Hữu Thỉnh với thể loại trường ca

Chia sẻ: Milu Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

56
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hữu Thỉnh là một nhà thơ sớm khẳng định được mình qua các giải thưởng văn học. Đầu tiên phải kể đến là giải Ba cuộc thi thơ báo Văn nghệ 1973 với bài Mùa xuân đi đón, tiếp đó là giải A cuộc thi thơ 1975-1976 bằng tác phẩm Chuyến đò đêm giáp ranh và trường ca

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hữu Thỉnh với thể loại trường ca

Hữu Thỉnh với thể loại trường ca Hữu Thỉnh là một nhà thơ sớm khẳng định đ ược mình qua các giải thưởng văn học. Đầu tiên phải kể đến là giải Ba cuộc thi thơ báo Văn nghệ 1973 với b ài Mùa xuân đi đón , tiếp đó là giải A cuộc thi thơ 1975 -1976 bằng tác p hẩm C huy ến đ ò đêm giáp ranh và trư ờng ca S ức bền của đất. Năm 1991, tác giả lại tiếp tục nhận giải Nhất trong cuộc thi th ơ viết về Nhà trư ờng, thầy cô do Bộ Đ H&THCN cùng TWĐTNCSHCM t ổ chức với b ài T hưa th ầy . Năm 1994, Hữu Th ỉnh đ ược Bộ quốc phòng t ặng thưởng giải xuất sắc với tác phẩm T rư ờng ca b i ển, đ ặc biệt ông là một trong những ng ười đ ược hai lần trao giải th ưởng chính t hức của Hội Nhà văn Việt Nam với tr ường ca Đ ường tới th ành ph ố (1980) và t ập t hơ T hư mùa đông (giải A năm 1995). Và c ũng với tập thơ T hư mùa đông, Hữu Th ỉnh lại đoạt giải th ơ ASEAN năm 1999. T ất cả những thành công đó, một lần nữa khẳng định con đ ường sáng tạo nghệ thuật mà Hữu Thỉnh đ ã chọn. N hìn vào chặng đ ường sáng tác của Hữu Thỉnh, điều dễ d àng nhận ra ở ông là s ức sáng tạo bền bỉ k hông mệt mỏi.
N hắc đến Hữu Thỉnh là ngư ời ta nhắc đến những bản t ình ca và những bản t rường ca... Ngo ài những b ài thơ ngắn, những b ài thơ tr ữ t ình, Hữu Thỉnh là một t rong s ố rất ít nhà thơ viết về thể loại tr ường ca và đ ạt đ ược những thành công nh ất đ ịnh. N guồn cảm hứng của một dân tộc v à thời đại anh h ùng, cùng với vốn sống t hực tế ở chiến tr ường đ ã t ạo tiền đề cho thể loại tr ường ca phát triển. Những t rường ca đầu tiên đư ợc ra đời trong cuộc kháng chiến chống Pháp: T ừ đ êm mư ời c hín (Khương H ữu Dụng), N hữn g thanh gươm báu (Nguyễn Bính), T rư ờng ca sông G ianh (Xuân Hoàng), Bài ca chim chơ -rao (Thu Bồn)... Nhưng đ ến kháng chiến c hống Mỹ, tr ường ca phát triển hơn hẳn về số lượng và nâng cao về chất lượng: M ặt đ ư ờng khát vọng (Nguyễn Khoa Điềm), N hững ngư ời đi tớ i b i ển (Thanh Thảo), Đ ất nư ớc hình tia chớp (Tr ần Mạnh Hảo) và Đư ờng tới thành p h ố, Sức bền của đất (Hữu Thỉnh)... Có lẽ hiện t ượng này c ũng là một tất yếu của văn học, để đáp ứng đ ược với yêu c ầu của lịch sử, với thời đại h ào hùng c ủa dân t ộc. Các tác giả đ ã phát hiện ra trong thơ -trường ca có sức ôm chứa lớn về nhiều vấn đề, nhiều chủ đề t ư tưởng, về cả độ rộng của không gian v à đ ộ d ài c ủa thời g ian... có khả năng khái quát hiện thực rộng lớn. H ữu Thỉnh l à một trong những ng ư ời có đóng góp nhiều v à chi ếm một vị t rí quan tr ọng đối với thể loại tr ư ờng ca. Ở thể loại n ày H ữu Thỉnh đ ã đ ạt đ ư ợc n h ững th ành t ựu đáng ghi nhận. Tr ư ờng ca của ông không những nhiều về số l ư ợng mà còn đ ạt giá trị về chất l ư ợng. Hữu Thỉnh đ ã thành công trong vi ệc k hái quát t ổng hợp về một giai đoạn lịch sử, về nhiều mặt của đời sống, về thế g i ới khách quan rộng lớn v à chi ều sâu tâm lý con ng ư ời..., v ì v ậy mà trư ờng ca c ủa Hữu Thỉnh l à một dấu ấn nổi bật trong sự nghiệp sáng tác của ông. Chính n h ững bản tr ư ờng ca n ày đ ã kh ẳng định t ư du y khái quát, đ ồng thời cũng nói l ên đ ư ợc tầm vóc của nh à thơ không ch ỉ dừng lại ở cái tôi cá nhân m à còn đ ược thể h i ện trong cái chung của cộng đồng, của cả một dân tộc. K hi mới bắt đầu thử sức ở thể loại tr ường ca với S ức bền của đất , Hữu Thỉnh đ ã đ ược thừa nhận là ngư ời có sở tr ường trong thể loại này. C ảm xúc dạt dào, p hong phú vốn là thế mạnh trong thơ ông. Không đơn giản chỉ dừng lại ở mạch
t ình c ảm, mà chất trí tuệ mới là s ợi dây xuyên suốt tạo nên linh hồn trong tr ường c a c ủa ông. Ho à chung với không k hí c ủa cuộc kháng chiến chống Mỹ, Hữu Thỉnh l uôn hư ớng về những vấn đề lớn của dân tộc, của thời đại. Ông khao khát mong c hờ những câu thơ c ủa mình chứa đựng, phản ánh và lý giải đ ược những điều đó. Trong trư ờng ca Sức bền của đất, Hữu Thỉnh đ ã dành nhữn g chương, nh ững đ o ạn để miêu t ả, ngợi ca những hy sinh gian khổ mà mỗi người dân đ ã d ũng cảm gánh ch ịu, c ùng nhau vư ợt qua để bảo vệ đất nước. Bên c ạnh những cái lớn lao của l ịch sử là những cảm nhận sâu sắc của ông về con ng ười, về cuộc sống, về sự gắn b ó máu th ịt giữa tiền tuyến và hậu ph ương: C hi ến dịch mở ra khi thời vụ bắt đầu Mang cái rét giêng hai đi bám gi ặc Mang ch ất thép định h ình trên bàn cát Q ua nh ững cánh đồng đang sủi tăm ph ù sa T a chao chân trên nh ững mảnh bờ L ặng lẽ nhận sức bền của đất Đ ạp c ứ điểm L ần theo từng dấu dép T a nh ận ra m àu bùn c ủa những cánh đồng chi êm. (S ức bền của đất) Là ngư ời lính trẻ, vì thế trong bất kỳ ho àn c ảnh nào, ngư ời đầu tiên Hữu Th ỉnh nhớ tới là mẹ. Hình ả nh ng ười Mẹ và Tổ quốc là hai vấn đề lớn và xuyên s uốt trong cuộc đời làm thơ c ủa chính tác giả. Hữu Thỉnh đ ã đ i khắp nơi trên đ ất nước, đ ã sống những năm chiến tranh gian khổ... nh ưng điều thấm thía và tâm n iệm sâu sắc nhất là được trở về với mẹ : M ẹ l à ngư ời chúng con th ương nh ớ nhất Đ ất nư ớc ng ày có gi ặc M ẹ vẫn đỏ miếng trầu
Ấm một vùng tin c ậy phía sau. (S ức bền của đất) Hữu Thỉnh viết về mẹ bằng những ngôn ngữ b ình d ị, bằng những h ình ả nh gần gũi, bằng những công việc b ình th ư ờng nhưng c ũng bởi v ì thế mà thơ ông sâu s ắc, thân thiết, gắn bó h ơn với mỗi chúng ta: Đ om đóm bay ra hoa g ạo đỏ M ẹ ở nh à đã c ất áo bông? M ẹ có ra bờ sông Q ua bến đ ò tiễn con dạo tr ư ớc? Đ ư ờng xuống bến có mư ời sáu b ậc M ẹ nhớ th ương đ ã b ạc mái đầu. (S ức bền của đất) Trường ca S ức bền của đất đ ược đọng lại trong tâm trí của ng ười đọc bởi n hững tâm sự, suy nghĩ, những trải nghiệm sâu sắc của chính tác giả. Hữu Thỉnh đ ã viết về cuộc sống, cuộc chiến đấu, viết về qu ê hương, viết về mẹ... bằng một c hất liệu rất riêng, giản dị, gần gũi trong cuộc sống th ường nhật. V ừa là cái nhìn toàn diện, vừa là những thử nghiệm t ìm tòi, tr ường ca của c ác nhà thơ trẻ nói chung và c ủa Hữu Thỉnh nói riêng đ ã k ết hợp đ ược nhiều h ình t hức phát ngôn do nhập nhiều vai nhân vật trữ t ình (khi là con c ủa mẹ, là em c ủa c hị, là những người lính, là đ ất đai, cỏ cây, là tr ời, là biển...), nhiều giọng điệu (tâm s ự, độc thoại, kể, b ình, khái quát, miê u t ả...), nhiều cảm hứng (hào hùng, lãng mạn, hiện thực...), đồng thời sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật đa dạng, v à nhiều k iểu câu xen kẽ linh hoạt... Trường ca Đ ường tới th ành ph ố ra đ ời, thực sự đã khẳng định vị trí và tài năng c ủa chính tác giả trong s ự nghiệp sáng tác. Hữu Thỉnh đ ã khái quát hoá toàn b ộ cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu n ước của cả dân tộc. Những quan niệm, suy
n gh ĩ, những trải nghiệm trong cuộc sống đ ược nâng cao hơn và đ ẩy sâu thêm đ ã t r ở thành một nét phong cách rất riêng trong sáng tá c c ủa Hữu Thỉnh... Trường ca Đ ường tới th ành ph ố - d ài hơn 1500 câu, đư ợc Hữu Thỉnh mở ra và đưa ngư ời đọc đến với một câu hỏi lớn:Không biết bằng cách nào l ửa đ ã nhóm l ên? V à để rồi sau đó là một câu trả lời dài d ặc, là s ự lý giải, là s ự cắt nghĩa về một c on đư ờng đ ược giải phóng ho àn toàn sau hai mươi năm dài đ ất nước bị chia c ắt. “Đây quả là một cuộc hành trình v ĩ đại nhưng c ực kỳ gian nan. S ong ngòi bút c ủa Hữu Thỉnh thật tỉnh táo, khoẻ khoắn, không một chút c ường điệu dễ d ãi khi v iết về b ước đ ường gian nan ấ y. Người chiến sĩ là hình ả nh trung tâm và xuyên s uốt tr ường ca. Sự từng trải của ng ười viết đ ã giúp anh d ựng chân dung người c hiến sĩ chân thực và s ống. Những trang viết của Hữu Thỉnh do đó có sức chinh p hục” (1) . V ừa cố gắng phác hoạ, vừa cố gắng dự ng lại chặng đ ường dẫn đến chiến t hắng của đất nước bằng những h ình ả nh tiêu biểu chứa đầy cảm xúc và ưu tư, vì t hế tr ường ca này thực sự đánh dấu sự chín muồi của một giai đoạn th ơ Hữu Th ỉnh. Tr ường ca gồm 5 chương, mỗi chương có nhiều khúc, “mối liên hệ giữa các c hương r ất linh hoạt, có thể thay đổi vị trí cho nhau, hoặc tồn tại độc lập m à vẫn k hông ả nh hưởng đến cấu trúc của tác phẩ m. Không có c ốt truyện, tr ường ca diễn b iến theo mạch trữ t ình” (2). Bao trùm lên toàn b ộ bản tr ường ca này là tâm tr ạng c ủa một người chiến sĩ hành quân trên suốt chặng đ ường của đất nước, từ đỉnh núi Trường S ơn lửa đạn vượt qua mọi khó khăn ác liệt để tiế n vào giải phóng S ài Gòn. Thành công c ủa Hữu Thỉnh chính là cách thể hiện vừa sâu vừa tinh, vừa khái q uát vừa chi tiết những t ình c ảm, những suy ngẫm của người lính trong cuộc chiến đ ấu chống kẻ thù, s ức sống trong thơ ông chính là s ức sống của một ng ười l ính v iết về người lính: Anh còn lại sau những ng ày thay quân S au nh ững lần hổ vồ S au nh ững lần voi đuổi S au bữa canh nấm độc c ào gan G i ặc đổ quân v ào h ậu cứ sư đoàn
H ất anh qua biên gi ới T hèm m ột chỗ ngồi thư th ả bóc măng (Đư ờng tới thành ph ố) “Thèm một chỗ ngồi thư thả bóc măng” - một chi tiết mang bao ý nghĩa, nó vừa nói lên được cái gian nan, đồng thời cũng nói lên được khát vọng cháy lòng của người lính giành lại tự do cho mảnh đất quê hương. Hướng về q uê hương, Hữu Thỉnh hướng về với mẹ, hình ả nh mẹ lam lũ tảo t ần, thức khuya dậy sớm: M ẹ đang đi gánh rạ giữa đồng Rạ chẳng nặng m à n ặng nhiều v ì gió (Đường tới th ành phố) “ N ếu mẹ biết ta c òn đ ông đ ủ ” t hì “ gi ọt đ èn ấ y bớt đi nhiều khuya k ho ắt”. V à “ M ấy cuộc chiến tranh mẹ gánh c ùng m ột lúc” : M ẹ nén đau G i ấu tờ báo tử S áng mai l ại tiễn con nhập ngũ. (Đư ờng tới thành ph ố) Bên c ạnh người mẹ, hình ả nh người chị - những người phụ nữ có chồng đi c hiến đấu - c ũng đ ược Hữu Thỉnh miêu t ả với một tấm lòng trân tr ọng và niềm c ảm thông sâu sắc. Đấy là hình ả nh “ ch ị nuôi anh d ư ới đất. Năm năm trời anh n hìn ch ị trong đêm” đ ể đến nỗi chị gặp anh th ường xuyên mà “ không hay anh ốm - m ập,... không hay anh đen trắng ra sa o”. Anh dư ới hầm th ì như thế, c òn bóng d áng ch ị tr ên mặt đất thì sao: C h ị goá bụa trong hồ s ơ t ự khai C h ị c ười cợt với thằng chỉ điểm ... Cứ hau háu r ình ch ộp chị mang đi.
C h ị cố l àm cho th ật lẳng l ơ T h ắt vạt áo tr ư ớc bao lời dị nghị M ỗi năm một lần cúng k ỵ K h ấn anh xong mang xôi trái xuống hầm (Đư ờng tới th ành ph ố) H ình ả nh “ kh ắc khoải hai mươi năm đ ời chị” , với những năm tháng ngập c hìm trong “ n ỗi buồn nh ư thông đi ệp xé đôi. Bằng tuổi trẻ không bao giờ t rở lại”: M ột m ình một mâm cơm N g ồi b ên nào c ũng lệch C h ị chôn tuổi xuân trong má lúm đồng tiền... (Đư ờng tới th ành ph ố) N ếu không phải là ngư ời trong cuộc, khó có thể có đ ược những câu thơ s ắc nét đ ến như thế. N h ững câu chữ rất ri êng, r ất độc đáo, mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc đó v ẫn c òn đ ư ợc Hữu Thỉnh gửi gắm qua tr ư ờng ca Bi ển . Đó là một bản tr ường ca g ần 1000 câu lại một lần nữa đ ược Hữu Thỉnh dồn sức thổi v ào trong đó nh ững t âm tr ạng, những suy nghĩ , nh ững dự cảm, những day dứt khôn nguôi của chính n hà thơ v ề cuộc sống, về hạnh phúc, về thân phận của con ng ư ời... tr ước cuộc đ ời đầy vất vả, lo toan, với những cám dỗ, b ươn tr ải h àng ngày c ủa cuộc sống t h ời b ình nh ưng ch ắc g ì đ ã ít kh ốc liệt h ơn nh ững n ăm tháng chi ến tranh. H ữu Thỉnh tâm niệm rằng nếu “ không có kinh nghi ệm g ì. Càng vi ết c àng t h ấy m ình y ếu đuối. Đ ư ờng nhân nghĩa chừng n ào còn l ắm bụi...”. V ì vậy, với H ữu Thỉnh - “ thơ là kinh nghi ệm sống” , t hơ c ủa ông không đ ơn thu ần là một n i ềm yêu, mà t h ơ - đ ôi khi là th ứ “ v ũ khí” b ênh v ực con ng ười. Đọc thơ ông, n hi ều khi ta ngỡ nh ư không c òn đ ối diện với một nhà thơ, với những câu thơ, mà đ ơn gi ản chỉ là đang đ ứng tr ước một con ng ười bị d ày vò b ởi những niềm th ương
n hớ, tuyệt vọng không c ùng. Và đ ấy cũn g không ph ải là d ụng ý văn ch ương c ủa t ác giả, mà t ất cả chỉ là những lời lẽ đ ược bật lên t ừ gan ruột: M ẹ đ ã nuôi con l ớn Đ ã d ạy con khôn S ống sư ớng vui v à đau kh ổ với con ngư ời S ống dễ d àng và khó khăn với con ngư ời S ống cởi mở v à phòng xa v ới con ng ười Biết đem cho mà không làm người được cho cảm thấy mắc nợ Bi ết nhận m à không s ợ bị coi l à tham lam Và khó nh ất l à bi ết từ chối. (Trư ờng ca Biển) S au hoà bình, thống nhất đất nước, thân phận con ng ười không giống như t rước nữa, nhưng H ữu Thỉnh - n gười cựu chiến binh năm xưa - vẫn không quên q uá khứ, vẫn không quên cuộc đời người lính của mình đ ã t ừng trải trong những năm chiến tranh. Để rồi những cảnh vật, những sự việc vẫn ám ảnh, trăn trở trong t hơ anh: C ổ nhân vẫn c òn đ ây Máu chưa lành v ết chém M ồ hôi vẫn c òn đ ây C òn m ặn h ơn biển mặn N ợ cũ c òn đây Bi ểm nham nhở sẹo. (Trư ờng ca biển) C ái mà nhà thơ nh ìn thấy trong c uộc sống đời thường, trong cuộc sống hiện đ ại ngày nay không thiếu ng ười “ b ị h ư danh gạt về một phía”, đ ể rồi quên đi cái n gh ĩa, cái t ình, quên đ i nh ững tháng ngày “ c ứ đói ròng con gái hoá con trai”...
Tác giả đặt ra câu H ỏi lớn giành cho mỗi người để từ đó họ t ìm ra câu trả lời cho c hính mình, đ ồng thời qua đó Hữu Thỉnh cũng nhận ra ý nghĩa của cuộc sống, n hiều khi phải “ đi qua nhiều mũ áo. Để t ìm một b àn tay. Th ấm mệt tôi ngồi nghỉ. Bóng mát một ch ùm gai” . C àng đi sâu vào t ìm hiểu, ta c àng c ảm nhận đ ược những u uẩn, những day d ứt không c ùng, đó phải chăng là triết lý sâu sắc mà Hữu Thỉnh muốn gửi gắm tới đ ộc giả nhất là những con người trong cuộc sống hiện đại, khi cái tôi cá nhân đ ược đ ánh thức th ì con người lại quay lại để khám phá chính bản thân m ình. P hải chăng đ ó c ũng chính là s ự đa diện của vấn đề trong cuộc sống thời b ình mà tác giả muốn c huyển tải cho ng ười đọc. Trong cuộc sống th ường nhật này, Hữu Thỉnh t ìm tòi và s áng t ạo theo phong cách và suy ngh ĩ riêng c ủa mình, bởi đối với ông “ ngày nào c ũng l à ngày đ ầu ti ên, l ần n ào c ũng là lần đầu ti ên. L òng kiên nh ẫn cho ngư ời t hêm m ắt lư ới”. Người-đánh- vó -bè thơ Hữu Thỉnh tiếp tục thử sức với một cuộc hành trình sáng t ạo nghệ thuật của riêng mình trên một chặng đ ường mới. Nhưng c hắc chắn một điều trong th ơ ông mà chúng ta nhận thấy, đó là ông luôn hư ớng về p hía trư ớc, nhưng nhà thơ c ũng không quên nhìn lại phía sau. Bởi trong sâu thẳm t âm hồn ông, những năm tháng chiến đấu gian khổ của cuộc đời ng ười lính sẽ k hông bao giờ phai mờ, bởi ông luôn ý thức đ ược rằng: C ái h ầm, cái bậc sẽ h ư L òng tôi mắc nợ chiến khu một đời. (Đư ờng tới thành ph ố) C ó thể nói tr ường ca chống Mỹ nói chung v à trư ờng ca Hữu Thỉnh nói riêng đ ã t ạo cho thơ những mảng sống lớn mà ở c ác thể loại trữ t ình khác không chứa nổi. Song cũng v ì chứa một nội dung lớn như vậy, nên trư ờng ca của Hữu Thỉnh đ ôi khi không tránh khỏi những mặt hạn chế. Xen v ào giữa những đoạn hàm súc, vẫn có những phần chưa ăn khớp, liền mạch với nhau... Nh ưng mặc d ù vậy, vẫn p hải khẳng định tr ường ca là một đóng góp lớn trong sáng tác của Hữu Thỉnh. V à c ũng chính cuộc sống của ng ười lính nơi ông đ ã t ạo ra đ ược những bản tr ường ca c ó giá tr ị