Nghiên cứu Y học
Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 1 * 2024
87
DƯƠNG TÍNH GIẢ TRONG QUÁ TRÌNH XÉT NGHIỆM HBsAg
Phan Thị Ngọc Hân1, Ngô Thị Loan1, Nguyễn Thị Kim Ngọc1, Đỗ Hạnh Hải Hoàng1, Nguyễn Đức Trúc1,
Cao Hữu Nghĩa2
TÓM TẮT
Mục tiêu: Khảo sát tỷ lệ dương tính giả trong các trường hợp có kết quả HBsAg dương tính yếu (giá
trị COI 1,0-30,0) trên hệ thống xét nghiệm tự động Roche Cobas 8100, và sự cần thiết của việc lấy máu lại
trong khẳng định kết quả HBsAg nhằm loại trừ kết quả dương tính giả do quá trình ngoại nhiễm phát sinh
trong quá trình xét nghiệm trên đối tượng khách hàng đến thăm khám tại phòng khám Viện Pasteur Thành
phố Hồ Chí Minh.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang được tiến hành trong khoảng thời
gian từ tháng 05/2020 – 11/2021. Đối tượng nghiên cứu là những khách hàng có kết quả HBsAg ban đầu với
COI trong khoảng 1,0-30,0 trên hệ thống xét nghiệm Roche Cobas 8100 được tiến hành lấy máu lại và thực hiện
lại xét nghiệm HBsAg trên cùng hệ thống Roche Cobas 8100 nhằm khẳng định lại kết quả HBsAg dương tính.
Kết quả: Tổng cộng có 160 mẫu có kết quả xét nghiệm lần đầu HBsAg dương tính yếu (1,0≤COI≤30,0) vẫn
cho kết quả dương tính HBsAg lần 2 khi tiến hành ly tâm lại (nhằm loại trừ ảnh hưởng bởi sợi Fibrin), trong đó
có 74 mẫu (46%) có kết quả HBsAg là âm tính khi tiến hành lấy máu lại.
Kết luận: Kết quả nghiên cứu cho thấy đối với các kết quả xét nghiệm HBsAg dương tính yếu
(1,0≤COI≤30,0) trên hệ thống Roche Cobas 8100, bên cạnh việc xử lý ly tâm lại mẫu nhằm lại bỏ ảnh hưởng của
các sợi fibrin, cần thiết lấy máu lại nhằm loại bỏ kết quả dương tính giả xảy ra trong quá trình xét nghiệm
Từ khóa: HBsAg, dương tính yếu, dương tính giả, lấy máu lại
ABSTRACT
FASLE POSITIVE WITH WEAKLY POSITIVE HBsAg RESULTS
Phan Thi Ngoc Han, Ngo Thi Loan, Nguyen Thi Kim Ngoc, Đo Hanh Hai Hoang, Nguyen Đưc Truc,
Cao Hưu Nghia * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 27 - No. 1 - 2024: 87 - 92
Objectives: To investigate the false-positive rate in weakly positive HBsAg results (COI value 1.0-
30.0) on the Roche Cobas 8100 automated analysis, and the need of re-collection of blood for the HBsAg
results confirmation in order to prevent contamination from patient testing at the Pasteur Institute in Ho
Chi Minh City.
Method: a cross-sectional descriptive study was conducted during the period from May 2020 to November
2021. The subjects of this study were those who had initial HBsAg results with COI in the range of 1.0-30.0 on
the Roche Cobas 8100 assay system and were taken the second blood for HBsAg retesting on the same system in
order to confirm a positive HBsAg result.
Results: A total of 160 samples with first HBsAg weakly positive test result (1.0≤COI≤30.0) still gave a
HBsAg positive result when re-centrifugation. However, 74 samples (46%) had HBsAg negative results with the
new blood samples.
1Phòng xét nghiệm Sinh hóa Huyết học Miễn dịch – Viện Pasteur Thành phố Hồ Chí Minh.
2Bộ môn khoa học y sinh – Trung tâm đào tạo Viện Pasteur Thành phố Hồ Chí Minh
Tác giả liên lạc: ThS. Nguyễn Đức Trúc ĐT: 0908 124 551 Email: trucnguyen10@yahoo.com
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh, 27(1):87-92. DOI: 10.32895/hcjm.m.2024.01.13
Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 1 * 2024
Nghiên cứu Y học
88
Conclusion: In addition to samples re-centrifugation to remove the influence of fibrin clots, it is necessary to
take a new blood sample to eliminate false positive (sample cross- contamination) that occur during the HBsAg
test on the automated analysis.
Keywords: HBsAg, weakly HBsAg positive, false positive, new blood sample
ĐẶT VẤN ĐỀ
Vi rút viêm gan B (HBV) vẫn là nguyên nhân
phổ biến của bệnh viêm gan vi rút, với các biến
chứng lâu dài là xơ gan và ung thư biểu mô tế
bào gan ở những bệnh nhân nhiễm vi rút mãn
tính(1,2). Một loạt các xét nghiệm huyết thanh học
và sinh học phân tử được sử dụng để chẩn đoán
và quản lý nhiễm HBV(2); kháng nguyên bề mặt
viêm gan B (HBsAg) vẫn là một trong những xét
nghiệm được chỉ định thường xuyên nhất.
HBsAg là dấu hiệu huyết thanh học sớm nhất và
đóng một vai trò thiết yếu, quan trọng trong
chẩn đoán sớm bệnh nhân nhiễm HBV(3,4).
HBsAg hiện diện ở bệnh nhân nhiễm cấp từ 1-10
tuần; và tồn tại lâu hơn sáu tháng có nghĩa là đã
nhiễm HBV mãn tính(5).
Các phương pháp mới hiện nay với độ nhạy
cao nhằm phát hiện sớm HBsAg dẫn đến gia
tăng kết quả dương tính giả và là một thách thức
trong phiên giải và chẩn đoán bệnh học(6). Không
giống như kết quả xét nghiệm âm tính giả, kết
quả dương tính giả không gây nguy hiểm ngay
lập tức cho sức khỏe người nhận; tuy nhiên,
chúng vẫn là một vấn đề lớn đáng quan tâm: gây
lãng phí nguồn lực y tế, ảnh hưởng tiêu cực đến
tâm lý các cá nhân liên quan trong xã hội,...Thêm
vào đó, kết quả dương tính giả chủ yếu bị loại
trừ bằng cách sử dụng các xét nghiệm khẳng
định, xét nghiệm sinh học phân tử, điều này gây
tốn kém thời gian và tiền bạc của khách hàng lên
gấp nhiều lần(7). Các yếu tố có thể gây ra kết quả
dương tính giả trong xét nghiệm HBsAg bao
gồm nhiều nguyên nhân khác nhau: hiện diện
của kháng thể gây phản ứng chéo (heterophilic
antibody)(8), sau tiêm ngừa cúm(9) và tiêm ngừa
viêm gan(3), ly tâm mẫu máu tốc độ không đủ,
mẫu bị tán huyết hoặc mẫu chứa nhiều thành
phần lipid(10,11)… Ngoài ra, việc vô tình làm
nhiễm bẩn mẫu âm tính với huyết thanh HBV
dương tính trong quá trình phân tích cũng có thể
là nguyên nhân.
Đa phần kết quả HBsAg dương tính yếu
thường là kết quả dương tính giả(12,13). Nhằm loại
bỏ các kết quả dương tính giả, nhà sản xuất các
kít xét nghiệm đều đưa ra khuyến cáo đối với
các kết quả HBsAg dương tính: thực hiện ly tâm
lại mẫu, lặp lại xét nghiệm 2 lần và tiến hành xét
nghiệm khẳng định trong trường hợp kết quả
lặp lại dương tính. Nghiên cứu này nhằm mục
đích khảo sát kết quả dương tính giả trong tổng
số kết quả HBsAg dương tính yếu, và tính cấp
thiết của việc lấy máu lại nhằm loại bỏ hiện
tượng ngoại nhiễm trong quá trình xét nghiệm
góp phần gia tăng tính chính xác trong chẩn
đoán nhiễm viêm gan siêu vi B.
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Khách hàng đến thăm khám và thực hiện các
xét nghiệm markers viêm gan B, hoặc chỉ HBsAg
từ 05/05/2020 đến 01/11/2021 tại phòng khám và
phòng Sinh hóa huyết học miễn dịch, khoa
LAM, Viện Pasteur Thành phố Hồ Chí Minh.
Mọi khách hàng có kết quả HBsAg dương tính
yếu (1,0≤COI≤30,0) đã được tư vấn lấy máu thực
hiện lại xét nghiệm HBsAg.
Tiêu chuẩn chọn mẫu
Có kết quả xét nghiệm HBsAg với giá trị
COI trong khoảng 1,0-30,0, trên hệ thống tự
động Cobas 8100.
Phải có kết quả xét nghiệm bao gồm HBsAg,
anti-HBs, và anti-HBc.
Đồng ý lấy máu lại.
Tiêu chuẩn loại mẫu
Có kết quả dương tính với các xét nghiệm
nhiễm khác: viêm gan C, HIV.
Tiêm ngừa viêm gan B trong khoảng thời
gian ≤ 1 năm.
Nghiên cứu Y học
Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 1 * 2024
89
Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu mô tả cắt ngang.
Cỡ mẫu nghiên cứu
Cỡ mẫu được tính theo công thức với tỷ lệ
dương tính giả ước đoán cho xét nghiệm HBsAg
khoảng 9% trong quần thể với tỷ lệ nhiễm viêm
gan B là 10%.
Trong đó:
n: kích thước mẫu cần xác định.
Z: giá trị tra bảng phân phối Z dựa vào độ
tin cậy lựa chọn. Thông thường, độ tin cậy được
sử dụng là 95% tương ứng với Z = 1,96.
p: tỷ lệ ước lượng cỡ mẫu n thành công, ở
đây là tỷ lệ dương tính giả của xét nghiệm
HBsAg trong quần thể, p=9%.
e: sai số cho phép, e= 0,05.
Như vậy cỡ mẫu nghiên cứu
Trang thiết bị - Vật liệu
Xét nghiệm viêm gan B (HBsAg và/hoặc
anti-HBs, anti-HBc) được thực hiện trên hệ
thống Cobas 8100 hoàn toàn tự động
Phương pháp thu thập số liệu
Dữ liệu khách hàng (mã số, tên, tuổi, giới
tính,…) trên phần mềm LabConn, kết quả xét
nghiệm được truy xuất từ phần mềm quản lý dữ
liệu DM (Data Manager) của Roche.
Xử lý số liệu
Sử dụng phần mềm phân tích MS Excel 2010.
Y đức
Quá trình lấy máu lại được sự đồng thuận và
tự nguyện của khách hàng. Nghiên cứu thực
hiện hoàn toàn nhằm mục nội kiểm và không có
sự tài trợ từ bất cứ đơn vị y tế thứ ba nào.
Nghiên cứu được miễn trừ xem xét của Hội
đồng Đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học do
nằm trong quy trình lấy máu xét nghiệm lại
thường quy tại đơn vị, trong khuôn khổ của hệ
thống quản lý chất lượng ISO 15189:2015 theo số
chứng nhận Vilas Med009 cho phòng xét
nghiệm Sinh hóa huyết học miễn dịch – Viện
Pasteur Thành phố Hồ Chí Minh.
KẾT QUẢ
Kết quả HBsAg của mẫu tham gia nghiên cứu
Tổng số 160 mẫu có kết quả HBsAg dương
tính (1,0≤COI≤30,0), trong đó 120 mẫu có kết quả
HBsAg với giá trị COI trong khoảng (1,0-5,0), 19
mẫu có kết quả trong khoảng (>5,0 - <10,0), 19 mẫu
có kết quả trong khoảng (>10,0 - <20,0), và 2 mẫu
có kết quả trong khoảng (>20,0 - <30,0) (Bảng 1).
Bảng 1. Kết quả HBsAg của 160 mẫu
HBsAg dương tính lần đầu
Tổng
mẫu
1,0-
5,0
>5,0-
<10,0
>10,0-
<20,0
>20,0-
<30,0
120
19
19
2
160
Mối quan hệ giữa kết quả HBsAg dương
tính và anti-HBs và anti-HBc: 20 mẫu dương tính
với anti-HBs và anti-HBc; 22 mẫu dương tính với
anti-HBs nhưng âm tính với anti-HBc; 71 mẫu
âm tính với anti-HBs nhưng dương tính với anti-
HBc; 47 mẫu âm tính với anti-HBs và anti-HBc
(Bảng 2).
Bảng 2. Mối quan hệ giữa HBsAg và anti-HBs,
anti-HBc của 160 mẫu HBsAg dương tính
160 mẫu HBsAg dương tính lần đầu
Tổng
mẫu
Anti-
HBs
Dương tính
Âm tính
Anti-
HBc
Dương
tính
Âm
tính
Dương
tính
Âm
tính
Số
mẫu
20
22
71
47
160
Kết quả HBsAg sau khi thực hiện ly tâm lại
mẫu tại 4500 vòng/phút trong 10 phút
160 mẫu có kết quả HBsAg dương tính
(1,0≤COI≤30,0) lần đầu khi tiến hành ly tâm lại
đều cho kết quả HBsAg dương tính.
Kết quả HBsAg sau khi tiến hành lấy máu lại
160 mẫu có kết quả HBsAg dương tính lặp
n =
Z2
p (1-p)
e2
n =
1,962
0,09 (1-0,09)
0,052
=
126 (mẫu)
Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 1 * 2024
Nghiên cứu Y học
90
lại khi thực hiện ly tâm, 74 mẫu (46%) cho kết
quả HBsAg âm tính khi thực hiện lấy máu lại
(Bảng 3).
Bảng 3. Kết quả HBsAg sau khi tiến hành lấy máu lại
Kết quả HBsAg
dương tính ban đầu
Kết quả HBsAg
khi lấy máu lại
Tỷ lệ
dương
tính giả
(%)
Giá trị COI
Số
mẫu
Dương
tính
Âm
tính
1,0 – 5,0
120
62
58
48
> 5,0 - < 10,0
19
15
4
21
>10,0 - < 20,0
19
9
10
52
>20,0 - < 30,0
2
0
2
100
Tổng mẫu
160
86
74
46
Trong 74 mẫu âm tính khi lấy máu lại: 9
(45%) mẫu dương tính với anti-HBs và anti-HBc,
15 (68%) mẫu dương tính với anti-HBs nhưng
âm tính với anti-HBc, 7 (9,9%) mẫu âm tính với
anti-HBs nhưng dương tính với anti-HBc, 43
(96%) mẫu âm tính với cả anti-HBs và anti-HBc
(Bảng 4).
Bảng 4. Mối quan hệ giữa HBsAg, anti-HBs và
anti-HBc trên các mẫu HBsAg âm tính sau khi lấy
máu lại
74 mẫu HBsAg âm tính khi lấy máu lại
Tổng
mẫu
Anti-
HBs
Dương tính
Âm tính
Anti-
HBc
Dương
tính
Âm
tính
Dương
tính
Âm
tính
Số
mẫu
9
(45%)
15
(68%)
7
(9,9%)
43
(96%)
74
BÀN LUẬN
Xét nghiệm Elecsys HBsAg của Roche là xét
nghiệm miễn dịch điện hóa phát quang (ECLIA),
kết quả thể hiện dưới dạng đơn vị COI (Cut Off
Index: ngưỡng phản ứng). Mẫu dương tính khi
có giá trị COI ≥1,0, các mẫu có giá trị COI ≥0,9 và
<1,0 được xem là nghi ngờ (grey zone) nhiễm
viêm gan B. Tất cả các mẫu dương tính và nghi
ngờ đều tiến hành lặp lại xét nghiệm 2 lần.
Trong trường hợp 1 trong 2 có kết quả COI ≥0,9,
mẫu phải được xác nhận dương tính hoặc âm
tính bằng xét nghiệm HBsAg trung hòa (HBsAg
confirmatoty test). Theo Chen D và Kaplan L([12):
đa phần kết quả HBsAg dương tính yếu là kết
quả dương tính giả, ngoài ra theo O’Brien J([13):
xét nghiệm HBs trung hòa (HBsAg confirmatoty
test) chỉ nên áp dụng cho các mẫu HBsAg dương
tính yếu (HBsAg ≤6,0).
Nguyên nhân dẫn đến kết quả HBsAg
dương tính giả có thể là do tiêm ngừa viêm
gan B, tiêm ngừa vaccine cúm trước đó, hiện
diện kháng thể dị ái (heterophilic antibody).
Ngoài ra cũng như các xét nghiệm miễn dịch
khác, xét nghiệm Elycsys HBsAg có thể chịu
ảnh hưởng bởi một số yếu tố khác
(endogenous) có trong mẫu như: sợi tiêu huyết
(fibrin), hiện tượng tan huyết (hemolysis),
nhiễm mỡ (lipidemia), vàng (Jaundice)([10,11).
Trong đó, nhiều tác giả ghi nhận hiện tượng
sợi tiêu huyết làm tăng giả kết quả xét nghiệm
Troponin, và đề nghị thực hiện ly tâm lại để
khắc phục hiện tượng dương tính giả này([14).
Từ 05/05/2020 - 1/11/2021, phòng xét
nghiệm Sinh hóa huyết học miễn dịch thực
hiện 36 187 xét nghiệm HBsAg cho khách hàng
đến thực hiện thăm khám xét nghiệm tại Viện
Pasteur Thành phố Hồ Chí Minh, số kết quả
HBsAg dương tính là 3 451 mẫu. Trong đó có
160 mẫu (4,6%) có kết quả xét nghiệm HBsAg
dương tính yếu (1,0≤COI≤30,0) vẫn cho kết quả
dương tính khi thực hiện ly tâm lại tại 4.500
vòng/phút trong vòng 10 phút. Như vậy 160
mẫu dương tính ban đầu sau khi tiến hành ly
tâm lại không do hiện tượng sợi tiêu huyết làm
tăng giả kết quả Elecsys HBsAg.
Trong số 160 mẫu dương tính, có 74 mẫu
cho kết quả HBsAg âm tính khi tiến hành lấy
máu lại. Kết quả Elecsys HBsAg dương tính
giả chiếm tỷ lệ 46% trong tổng số mẫu dương
tính có giá trị COI trong khoảng 1,0-30,0.
Trong hướng dẫn sử dụng kít Elecsys HBsAg,
nhà sản xuất đề nghị các mẫu có kết quả
HBsAg nghi ngờ và dương tính phải được
khẳng định bằng xét nghiệm HBsAg trung
hòa. Trong nghiên cứu này chúng tôi cũng
thực hiện xét nghiệm trung hòa trên 66 mẫu
trong tổng số 160 mẫu có kết quả HBsAg
dương tính yếu, trong số đó 56 (85%) mẫu vẫn
có kết quả khẳng định HBsAg dương tính,
trong đó tỷ lê có kết quả âm tính khi lấy máu
Nghiên cứu Y học
Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 1 * 2024
91
lại trong nhóm náy là 41% (không công bố).
Tuy nhiên việc thực hiện xét nghiệm HBsAg
trung hòa sẽ gia tăng chi phí, kéo dài thời gian
trả kết quả xét nghiệm.
Với thao tác lấy máu lại, đảm bảo loại trừ
các yếu tố ảnh hưởng khác (ngoại nhiễm trong
quá trình xét nghiệm) gây ra kết quả dương
tính giả trước khi tiếp tục thực hiện xét
nghiệm HBsAg trung hòa để khẳng định kết
quả HBsAg dương tính.
Trong phạm vi bài báo này chúng tôi
không đưa ra nguyên nhân cụ thể gây ra kết
quả dương tính giả trên 74 (46%) mẫu khi tiến
hành lấy máu lại. Tuy nhiên, theo nghiên cứu
của Hardie DR([15), các tác giả đã chứng minh
xét nghiệm kháng thể HIV dương tính giả có
thể do khí dung tạo ra trong quá trình di
chuyển của mẫu trong hệ thống tự động (thao
tác mở nắp, hút mẫu, lắc hỗn hợp phản
ứng,…). Xét nghiệm Elecsys HBsAg tại phòng
xét nghiệm của chúng tôi được tiến hành trên
hệ thống Cobas 8100 hoàn toàn tự động (ly
tâm, mở nắp, thực hiện xét nghiệm,…) với cấu
hình hai thiết bị Sinh hóa, hai thiết bị miễn
dịch kết nối với hệ thống tiền phân tích, trong
đó các xét nghiệm viêm gan B luôn được thực
hiện trước các xét nghiệm sinh hóa và miễn
dịch khác. Như vậy, có thể thấy mặc dù là hệ
thống tự động, tuy nhiên, việc kiểm soát và
khống chế quá trình ngoại nhiễm trong toàn
bộ quá trình xét nghiệm đóng vai trò quan
trọng trong đảm bảo tính chính xác của kết
quả xét nghiệm.
Tỷ lệ dương tính giả trong mối liên hệ với
các chỉ số viêm gan B khác anti-HBs và anti-HBc
như sau: anti HBs(-), anti-HBc(-)> anti-HBs(+),
anti-HBc(-)> anti-HBs(+), anti-HBc(+)>anti-HBs(-),
anti-HBc(+) theo các tỷ lệ lần lượt như sau 96%,
68%, 45%, 9,9%. Kết quả cho thấy, tỷ lệ dương
tính giả có mối liên hệ với kết quả anti-HBc,
trong nhóm anti-HBc dương tính tỷ lệ này là
17% (16/92), trong nhóm anti-HBc âm tính là
85% (58/68). Ngoài ra, trong nhóm anti-HBc
dương tính, tỷ lệ dương tính giả trong nhóm
anti-HBs dương tính là 45% (9/20), trong nhóm
anti-HBs âm tính chỉ là 9,9% (7/71).
Hạn chế
Bên cạnh kết quả đạt được, nghiên cứu của
chúng tôi vẫn còn một số hạn chế sau:
Ngưỡng kiểm tra kết quả HBsAg là COI 1,0-
30 phù hợp với một số nghiên cứu trong việc
kiểm tra kết quả dương tính, đặc biệt là dương
tính yếu. Tuy nhiên, để loại trừ các kết quả
dương tính yếu có thể mở rộng khảo sát các giá
trị COI khác, ví dụ: COI <1000, vì đa số kết quả
dương tính HBsAg sẽ có kết quả COI >1000. Việc
mở rộng ngưỡng khảo sát sẽ giúp xác định
ngưỡng cần thực hiện kiểm tra khả năng dương
tính giả do quá trình ngoại nhiễm của xét
nghiệm HBsAg.
Chúng tôi không thực hiện xét nghiệm
HBsAg khẳng định (HBsAg confirmation,
phản ứng trung hòa) trên tất cả các mẫu
dương tính yếu (chỉ tiến hành trên 66 mẫu) để
khẳng định kết quả dương tính theo khuyến
cáo của nhà sản xuất kít xét nghiệm HBsAg.
KẾT LUẬN
Kết quả nghiên cứu cho thấy, xét nghiệm
Elecsys HBsAg trên hệ thống tự động Cobas
8100 có khả năng gây ra kết quả dương tính giả
đối với các mẫu có kết quả HBsAg COI 1,0-30,0,
với tỷ lệ dương tính giả ghi nhận 46% (74/160).
Bên cạnh thao tác ly tâm để loại bỏ sự hiện diện
của sợi fibrin, thao tác lấy máu lại giúp cải thiện
đáng kể hiện tượng dương tính giả có thể đã tạo
ra trong quá trình xét nghiệm. Cần thiết lập cơ
chế kiểm soát hiện tượng ngoại nhiễm đối với
xét nghiệm HBsAg (khử nhiễm hệ thống sau khi
kết thúc quá trình xét nghiệm, ưu tiên thực hiện
xét nghiệm HBsAg trước các xét nghiệm khác,
ngưỡng kiểm tra kết quả HBsAg, dựa trên các
kết quả xét nghiệm khác như anti HBs, anti
HBc,…), đặc biệt đối với hệ thống xét nghiệm
hoàn toàn tự động.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Liaw YF, Chu CM (2009). Hepatitis B virus infection. Lancet,
373:582–592.