô ENSO đa biên (MEI),…

̀ ̃ ́ ̃ ư ư ́ ư ̉ ̉ ̣ Tham khao công trinh nghiên c u cua GS.TSKH Nguyên Đ c Ng trong viêc

́ ́ ̀ ́ ự ư ̣ ̉ ̉ ̉ ̣ ́ ử s dung chi sô cua khu v c đê xac đinh cac ky El Nino/La Nina, t

́ ́ ́ ̀ ự ượ ợ ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ ử s dung sô liêu thang cua SSTA khu v c NINO 3 đ ̀ ́ ̀ đo trong đô an ́ c dung đê xac đinh cac đ t

́ ̣ ượ ư ̉ ENSO. Sô liêu đ ̀ c tai vê t ̀ trang web

́ ́ ự ̉ ̣ http://www.cpc.noaa.gov/data/indices/sstoi.indices cua Trung tâm d bao Khi hâu

́ ơ ̣ ươ ̣ ̉ ng (NOAA

̉ (CPC Climate Prediction Center) thuôc C quan Khi quyên Đai d – National Oceanic and Atmospheric Administration) cua Hoa Ky.̀

̀ ̃ ́ ự ư ̉ ̣ Khu v c NINO 3 (5

0N50 S, 1500W 900W) la n i xay ra nh ng biên đông ơ ́ ượ c

́ ̀ ̃ ̣ ươ ̣ ượ ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ manh nhât cua nhiêt đô n ́ c biên bê măt môi khi co hiên t ng ENSO nên đ

̀ ́ ̀ ́ ự ư ̣ ̀ chon la khu v c nghiên c u trong đô an nay.

ươ ứ 2.2 Ph ng pháp nghiên c u

́ ́ ́ ́ ́ ̀ ̀ ử ươ ơ ̣ ̣ ̉ ̣ S dung ph ́ ng phap tinh toan thông kê khi hâu đê xac đinh th i ky ENSO,

́ ́ ́ ̀ ́ ́ ư ̣ phân nhom năm ENSO va năm không ENSO. Sau đo nghiên c u tinh biên đông

̀ ̀ ́ ơ ư ượ ư ̉ ̉ ượ l

ng m a th i ky ENSO thông qua phân tich chuân sai l ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ượ ư ư ư ượ ̉ ng m a theo mua (mua m a va mua it m a), chuân sai l

ng m a năm, chuân ́ ư ng m a cac ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ sai l ́ ư ư ́ thang trong hai mua (mua m a va mua it m a) trong năm ENSO va năm không

ENSO.

́ ̀ ̀ ơ ̣ 2.2.1 Xac đinh th i ky ENSO

̀ ́ ư ử ̣ ươ ̣ ̉ ̣ ̣ ̉ Trong bai nghiên c u s dung chuân sai nhiêt đô măt n ̀ ́ c biên vung NINO

́ ́ ́ ư ̉ ̣ ̣ 3 đê xac đinh ENSO. Sô liêu SST lây t ̀ trang web

̀ ́ ́ ư ̣ http://www.cpc.noaa.gov/data/indices/sstoi.indices va cach xac đinh SSTA nh sau:

(2.1) SSTAi = SSTi

Trong đo:́

(cid:0) → ́ ̣ ươ ̉ ̣ ̣ ̉ SSTAi : Chuân sai nhiêt đô măt n ́ c biên thang i (i:1 12)

(cid:0) → ́ ̣ ươ ̣ ̣ ̉ SSTi: Nhiêt đô măt n ́ c biên thang i (i:1 12)

i: Trung binh nhiêt đô măt n

(cid:0) ̀ ́ ̣ ươ ̣ ̣ ̉ ̣ ́ c biên thang i trong giai đoan 19812015.

́ ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ượ ư ̣ ̉ Sau đo tinh toan gia tri trung binh tr t 5 thang cua SSTA theo công th c sau:

i = ( SSTAi2 + SSTAi1 + SSTAi +SSTAi+1 +SSTAi+2 ) / 5

(2.2)

Trong đo:́

i : Gia tri SSTA tr

(cid:0) ́ → ́ ́ ượ ̣ ̉ t 5 thang cua thang i (i:1 12)

(cid:0) ̃ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̣ SSTAi2, SSTAi1 : Gia tri SSTA thang i2 va i1 (nghia la 2 thang liên kê ngay

tr ́ ́ ươ c thang i)

(cid:0) ́ ́ ̃ ́ ̀ ̀ ̀ ̣ ̀ SSTAi+1, SSTAi+2 : Gia tri SSTA thang i+1 va i+2 (nghia la 2 thang liên kê

́ ngay sau thang i)

́ ́ ́ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ư ̣ ượ ̉ ̣

̀ (T c la gia tri tr ́ ́ ́ t cua thang cân tinh băng gia tri trung binh SSTA 5 thang ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ́ ơ ̃ ở ư ̣ gi a, 4 thang con lai chia đêu 2 bên tr ̀ ́ ươ c va kê tiêp nhau v i thang cân tinh năm

́ ́ ̀ ́ ̣ ̉ sau gia tri SSTA cua thang cân tinh).

́ ̀ ́ ́ ́ ́ ơ ượ ̉ ̉ ̉ ̣ ́ V i kêt qua tinh trung binh tr

́ ́ t 5 thang cua tât ca cac thang trong giai đoan ́ ́ ư ợ ượ ́ ơ ̣ ̣ 19812015 t ̀ đo đ t ENSO đ ́ c xac đinh theo sô liêu thang, v i quy ́ ươ c sau

đây:

̀ ̀ ́ ́ ̃ ́ ́ ́ ́ ợ ̣ ̣ ̣ ̣

́ ̀ ̣ ươ ượ ̉ ̉ ̣ ̣ ̉ (cid:0) Đ t El Nino la môt chuôi sô liêu liên tuc it nhât 6 thang co tri sô trung binh ́ ự c biên (SSTA) khu v c t 5 thang cua chuân sai nhiêt đô bê măt n tr

0C.

̀ ́ ơ ̣ ơ NINO 3 l n h n hoăc băng 0.5

̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ́ ́ ̃ ợ ̣ ̣ ̣ ̣

́ ̀ ̣ ươ ượ ̉ ̉ ̣ ̣ ̉ (cid:0) Đ t La Nina la môt chuôi sô liêu liên tuc it nhât 6 thang co tri sô trung binh ́ ự c biên (SSTA) khu v c tr

0C.

t 5 thang cua chuân sai nhiêt đô bê măt n ̀ ̉ ơ ̣ NINO 3 nho h n hoăc băng 0.5

(cid:0) ́ ́ ̀ ợ ượ ̣ ̣ ̣ ̣ Cac đ t El Nino/La Nina đ ́ ̀ ươ ng đô manh khi gia tri tuyêt đôi

0C.

̣ ượ ươ ̉ ̣ cua SSTA đat hoăc v t ng ́ c coi la co c ̃ ng 1.5

́ ̀ 2.2.2 Phân nhom năm ENSO va năm không ENSO

́ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ượ ươ ở ́ ̀ ban câu Băc,

Hiên t ́ ng ENSO th ́ ̀ ̀ ̀ ơ ng băt đâu vao th i ky xuân – he ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̣ ự ̉ ̣ ̣

̀ ́ ́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̀ ̣ khoang thang 4 thang 5, sau đo manh dân lên va đat c c đai vao cuôi năm hoăc ́ đâu năm kê tiêp (thang 12 – thang 2 năm sau), sau đo yêu dân vao đâu năm tiêp

̀ ́ ́ ́ ̀ ̣ ượ ượ ư theo. Chinh vi thê hiên t

́ ng El Nino, La Nina th ̃ ́ ̀ ươ ng đ ́ ́ ượ ợ ̣ ̀ c coi la gân nh co chu ́ ̀ ợ ươ ng h p cac đ t ENSO nôi

̀ ̀ ky va đ ́ c xet theo pha. Tuy nhiên cung co môt sô tr ́ ̀ ́ ́ ̀ ư ở ư ̣ tiêp nhau liên tuc ma không co pha trung tinh (t c la không ENSO) ư

́ ̀ ́ ́ ̃ gi a. Nh ̀ ợ ̣ tr ̀ ươ ng h p El Nino 1982/83 nôi tiêp sau la La Nina 1984/85/86 sau đo lai la El

́ ́ ơ ̣ ́ ơ i năm 1990 m i xuât hiên năm không ENSO.

Nino 1986/87/88, La Nina 1988/89; t ́ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̃ ư ợ ̣ Co nh ng đ t keo dai vai năm liên tuc 1984/85/86 keo dai 22 thang.

̃ ̃ ̃ ́ ỗ ỳ ư

̀ ́ ươ ể ạ ỗ ̣ ư Trong [10] GS.TSKH Nguyên Đ c Ng đa phân chia m i k ENSO thành 7 ́ ́ c băt đâu, băt ạ giai đo n phát tri n, m i giai đo n kéo dài 23 tháng: giai đoan tr

̀ ự ế ể ể ị ế đâu, phát tri n, chuy n ti p, c c tr , suy y u, tan rã.

ư ở ự ộ ắ ầ ừ ắ ế tháng 5 đ n tháng 10 trong năm

̀ khu v c B c B b t đ u t ́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ Mùa m a ́ ơ ư ư ̉ (trung v i mua he), mua it m a t ̀ thang 11 đên thang 4 năm sau. Do đo, đê co thê ̉

́ ưở ̣ ượ ượ ư ̉ ̉ ́ phân tich anh h ng cua hiên t ng El Nino/ La Nina đên l ự ng m a khu v c

́ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̃ ơ ở ̣ ̉

̀ ́ ́ ̀ ự ư ̣ ̣ Băc Bô, trên c s cach phân chia cac mua he ENSO theo nhom cua Nguyên Thi ̀ ̀ đo xây d ng tiêu chi chia thanh tr Hiên Thuân trong [23 – trang 67,68] t ́ ươ c va

̉ ư ̣ ự ̣ ̉ ̣ sau giai đoan c c đai cua ENSO cu thê nh sau:

́ ̀ ượ ́ ơ ̣ ̣ ̣ (cid:0) Năm ENSO thiêt lâp: năm ENSO đ ́

́ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ủ ư ́ c thiêt lâp (năm Y0) v i điêu kiên it ́ ̀ ̀ thang 7 năm trong pha ENSO nay va duy tri dâu c a SSTA đên hêt

́ nhât t ́ thang 12.

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ượ Nêu la ky El Nino thi năm nay đ ́ c viêt tăt la mua he ET (năm El Nino thiêt

̣ ̉ ̀ lâp hay năm đâu cua El Nino)

́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ượ Nêu la ky La Nina thi năm nay đ ̀ c viêt tăt la mua he LT (năm La Nina

̀ ́ ̣ ̉ thiêt lâp hay năm đâu cua La Nina).

́ ̀ ́ ̃ ư ̉

̀ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ơ ̣ ̉ (cid:0) Năm ENSO tiêp theo: nh ng năm tiêp theo cua ky ENSO (năm Y+1 hoăc ̣ ́ Y+2) v i điêu kiên pha ENSO phai keo dai it nhât đên quy 1 năm sau va duy

̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ơ ̉ ̉ ̉ tri dâu cua SSTA cua ky ENSO đo cho t ́ ́ ́ i it nhât thang 6 cua năm ây.

́ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ượ ̉ Nêu la ky El Nino thi năm nay đ c viêt tăt la SE (năm sau cua El Nino).

́ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ượ ̉ Nêu la ky La Nina thi năm nay đ c viêt tăt la SL (năm sau cua La Nina).

̀ ́ ́ ượ ̣ ̣ (cid:0) Năm không ENSO la năm không thuôc môt trong cac nhom trên, đ ́ c viêt

́ ̀ tăt la NE.

̀ ́ ̀ ́ ự ượ ̣ ̣ ̉ D a vao cach phân loai trên lâp đ ̀ ư

́ ̀ ̀ ́ c bang phân nhom cac mua ENSO t ́ ượ ̉ năm 1981 đên 2015 đ ́ c trinh bay trong kêt qua nghiên c u ư ở ươ ch ng sau.

́ ́ ́ ́ ươ ̣ ượ ượ ư ̣ ̉ 2.2.3 Ph ́ ng phap đanh gia tac đông cua hiên t ng ENSO đên l ng m a

́ ự ̣ khu v c Băc Bô

́ ́ ưở ̣ ượ ượ ự ư ̉ ̉ ̣ Anh h ng cua hiên t

́ ́ ng ENSO đên biên đông l ́ ̀ ự ự ượ ượ ư ư ̣ ượ đ

c phân tich d a trên s biên đông l ́ ̀ ̣ ng m a khu v c Băc Bô ̀ ng m a theo mua (mua ̀ ̀ ̀ ́ ượ ư ư ư ư

̀ ̀ ́ m a va mua it m a) va l ̀ ́ ng m a năm, l ̀ ́ ư ng m a cac thang trong mua (mua m a va mua it m a) ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̉ ư ư ư ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ́ cua t ng vung khi hâu B1, B2, B3. T sô liêu m a thang tai cac tram cua ba vung

̀ ̀ ̃ ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ̀ ̣ ̉ Tây Băc, Đông Băc va đông băng Băc Bô, đô an đa tinh chuân sai trên toan khu

́ ̣ ự v c Băc Bô.

́ ượ ̉ a)Tinh chuân sai l ư ng m a năm

GĐ

(2.3) CSnăm i= Rnăm i

Trong đo:́

(cid:0) → ượ ̉ ư ư ̉ ̣ CSnăm i : Chuân sai l ̀ ng m a năm i cua t ng tram (i:1981 2015)

(cid:0) → ượ ̉ ư ư ̉ ̣ Rnăm i : Tông l ̀ ng m a năm i cua t ng tram (i:1981 2015)

GĐ : L

(cid:0) ̀ ̀ ượ ̉ ư ư ̣ ng m a trung binh cua t ng tram trong 35 năm 19812015

́ ́ ̀ ̀ ̀ ượ ư ư ư ̉ b) Tinh chuân sai l ư ng m a theo mua m a m a va theo mua it m a

̀ ̀ ́ ư ́ Mua m a gôm cac thang: 5,6,7,8,9,10

̀ ́ ̀ ́ ư ́ Mua it m a gôm cac thang: 1,2,3,4,11,12

thanǵ

(2.4) CSmuà = Rthang

Trong đo:́

(cid:0) ̀ ̀ ượ ̉ ư ư ư ̉ ̣ CSmuà: Chuân sai l ̀ ng m a theo mua t ng năm cua t ng tram.

(cid:0) ̀ ́ ̀ ́ ượ ư ư ượ ̉ ̉ ng m a t ̀ ư ư

Rthang ́ ́ ng m a cac thang trong mua (mua m a: tông l ́ : tông l ́ ́ ̀ ́ ượ ư ư ̉ thang 5 đên thang 10; mua it m a: tông l ng m a thang 1,2,3,4,11,12)

̀ ̀ ̉ ư ̣ ư t ng năm cua t ng tram.

thanǵ : trung binh tông l ̀

(cid:0) ̀ ̀ ́ ́ ượ ư ̉ ̉ ̣ ng m a cac thang trong mua cua giai đoan 1981

̣ ̉ ư 2015 cua t ng tram.

́ ́ ́ ̀ ́ ́ ́ ượ ư ư ̉ c)Tinh chuân sai l ̀ ư ng m a cac thang trong mua m a,cac thang mua it m a

(2.5) CSi = Ri

Trong đo:́

̀ ́ → ́ ̀ ư ư ̉ (cid:0) CSi : Chuân sai m a thang i (mua m a i:5 10, mua it m a i:1,2,3,4,11,12) ư

̀ ́ ́ ̀ ượ ư ư ư (cid:0) Ri : l → ng m a thang i (mua m a i:5 10, mua it m a i:1,2,3,4,11,12)

i : l

(cid:0) ̀ ́ ượ ư ng m a trung binh thang i trong 35 năm 19812015.

́ ́ ́ ̀ ượ ượ ư ̉ ̣ ̣ ̉ c chuân sai l ng m a tiên hanh loc gia tri chuân sai

̀ ̀ ́ ̀ ư ươ ́ ư ́ ơ ̣ ̣ ́ Sau khi tinh toan đ ̀ ư t ng tram theo t ng vung khi hâu B1,B2, B3 t ng ng v i năm ENSO va không

̃ ̃ ́ ̀ ́ ́ ́ ở ̉ ̉ ̣ ENSO đa chia ́ trên đê ve biêu đô so sanh, thông kê, nhân xet, đanh gia đ

̃ ̀ ́ ̀ ̀ ượ ự c s ́ ̉ ượ ư ư ự ư ̉ ̣ ̣ thay đôi cua l ng m a trên toan khu v c Băc Bô cung nh t ng vung khi hâu

̀ ̣ ̣ ̉ trong giai đoan tr ́ ̣ ự ươ c va sau giai đoan c c đai cua ENSO.

́ ƯƠ Ư ̉ CH NG ́ III. KÊT QUA NGHIÊN C U

́ ợ ̣ 3.1 Cac đ t ENSO giai đoan 19812015

́ ́ ́ ợ ượ ́ ơ ợ ̣ ̣ Cac đ t ENSO đ ́ ươ c: đ t El Nino/La

́ c xac đinh theo sô liêu thang, v i quy ́ ́ ́ ́ ̃ ́ ̀ ̀ ượ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ Nina la môt chuôi sô liêu liên tuc it nhât 6 thang co tri sô trung binh tr ́ ̉ t 5 thang cua

̀ ́ ơ ơ ̉ ơ ự ̉ ̣ ̣ ̉ chuân sai nhiêt đô bê măt n

̀ ́ ́ ́ ̀ ơ ợ ̉ ̣ ̣ ́ ̣ ̣ ươ c biên (SSTA) khu v c NINO 3 l n h n/nho h n hoăc 0C. Kêt qua xac đinh cac đ t El Nino, La Nina theo quy đinh trên cho th i ky ̀ băng 0.5

̀ ̀ ̀ ượ ̉ ̉ 19812015 đ

c trinh bay trong bang 3.1 va bang 3.2 d ̀ ́ ươ i đây. ̀ ́ ợ ả ơ B ng 3. 1. Cac đ t El Nino trong th i ky 19812015

ờ ự ạ Tháng Th i gian

ợ STT Đ t El Nino k tế kéo dài C c đ i SSTA (0C) và tháng xu tấ Tháng b tắ đâù hi nệ

1982/1983 1986/87/1988 1991/1992 1997/1998 2002/2003 2009/2010 2014/2015 6/1982 11/1986 7/1991 5/1997 8/2002 6/2009 6/2014 thúc 7/1983 1/1988 5/1992 5/1998 1/2003 3/2010 12/2015 3.36 1.64 1.44 3.54 1.31 1.45 2.85 1/1983 9/1987 1/1992 12/1997 11/2002 12/2009 11/2015 14 15 11 13 6 10 19 1 2 3 4 5 6 7

ạ ợ ướ ạ ợ *Ghi chú: Các đ t có g ch d i là đ t El Nino m nh.*

̀ ̀ ả ơ ợ B ng 3. 2. Các đ t La Nina trong th i ky 19812015

ự ạ Th iờ Tháng b tắ Tháng ợ STT Đ t La Nina gian kéo C c đ i SSTA (0C) và tháng xu tấ ế đ uầ k t thúc

1984/85/1986 1988/1989 1995/96/1997 5/1984 4/1988 7/1995 2/1986 7/1989 2/1997 hi nệ 1.52 2.15 1.03 12/1984 12/1988 11/1995 dài 22 16 20 1 2 3

1998/99/2000 8/1998 4/2000 1.68 & 12/1995 12/1999 & 21 4

2000 2007/2008 2010/2011 7/2000 5/2007 6/2010 12/2000 3/2008 3/2011 0.89 1.89 1.73 1/2000 11/2000 11/2007 10/2010 6 11 10 5 6 7

ạ ợ ướ ạ ợ *Ghi chú: Các đ t có g ch d i là đ t La Nina m nh.*

̃ ư ̣ ̣ ̉ Nh vây, trong giai đoan 35 năm 19812015 đa xay ra:

(cid:0) ợ ợ ̀ 7 đ t El Nino va 7 đ t La Nina.

̀ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ợ ợ (cid:0) Đ t El Nino dai nhât la 19 thang (2004/2005), đ t La Nina dai nhât la 22

́ thang (1984/85/86).

́ ̀ ́ ́ → ́ ̀ ợ ợ thang 1/2003) va đ t La

(cid:0) Đ t El Nino ngăn nhât la 6 thang (thang 8/2002 ́ ́ ́ → ́ ́ ́ ̀ Nina ngăn nhât la 6 thang(thang 7 thang 12/2000).

(cid:0) ́ ̀ ́ ́ ̀ ợ ợ ̣ ́ Co 1 lân xuât hiên 2 đ t La Nina kê tiêp nhau (đ t La Nina 4 va 5), không

́ ̀ ̀ ́ ́ ợ co lân nao 2 đ t El Nino kê tiêp nhau.

(cid:0) ́ ̀ ́ ợ ượ ợ ợ ̣ ̣ ̣ Co 4 đ t El Nino manh va 5 đ t La Nina manh (cac đ t đ c gach chân

́ ự ợ ̉ ̣ ̣ ̀

0C).

̀ ́ ̀ ự ợ ̣ ̣ trong Bang 3.1 & 3.2). Đ t El Nino 19821983 manh nhât (c c đai SSTA la 3.360C) va đ t La Nina 19881989 manh nhât (c c đai SSTA la 2.15

́ ́ ́ ̀ ́ ̣ ự ́ ơ ợ ơ ơ ̣ ̉ (cid:0) Gia tri c c đai cua SSTA cac đ t El Nino nhin chung l n h n so v i gia tri ̣

́ ợ ̣ ự c c đai SSTA cac đ t La Nina.

́ ̀ ̉ ̣ 3.2 Kêt qua phân loai năm ENSO va năm không ENSO

́ ́ ̀ ượ ở ̣ ̣ ̣ ̃ Theo cach phân loai đa đ muc 2.2.2, cac năm trong giai đoan

́ ̀ ̀ c trinh bay ̀ ̣ ượ ̣ ̉ ̉ ượ đ ng ENSO. Trong bang 3.3

c phân theo nhom tuy thuôc vao năm xay ra hiên t ́ ̀ ́ ư ư ượ ̣ la cac năm trong giai đoan nghiên c u t ́ ̀ năm 1981 đên năm 2015 đ ̣ c phân loai

́ ́ ̣ ̉ theo 5 nhom: ET năm El Nino thiêt lâp, SE – năm sau cua El Nino, LT – năm La

́ ̣ ̉ Nina thiêt lâp, SL – năm sau cua La nina, NE – năm không ENSO.

́ ̀ ả ̣ B ng 3. 3. Phân loai cac năm ENSO va năm không ENSO

STT Năm Phân loaị

STT Năm Phân loaị 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 NE NE LT SL ET SE SL NE NE ET SE

NE ET SE SL SL ET SE LT SL NE ET SE STT Năm Phân loaị 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 NE ET LT SL ET SE SL SL NE ET NE ET 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

̀ ̀ ́ ư ̣ ̉ Nh vây nhin vao bang trên ta thông kê đ ượ ư c t ́ ̀ năm 19812015 co:

(cid:0) 9 năm ET: 1982, 1986, 1991, 1994, 1997, 2002, 2004, 2009, 2014.

(cid:0) 6 năm SE: 1983, 1987, 1992, 1998, 2010, 2015.

(cid:0) 3 năm LT: 1988, 1995, 2007.

(cid:0) 8 năm SL: 1984, 1985, 1989, 1996, 1999, 2000, 2008, 2011.

(cid:0) 9 năm NE: 1981, 1990, 1993, 2001, 2003, 2005, 2006, 2012, 2013.

́ ́ ̀ ́ ự ̉ ượ ̀ ơ ự ư ̣ 3.3 S biên đôi l ng m a khu v c Băc Bô trong cac th i ky ENSO

́ ự ượ ̣ 3.3.1 S biên đông l ư ng m a năm

́ ́ ̀ ả ượ ư ̉ ̣ B ng 3. ng m a năm toan Băc Bô 4. Thông kê chuân sai l

Khu v cự ̀ ̀ Đông Băng

Tây Băć Đông Băć

̣ ́ Băc Bô ∆R

∆R>0 303 233 160

∆R<0 327 292 190

̀ ̀ ́ ́ ̀ ư ̣ ̉ ̣ ̣ Nh vây nhin vao bang thông kê trên ta thây trong toan bô giai đoan 1981

́ ̀ ́ ̀ ́ ơ ̣ ượ ự ự ̣ ̣ ́ 2015, toan khu v c Băc Bô, cac tram phân l n co s thâm hut l ư ng m a năm.

́ ́ ́ ̀ ́ ̀ ̃ ̣ ượ ự ư ơ ơ Trong đo vung Đông Băc co s thâm hut l ng m a ro h n (64%) so v i hai vung

́ ̀ ̀ ́ ̀ ượ ư ̣ ̉ ̣ con lai. Vung Tây Băc co chuân sai l ́ ơ ng m a âm chênh lêch không nhiêu so v i

ượ ư ươ ươ ợ ươ ̉ ̉ chuân sai l ng m a d ng (303 tr ́ ̀ ng h p co chuân sai d ̀ ng va 327 tr ̀ ươ ng

́ ̉ ợ h p co chuân sai âm).

̃ ́ ́ ́ ̀ ̀ ơ ư ́ ư ự ̉ ̣ ̣ ̣ Đê nghiên c u ro h n t ng vung B1, B2, B3 thuôc khu v c Băc Bô co biên đông

́ ̀ ̃ ́ ̀ ́ ̣ ượ ư ̣ ̉ trong giai đoan 19812015 nh thê nao khi xay ra hiên t ng ENSO, đô an đa tinh

́ ́ ́ ̀ ̃ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ư ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ toan, biêu diên va nhân xet cac biêu đô ba vung khi hâu cho t ng năm ENSO thiêt lâp

́ ̀ (năm ET, LT), năm ENSO tiêp theo (năm SE, SL) va năm không ENSO (năm NE). S ự

́ ̀ ̃ ́ ́ ượ ượ ở ̣ ̉ ̣ ́ biên đông đo đ ̀ c lân l ơ t thê hiên ro h n qua cac hinh cac trang sau đây:

(a)

ư

CS m a năm Tây

%ҳc (QKӳ ng năm ET)

1500

1000

500

1982

1986

1991

1994

1997

2002

2004

2009

2014

-500

-1000

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

B c Yên

&z Noi

ĈLӋn Biên

ộ

ườ

ỳ

Phù Yên

ạ ơ L c S n

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

ư

CS m a năm Đông

%ҳc (QKӳng năm ET)

CS m a năm ĐBBB

(QKӳng năm ET)

1500

1000

500

1982

1986

1991

1994

1997

2002

2004

2009

2014

-500

1982

1986

1991

1994

1997

2002

2004

2009

2014

-1000

-500

-1500

-1000

ử

ắ B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

C a Ông

Hòn D uấ

ị

Hà Đông

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

ữ

Móng Cái

H u Lũng

ơ ạ L ng S n

ạ ụ L c Ng n

Phù Li nễ

Nho Quan Ninh Bình

Thái Bình

Văn Lý

ơ S n Tây

ộ

Tiên Yên

Trùng Khánh

Uông Bí

ơ S n Đ ng

ấ Th t Khê

̃ ̀ ượ ư ư ̉ Hình 3.1. Chuân sai l ́ ng m a năm nh ng năm ET: (a) Vung Tây Băc;

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

́ ̃ ́ ́ ư ư ơ ượ ̣ ̉ ̉ ̣

Đôi v i l ̀ ́ ̀ ̣ ượ ̃ ư ự ư trên hinh 3

́ ng m a nh ng năm El Nino thiêt lâp (năm ET), kêt qua thê hiên ́ ́ ng m a năm khac nhau gi a cac ̀ .1 cho thây s gia tăng va thâm hut l ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ̀ ườ ợ ườ ng vung. Hinh 3.1 a vung Tây Băc co 51,6% sô tr

́ ng h p co ∆R>0 va 48,4% sô tr ̀ ̀ ̉ ự ́ ư ư ư ̣ ̣ ̀ ợ h p co ∆R<0. Ch ng to s chênh lêch vê m a thâm hut va m a gia tăng la không

́ ́ ̀ ̀ ́ ự ượ ư ̉ ̉ ̣ đang kê. Điên hinh cho s gia tăng l ̣ ng m a năm la tram Chi Nê năm 1994 co gia tri

̀ ̀ ̃ ̀ ́ ươ ự ̣ ượ ̉ ̣ ̣ chuân sai d ng la 1167 mm va cung tai tram nay cho thây s thâm hut l ̀ ư ng m a la

̃ Ở ơ ự ̣ ượ

̀ 729 mm vao năm 1991. ̀ ́ hình 3.1 b, c cho thây ro h n s thâm hut l ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ư ng m a so ́ ̀ ư ở

̀ ́ ơ v i trung binh gân nh băng nhau ̀ ́ ̀ ̃ ự ̣ ượ ư ̣ ̣ vung Đông Băc (52,6%) va đông băng Băc Bô ́ ́ ơ ng m a ro rêt nhât la năm 2009 v i

(53,4%). Trên vung Đông Băc, s thâm hut l ́ ́ ́ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ 100% cac tram co gia tri chuân sai âm, năm 2004 đa sô cac tram mang dâu chuân sai

́ ́ ́ ́ ̀ ươ ơ ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ ̣

̀ ̀ ̀ ̃ ́ ̣ ự ự ư ̣ ượ ̣ ng rât nho la 15mm (tram Lang S n). Trên ̀ ng m a ro rêt nhât la năm 1991, s gia tăng

âm, co duy nhât môt gia tri chuân sai d ́ vung đông băng Băc Bô, s thâm hut l ́ ̃ ̀ ́ ́ ơ ượ ư ́ ơ ̣ ̣ ̣ ́ ng m a ro nhât la năm 1994 v i l ượ l ́ ng gia tăng tai cac tram kha l n (7/10 tram co

ượ l ng gia tăng trên 500mm).

(a)

ư

CS m a năm Tây

%ҳc (QKӳng năm SE)

800

600

400

200

-200

1983

1987

1992

1998

2010

2015

-400

-600

-800

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

B c Yên

&z Noi

ĈLӋn Biên

ộ

ườ

ỳ

Phù Yên

ạ ơ L c S n

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

ư

CS m a năm Đông

%ҳc (QKӳng năm SE)

ư CS m a năm

(QKӳng năm SE)

1500

1000

500

1983

1987

1992

1998

2010

2015

1983

1987

1992

1998

2010

2015

-500

-1000

ắ

ử

B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

C a Ông

Hòn D uấ

ị

Hà Đông

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

ữ

Móng Cái

H u Lũng

ơ ạ L ng S n

ạ ụ L c Ng n

Phù Li nễ

Nho Quan Ninh Bình

Thái Bình

Văn Lý

ơ S n Tây

ộ

Tiên Yên

Trùng Khánh

Uông Bí

ơ S n Đ ng

ấ Th t Khê

̃ ̀ ́ ượ ư ư ̉ ng m a năm nh ng năm SE: (a) Vung Tây Băc; Hình 3.2. Chuân sai l

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

̃ ́ ́ ̃ ự ư ́ ơ ượ ư ư ̣ Khac v i nh ng năm ET, s biên đông l

́ ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ự ở ̣ năm sau El Nino) co s đông nhât cao khi đa sô cac năm ̃ ư ng m a nh ng năm SE (nh ng ̀ ́ hâu hêt cac tram đêu

́ ̀ ̃ ̀ ̀ ̀ ́ ư ượ ̣ ượ ̣ ở ̉ cho thây l ng thâm hut l ng m a ro rêt

́ ̀ ́ ườ ườ ̣ ̣ ca ba vung. Trong đo vung đông băng ́ ư ợ thâm hut m a gâp 4 lân sô tr ng h p

́ ̀ ườ ườ ư ng h p ̀ ợ ∆R<0). Vung Tây Băc va ợ ∆R>0 va 80% sô ng h p ng h p ́tr tr

́ ̀ Băc Bô (hinh 3.2 c) sô tr m a (20% sô ́ ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ơ ư ̣ ̣ ̉ ̣ ợ gia tăng ̀ ư Đông Băc sô tram thâm hut m a gâp khoang 2 lân so v i sô tram gia tăng m a

̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ự ượ ̣ ̣ ́ (hinh 3.2 a, b). Tây Băc năm 1998 co s biên đông nhiêu nhât; tram co l

̀ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ư ượ ̣ ̣ ̣ ́ gia tăng nhiêu nhât va tram co l

̀ ̀ ̀ ̀ Ở ̣ ̣ ̣ ư ng m a ̀ ng m a thâm hut nhiêu nhât đêu thuôc năm nay ́ vung Đông Băc (tram Sin Hô gia tăng 602mm, tram Phu Yên thâm hut 660mm).

́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ư ư ̣ ̣ (hinh 3.2 b) đa sô cac năm, cac tram thâm hut m a nh ng không co năm nao thâm

́ ̀ ượ ̉ ơ ử ư ̣ ̣ ng m a gia tăng đêu nho h n 300mm. Riêng co tram C a Ông

́ ̀ ̀ ̀ ượ ư ̣ ̀ hut 100% va l ̀ năm 2015 la l

ng m a gia tăng trên 1000mm. Đông băng Băc Bô (hinh 3.2 c) ́ ̀ ́ ̃ ̀ ̣ ượ ự ở ̣ ̣ năm 1987,1998 co s thâm hut l toan bô cac tram. Cung trên vung ư ng m a năm

̀ ̀ ́ ́ ượ ư ơ ̉ ơ ư ̣ ̀ nay, l ̉ ng m a gia tăng đêu nho h n 100mm, tram gia tăng m a l n nhât la Hai

ươ ̉ ơ D ng nho h n 700mm.

(a)

ư

CS m a năm Tây

%ҳc (QKӳ ng năm LT)

600

400

200

1988

1995

2007

-200

-400

-600

-800

-1000

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

B c Yên

&z Noi

ĈLӋn Biên

ộ

ườ

ỳ

Phù Yên

ạ ơ L c S n

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

(b) (c)

ư

CS m a năm Đông

%ҳc (QKӳng năm LT)

ư

CS m a năm ĐBBB

(QKӳng năm LT)

800

2000

600

1500

400

1000

200

500

1988

1995

2007

-200

-400

1988

1995

2007

-500

-600

-1000

ắ

B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

ử C a Ông

Hòn D uấ

ị

Hà Đông

ữ

Móng Cái

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

Phù Li nễ

H u Lũng

ơ ạ L ng S n

ạ ụ L c Ng n

Nho Quan Ninh Bình

Thái Bình

Văn Lý

ơ S n Tây

ộ

Tiên Yên

Trùng Khánh Uông Bí

ơ S n Đ ng

ấ Th t Khê

̃ ̀ ượ ư ư ̉ ́ ng m a năm nh ng năm LT: (a) Vung Tây Băc; Hình 3.3. Chuân sai l

̀ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̣ (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

̀ ̃ ̀ ́ ượ ư ư ̉ ̣ ̀ Hinh 3.3 la chuân sai l ng m a năm vao nh ng năm La Nina thiêt lâp (năm

́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ̣ ượ ự ́ ơ ̣ ̣ LT). Phân l n cac tram tai cac vung cho thây: vao cac năm, s thâm hut l ng

́ ́ ̀ ́ ơ ự ư ượ ư ̣ ́ ơ m a chênh lêch kha l n so v i s gia tăng l ng m a. Hinh 3.3 c cho thây đ ượ c

̀ ́ ̀ ̀ ́ ́ ư ở ượ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ thâm hut m a năm hâu hêt ́ cac tram đông băng Băc Bô (sô l ng thâm hut gâp 9

̀ ́ ̀ ́ ̀ ượ ́ ơ ̣ ̣ ̣ ́ lân sô l ng gia tăng); v i năm 1988 sô tram thâm hut la 100%, cac năm con lai co ́

́ ̀ ́ ́ ượ ơ ượ ư ̉ ơ ̣ ̣ ̉ môt đên hai tram l ng m a gia tăng v i l ng kha nho (đêu nho h n 200mm).

̀ ̀ ́ ượ ̉ ơ ư ̣ ̣ ̉ ̣ L ́ ́ ̣ ơ ng thâm hut m a tai đông băng chu yêu nho h n 500mm, sô tram thâm hut l n

́ ̀ ́ ́ ự ư ̣ ̣ ̀ ơ h n 500mm tâp trung vao năm 1988. Vung Đông Băc co s thâm hut m a gâp 3

̀ ́ ́ ́ ư ̀ lân gia tăng m a trong khi đo Tây Băc gâp 2 lân.

(a)

ư

CS m a năm Tây

%ҳc (QKӳ ng năm SL)

1500

1000

500

1984

1985

1989

1996

1999

2000

2008

2011

-500

-1000

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

B c Yên

&z Noi

ĈLӋn Biên

ộ

ườ

ỳ

Phù Yên

ạ ơ L c S n

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

(b) (c)

ư

CS m a năm Đông

%ҳc (QKӳng năm SL)

1500

CS m a năm ĐBBB

(QKӳng năm SL)

1500

1000

500

1984

1985

1989

1996

1999

2000

2008

2011

1984

1985

1989

1996

1999

2000

2008

2011

-500

-1000

ắ

ử

B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

C a Ông

Hòn D uấ

ị

Hà Đông

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

ữ

ạ

ụ

Móng Cái

H u Lũng

ơ L ng S n

ạ L c Ng n

Phù Li nễ

Nho Quan Ninh Bình

Thái Bình Văn Lý

ơ S n Tây

ộ

Tiên Yên

Trùng Khánh

Uông Bí

S n Đ ng

ấ Th t Khê

̃ ́ ̀ ượ ư ư ̉ Hình 3.4. Chuân sai l ng m a năm nh ng năm SL: (a) Vung Tây Băc;

̀ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ̣ (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

́ ̀ ̃ ́ ư ̣ Theo phân loai nh ng năm sau La Nina (năm SL), co duy nhât vung Đông

́ ́ ̀ ̀ ́ ở ượ ư ̣ ̣ ́ Băc cac năm ́ ́ hâu hêt cac tram co l ng m a năm thâm hut gân gâp đôi so v i d ́ ơ ư

̀ ̀ ́ ̀ ̣ ự ư ượ ̣ ̣ ̉ ́ th a. Trong khi đo hai vung khi hâu con lai thê hiên s gia tăng l ư ng m a năm.

́ ̀ ́ ́ ́ ̀ ̣ ́ Trên hinh 3.4 b ta thây năm 2000 co 100% cac tram ∆R<0, năm 2008 hâu hêt cac

́ ́ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ tram co ∆R>0, gia tri thâm hut rât be (26mm). Năm 1984 tai Đông Băc chênh lêch

́ ̀ ́ ươ ̣ ̉ ̣ ̣ gia tri chuân sai d ́ ng va âm cao (tram Tiên Yên ∆R=985mm, tram Mong Cai

́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ̣ ̉ ̣ ́ ∆R=4mm). Tai vung Tây Băc (hinh 3.4 a) điên hinh la vao năm 2011 toan bô cac

́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ơ ̀ ươ ư ̣ ̣ ̉ ̣ tram co gia tri chuân sai âm va tram Tam Đ ng m c thâm hut l n nhât toan vung

(864mm).

(a)

ư

CS m a năm Tây

%ҳc (QKӳ ng năm NE)

1500

1000

500

1981

1990

1993

2001

2003

2005

2006

2012

2013

-500

-1000

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

B c Yên

&z Noi

ĈLӋn Biên

ộ

ườ

ỳ

Phù Yên

ạ ơ L c S n

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

(b) (c)

ư

CS m a năm Đông

%ҳc (QKӳng năm NE)

CS m a năm ĐBBB

(QKӳng năm NE)

1500

1000

800

600

500

400

200

1981

1990

1993

2001

2003

2005

2006

2012

2013

1981

1990

1993

2001

2003

2005

2006

2012

2013

-500

-200

-400

-1000

-600

ắ

ử

B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

C a Ông

Hòn D uấ

Hưng Yên

Hà Đông

Hải Dương Hà Nội

Nam Định

ữ

ạ

ụ

Móng Cái

H u Lũng

ơ L ng S n

ạ L c Ng n

Phù Li nễ

Sơn Tây

Nho Quan

Ninh Bình

Thái Bình

Văn Lý

Tiên Yên

Trùng Khánh

Uông Bí

ộ

ơ S n Đ ng

ấ Th t Khê

̃ ̀ ́ ượ ư ư ̉ Hình 3.5. Chuân sai l ng m a năm nh ng năm NE: (a) Vung Tây Băc;

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

̀ ̀ ̃ ́ ư ̉ ̣ ̉ Trong nh ng năm không ENSO (năm NE) biêu đô hinh 3.5 cho thây tai ca ba

̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ươ ư ơ ượ ̣ ̉ ̣ ̉ vung, sô tram co chuân sai d ng nhiêu h n sô tram co chuân sai âm nh ng l ng

́ ̀ ́ ́ ́ ơ ườ ̣ ́ chênh lêch không qua l n. Vung Đông Băc co 55,6% sô tr ng h p ợ ∆R>0 và

̀ ́ ́ ườ 44,4% sô ́tr ng h p ợ co ∆R<0. Cac năm NE 1981, 1990, 2001, 2005, 2012 va 2013

́ ́ ́ ́ ́ ự ượ ư ư ượ ̉ ̣ chu yêu cac tram co s gia tăng l ng m a nh ng l ̉ ơ ng gia tăng l n nhât nho

̀ ́ ́ ́ ̣ ượ ự ̉ ̣ ơ h n 1000mm. Năm 1993, 2003 va 2006 chu yêu cac tram co s thâm hut l ng

̀ ́ ́ ư ườ ườ ̣ ́ m a. Tai vung Đông Băc co 58,5% sô tr ng h p ̀ ợ ∆R>0 va 41,5% sô ́tr ợ ng h p

́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ượ ư ư ư ̉ ̣ ̣ co ∆R<0. Trong đo nôi bât lên la tram Thât Khê l ́ ơ ng m a năm d th a rât l n

̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̣ (1400mm vao năm 2015) va tram Mong Cai (1346mm vao năm 2001). Vung đông

̀ ́ ̃ ượ ư ượ ở ̣ ̉ ̣ băng Băc Bô năm 2013 l ng m a năm gia tăng đ ́ c thê hiên ro nhât ́ 100% sô

̀ ́ ư ươ ̣ ̣ ̣ ̉ tram trong năm nay đat gia tri chuân sai m a d ng.

̀ ́ ́ ́ ́ ơ ư ượ ự ̣ ̉ ̉ ̣ ̣ Nh vây qua phân tich cac biêu đô v i bang phu luc (a) thây đ ́ c s biên

́ ́ ́ ượ ự ư ̣ ̣ ̣ ̉ đông l ng m a cac năm trong giai đoan 19812015 đên khu v c Băc Bô khi xay

̣ ượ ra hiên t ng ENSO.

́ ̀ ̃ ̀ ư ư ̉ ̣ ̣ (cid:0) Năm ET: ti lê kha cân băng gi a m a thâm hut va m a gia tăng. Tây Băc ́ ư

̀ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ư ư ơ ̣ ̣ ư m a thâm hut nhiêu h n m a gia tăng. Đông Băc va đông băng Băc Bô m a

̀ ư ơ ̣ ̣ gia tăng lai nhiêu h n m a thâm hut.

́ ́ ́ ̀ ự ̣ ượ ư ̣ ̉ (cid:0) Năm SE: khu v c Băc Bô đa sô thâm hut l ̀ ng m a. Điên hinh nhât la

̀ ̀ ́ ́ ́ ̣ ượ ̣ đông băng Băc Bô l ng thâm hut cao nhât đên 80%.

́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ơ ̣ ượ ư ̣ ̣ ̉ (cid:0) Năm LT: Băc Bô phân l n la thâm hut l ng m a năm. Sô tram co chuân

́ ́ ́ ́ ́ ơ ươ ̣ ̣ ̉ ̣ ̀ sai âm gâp 2,3 thâm chi 9 lân so v i sô tram co chuân sai d ư ng. Đăc tr ng

̀ ̀ ́ ́ ̀ ư ̣ ̣ nhât la đông băng Băc Bô (thâm hut m a 90%).

̀ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ơ ượ ̣ (cid:0) Năm SL: Tây Băc va đông băng Băc Bô phân l n la gia tăng l ̀ ư ng m a

́ ̣ ượ năm. Đông Băc thâm hut l ư ng m a năm.

̀ ́ ́ ự ượ ư ư ̉ ̣ (cid:0) Năm NE: toan khu v c chu yêu gia tăng l ng m a năm. Sô tram m a gia

́ ́ ư ́ ơ ̣ ̣ ̣ ̣ tăng chênh lêch không qua chênh lêch so v i sô tram m a thâm hut.

́ ự ượ ư ̣ 3.3.2 S biên đông l ̀ ng m a theo mua

̀ ự ượ ư ̣ ́ a) S biên đông l ư ng m a mua m a

(a)

ư

CS P (cid:127) a m a Tây

%ҳc (QKӳng năm ET)

1500

1000

500

1982

1986

1991

1994

1997

2002

2004

2009

2014

-500

-1000

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

&z Noi

ĈLӋn Biên

B c Yên

ộ

ườ

ỳ

Phù Yên

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ạ ơ L c S n

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

(b) (c)

ư

CS P (cid:127) a m a Đông

%ҳc (QKӳng năm ET)

1500

ư CS P (cid:127) a m a ĐBBB

(QKӳng năm ET)

1500

1000

500

1982

1986

1991

1994

1997

2002

2004

2009

2014

-500

1982 1986 1991 1994 1997 2002 2004 2009 2014

-500

-1000

ắ

ử

B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

C a Ông

Hòn D uấ

-1000

ị

Hà Đông

Móng Cái

ữ

H u Lũng

ơ ạ L ng S n

ạ ụ L c Ng n

Phù Li nễ

H ng Yên Thái Bình

ả ươ H i D ng Ninh Bình

Hà N iộ ơ S n Tây

Tiên Yên

Trùng Khánh

Uông Bí

ộ

ơ S n Đ ng

ấ Th t Khê

Nho Quan ̃ ư

Nam Đ nh Văn Lý ́ ng m a mua m a nh ng năm ET: (a) Vung Tây Băc;

̀ ̀ ượ ư ư ̉ Hình 3.6. Chuân sai l

̀ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̣ (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

̃ ̀ ́ ̀ ư ư ̣ ̣ ̣ ̣ ́ Mua m a trong nh ng năm ET tai cac tram trên ba vung khi hâu thuôc khu

̃ ̀ ̀ ́ ̀ ̣ ượ ư ̉ ̣ ̉ ̣ ́ ự v c Băc Bô đ c thê hiên trên hinh 3.6. Toan thê ba vung khi hâu nh ng năm ET,

̀ ́ ́ ́ ́ ́ ơ ́ ơ ở ượ ươ ̉ ̣ ̉ ̣ ng cac tram co chuân sai d

ng đêu it h n so v i cac tram ̀ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ tât ca cac năm sô l ́ ́ ư ́ ơ ̉ ̣

́ ́ ̣ co chuân sai âm nh ng chênh lêch không l n lăm. Đông Băc va đông băng Băc Bô ̀ ̀ ̀ ́ ́ ườ ườ ợ co ∆R<0 (hinh đêu co 46,6% sô ng h p ng h p ́tr

́ tr ợ co ∆R>0 va co 54,4% sô ̀ ́ ̀ ̀ ́ Ở ở ̉ ̀ Tây Băc con sô nay la 47,5% va 52,5% (hinh 3.6 a). Năm 1994

3.6 b, c). ̀ ̀ ̀ ̀ ̃ ư ượ ự ̉ ̣ ̣ ̣ ca ba ́ ư ng m a trong mua m a, đăc biêt la Đông Băc

vung đêu thê hiên ro s gia tăng l ́ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ở ươ ̣ ̉ ̣ ̉ va đông băng Băc Bô tât ca cac tram đêu co chuân sai d

̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ươ ́ ơ ng. Năm 1994 ́ ̀ ơ ̣ ̣ ̣ ̉ ng l n nhât toan vung v i cac gia ̀ đông ́ ́

băng Băc Bô đêu tâp trung gia tri chuân sai d ́ ́ ̀ ́ ́ ươ ơ ơ ơ ơ ơ ̣ ̉ ̣ ̉ ng l n h n 1200 mm; va l n h n so v i gia tri chuân sai d ươ ng

̀ ̀ ̀ tri chuân sai d ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̀ ́ ơ l n nhât tai hai vung con lai vao năm nay (tram Nam Đinh 1374 mm, tram Ninh

̀ ̣ ượ ự ư ượ ̣ ̉ ̣ Binh 1304 mm, tram Nho Quan 1245 mm). S thâm hut l c thê hiên

̃ ̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ng m a đ ̀ ̣ ̣

ro nhât tai vung Đông Băc la năm 2004 (100% sô tram) va năm 2009 (duy co hai ́ ̀ ́ ́ ́ ượ ư ư ơ ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ ự tram co s gia tăng l

̀ ́ ̀ ̃ ̣ ự ư ̣ ̉ ̣ ̣ ́ ng m a nh ng v i gia tri rât nho xâp xi 50 mm). Tai đông ̀ băng Băc Bô năm 1991 va năm 2004 thê hiên ro rêt s thâm hut m a trong mua

́ ́ ́ ́ ́ ư ự ̣ ̣ ̣

̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ơ ư ư ̣ ̉ m a (năm 1991 co 100% sô tram, năm 2004 co duy nhât môt tram co s gia tăng ́ ng m a nh ng v i gia tri kha nho la 25 mm). Trên toan vung đông băng hâu hêt ượ l

̀ ̀ ̉ ơ ư ̣ ượ l ng m a mua thâm hut đêu nho h n 500 mm.

(a)

ư

CS P (cid:127) a m a Tây

%ҳc (QKӳ ng năm SE)

800

600

400

200

1983

1987

1992

1998

2010

2015

-200

-400

-600

-800

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

B c Yên

&z Noi

ĈLӋn Biên

ộ

ườ

ỳ

Phù Yên

ạ ơ L c S n

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

ư CS P (cid:127) a m a ĐBBB

(QKӳng năm SE)

ư

CS P (cid:127) a m a Đông

%ҳc (QKӳng năm SE)

600

1200

1000

400

800

600

200

400

200

1983

1987

1992

1998

2010

2015

-200

1983

1987

1992

1998

2010

2015

-400

-600

-800

ắ

ử

B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

C a Ông

Hòn D uấ

-800

ữ

ạ

ụ

Móng Cái

H u Lũng

ơ L ng S n

ạ L c Ng n

Phù Li nễ

ị

Hà Đông

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

Tiên Yên

Trùng Khánh Uông Bí

ộ

ơ S n Đ ng

ấ Th t Khê

Ninh Bình

Thái Bình

ơ S n Tây

Nho Quan ̃

Văn Lý ́ ng m a mua m a nh ng năm SE: (a) Vung Tây Băc;

̀ ̀ ượ ư ư ư ̉ Hình 3.7. Chuân sai l

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

̀ ̃ ̀ ̀ ́ ư ư ở ̉ ự

̀ ́ ̀ ca ba vung ta thây đêu s ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ượ ư ở ở ̣ ̉ ̣ Mua m a trong nh ng năm sau El Nino (năm SE) ́ ́ hâu hêt cac tram. Điên hinh nhât ng m a thâm hut l

̀ ́ ́ ̀ ở ư ượ ́ ơ ư ̣ ̣ 3.7 c) ́ mua m a trong năm, sô tram co l đông băng Băc Bô (hinh ́ ng m a thâm hut gâp 4 lân so v i sô

́ ́ ̀ ̀ ượ ư ̣ ượ ư ̣ ̣ ̣ ̣ ́ tram co l ng m a tai vung nay tâp

ng m a gia tăng. Trong đo gia tri thâm hut l ́ ̀ ́ ̀ ́ ư ơ ơ ̉ ̣ ̣ ̣ ́ ươ i 400 mm, môt vai gia tri thâm hut m a l n h n 400mm va co ́

trung chu yêu d ́ ́ ́ ̀ ̀ ư ơ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ ̣ ơ duy nhât môt tram co gia tri thâm hut l n h n 600mm la tram H ng Yên vao năm

́ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ượ ư ̣ 2010 thâm hut 681 mm. Vung Tây Băc (hinh 3.7 a) co m c thâm hut l ư ng m a

̀ ́ ́ ́ ơ ́ ơ ơ ườ ́ ́ ơ tr l n h n so v i Đông Băc (hinh 3.7 b) v i Tây Băc 69,4% sô ợ thâm huṭ

̀ ́ ng h p ́ ́ ư ườ ̣ ượ ư ̣ ̣ ́ tr m a con Đông Băc 62,2% sô

̀ ́ ợ thâm hut m a. Tai Tây Băc gia tri l ng h p ̀ ̀ ́ ơ ư ơ ̣ ượ ư ̣ ̣ ́ ư ơ m a thâm hut hâu nh l n h n nhiêu so v i gia tri l ng ́ ư ư ng m a d th a tai cac

́ ̀ ́ ̀ ́ ́ ̣ ơ ̣ ̣ ̣ tram. Gia tri thâm hut l n nhât la Phu Yên (năm 1998) thâm hut 554 mm, gia tri d ̣ ư

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ư ơ ư ư ̣ ̣ th a l n nhât la tram Sin Hô (năm 1998) d th a 672 mm. Tai Đông Băc năm

̃ ̀ ́ ́ ̀ ượ ́ ơ ử ư ư ự ̣ ̣ 2015 la năm co s gia tăng l

́ ̀ ́ ơ ươ ̣ ̉ ́ ng m a mua m a ro rêt nhât v i tram C a Ông co ́ ng l n nhât la 1063 mm. gia tri chuân sai d

(a)

ư

CS P (cid:127) a m a Tây

%ҳc (QKӳ ng năm LT)

800

600

400

200

1988

1995

2007

-200

-400

-600

-800

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

B c Yên

&z Noi

ĈLӋn Biên

Phù Yên

ộ

ườ

ỳ

ạ ơ L c S n

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

Than Uyên

Yên Châu

ầ

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

(b) (c)

ư CS P (cid:127) a m a ĐBBB

(QKӳng năm LT)

ư

CS P (cid:127) a m a Đông

%ҳc (QKӳng năm LT)

1200

1000

800

600

400

200

-200

1988

1995

2007

1988

1995

2007

-200

-400

-600

-400

ắ

ử

-800

B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

C a Ông

Hòn D uấ

Hà Đông

ị

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

Móng Cái

ữ

ạ

H u Lũng

ơ L ng S n

ạ ụ L c Ng n

Phù Li nễ

Nho Quan

Ninh Bình

Thái Bình

Văn Lý

S n Tây

Tiên Yên

Trùng Khánh

Uông Bí

ộ

ơ S n Đ ng

ấ Th t Khê

̀ ̃ ̀ ượ ư ư ư ̉ Hình 3.8. Chuân sai l ́ ng m a mua m a nh ng năm LT: (a) Vung Tây Băc;

̀ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̣ (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

́ ́ ̀ ̀ ̀ ượ ư ̣ ̉ ̉ Xuât hiên tiêu biêu nhât trên hinh 3.8 vê chuân sai l

̀ ̃ ̃ ư ng m a mua m a ̀ ̀ ự ư ́ ơ ̣ ̣ ̣ nh ng năm sau La Nina (năm LT) la s thâm hut ro rêt so v i trung binh tai vung

̀ ̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ̣ ơ ườ ̉ ́ tr đông băng Băc Bô v i 86,6% sô ̀ ợ co ∆R<0. Điên hinh la năm 1988 tât ca ̉

́ ́ ̀ ̀ ̀ ượ ư ư ̣ ̉ ̣ ̣ ng h p ́ ́ cac năm tai tât ca cac tram đông băng co l

ng m a mua m a thâm hut. Năm 1995 ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ượ ư ơ ̣ ̣ ̣ ̣

tai tram Ha Đông l ́ ̀ ̀ ́ ượ ượ ư ̣ ̉ ư ng m a vao mua m a gia tăng hay thâm

ng m a tăng vot so v i trung binh la 1048 mm. Tai hai vung ̀ ̃ con lai không thây ro đ ́ ̀ c chu yêu la l ́ ́ ́ ̀ ́ ơ ơ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ́ hut. Theo sô liêu thông kê thi sô tram co chuân sai âm l n h n sô tram chuân sai

́ ́ ượ ơ ượ ̣ ̣ ̉ ươ d ư ng nh ng l ́ ng chênh lêch không l n lăm. Gia tri chuân sai l

́ ̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ư ơ ́ ơ ơ ̣ ̉ cac tram vao cac năm cua Tây Băc hâu nh l n h n so v i Đông Băc. Tây Băc t ̣ ư ng m a tai ̀ ư

́ ́ ̣ ượ ở ư ư ̣ ̀ năm 1995 tr vê đa sô thâm hut l ́ ng m a, trong khi đo t ̀ sau 1995 đa sô lai gia

ượ ư tăng l ng m a.

(a)

ư

CS P (cid:127) a m a Tây

%ҳc (QKӳ ng năm SL)

1200

1000

800

600

400

200

-200

1984

1985

1989

1996

1999

2000

2008

2011

-400

-600

-800

-1000

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

B c Yên

&z Noi

ĈLӋn Biên

ộ

ườ

ỳ

Phù Yên

ạ ơ L c S n

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

ư CS P (cid:127) a m a ĐBBB

(QKӳ ng năm SL)

ư

CS P (cid:127) a m a Đông

%ҳc (QKӳng năm SL)

1500

1400

1200

1000

800

500

600

400

200

1984

1985

1989

1996

1999

2000

2008

2011

-500

1984

1985

1989

1996

1999

2000

2008

2011

-200

-400

-1000

Bắc Giang

Bảo Lạc

Cao Bằng

Cửa Ông

Hòn Dấu

-600

Lạng Sơn

Hữu Lũng

Lục Ngạn

Móng Cái

Phù Liễn

ị

Hà Đông

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

Sơn Động

Thất Khê

Tiên Yên

Trùng Khánh

Uông Bí

Nho Quan

Ninh Bình

Thái Bình

Văn Lý

S n Tây

̃ ̀ ̀ ượ ư ư ư ̉ Hình 3.9. Chuân sai l ́ ng m a mua m a nh ng năm SL: (a) Vung Tây Băc;

̀ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̣ (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

́ ̃ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ự ư ̣ Vao nh ng năm sau La Nina, vung đông băng Băc Bô co s gia tăng l

̃ ́ ́ ̀ ̃ ̀ ́ ́ ư ̣ ở ườ ̣ ượ ng ợ có m a ro rêt tr ng h p

́ ư hâu hêt cac năm cung nh hâu hêt cac tram (65% sô ́ ượ ươ ̉ ự ̉ ̉ ∆R<0). Tuy nhiên l

̀ ng gia tăng chu yêu d ̀ ̀ ́ ̀ ́ i 500mm. Điên hinh cua s gia tăng ̀ ́ ̀ ư ở ư ́ ơ ̣ ̣ ̣ ượ l ng m a mua m a đông băng Băc Bô la vao năm 1889 v i duy nhât môt tram

̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ̃ ơ ự ̣ ự ̣ ̣ ̉

́ ́ ̀ ̣ ơ co s thâm hut nhe. So v i đông băng thi Tây Băc thê hiên s gia tăng it ro rêt h n ́ ́ ̀ ườ ư ̣ ̉ ợ co ∆R>0 va 49,3%

ng h p ́ ́ ̀ ́ ườ ̣ ̉ ̉ ̀ ợ ∆R<0 va năm 2000 cac tram đêu mang dâu chuân sai âm). Trai hăn

ng h p ̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ượ ̣ ̣ ư ng m a

̀ ̀ ̃ ́ ́ ơ ự ở ̣ ̉ ̣ ̣ ́ tr (thông kê sô liêu chuân sai m a cho thây 50,7% sô sô ́tr ́ ơ v i hai vung trên, tai Đông Băc, đa sô cac tram vao cac năm SL cho l ̀ ̀ thâm hut so v i trung binh toan mua. Thê hiên ro nhât s thâm hut nay ́ cac năm

̀ 1989, 1999 va 2000.

(a)

ư

CS P (cid:127) a m a Tây

%ҳc (QKӳ ng năm NE)

1000

800

600

400

200

1981

1990

1993

2001

2003

2005

2006

2012

2013

-200

-400

-600

-800

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

ắ

&z Noi

ĈLӋn Biên

B c Yên

ộ

ườ

ỳ

Phù Yên

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ạ ơ L c S n

Than Uyên

Yên Châu

ầ

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

ư

CS P (cid:127) a m a Đông

%ҳc (QKӳng năm NE)

ư CS P (cid:127) a m a ĐBBB

(QKӳng năm NE)

1000

1400

1200

800

1000

600

800

400

600

400

200

1981

1990

1993

2001

2003

2005

2006

2012

2013

-200

1981

1990

1993

2001

2003

2005

2006

2012

2013

-400

-600

ắ

ử

B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

C a Ông

Hòn D uấ

-600

ị

Hà Đông

ữ

ạ

ụ

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

Móng Cái

H u Lũng

ơ L ng S n

ạ L c Ng n

Phù Li nễ

Tiên Yên

Trùng Khánh

Uông Bí

ộ

ơ S n Đ ng

ấ Th t Khê

Ninh Bình

ơ S n Tây

Thái Bình ̀

Nho Quan ̃ ư

Văn Lý ́ ng m a mua m a nh ng năm NE: (a) Vung Tây Băc;

̀ ượ ư ư ̉ Hình 3.10. Chuân sai l

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

́ ̀ ̀ ́ ̀ ự ự ̃ ư ̣ ̣ Nh ng năm không ENSO toan khu v c Băc Bô tai ba vung không co s đông

́ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ượ ư ư ̉ ̉ ̣ nhât vê chuân sai l ̃ ́ ư ng m a trong mua m a. Tây Băc cho thây ti lê kha cân băng gi a

̀ ư ợ ươ ̣ ̉ m a thâm hut va gia tăng (83 tr ̀ ́ ươ ng h p co chuân sai d ̀ ng va 79 tr ̀ ́ ợ ươ ng h p co

́ ̃ ́ ̀ ̀ ́ ượ ̉ ̉ ̣ ̉ ́ chuân sai âm). Đông Băc cung co ti lê kha cân băng vê sô l ư ng chuân sai nh ng

ư ợ ơ ợ ươ ̉ ̉ tr ̀ ươ ng h p m a gia tăng nhinh h n (71/135 tr ́ ̀ ươ ng h p co chuân sai d ng). Năm

́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ở ̉ ̣ ̣ ̉ 1993, ̣ ư ca ba vung, cac tram đêu thâm hut m a la chu yêu, riêng Đông Băc thâm hut

̀ ̃ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ư ̣ ̉ ̉ ̣ ́ m a theo mua con ro rêt vao ca năm 1990. Ca Đông Băc va đông băng Băc Bô, vao cac

̀ ̃ ̣ ự ượ ư ̉ năm 2001, 2012, 2013 đêu thê hiên s gia tăng l ́ ̣ ơ ượ ng m a ro rêt v i l ư ng m a gia

́ ́ ơ ̀ tăng l n nhât đêu trên 600 mm.

̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ̀ ̀ ́ ư ượ ̉ ̉ T cac phân tich trên đô an rut ra đ ư c cai nhin tông quan vê chuân sai m a

̀ ́ ́ ̀ ư ̉ ̣ ̣ ̉ theo mua m a cua Băc Bô theo phân nhom năm ENSO va không ENSO cu thê:

́ ư ư ̣ ̣ (cid:0) Năm ET: gia tăng m a hay thâm hut m a không cach biêt nhiêu. ̀

̀ ̀ ̀ ́ ̃ ́ ơ ự ư ̣ ̉ ̣ ̣ (cid:0) Năm SE: phân l n thâm hut m a toan khu v c. Thê hiên ro rêt nhât la đông ̀

̀ ́ ́ ́ ̀ ư ̣ ̣ ́ ̣ ơ băng Băc Bô v i thâm hut m a t ́ ư ơ i 80%, tiêp theo la Tây Băc thâm hut m a 69,4%

̀ ́ ư ̣ va Đông Băc thâm hut m a 62,2%.

̀ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ́ ơ ư ư ư ̣ ̣ (cid:0) Năm LT: thâm hut trong mua m a v i m c đô khac nhau tuy t ng vung.

̀ ̀ ́ ́ ̃ ̀ ự ̣ ̉ ̣ ̣ Đông băng Băc Bô thê hiên ro nhât thâm hut trong toan khu v c (86,7%).

̀ ̀ ̀ ́ ự ượ ư ở ư (cid:0) Năm SL: s gia tăng l ng m a trong mua m a ̀ Tây Băc va đông băng

̀ ́ ́ ́ ̃ ́ ̣ ơ ự ượ ư ơ ̣ ̀ Băc Bô v i đông băng co s gia tăng l ng m a ro h n (65%). Tai Đông Băc đa

̀ ́ ́ ̣ ượ ư ̣ sô cac tram la thâm hut l ng m a.

̀ ́ ́ ̣ ượ ư ̉ ̣ ̉ (cid:0) Năm NE: ba vung cua Băc Bô chu yêu thâm hut l ̀ ng m a trong mua

́ ̀ ̀ ́ ự ư ở ̣ ̀ ư m a. S thâm hut gân nh cach nhau không nhiêu cac vung.

́ ̀ ự ượ ư ̣ ́ b) S biên đông l ư ng m a mua it m a

(a)

ư

CS P (cid:127) a tt m a Tây

%ҳc (QKӳ ng năm ET)

300

200

100

1982

1986

1991

1994

1997

2002

2004

2009

2014

-100

-200

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

B c Yên

&z Noi

ĈLӋn Biên

Phù Yên

ộ

ườ

ỳ

ạ ơ L c S n

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

ư

CS P (cid:127) a tt m a Đông

%ҳc (QKӳng năm ET)

ư

CS P (cid:127) a tt m a ĐBBB

(QKӳng năm ET)

500

600

400

300

200

100

1982

1986

1991

1994

1997

2002

2004

2009

2014

1982

1986

1991

1994

1997

2002

2004

2009

2014

-200

-100

-200

-400

-300

ắ

ử

B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

C a Ông

Hòn D uấ

ị

Hà Đông

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

ữ

Móng Cái

H u Lũng

ơ ạ L ng S n

ạ ụ L c Ng n

Phù Li nễ

Nho Quan

Ninh Bình

Thái Bình

Văn Lý

ơ S n Tây

ộ

Tiên Yên

Trùng Khánh

Uông Bí

ơ S n Đ ng

ấ Th t Khê

̀ ́ ̃ ượ ư ư ̉ Hình 3.11. Chuân sai l ư ng m a mua it m a nh ng năm ET:

̀ ́ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̣ (a) Vung Tây Băc; (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

́ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ượ ự ̣ ̉ ̣ Theo sô liêu thông kê va quan sat vao biêu đô 3.11 ta thây đ c s chênh lêch

̀ ́ ́ ̃ ̀ ̀ ư ư ư ̣ ̣ ̣ không nhiêu gi a m a gia tăng va m a thâm hut tai ba vung. Riêng co cac tram

́ ̀ ̣ ự ̣ ượ ư ơ ̣ ̉ thuôc Đông Băc (hinh 3.11 b) thê hiên s thâm hut l ̀ ng m a nhiêu h n so v i s ́ ơ ự

́ ̀ ̀ ̀ ợ ̉ ̣ ư gia tăng m a (72/135 tr ̀ ươ ng h p co chuân sai âm). Hai vung con lai (hinh 3.11

̀ ̀ ́ ́ ̣ ự ơ ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ a,c) thi thê hiên s gia tăng nhiêu h n thâm hut tai cac năm tai cac tram. Năm ET

́ ̀ ̀ ̃ ̀ ư ự ̣ ̉ ̣ ̣ 1991 va ET 2009 tai ca ba vung co s thâm hut m a ro rêt. Năm ET 1982 va ET

̀ ́ ̀ ̃ ̣ ự ư ư ̣ ̉ ̉ ̣ 1997 tai ca ba vung biêu hiên s gia tăng m a trong mua it m a ro rêt. Năm ET

́ ́ ̀ ́ ́ ở ượ ́ ơ ư ở ̣ 2002 ́ Tây Băc sô tram co l ̀ ng m a gia tăng chiêm phân l n con ̀ Đông Băc va

̀ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ư ̣ ượ ư ̣ ̣ đông băng Băc Bô cac tram hâu nh đêu gây thâm hut l ́ ng m a trong mua it

ư m a trong năm.

(a)

ư

CS P (cid:127) a tt m a Tây

%ҳc (QKӳng năm SE)

500

400

300

200

100

1983

1987

1992

1998

2010

2015

-100

-200

-300

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

&z Noi

ĈLӋn Biên

B c Yên

Phù Yên

ộ

ườ

ỳ

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ạ ơ L c S n

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

(b) (c)

ư

CS P (cid:127) a tt m a Đông

%ҳc (QKӳng năm SE)

ư

CS P (cid:127) a tt m a ĐBBB

(QKӳng năm SE)

500

400

300

200

100

1983

1987

1992

1998

2010

2015

-100

1983

1987

1992

1998

2010

2015

-100

-200

-300

ắ

ử

B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

C a Ông

Hòn D uấ

ị

Hà Đông

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

ữ

ạ

ụ

Móng Cái

H u Lũng

ơ L ng S n

ạ L c Ng n

Phù Li nễ

Nho Quan

Ninh Bình

Thái Bình

Văn Lý

ơ S n Tây

ộ

ơ S n Đ ng

ấ Th t Khê

Uông Bí ư ng m a mua it m a nh ng năm SE:

Tiên Yên Trùng Khánh Hình 3.12. Chuân sai l

̀ ́ ̃ ượ ư ư ̉

́ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̣ (a) Vung Tây Băc; (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

̀ ̀ ̀ ượ ư ư ̉ ̉ Hinh 3.12 mô ta chuân sai l ́ ng m a trong mua it m a trên ba vung t

́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ơ ư ̉ ̉ ươ ng ́ ́ ư ng v i cac năm sau El Nino. Kêt qua cho thây hâu nh ca ba vung đêu co s

̀ ́ ̀ ̃ ư ́ ơ ư ượ ̣ ̣ ̣ ̣

ự ́ ư ư ng m a thâm hut va d th a tai cac năm ET tai cac ́ ́ ̀ chênh lêch không l n gi a l ́ ̀ ̀ ư ươ ̣ ử ̣ ̉ ̣ ̉

̣ ử ng, môt n a ́ ̀ ̀ ̀ ự ư ư ở ̉ ̉ tram. Điên hinh la Đông Băc co môt n a sô tram la chuân sai m a d ̀ ca ba vung hâu nh co s gia la chuân sai m a âm. Năm SE 1983 va SE 2015

̀ ̀ ̀ ượ ư ư ́ ơ tăng l ̣ ng m a so v i trung binh. Năm SE 1987 va SE 1998 hâu nh gây thâm hut

́ ́ ̀ ̀ ư ở ư ̣ ̉ ̣ ̣ ượ l ự

ng m a cho cac tram cua toan Băc Bô. Năm SE 2010 ̀ ́ ́ ́ ̃ ́ ̣ ự ở ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ́ biên đông khac nhau. Co môt s đăc biêt dê nhân thây

́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ử ươ ̉ ̣ ̉ sai cua tram C a Ông vao tât ca cac năm SE đêu mang dâu d ́ ̀ t ng vung lai co s ̀ hinh 3.12 b la gia tri chuân ̀ ̀ ng va cao nhât toan

̀ ́ vung Đông Băc.

(a)

ư

CS P (cid:127) a tt m a Tây

%ҳc (QKӳ ng năm LT)

1988

1995

2007

-50

-100

-150

-200

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

&z Noi

ĈLӋn Biên

B c Yên

ộ

ườ

ỳ

Phù Yên

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ạ ơ L c S n

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

(b) (c)

ư

CS P (cid:127) a tt m a Đông

%ҳc (QKӳng năm LT)

ư

CS P (cid:127) a tt m a ĐBBB

(QKӳng năm LT)

300

500

200

400

300

100

200

100

1988

1995

2007

-100

1988

1995

2007

-100

-200

-300

ắ B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

ử C a Ông

Hòn D uấ

-300

ị

Hà Đông

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

ữ

Móng Cái

H u Lũng

ơ ạ L ng S n

ạ ụ L c Ng n

Phù Li nễ

Nho Quan

Ninh Bình

Thái Bình

Văn Lý

ơ S n Tây

ộ

Tiên Yên

Trùng Khánh

Uông Bí

ơ S n Đ ng

ấ Th t Khê

̃ ́ ̀ ượ ư ư ̉ Hình 3.13. Chuân sai l ư ng m a mua it m a nh ng năm LT:

́ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ (a) Vung Tây Băc; (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

̀ ̀ ́ ́ ́ ̀ ̀ ư ̃ ư ̣ ở ̉ Mua it m a vao nh ng năm La Nina thiêt lâp,

̀ ́ ́ ̣ ca ba vung trên toan Băc Bô ̀ ́ ́ ́ ̀ ̣ ự ̣ ượ ư ở ̣ ̃ đêu cho thây rât ro rêt s thâm hut l ̣ đa sô cac tram. Đông băng Băc Bô

̀ ́ ̀ ̃ ́ ư ̣ ượ ự ợ ng m a ́ ng m a theo mua ro nhât trong ba vung (28/30 sô tr co s thâm hut l ̀ ươ ng h p

́ ̀ ươ ượ ́ ơ ̉

co chuân sai d ̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ư ng m a thâm ̃ ́ ư ư ở ̣ ̣ ́ hut mua it m a. Vung Tây Băc va Đông Băc ́ ng) v i 2/3 năm LT (năm 1988, 2007) đêu co l ̃ cac năm nay vân co nh ng tram

̀ ́ ́ ư ̣ ượ ư ̣ ̣ ̣ ượ l ̀ ng m a thâm hut tai cac tram vao

́ ơ ng m a gia tăng so v i trung binh. Gia tri l ́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ự ơ ượ ̣ ng

́ ̀ ̀ ́ cac năm đêu it h n 200 mm. Toan khu v c co tram Ha Đông vao năm 1995 l ́ ự ơ ư ̣ ̉ m a tăng lên cao nhât toan khu v c v i gia tri chuân sai la 422 mm.

(a)

ư

CS P (cid:127) a tt m a Tây

%ҳc (QKӳ ng năm SL)

700

600

500

400

300

200

100

1984

1985

1989

1996

1999

2000

2008

2011

-100

-200

-300

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

B c Yên

&z Noi

ĈLӋn Biên

Phù Yên

ộ

ườ

ỳ

ạ ơ L c S n

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

ư

CS P (cid:127) a tt m a ĐBBB

(QKӳng năm SL)

CS P (cid:127) a tt m a Đông

%ҳc (QKӳng năm SL)

1000

500

400

800

300

600

200

100

400

200

-100

1984

1985

1989

1996

1999

2000

2008

2011

-200

-300

1984

1985

1989

1996

1999

2000

2008

2011

-200

-400

ắ

ử

B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

C a Ông

Hòn D uấ

-400

ị

Hà Đông

ữ

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

Móng Cái

H u Lũng

ơ ạ L ng S n

ạ ụ L c Ng n

Phù Li nễ

Nho Quan

Ninh Bình

Thái Bình

Văn Lý

ộ

S n Tây

Tiên Yên

Trùng Khánh

Uông Bí

ơ S n Đ ng

ấ Th t Khê

̀ ́ ̃ ượ ư ư ̉ ư ng m a mua it m a nh ng năm SL: Hình 3. 14. Chuân sai l

̀ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̣ (a) Vung Tây Băc; (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

̃ ́ ̀ ́ ̀ ́ ư ̣ ở ́ ơ ̣ Trong nh ng năm La Nina thiêt lâp, phân l n cac tram

́ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ượ ư ư ̣ ́ đông băng Băc Bô co l

́ ́ ́ ́ ươ ơ ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ ̀ vung Đông Băc va ́ ̀ ng m a gia tăng trong mua it m a. Vung Tây Băc, sô ̀ tram co chuân sai âm nhiêu h n sô tram co chuân sai d ng tai cac năm SL.Tây

̀ ́ ́ ́ ́ ́ ơ ươ ̉ ̣ ̉

́ Băc điên hinh v i năm 2008 co 100% cac tram co chuân sai d ́ ̃ ̀ ̀ ươ ̣ ̉ ̣ ́ 1985 cung 100% cac tram co chuân sai d ng. Đông Băc năm ̀ ́ ng. Đông băng Băc Bô, năm 1989 va

̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ̉ 2000 toan bô cac tram co chuân sai âm; năm 2008 toan bô cac tram mang dâu chuân

ươ sai d ng.

(a)

ư

CS P (cid:127) a tt m a Tây

%ҳc (QKӳng năm NE)

500

400

300

200

100

1981

1990

1993

2001

2003

2005

2006

2012

2013

-100

-200

-300

ắ

Chi Nê

Hòa Bình

Kim Bôi

B c Yên

&z Noi

ĈLӋn Biên

ộ

ườ

ỳ

Phù Yên

ạ ơ L c S n

M c Châu

M ng Tè

Qu nh Nhai

Sìn Hồ

ầ

Than Uyên

Yên Châu

Sông 0 m

S n La

Tam Đ ngườ

Tu n Giáo

ư

CS P (cid:127) a tt m a Đông

%ҳc (QKӳng năm NE)

CS P (cid:127) a tt m a ĐBBB

(QKӳng năm NE)

400

800

700

300

600

500

200

400

100

300

200

100

1981

1990

1993

2001

2003

2005

2006

2012

2013

-100

1981

1990

1993

2001

2003

2005

2006

2012

2013

-200

-300

ắ

ử

B c Giang

ả ạ B o L c

Cao B ngằ

C a Ông

Hòn D uấ

-300

ữ

ạ

ụ

Móng Cái

H u Lũng

ơ L ng S n

ạ L c Ng n

Phù Li nễ

Hà Đông

ị

ả ươ H i D ng

Hà N iộ

H ng Yên

Nam Đ nh

ộ

Tiên Yên

Trùng Khánh

Uông Bí

S n Đ ng

ấ Th t Khê

Nho Quan

Ninh Bình

Thái Bình

Văn Lý

ơ S n Tây

̀ ́ ̃ ượ ư ư ̉ Hình 3.15. Chuân sai l ư ng m a mua it m a nh ng năm NE:

́ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ̣ (a) Vung Tây Băc; (b) – Vung Đông Băc; (c) – Vung Đông băng Băc Bô

̀ ̀ ́ ̃ ́ ̀ ́ ự ư ̣

̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ượ ư ̣ D a vao sô liêu thông kê va hinh 3.15 ta thây nh ng năm không ENSO, Tây ̀ ́ ơ ng m a so v i trung binh la

Băc va đông băng Băc Bô (hinh 3.15 a,c) thâm hut l ̀ ́ ̃ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̉ ̣ ̣ ̀ ở chu yêu. Ro nhât la

vung đông băng, đa sô cac tram tai cac năm 1993, 2003, 2006 ̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ơ ư ượ ̣ ng m a thâm hut. Khac v i hai vung trên, Đông Băc co 82/134 ́ va 2013 co l

́ ợ ươ ̣ ̉ tr ̀ ́ ươ ng h p co gia tri chuân sai d ́ ng (chiêm 61,2%).

̀ ́ ̀ ̀ ượ ư ượ ư ̉ ̉ ̉ ̣ ̣ Biêu đô chuân sai l ng m a trong mua it m a đ ́ c thê hiên va nhân xet ở

́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ự ư ư ̣ ̣ ̣ ̣ trên cho t ng vung thuôc khu v c Băc Bô. Qua đo rut ra môt sô nhân xet nh sau:

̃ ́ ́ ́ ̉ ư ư ̣ ̣ ̉ (cid:0) Năm ET: chênh lêch không đang kê gi a sô tram co chuân sai m a d ươ ng

́ ̀ ́ ư ̣ ̉ va sô tram co chuân sai m a âm.

́ ̀ ự ̣ ượ ư ̉ (cid:0) Năm SE: Đa phân khu v c thâm hut l ̀ ̀ ̀ ng m a theo mua. Điên hinh nhât la

̀ ̀ ̀ ́ ̣ ̣ vung đông băng Băc Bô (thâm hut 61,7%).

́ ́ ̀ ̀ ượ ư ̣ ̣ ̣ ̉ (cid:0) Năm LT: hâu hêt cac tram co l ́ ̀ ng m a thâm hut theo mua. Tai ca ba vung

́ ượ ̣ ̉ ́ co l ̀ ng thâm hut đêu xâp xi 90%.

́ ̀ ư ư ư ̣ ̣ (cid:0) Năm SL: chênh lêch it gi a m a gia tăng va m a thâm hut. ̃

́ ̃ ́ ̀ ́ ́ ự ư ư ư ̣

̀ ̀ ̣ ở ượ ự ự ̉ ̣ ̉ (cid:0) Năm NE: s biên đông m a trong mua it m a không thông nhât gi a cac ́ ́ ư Đông Băc.

vung cua khu v c. S thâm hut m a theo mua đ ̀ ̀ c thê hiên ́ ̀ ́ ̣ ở ự ư ̉ ̣ S gia tăng m a theo mua thê hiên ̀ Tây Băc va đông băng Băc Bô.

́ ́ ́ ự ượ ư ̣ 3.3.3 S biên đông l ̀ ng m a theo cac thang trong mua

́ ̀ ự ượ ư ̣ ́ a) S biên đông l

́ ư ng m a trong cac thang mua m a ́ ́ ́ ́ ̀ ươ ả ư ̉ 5. Thông kê chuân sai âm, d B ng 3. ng cac thang mua m a: (a) – thang 5;

́ ́ ́ ́ ́ (b) – thang 6; (c) – thang 7; (d) – thang 8; (e) – thang 9; (f) – thang 10

(a)

THÁNG 5 TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NĂM ET

NĂM SE

NĂM LT

NĂM SL

NĂM NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 79 83 34 74 21 33 68 76 86 76 72 63 24 66 3 42 43 77 93 42 53.3% 46.7% 26.7% 73.3% 6.7% 93.3% 35.8% 64.2% 68.9% 31.1% Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 52.2% 47.8% 18.3% 81.7% 20.0% 80.0% 42.5% 57.5% 55.6% 44.4% 47 43 11 49 6 24 34 46 50 40 48.8% 51.2% 31.5% 68.5% 38.9% 61.1% 47.2% 52.8% 53.1% 46.9%

(b)

THÁNG 6 TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NĂM ET ∆R>0 92 56.8% 69 51.1% Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 38.9% 35

NĂM SE

NĂM LT

NĂM SL

NĂM NE ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 48.9% 42.2% 57.8% 15.6% 84.4% 48.3% 51.7% 42.5% 57.5% 55 26 34 2 28 47 33 33 57 61.1% 43.3% 56.7% 6.7% 93.3% 58.8% 41.3% 36.7% 63.3% 70 41 67 21 33 79 65 76 86 66 38 52 7 38 58 62 51 69 43.2% 38.0% 62.0% 38.9% 61.1% 54.9% 45.1% 46.9% 53.1%

(c)

THÁNG 7 TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NĂM ET

NĂM SE

NĂM LT

NĂM SL

NĂM NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 65.9% 34.1% 36.7% 63.3% 40.0% 60.0% 22.5% 77.5% 44.4% 55.6% Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 62.2% 37.8% 35.0% 65.0% 33.3% 66.7% 36.3% 63.8% 54.4% 45.6% 56 34 21 39 10 20 29 51 49 41 101 61 38 70 28 26 58 86 90 72 89 46 33 57 18 27 27 93 60 75 62.3% 37.7% 35.2% 64.8% 51.9% 48.1% 40.3% 59.7% 55.6% 44.4%

(d)

THÁNG 8 TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NĂM ET

NĂM SE

NĂM LT

NĂM SL

NĂM NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 34.1% 65.9% 43.3% 56.7% 71.1% 28.9% 55.0% 45.0% 51.9% 48.1% Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 35.6% 64.4% 41.7% 58.3% 40.0% 60.0% 45.0% 55.0% 68.9% 31.1% 32 58 25 35 12 18 36 44 62 28 70 92 44 64 30 24 65 79 91 71 46 89 39 51 32 13 66 54 70 65 43.2% 56.8% 40.7% 59.3% 55.6% 44.4% 45.1% 54.9% 56.2% 43.8%

(e)

Ồ Ằ THÁNG 9 TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ Đ NG B NG

B C BẮ

NĂM ET

NĂM SE

NĂM LT

NĂM SL

NĂM NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 57 105 51 57 19 35 67 77 63 99 40.0% 60.0% 58.9% 41.1% 35.6% 64.4% 53.3% 46.7% 34.8% 65.2% Ộ 44.4% 55.6% 30.0% 70.0% 23.3% 76.7% 58.8% 41.3% 53.3% 46.7% 40 50 18 42 7 23 47 33 48 42 54 81 53 37 16 29 64 56 47 88 35.2% 64.8% 47.2% 52.8% 35.2% 64.8% 46.5% 53.5% 38.9% 61.1%

(f)

THÁNG 10 TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NĂM ET

NĂM SE

NĂM LT

NĂM SL

NĂM NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 57 105 34 74 24 30 79 65 44 118 38.5% 61.5% 28.9% 71.1% 35.6% 64.4% 51.7% 48.3% 41.5% 58.5% Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 35.6% 64.4% 28.3% 71.7% 56.7% 43.3% 56.3% 43.8% 34.4% 65.6% 32 58 17 43 17 13 45 35 31 59 52 83 26 64 16 29 62 58 56 79 35.2% 64.8% 31.5% 68.5% 44.4% 55.6% 54.9% 45.1% 27.2% 72.8%

̀ ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ượ ự ̉ ̣ ́ c s biên

́ ́ Nhin vao bang 3.5 la sô liêu thông kê trong cac thang, đanh gia đ ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ư ư ượ ư ̣ đông l ng m a t ng thang trong mua m a vao cac năm ENSO va năm không

ENSO:

́ ̀ ượ ự ư ̣ ̣ ̣ Thang 5: Năm SE, LT, SL l ng m a thâm hut trên toan khu v c. Đăc biêt la ̀

̀ ̀ ́ ́ ̀ ượ ư ̣ ̉ ̣ ̉ ̀ năm SE va năm LT l ng m a thâm hut chiêm ti lê cao. Điên hinh nhât la đông

́ ̀ ́ ̀ ư ̣ ̣ ̀ ̣ băng Băc Bô năm SE thâm hut m a la 81,7% va Đông Băc năm LT thâm hut

̀ ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ư ̣ ̉ ́ 93,3%. Năm ET va năm NE co biên đông nho va tuy vao t ng vung.

́ ̀ ự ư ̣ ̣ Thang 6: Năm SE, LT, NE thâm hut m a toan khu v c. Năm SE thâm hut

́ ́ ̀ ̀ ̀ ư ư ơ ơ ̣ ̣ ̣ m a thâp h n thang 5, năm LT thâm hut m a cao h n đăc biêt la đông băng thâm

̣ hut m a t ́ ư ơ i 93,3%.

́ ́ ̀ ̣ ở ượ ư ̉ Thang 7: Năm SE va năm SL l ̣ ự ca khu v c Băc Bô.

̀ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ̣ ng m a thâm hut ́ ̣ ơ Năm SE, đông băng Băc Bô thâm hut l n nhât toan vung (65%). Năm SL, Đông

́ ̀ ượ ự ư Băc thâm hut t ng m a gia tăng toan khu v c. Năm LT, NE

́ ̣ ơ i 77,5%. Năm ET l ̀ ̀ ́ ̀ ư ư ư ̣ ̣ ̉ ̣ ượ l ng m a biên đông tuy t ng vung cu thê năm LT gây thâm hut m a cho Đông

̀ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ư Băc va đông băng; con năm NE gây m a gia tăng cho Tây Băc va đông băng.

́ ̀ ́ ư ư ̣ ̣

̀ ́ ̀ ́ ở ư ượ ự ư ư ̣ Thang 8: Năm ET, SE thâm hut m a toan Băc Bô. Năm LT gia tăng m a cho ̀ t ng vung nh ng nhin ng m a biên đông khac nhau ̀ khu v c nay. Năm SL l

̀ ̀ ư ở ́ ơ ̣ ̣ ̣ ́ ba vung không qua l n. Năm NE chu ́

̀ ́ ̀ ̀ ̣ ượ ư chung chênh lêch m a thâm hut va gia tăng ́ ́ ́ y đên la đông băng Băc Bô l ng m a thang gia tăng (68,9%).

́ ̀ ́ ́ ̣ ượ ư ̣ ng m a toan Băc Bô. Trong đo năm LT

Thang 9: Năm ET, LT thâm hut l ̀ ̀ ́ ́ ư ư ̣ ̣ ̣ ượ l

ư ng thâm hut cao, m a thâm hut gân nh gâp đôi m a gia tăng. Cac năm con lai ́ ̀ ́ ̀ ở ư ̣ t ng vung.

biên đông khac nhau ́ ̀ ̀ ́ ự ơ ư ̣

Thang 10: Năm ET, SE, NE thâm hut m a toan khu v c v i phân trăm thâm ̀ ́ ́ ư ơ ượ ư ư ở ̣ ̀ hut hâu nh l n gâp đôi phân trăm gia tăng m a. Năm SL l ng m a gia tăng

khu v c.ự

̀ ́ ̃ ̀ ̀ ́ ́ ư ̣ ư

Nh vây, 6 thang mua m a môi thang vao cac năm ENSO va không ENSO ́ ́ ̃ ́ ́ ́ ́ ượ ư ư ̣ ̣ ng m a khac nhau. Năm ET co 4/6 thang (thang

lai co nh ng biên đông l ́ ̃ ́ ́ ̃ ự ̣ ượ ư ự 5,8,9,10) thây ro s thâm hut l

̀ ́ ng m a, 1/6 thang (thang 7) thây ro s gia tăng ́ ́ ́ ́ ự ư ́ ơ ượ l ̣ ng m a so v i trung binh. Năm SE co 4/6 thang (thang 6,7,8,10) co s thâm hut

́ ́ ́ ́ ̃ ư ư ự ̣ ̣ ̣ m a ro rêt. Năm LT 3/6 thang co s thâm hut m a (thang 5,7,8); riêng thang 8 lai

́ ́ ́ ́ ư ư ̣ ư cho thây m a gia tăng. Năm SL co thang 5,7 thâm hut m a, thang 10 gia tăng m a.

́ ̣ ượ ư ́ ự

ng m a. ̀ ́ ́ ượ ự ư ̣ Năm NE thang 6, 10 co s thâm hut l ́ ư ng m a trong cac thang mua it m a

́ b) S biên đông l ́ ́ ́ ́ ̀ ả ươ ư ̉ B ng 3. 6. Thông kê chuân sai âm, d ́ ng cac thang mua it m a: (a) – thang 1;

́ ́ ́ ́ ́ (b) – thang 2; (c) – thang 3; (d) – thang 4; (e) – thang 11; (f) – thang 12

(a)

THÁNG 1 TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NĂM ET

NĂM SE

NĂM LT ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 13 149 42 66 0 8 16 119 45 45 53 52 11.9% 88.1% 50.0% 50.0% 50.5% 49.5% Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 5.6% 94.4% 51.7% 48.3% 6.7% 93.3% 5 85 31 29 2 28 8.0% 92.0% 38.9% 61.1% 0.0% 100.0%

NĂM SL

NĂM NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 136 94.4 28 134 22 98 31 104 18.3% 81.7% 23.0% 77.0% 13 67 2 88 16.3% 83.8% 2.2% 97.8%

5.6% 94.4% 17.3% 82.7% (b)

THÁNG 2 TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NĂM ET

NĂM SE

NĂM LT

NĂM SL

NĂM NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 3 159 18 90 12 42 25 119 30 132 12 123 14 76 44 56 15 105 42 93 1.9% 98.1% 16.7% 83.3% 22.2% 77.8% 17.4% 82.6% 18.5% 81.5% Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 5.6% 94.4% 13.3% 86.7% 36.7% 63.3% 7.5% 92.5% 13.3% 86.7% 5 85 8 52 11 19 6 74 12 78 8.9% 91.1% 15.6% 84.4% 44.0% 56.0% 12.5% 87.5% 31.1% 68.9%

(c)

THÁNG 3 TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NĂM ET

NĂM SE

NĂM LT

NĂM SL

NĂM NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 86 76 36 72 8 46 76 68 78 84 70 65 25 65 19 26 62 58 62 73 53.1% 46.9% 33.3% 66.7% 14.8% 85.2% 52.8% 47.2% 48.1% 51.9% Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 58.9% 41.1% 23.3% 76.7% 36.7% 63.3% 48.8% 51.3% 32.2% 67.8% 53 37 14 46 11 19 39 41 29 61 51.9% 48.1% 27.8% 72.2% 42.2% 57.8% 51.7% 48.3% 45.9% 54.1%

(d)

THÁNG 4 TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NĂM ET

NĂM SE

NĂM LT ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 152 10 90 18 41 13 91 44 54 36 18 27 93.8% 6.2% 83.3% 16.7% 75.9% 24.1% Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 76.7% 23.3% 55.0% 45.0% 30.0% 70.0% 69 21 33 27 9 21 67.4% 32.6% 60.0% 40.0% 40.0% 60.0%

NĂM SL

NĂM NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 132 12 145 17 76 44 107 28 63.3% 36.7% 79.3% 20.7% 56 24 45 45 70.0% 30.0% 50.0% 50.0% 91.7% 8.3% 89.5% 10.5%

(e)

THÁNG 11 TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NĂM ET

NĂM SE

NĂM LT

NĂM SL

NĂM NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 56 106 44 64 12 42 57 87 54 108 40 95 28 62 8 37 65 55 70 65 29.6% 70.4% 31.1% 68.9% 17.8% 82.2% 54.2% 45.8% 51.9% 48.1% Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 38.9% 61.1% 36.7% 63.3% 30.0% 70.0% 62.5% 37.5% 61.1% 38.9% 35 55 22 38 9 21 50 30 55 35 34.6% 65.4% 40.7% 59.3% 22.2% 77.8% 39.6% 60.4% 33.3% 66.7%

(f)

TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NĂM ET

NĂM SE

NĂM LT

NĂM SL

NĂM NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 34 128 34 74 0 54 11 133 18 144 33 102 32 58 0 45 13 107 21 114 24.4% 75.6% 35.6% 64.4% 0.0% 100.0% 10.8% 89.2% 15.6% 84.4% Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 22.2% 77.8% 16.7% 83.3% 6.7% 93.3% 18.8% 81.3% 8.9% 91.1% 20 70 10 50 2 28 15 65 8 82 21.0% 79.0% 31.5% 68.5% 0.0% 100.0% 7.6% 92.4% 11.1% 88.9%

́ ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ơ ượ ự ượ ̣ ̣ ́ Nh vao sô liêu thông kê trong cac thang, đanh gia đ ́ c s biên đông l ng

̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ư ư ư m a t ng thang trong mua it m a vao cac năm ENSO va không ENSO:

́ ̀ ́ ̣ ơ ượ ự ư Thang 1: Năm ET, SL, NE thâm hut l n l ng m a toan khu v c. Năm LT

́ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ự ư ở ̣ ̣ ̉ ̣ co s thâm hut m a cao ́ ́ Tây Băc va đông băng Băc Bô. Nôi bât nhât la Tây Băc

̀ ́ ư ̣ ̣ thâm hut m a năm LT la 100% sô tram.

́ ́ ́ ̀ ̀ ự ư ̉ ̣ Thang 2: Tât ca cac năm ET, SE, LT, SL, NE đêu thâm hut m a toan khu v c.

́ ́ ̀ ̀ ượ ư ơ ̣ ̉ ̣ ̣ Năm ET l ng m a thâm hut cao trên ca ba vung v i sô tram thâm hut đêu trên

90%.

́ ̀ ́ ư ̣ ̣ Thang 3: Năm ET m a gia tăng trên toan Băc Bô. Năm SE, LT, NE thâm hut

ư ̀ ự m a toan khu v c

̀ ́ ̀ ự ư Thang 4: Năm ET, SE, SL m a trên toan khu v c gia tăng. Năm NE, vung

̀ ́ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ư ̣ ̣ ́ Tây Băc va Đông Băc thâm hut m a cao đêu trên 79% riêng đông băng Băc Bô sô

̀ ̀ ư ợ ̣ tr ̀ ư ươ ng h p m a thâm hut va m a gia tăng băng nhau (50%).

́ ́ ̀ ự ư ự ̣ Thang 11: Năm ET, SE, LT co s thâm hut m a toan khu v c. Năm SL, NE

́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ự ư ̣ ́ ̀ co 2/3 vung co s gia tăng m a đo la Đông Băc va đông băng Băc Bô.

́ ́ ́ ́ ̀ ̀ ự ự ̉ Thang 12: Tât ca cac năm ET, SE, LT, SL, NE toan khu v c đêu co s thâm

́ ̀ ́ ượ ư ̣ ̣ ́ ̀ ̣ ơ hut l n vê l ̀ ̃ ở ng m a. Ro rêt nhât la ́ ́ Tây Băc va Đông Băc năm LT thâm hut đên

100%.

̀ ́ ́ ́ ́ ́ ̀ ́ ư ̣ ự ư ̣ Nh vây, 6 thang mua it m a co s biên đông khac nhau vao cac năm ENSO

̃ ̀ ́ ́ ư ̣ ̣ ́ va năm không ENSO. Năm ET co 4/6 thang (thang 1,2,11,12) thâm hut m a ro rêt,

́ ́ ̃ ́ ́ ́ ư ̣ 2/6 thang (thang 3,4) gia tăng m a ro rêt. Năm SE co 4/6 thang (thang 2,3,11,12)

́ ́ ̃ ́ ́ ̃ ư ư ự ̣ ̣ ̣ thâm hut m a ro rêt, 1/6 thang (thang 4) co s gia tăng m a ro rêt. Năm LT co 5/6

́ ̃ ́ ́ ̀ ́ ̃ ự ư ư ̣ ̣ ̣ ́ thang co thâm hut m a ro rêt. Năm SL co thang 12 ro rang s thâm hut m a, thang

̃ ́ ̀ ́ ́ ̃ ̣ ượ ự ư ự 4 thây ro s gia tăng m a. Năm NE co 3/6 thang ro rang s thâm hut l ư ng m a.

́ ̀ ̃ ượ ư ̣ ̉ ́ ́ Riêng thang 12 co l ́ ng m a thâm hut rât ro vao tât ca 5 năm ET, SE, LT, SL, NE.

́ ̣ KÊT LUÂN

̀ ́ ́ ̀ ̀ ư ưở ̣ ượ ̉ ̉ ̉ ̉ ́ ư T kêt qua nghiên c u cua đô an vê anh h

́ ng cua hiên t ́ ự ư ươ ượ ̣ ̣ ̣ ượ l ng m a khu v c Băc Bô Viêt Nam trong ch ồ đ án ng 3 rut ra đ ́ ng ENSO đên ́ c môt sô

́ ̣ kêt luân sau:

́ ̀ ̀ ́ ̀ ự ư ̣ ̣

̀ ̀ ́ ượ ư ư ư ư ̣ 1. Trong cac năm SE va năm LT hâu nh toan bô khu v c Băc Bô thâm hut ̀ ̀ ng m a trong mua m a va mua it m a. Năm NE toan ng m a năm, l ượ l

̀ ự ượ khu v c nghiêng vê gia tăng l ư ng m a năm.

́ ́ ́ ̀ ̃ ̣ ượ ự ̉ ̣

2. Thang 5, thang 6, thang 10 thê hiên ro rang s thâm hut l ́ ́ ư ng m a nhât ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ́ ư ̉ trong cac thang mua m a. Thang 1, thang 2, thang 3, thang 11, thang 12 thê

̃ ̀ ̀ ́ ́ ự ̣ ượ ư ư ̣ ̣ ́ ng m a trong cac thang mua it m a. Đăc

́ hiên ro rang nhât s thâm hut l ́ ́ ́ ́ ự ̣ ượ ư ở ̣ ̉ biêt thang 12 co s thâm hut l ng m a tât ca cac năm ET, SE, LT, SL,

NE.

́ ́ ́ ́ ưở ̣ ượ ơ ̉ ̉ ̣ 3. Anh h ng cua hiên t ̃ ng ENSO đên Băc Bô ro net h n trong cac năm sau

́ ́ ượ ự ư ư ̣ ̉ ENSO. Cu thê trong cac năm SE l ̣ ng m a trên khu v c nghiên c u bi

̀ ̃ ́ ̀ ̀ ́ ơ ư ượ ư ̣ ̣ thâm hut manh nhât con nh ng năm SL phân l n la gia tăng l ng m a.

́ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ự ́ ư ̣ ̣ ̣ 4. Trong ba vung nghiên c u thuôc khu v c Băc Bô, vung đông băng Băc Bô

̀ ́ ́ ̣ ượ ơ ượ ư ̣ ̣ ̉ ̣ la n i chiu tac đông cua hiên t ng ENSO đên l ́ ̃ ng m a ro rêt nhât.

́ ̣ KIÊN NGHI

̀ ́ ́ ượ ưở ̣ ượ ̉ ̉ ̉ ư Đô an đ a ra đ ng cua hiên t ư ng m a

c kêt qua anh h ́ ̀ ́ ́ ng ENSO t ́ ́ ơ ượ i l ́ ự ự ̣ ̣ ̣ ̣

̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ượ ̃ ư ư ̉ ̉ qua nh ng biêu đô va con sô thông kê chuân sai l

̀ ́ ̀ ́ ̀ ượ ư ư ư ̉ ̀ tai khu v c Băc Bô noi chung va cac vung thuôc khu v c Băc Bô noi riêng thông ̀ ng m a cac năm, cac mua ̀ ́ ư ng m a cac thang trong t ng ̀ trong năm (mua m a va mua it m a) va chuân sai l

̀ ́ ́ ́ ̀ ̣

́ ́ ́ ự ự ự ư ư ̉ ̣ ̣ ̣ ̣

́ ́ ́ ́ ̀ ́ ̣ ượ ư ̣ ̉ ̣ mua trong cac năm ENSO thiêt lâp, năm ENSO tiêp theo va năm không ENSO. ́ Nh ng ch a ly giai tai sao lai co s biên đông đo trên khu v c khi khu v c chiu ́ ơ i ̃ ư ng ENSO. Vi vây nên co nh ng nghiên c u tiêp theo tiên t tac đông cua hiên t

́ ́ ́ ự ưở ư ư ở ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ̀ ơ ng nh vây. T đo m rông h n

phân tich ly do tai sao khu v c lai chiu anh h ́ ̀ ́ ́ ́ ̃ ́ ư ̣ ượ ̣ ̉ ự cho cac khu v c khac va tiên t ng

́ ơ ự i d bao tr ́ ́ ́ ươ c nh ng tac đông cua hiên t ̀ ̀ ̃ ́ ́ ự ư ư ượ ̉ ̣ ̣ ng m a khi s biên đôi khi hâu đang ngay cang diên ra ph c tap

ENSO đên l ̀ ơ ̉ ơ h n va nguy hiêm h n.

̀ ̀ ́ ̃ ́ ́ ́ ư ư ̉ ̣ ̣

́ ̀ Trên đây la bai nghiên c u cua em cung nh ng nhân xet, kêt luân, đong gop ́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̀ ư cac Thây cô va cac ban

ự va kiên nghi. Em rât mong s đong gop y kiên quy bau t ́ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ơ ̉ ̣ ̉ ̀ đê hoan thiên va phat triên tôt h n đô an nay.

Ả Ệ TÀI LI U THAM KH O

Trong n cướ

1. Ph m Vũ Anh (2001),

ạ ớ ự ế ệ ủ ủ ộ Quan h c a ENSO v i s bi n đ ng c a front

ự ệ ế ề ổ ự ớ ạ c c đ i t i khu v c Đông Nam Á và Vi t Nam, ộ Báo cáo t ng k t chuyên đ thu c

ọ ộ ậ ấ ứ ướ ề ề đ tài nghiên c u khoa h c đ c l p c p nhà n c v ENSO.

2. TSKH Nguy n Duy Chính (2006),

ễ ệ ữ Đánh giá quan h gi a hi n t ệ ượ ng

ế ộ ệ ẩ ở ệ ạ ượ ENSO và ch đ nhi t m Vi t Nam , T p chí Khí T ủ ng Th y Văn.

3. Tr n Quang Đ c (2011),

ứ ầ ộ ố ặ ế ế ủ ư ộ Xu th bi n đ ng c a m t s đ c tr ng ENSO.

4. Hoàng Minh Hi n, Nguy n H u Ninh (1990),

ữ ề ễ ộ ế ENSO và bi n đ ng ch ế

ắ ậ ộ đ bão vùng Tây B c TBD , T p san KTTV.

́ ̃ ̀ ̃ ̀ ̃ ̣ ̣ 5. Nguyên Trong Hiêu, Vu Văn Thăng, Nguyên Binh Phong va công s ự

̣ (2014), Influences of ENSO events to heavy rainfall in Viet Nam, Tap chí

́ ́ KHTN&MT sô 5 thang 12 năm 2014.

ễ ọ ứ ư ặ ữ Nghiên c u nh ng đ c tr ng c ơ ệ 6. Nguy n Tr ng Hi u và CTV (2014),

ư ớ ở ệ ủ ế ạ ộ ả ả b n và tác đ ng c a ENSO đ n h n hán, m a l n Vi t Nam và kh năng d ự

ứ ơ ả Ư ề ố báo, Đ tài nghiên c u c b n, mã s ĐT.NCCBĐH D.2011G/12.

ứ ự ễ ộ Tác đ ngộ ữ 7. GS.TSKH Nguy n Đ c Ng cùng các c ng s (19992002),

ờ ế ế ườ ế ộ ở ệ ủ c a ENSO đ n th i ti ậ t, khí h u, môi tr ng kinh t xã h i Vi t Nam, ̀ đê tài

ọ ộ ậ ấ ứ ướ nghiên c u khoa h c đ c l p c p nhà n c.

ứ ễ ờ ế ủ ế ộ Tác đ ng c a ENSO đ n th i ti t khí ữ 8. Nguy n Đ c Ng và CTV (2002),

ườ ế ộ ở ệ ế ề ổ ậ h u, môi tr ng và kinh t xã h i Vi t Nam, Báo cáo t ng k t đ tài nghiên

ọ ộ ậ ấ ướ ứ c u khoa h c đ c l p c p Nhà n c.

9. Nguy n Đ c Ng (2002),

ứ ữ ễ ệ ữ Quan h gi a ENSO và gió mùa Châu Á,

ể ậ ọ ầ ứ ệ ộ ị ượ ủ Tuy n t p báo cáo H i ngh khoa h c l n th 7, Vi n Khí t ng Th y văn, Hà

N i.ộ

̃ ̃ ́ ̀ ́ ́ ư ơ ̣ ̉ ̣

̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ̣ ở ̣ ̉ ̣ ̣ tr Viêt Nam, ́ Tac đông cua ENSO đên th i tiêt, khi hâu, môi ́ ̀ Bao cao tông kêt đê tai NCKH đôc lâp câp

̣ ́ ư 10. Nguyên Đ c Ng (2003), ̀ ̃ ươ ng va kinh tê xa hôi ̀ ̀ Nha n ́ ươ c, Ha Nôi, 4/2003.

ứ ữ ạ ở ENSO và h n hán ỉ các t nh ven ễ 11. GS.TSKH Nguy n Đ c Ng (2003),

ể ề ạ ượ bi n mi n Trung và Tây Nguyên , T p chí khí t ủ ng th y văn.

ứ ữ Ả ưở ế ự ủ nh h ng c a ENSO đ n c c tr ị ễ 12. GS.TSKH Nguy n Đ c Ng (2005),

ệ ộ ở ệ ể ậ ọ ầ ứ ệ ả ộ nhi t đ Vi t Nam, Tuy n t p báo cáo H i th o khoa h c l n th 10 Vi n KH

KTTV & MT.

13. Nguy n Đ c Ng và CTV (2007),

ữ ứ ễ Ả ưở ủ ế nh h ự ng c a ENSO đ n các c c

ệ ộ ượ ư ở ệ ự ả ị tr nhi t đ và l ng m a Vi t Nam và kh năng d báo, ổ Báo cáo t ng k t đ ế ề

ứ ơ ả tài nghiên c u c b n.

14. GS.TSKH Nguy n Đ c Ng ,

ứ ễ ưở ự ủ ế Ả ữ nh h ng c a ENSO đ n các c c tr ị

ệ ộ ượ ư ở ệ ự ề ả nhi t đ và l ng m a Vi t Nam và kh năng d báo khí h u, ậ đ tài nghiên

ứ ơ ả c u c b n.

15. Bùi Minh Tăng (1998), ENSO và di n bi n c a bão, áp th p nhi

ủ ế ễ ấ ệ ớ t đ i

ả ưở ệ ậ nh h ế ng đ n Vi t Nam , T p san KTTV .

16. Phan Văn Tân và CTV (2010), Nghiên c u tác đ ng c a bi n đ i khí

ủ ứ ế ộ ổ

ế ố ế ầ ệ ượ ự ậ ậ h u toàn c u đ n các y u t và hi n t ng khí h u c c đoan ở ệ Vi t Nam, kh ả

ự ả ế ượ ứ ế ề ổ năng d báo và gi i pháp chi n l c ng phó , Báo cáo t ng k t đ tài KHCN

ướ ươ ộ ấ c p Nhà n ộ c thu c ch ng trình KC08.13/0610, Hà N i.

17. Phan Văn Tân và Nguy n Minh Tr

ễ ứ ng ề ố ườ (2001), Nghiên c u v m i

ệ ữ ượ ư quan h gi a ENSO và l ng m a.

̃ ̀ ́ ̣ 18. Vu Văn Thăng va cac công s

ự (2014), Effects of ENSO on Autumn Rainfall in Centrall Vietnam, Hindawi Publishing Corporation, Advances in

Meteorology.

ạ ề ố ậ ệ V m i quan h ENSO và nhi t đ ứ 19. Ph m Đ c Thi (1993), ệ ộ, T p san

KTTV.

ạ ạ ở ự ằ ắ ộ ồ H n Xuân h khu v c đ ng b ng B c B và ứ 20. Ph m Đ c Thi (1997),

ắ ậ B c Trung B , ộ T p san KTTV, (10), tr. 15.

ạ ạ ở ồ ắ ắ ằ ộ H n Hè thu đ ng b ng B c B và B c Trung ứ 21. Ph m Đ c Thi (1998),

ậ ượ ỷ Bộ, T p san Khí t ng Thu văn, (10), tr. 512.

22. Nguy n Ng c Th y, Bùi Đình Kh

ụ ễ ọ ướ Ả ưở ủ nh h ng c a bão gió c (1997),

ệ ượ ủ ự ầ ậ ạ ớ m nh, s nóng lên c a khí h u toàn c u và hi n t ng El Nino t ự i m c n ướ c

ể Bi n Đông .

̃ ̀ ́ ̀ ́ ưở ̣ ̣ ̉ ̉ ̀ ng cua ENSO đên gio mua mua

23. Nguyên Thi Hiên Thuân (2007), ̀ ư ở

́ ̃ ́ ̀ ̣ ̣ Nam Bô, he va m a Anh h ́ ̣ Luân an Tiên si đia ly.

24. Nguy n Doãn Toàn,

ễ ự ế ổ El Nino và s bi n đ i nhi ệ ộ ướ t đ n ề ặ c b m t và

ậ ệ ớ ể xoáy thu n nhi t đ i vùng Bi n Đông và Philippine.

25. Lê Nguyên T

ườ ướ ệ ứ ử ụ ầ B c đ u th nghi m ng d ng ch ươ ng ng (1999),

ư ở ệ ệ ệ ứ trình RAINMAN nghiên c u quan h ENSO và m a Vi t Nam , Vi n KTTV, Hà

ộ N i 1999.

26. Ki u Th Xin, Ph m Văn Hu n, Phan Văn Tân (1999),

ề ấ ạ ị ệ ữ Quan h gi a

́ ́ ̃ ư ơ ̣ ượ ư ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ENSO v i môt sô đăc tr ng nhiêt đô l ng m a trên lanh thô Viêt Nam, Tâp san

KTTV.

̀ Ngoai n ́ươ c

27. Chia Chou, Jien Yi and Jia Yuh Yu (2003), Interannual Variability of

the Western North Pacific Summer Monsoon: Differences between ENSO and Non

ENSO Yearn, J. Climate 16 : 2275 2287.

28. Jianhhua Ju and Julia Slingo (2006), The Asian summer monsoon and

ENSO.

29. Liew Juneng, Fredolin T. Tangang (2005), Evolution of ENSO –realated rainfall anomalies in Southeast Asia region and its relationship with atmosphere

ocean variations in IndoPacific sector, Climate Dynamics.

30. LIN Zhongda and Lu Riju (2008), The ENSO’s Effect on Eastern China

Rainfall in the Following Early Summer, Center for Monsoon System Research,

Institute of Atmospheric Physic, Chinese Academy of Sciences, Beijing 100029.

̣ ̣ PHU LUC

́ ́ ƯỢ Ư ̉ ̉ CAC BANG THÔNG KÊ CHUÂN SAI L NG M A (∆R) THEO PHÂN

̀ ̣ LOAI NĂM ENSO VA KHÔNG ENSO

̉ a BANG NĂM TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 82 77 35 66 18 36 78 66 90 72 51,6% 48,4% 34,7% 65,3% 33,3% 66,7% 54,2% 45,8% 55,6% 44,4% 64 71 33 57 11 34 46 74 79 56 Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 46,7% 53,3% 20,0% 80,0% 10,0% 90,0% 67,5% 32,5% 54,4% 45,6% 42 48 12 48 3 27 54 26 49 41 47,4% 52,6% 36,7% 63,3% 24,4% 75,6% 38,3% 61,7% 58,5% 41,5%

bMÙA M AƯ TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ

NE ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 77 85 33 75 24 30 73 71 83 79 47,5% 52,5% 30,6% 69,4% 44,4% 55,6% 50,7% 49,3% 51,2% 48,8% 63 72 34 56 21 24 50 70 71 64 Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 46,7% 53,3% 20,0% 80,0% 13,3% 86,7% 65,0% 35,0% 58,9% 41,1% 42 48 12 48 4 26 52 28 53 37 46,7% 53,3% 37,8% 62,2% 46,7% 53,3% 41,7% 58,3% 52,6% 47,4%

TÂY B CẮ ĐÔNG B CẮ cMÙA ÍT M AƯ

SL ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 ∆R>0 ∆R<0 87 75 45 63 5 49 67 77 53,7% 46,3% 41,7% 58,3% 9,3% 90,7% 46,5% 53,5% 63 72 45 45 6 39 62 58 Ằ Ồ Đ NG B NG Ộ B C BẮ 51,1% 48,9% 38,3% 61,7% 6,7% 93,3% 56,3% 43,8% 46 44 23 37 2 28 45 35 46,7% 53,3% 50,0% 50,0% 13,3% 86,7% 51,7% 48,3%

NE ∆R>0 ∆R<0 72 90 44,4% 55,6% 83 52 61,5% 38,5% 36 54 40,0% 60,0%