T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
493
KHẢO SÁT GIÁ TRỊ TIỂU CẦU LƯỚI TRÊN BỆNH NHÂN
GIẢM TIỂU CẦU TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY
Trương Ngọc Quyên1, Trần Thanh Tùng1, Quách Châu Tài1,
Huỳnh Dương Bích Trâm1, Nguyễn Thị Thảo1, Phạm Thị Kim Vân1,
Nguyễn Thị Thoa1, Cao Thị Trang1, Lê Văn Được1,
Nguyễn La Thủy Tiên1, Lê Phước Lợi2
TÓM TẮT59
Giới thiệu: Tiểu cầu lưới (TCL) RtcPLT% là
tiểu cầu vừa được giải phóng ra khỏi mẫu tiểu
cầu trong tủy xương ra máu ngoại vi, có kích
thước lớn và chứa nhiều RNA hơn tiểu cầu
trưởng thành. TCL có thể phản ánh quá trình sinh
tiểu cầu của tủy xương, do đó ở những bệnh nhân
giảm tiểu cầu với nguyên nhân khác nhau thì giá
trị RtcPLT% cũng có sự thay đổi khác nhau.
Đối tượng nghiên cứu: Bệnh nhân đi khám
bệnh và điều trị tại Bệnh viện Chợ Rẫy (BVCR)
từ tháng 7/2023–05/2024, trong đó có 112 bệnh
nhân (BN) nhóm chứng có số lượng tiểu cầu
(SLTC) bình thường và 291 BN giảm tiểu cầu có
SLTC <150 G/L. Ngoài ra 90 nhân viên khỏe
mạnh khám sức khỏe định kỳ cũng đưa vào
nghiên cứu. Xét nghiệm RtcPLT% được phân
tích trên máy huyết học tự động Siemens Advia
2120i trên kênh đo hồng cầu lưới, sử dụng kết
quả huyết tủy đồ và bệnh án điện tử phân nhóm
nguyên nhân. Phân tích giá trị trung bình và
trung vị của RtcPLT% giữa các nhóm nghiên
cứu.
1Bệnh viện Chợ Rẫy
2Đại học Y Dược TP.HCM
Chịu trách nhiệm chính: Trương Ngọc Quyên
SĐT: 0938829887
Email: ngocquyencr@gmail.com
Ngày nhận bài: 16/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 16/8/2024
Ngày duyệt bài: 30/9/2024
Phương pháp nghiên cứu: Cắt ngang mô tả
Kết quả: Nghiên cứu chúng tôi ghi nhận
tổng cộng 493 mẫu, có kết quả trung vị
RtcPLT% như sau: 90 người nhóm khỏe mạnh là
1,58 [1,14 – 2,37], 112 mẫu cho nhóm chứng
1,74 [1,29 – 2,86] và 291 mẫu nhóm giảm tiểu
cầu (GTC) 3,49 [1,51–6,88]. Kết quả trung vị
RtcPLT% cho những nhóm nguyên nhân GTC
gồm 216 nguyên nhân tại tủy NNTT 2,29[1,15-
3,86] trong đó 163 mẫu có nguyên nhân bệnh lý
tại tủy (BLTT) là 1,97 [1,02 – 3,46], 53 mẫu loạn
sinh tủy (LST) là 4,16 [2,14 – 7,14] và 75 mẫu
cho nguyên nhân ngoại biên (NNNB) 8,27 [6,03
– 11,06]. Sự khác biệt giá trị TCL giữa các nhóm
chứng và giảm tiểu cầu, giữa 3 nhóm nguyên
nhân BLTT - LST - NNNB có ý nghĩa thống kê.
Kết luận: Giá trị TCL có thể sử dụng để
giúp hỗ trợ chẩn đoán phân biệt nguyên nhân ban
đầu là tại tủy hay ngoại biên và hơn nữa là giữa 3
nhóm bệnh lý tại tủy - ngoại biên - loạn sinh.
Từ khóa: Giảm tiểu cầu, tiểu cầu lưới
SUMMARY
SURVEY THE VALUE OF
RETICULATED PLATELET IN
THROMBOCYTOPENIA PATIENTS AT
CHO RAY HOSPITAL
Introduction: Reticulated platelets (RtcPLT)
which are larger and contain higher amounts of
RNA platelets (PLT), are released from the bone
marrow into the peripheral blood. Consequently,
in patients with thrombocytopenia caused by
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
494
various etiologies, the RtcPLT% value exhibits
differential alterations.
Subjects: The patients were examined and
treated at Cho Ray Hospital from July 2023 to
May 2024, that included 112 control patients
with normal platelet counts and 291
thrombocytopenic patients with platelet counts
<150 G/L. Additionally, 90 healthy individuals
underwent routine health check-ups. The
RtcPLT% test was analyzed using the Siemens
Advia 2120i automatic hematology analyzer by
reticulocyte channel. Bone marrow results and
electronic medical records were utilized to
classify the causes. The mean and median values
of RtcPLT% were analyzed between the study
groups.
Research Method: Cross-sectional study.
Result: We recorded a total of 493 samples,
with the median RtcPLT% as follows: 90 healthy
individuals had a median RtcPLT% of 1.58 [1.14
- 2.37], 112 control group samples had a median
RtcPLT% of 1.74 [1.29 - 2.86], and 291
thrombocytopenic group samples had a median
RtcPLT% of 3.49 [1.51 - 6.88]. Within the
thrombocytopenic group, the median RtcPLT%
results were further categorized as follows: 216
sample with bone marrow causes had a median
of 2.29[1.15- 3.86], 163 samples with bone
marrow pathology had a median of 1.97 [1.02 -
3.46], 53 samples with myelodysplasia had a
median of 4.16 [2.14 - 7.14], and 75 samples
with peripheral causes had a median of 8.27
[6.03 - 11.06]. The differences in RtcPLT%
values between the control group and the
thrombocytopenic group, as well as among the
three subgroups of causes, were statistically
significant.
Conclusion: RtcPLT% values can be used to
support differentiate the diagnosis cause between
bone marrow with peripheral and furthermore is
differentiate the three groups cause in the marrow
- peripheral – myelodysplasia.
Keywords: Thrombocytopenia, Reticulated
Platelet.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Tiểu cầu là những mảnh tế bào nhỏ và
không nhân có nguồn từ mẫu tiểu cầu
(megakaryocytes) trong tủy xương. TCL là
những mảnh tiểu cầu mới được giải phóng từ
mẫu tiểu cầu có kích thước lớn và có thành
phần RNA nhiều hơn tiểu cầu trưởng thành.3
Giảm tiểu cầu (GTC) là bệnh lý đứng thứ
hai trong các bệnh về máu và cơ quan tạo
máu, đôi khi liên quan đến các biến chứng
chảy máu nghiêm trọng. GTC có thể xảy ra
do những nguyên nhân khác nhau, có thể do
tăng tiêu thụ hay phá hủy tiểu cầu ở ngoại vi
hoặc giảm sản xuất tiểu cầu ở tủy xương.4
Cơ chế sinh lý bệnh GTC khác nhau ở
những nguyên nhân và rất phức tạp. Vì vây,
khi chưa biết rõ nguyên nhân gây nên GTC
thì tuỷ đồ là xét nghiệm thường được thực
hiện và cho kết quả đáng tin cậy. Tuy nhiên,
tuỷ đồ là một thủ thuật xét nghiệm xâm lấn,
gây đau đớn cho người bệnh và đòi hỏi bác sĩ
thực hiện thủ thuật phải được đào tạo chuyên
sâu. Để hạn chế vấn đề này, hệ thống máy
phân tích huyết học tự động đã tích hợp chức
năng phân tích TCL ở máu ngoại vi. Thông
số này không thể chẩn đoán trực tiếp được
nguyên nhân GTC, nhưng có thể phản ánh
gián tiếp hoạt động sinh tiểu cầu trong tuỷ
xương. Các nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra
rằng, TCL tăng cao đặc trưng cho rối loạn
GTC tiêu hao, phá huỷ ở ngoại vi hoặc đang
hồi phục, trong khi đó giá trị của TCL thấp là
đặc điểm của GTC trong tình trạng tuỷ
xương bị ức chế giảm sản xuất TC5 và ở Việt
Nam cũng có những nghiên cứu cho kết quả
tương tự. Nhằm cung cấp thêm chứng cứ cho
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
495
những nhà lâm sàng để có thể xem TCL như
là một công cụ hữu ích để chẩn đoán ban đầu
trên những bệnh nhân GTC nên nhóm
nghiên cứu thực hiện đề tài “Khảo sát giá trị
tiểu cầu lưới trên bệnh nhân giảm tiểu cầu
tại Bệnh viện Chợ Rẫy”.
Mục tiêu nghiên cứu:
1. Khảo sát giá trị và đặc điểm của xét
nghiệm tiểu cầu lưới ở các nhóm nghiên cứu
2. So sánh giá trị của xét nghiệm tiểu cầu
lưới trên bệnh nhân giảm tiểu cầu do nguyên
nhân ngoại biên và nguyên nhân tại tủy
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
❖ Phương pháp nghiên cứu: Cắt
ngang mô tả
❖ Mẫu nghiên cứu: Mẫu máu của
những bệnh nhân đi khám, điều trị tại BVCR
có thực hiện xét nghiệm huyết tủy đồ từ
tháng 7/2023 đến tháng 5/2024 và của nhân
viên bệnh viện khám sức khỏe định kì.
❖ Cỡ mẫu
Mục tiêu của nghiên cứu là so sánh TCL
ở những nhóm nguyên nhân GTC. Vì vậy
dùng công thức tính cỡ mẫu so sánh nhiều
trung bình:
Với g=3 và d=0,8, α = 0,5 và β = 0,1.
Thay vào công thức ta có n ≥ 41.
❖ Tiêu chuẩn chọn mẫu:
Nhóm khỏe mạnh: kết quả công thức
máu bình thường của những người bình
thường khỏe mạnh, khám sức khỏe định kỳ.
Nhóm chứng: những kết quả huyết đồ có
bất thường về dòng hồng cầu và/hoặc bạch
cầu, dòng tiểu cầu có số lượng trong khoảng
tham chiếu và kết quả tủy đồ chưa ghi nhận
bất thường.
Nhóm bệnh giảm tiểu cầu: những kết quả
huyết đồ của bệnh nhân có SLTC <150 G/L,
được chia thành những nhóm nguyên nhân
sau:
• Nguyên nhân tại tuỷ (NNTT): Bao gồm
nhóm bệnh lý huyết học ác tính (BLAT), tủy
giảm sinh mẫu tiểu cầu (TGSMTC) (có thể
kèm theo có hoặc không giảm dòng hồng
cầu, bạch cầu hạt) hay trong nghiên cứu còn
gọi 2 nhóm này là bệnh lý tại tủy (BLTT) và
loạn sinh tủy (LST).
• Nguyên nhân ngoại biên (NNNB): Bao
gồm các nhóm bệnh lý liên quan và không
liên quan đến miễn dịch.
❖ Tiêu chuẩn loại trừ:
+ Người bệnh đã được truyền TC trong
vòng 48 giờ.
+ Người bệnh tái khám hoặc đã được can
thiệp điều trị bệnh lý huyết học.
+ Giảm tiểu cầu giả tạo.
+ Phụ nữ có thai.
+ Kết quả chẩn đoán không rõ ràng.
❖ Phương tiện và thu thập biến số
nghiên cứu:
Phân tích công thức máu, hồng cầu lưới
bằng máy huyết học tự động Siemens Advia
2120i. Ghi nhận các biến số nền như: tuổi,
giới tính, biến số cận lâm sàng như số lượng
hồng cầu (RBC), nồng độ huyết sắc tố
(HGB), % hồng cầu lưới (Retic%), số lượng
tiểu cầu (PLT), % tiểu cầu lưới (RtcPLT%)
và thể tích trung bình khối TC (MPV).
❖ Thu thập và phân tích số liệu: Số
liệu được thu thập và nhập bằng phần mềm
Microsoft excel 365. Xử lý số liệu bằng phần
mềm STATA 14.0.
Thống kê phân tích:
- Phân phối bình thường: dùng phép
kiểm T – test so sánh 2 trung bình của 2
nhóm, ANOVA so sánh trung bình >2 nhóm;
- Phân phối không bình thường: dùng
phép kiểm Mann – Whitney so sánh 2 trung
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
496
bình của 2 nhóm, Kruskal – Wallis so sánh
trung bình >2 nhóm;
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận 493
mẫu thỏa tiêu chí chọn mẫu, trong đó
RtcPLT% nhóm khoẻ mạnh có n=90 tuân
theo phân phối chuẩn, nhóm chứng n=112 và
nhóm GTC n=291 không tuân theo phân
phối chuẩn. Kết quả những đặc điểm sinh
trắc học của bệnh nhân và kết quả cận lâm
sàng giữa các nhóm nghiên cứu được thể
hiện trong bảng 1:
Bảng 1: Đặc điểm các nhóm nghiên cứu
Thông số
Nhóm
khỏe mạnh
Nhóm chứng
Nhóm bệnh GTC
NNTT
NNNB
BLTT
LST
n= 90
n= 112
n=163
n=53
n=75
Tuổi (TBSD)
Lớn nhất- nhỏ nhất
36,2 9,6
(21 – 62)
50,7 16,8
(16 – 79)
52,8 18,4
(16 – 88)
67,8 11,1
(38 – 88)
48,4 18,1
(16 – 92)
Giới tính
39 (34,4%)
49 (43,8%)
81 (49,6%)
32 (60,4%)
36 (48%)
51 (54,2%)
63 (56,3%)
82 (50,4%)
21 (39,6%)
39 (52%)
TCL(RtcPLT%)
TV [tứ phân vị]
1,58
[1,14 – 2,37]
1,74
[1,29 – 2,86]
1,97
[1,02– 3,46]
4,16
[2,14 – 7,14]
8,27
[6,03 – 11,06]
PLT (G/L)
286
[150 – 412]
274
[151 – 439]
49
[28 – 72]
50
[28 – 89]
31
[11 – 53]
MPV (fL)
8,53 1,31
7,69 0,62
8,7 1,7
9,7 2,0
10,1 2,0
RBC(T/L)
4,69
[3,9 – 5,5]
4,35
[2,1 – 5,9]
2,65
[2,34 – 3,19]
2,63
[2,33– 3,07]
3,6
[2,75 – 4,57]
Hgb (g/L)
136 10
123 22
83 19
82 13
105 33
Retic (%)
1,9
[1 – 3,6]
5,2
[0,9 – 12,2]
1,2
[0,67– 2,16]
1,7
[0,74 – 3,17]
2,5
[1,66 – 4,33]
*Giá trị được tính theo trung bình độ
lệch chuẩn, trung vị [khoảng tứ phân vị]
Nhận xét: BVCR là bệnh viện điều trị
chủ yếu về người lớn nên độ tuổi trong
nghiên cứu nhỏ nhất là 16 tuổi, lớn nhất
trong nghiên cứu là 92 tuổi. Về giới tính ghi
nhận tỉ lệ gần bằng nhau ở nam và nữ trong
nhóm bệnh NNNB và NNTT, riêng trong
nhóm LST có tỉ lệ nam cao hơn nữ. Giá trị
RetPLT%, MPV, RBC, Retcic được thể hiện
theo trung vị và khoảng tứ phân vị. RtcPLT%
có giá trị trong nhóm người khỏe mạnh là
thấp nhất và cao nhất là nhóm GTC do
NNNB. Số lượng tiểu cầu trong cả 3 nhóm
nguyên nhân đều có trung vị <=50G/L. Tình
trạng thiếu máu nhiều xảy ra ở nhóm NNTT
và LST và ít hơn ở nhóm NNNB, tương tự
cho thông số Retic tăng cao ở nhóm chứng
và nhóm bệnh do NNNB, thấp hơn ở nhóm
bệnh LST và NNTT.
So sánh giá trị của RtcPLT% trên bệnh
nhân giảm tiểu cầu do 2 nhóm nguyên nhân
được thể hiện ở bảng 2
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
497
Bảng 2. Giá trị trung vị của RtcPLT (%) 2 nhóm nguyên nhân GTC và NC
Nhóm chứng (n=112)
Nhóm NNTT (n=216)
Nhóm NNNB (n=75)
Trung vị
1,74
2,29
8,27
Khoảng tứ phân vị
(1,29 – 2,86)
(1,15 – 3,86)
(6,03 – 11,06)
P
<0,039
<0,001
<0,001
Thực hiện phép kiểm Mann–Whitney cho
mỗi 2 nhóm và Kruskal-wallis kiểm tra sự
khác biệt giữa 3 nhóm: khoẻ mạnh, GTC và
nhóm chứng.
Nhận xét: Giá trị trung vị của RtcPLT
(%) cao nhất ở nhóm NNNB đến nhóm
NNTT và thấp nhất là nhóm chứng. Sự
chênh lệch về trung vị RtcPLT (%) lần lượt
giữa nhóm NNNB và NNTT, giữa nhóm
NNNB và nhóm chứng, giữa nhóm NNTT và
nhóm chứng, và cả 3 nhóm nguyên nhân đều
khác biệt có ý nghĩa thống kê (p <0,05).
Bảng 3: Giá trị của RtcPLT% trong từng nhóm nguyên nhân giảm tiểu cầu
Nhóm
RtcPLT (%) [TV;(TPV)]
NNTT (n=216)
2,29[1,15- 3,86]
BLTT (n=163)
1,97 [1,02 – 3,46]
Bệnh lý ác tính (n=133)
2,18 [1,03 – 3,53]
Tuỷ giảm sinh MTC (+/- hồng cầu, BC hạt) (n=30)
1,51 [1,02 – 2,44]
P
0,001
Loạn sinh tuỷ (n=53)
4,16 [2,14 – 7,14]
P (BLAT-TGSMTC-LST)
0,001
P (BLTT-LST)
0,001
NNNB (n=75)
8,27 [6,03 – 11,06]
Miễn dịch (n=59)
7,49 [5,67 – 10,66]
Không miễn dịch (n=16)
9,88 [7,56 – 12,42]
P
0,002
P (BLTT-LST-NNNB)
0,001
Thực hiện phép kiểm Mann–Whitney so
sánh từng cặp và Kruskal-wallis kiểm tra sự
khác biệt giữa 3 nhóm.
Nhận xét: Kết quả ở bảng 3 cho thấy sự
chênh lệch giá trị RtcPLT% giữa 2 nhóm
chẩn đoán miễn dịch và không miễn dịch
trong nhóm bệnh do NNNB là có ý nghĩa
thống kê với p <0,05. Trong nhóm NNTT thì
sự khác biệt giữa bệnh lý ác tính với tuỷ
giảm sinh MTC, giữa BLTT với LST đều có
P <0,05. Bên cạnh đó còn ghi nhận sự chênh
lệch trung vị RtcPLT% giữa 3 nhóm như
BLAT, TGSMTC và LST, giữa BLTT, LST
và NNNB cũng có ý nghĩa thống kê với p
<0,05.