HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
54
KHẢO SÁT NỒNG ĐỘ CANXI, PHOSPHO, PTH
TRÊN BỆNH NHÂN SUY THẬN MẠN GIAI ĐOẠN CUỐI ĐANG LỌC MÁU CHU KỲ
Trần Quốc Huy1, Phan Trần Kỳ Duyên1
TÓM TẮT9
Mục tiêu: Khảo sát nồng độ canxi, phospho,
PTH trên bệnh nhân suy thận mạn giai đoạn cuối
đang lọc máu chu kỳ, xác định tỉ lệ rối loạn
khoáng xương và khảo sát mối liên quan giữa
canxi, phospho, PTH với tuổi và thời gian điều trị
lọc máu chu kỳ. Phương pháp nghiên cứu: Hồi
cứu mô tả cắt ngang trên 133 bệnh nhân suy thận
mạn giai đoạn cuối đang lọc máu chu kỳ đã thực
hiện bộ xét nghiệm định kỳ tại bệnh viện Lê Văn
Thịnh. Kết quả: Nồng độ canxi toàn phần hiệu
chỉnh là 2,26 ± 0,28 mmol/L; phospho là 2,26 ±
0,28 mmol/L; trung vị nồng độ PTH là 280,30
pg/mL [159,20 - 506,30]. Tỉ lệ rối loạn khoáng
xương có 78,2% canxi; 95,5% phospho và 42,0%
PTH. Có mối tương quan nghịch giữa tuổi với
phospho và PTH, có mối tương quan thuận giữa
thời gian lọc máu với canxi toàn phần hiệu chỉnh
và PTH. Kết luận: Rối loạn khoáng xương là một
rối loạn rất phổ biến trên bệnh nhân suy thận mạn
giai đoạn cuối đang lọc máu chu kỳ.
Từ khóa: Suy thận mạn, lọc máu chu kỳ, rối
loạn khoáng xương, canxi, phospho, PTH.
SUMMARY
SURVEY OF CALCIUM, PHOSPHORUS,
AND PTH LEVELS IN END-STAGE
CHRONIC KIDNEY DISEASE PATIENTS
UNDERGOING PERIODIC
HEMODIALYSIS
1Trường Đại học Văn Lang
Chịu trách nhiệm chính: Trần Quốc Huy
SĐT: 0377440566
Email: huy.tq@vlu.edu.vn
Ngày nhận bài: 29/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
Objective: To investigate calcium,
phosphorus, and parathyroid hormone (PTH)
levels in end-stage chronic kidney disease (CKD)
patients undergoing hemodialysis, determine the
prevalence of mineral and bone disorders, and
examine the correlation between calcium,
phosphorus, PTH levels with age and duration of
hemodialysis treatment. Methods: A
retrospective cross-sectional study was
conducted on 133 end-stage CKD patients
undergoing regular hemodialysis, who had
routine laboratory tests performed at Le Van
Thinh Hospital. Results: The adjusted total
calcium concentration was 2.26 ± 0.28 mmol/L,
phosphorus was 2.26 ± 0.28 mmol/L, and the
median PTH concentration was 280.30 pg/mL
[159.20 - 506.30]. The prevalence of mineral and
bone disorders was 78.2% for calcium, 95.5% for
phosphorus, and 42.0% for PTH. There was an
inverse correlation between age and phosphorus
and PTH levels, and a positive correlation
between duration of hemodialysis with adjusted
total calcium and PTH levels. Conclusion:
Mineral and bone disorders are highly prevalent
in end-stage CKD patients undergoing regular
hemodialysis.
Keywords: Chronic kidney disease,
hemodialysis, mineral and bone disorder,
calcium, phosphorus, PTH.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh thận mạn (CKD) là tình trạng bất
thường về cấu trúc hoặc chức năng thận, kéo
dài trên 3 tháng và ảnh hưởng lên sức khỏe
người bệnh[6]. Khi CKD tiến triển, thận trở
nên kém hiệu quả hơn trong việc lọc chất thải
và điều hòa nồng độ các chất điện giải trong
máu. Việc điều trị thay thế chỉ hỗ trợ chức
năng bài tiết của thận, không thể thay thế
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
55
hoàn toàn chức năng nội tiết. Bệnh nhân lọc
máu sẽ gặp tình trạng tích tụ PTH và phospho
giữa các đợt lọc máu. Khi PTH không được
duy trì ở mức khuyến cáo và có sự mất cân
bằng canxi-phospho dẫn đến rối loạn canxi,
phospho máu. Rối loạn khoáng chất và xương
do bệnh thận mạn (CKD-MBD) được biểu
hiện khi có rối loạn trong chuyển hóa canxi,
phospho, PTH hoặc vitamin D, rối loạn
chuyển hóa xương, vôi hóa mạch máu hoặc
mô mềm khác[5].
Hiện nay, dù đã nhiều nghiên cứu về rối
loạn khoáng xương ở bệnh thận mạn, tuy
nhiên, những đánh giá toàn diện về canxi,
phospho và PTH trên bệnh nhân lọc máu chu
kỳ tại Việt Nam vẫn còn chưa nhiều. Quá
trình lọc máu có thể ảnh hưởng đến nồng độ
các chất này, do đó, chúng tôi thực hiện
nghiên cứu với mục tiêu: (1) Khảo sát nồng
độ canxi, phospho, PTH trên bệnh nhân suy
thận mạn giai đoạn cuối đang lọc máu chu kỳ.
(2) Xác định tỉ lệ có rối loạn các chỉ số xét
nghiệm khoáng xương ở bệnh nhân suy thận
mạn giai đoạn cuối đang lọc máu chu kỳ. (3)
Khảo sát mối liên quan giữa chỉ số xét nghiệm
khoáng xương với tuổi và thời gian điều trị
lọc máu chu kỳ.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Bệnh nhân suy thận giai đoạn cuối đang
lọc máu chu kỳ tại bệnh viện Lê Văn Thịnh.
Tiêu chuẩn lựa chọn
Bệnh nhân đã được chẩn đoán là suy thận
mạn giai đoạn cuối theo phác đồ của Bệnh viện
Lê Văn Thịnh dựa trên tiêu chuẩn chẩn đoán
suy thận mạn của KDIGO 2024, hiện đang lọc
máu chu kỳ tại Bệnh viện Lê Văn Thịnh.
Bệnh nhân trên 18 tuổi.
Bệnh nhân đồng ý tham gia nghiên cứu.
Tiêu chuẩn loại trừ:
Bệnh nhân mắc các bệnh lý khác ngoài
thận kèm theo: bệnh lý đường tiêu hóa, bệnh
lý xương khớp, ung thư di căn xương, bệnh
lý tuyến giáp và bệnh lý tuyến cận giáp
nguyên phát.
Bệnh nhân trong vòng 1 tháng trở lại đây
có sử dụng các chế phẩm ảnh hưởng đến quá
trình chu chuyển xương.
2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu:
Nghiên cứu được thực hiện tại Khoa Thận
nhân tạo và Khoa Hóa sinh - Huyết học
Truyền máu – Bệnh viện Lê Văn Thịnh từ
tháng 01/2024 đến 05/2024.
2.3. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu
hồi cứu mô tả cắt ngang
2.4. Cỡ mẫu nghiên cứu:
Dựa theo kết quả tỉ lệ bệnh nhân có bất
thường 1 trong 3 chỉ số canxi, phospho, PTH
trong nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thanh Minh
và Võ Tam (2020) [2] lấy p = 95,09% ; d = 0,05.
2.5. Biến số nghiên cứu
Các biến số nền bao gồm: tuổi, giới tính,
thời gian lọc máu.
Các biến số kết cục: canxi toàn phần hiệu
chỉnh, phospho máu, PTH.
2.6. Phương pháp thu thập và xử lý số liệu
Chọn mẫu toàn bộ mẫu liên tiếp trong
thời gian nghiên cứu. Thu thập số liệu hồ sơ
bệnh án của toàn bộ bệnh nhân suy thận đến
điều trị lọc máu chu kỳ từ tháng 1/2024 đến
tháng 5/2024:
- Thông tin chung: tuổi, giới tính, thời
gian điều trị lọc máu chu kỳ.
- Cận lâm sàng: thu thập số liệu từ bộ xét
nghiệm định kỳ của bệnh nhân lọc máu chu
kỳ tại Bệnh viện Lê Văn Thịnh gồm: Canxi
toàn phần, phospho, PTH.
- Nhập số liệu bằng Epidata 3.1 và xử lý
số liệu trên phần mềm SPSS 25.
2.7. Các tiêu chuẩn chẩn đoán, phân
loại, công thức sử dụng trong nghiên cứu
Nồng độ mục tiêu canxi toàn phần,
phospho, PTH theo tiêu chuẩn của KDIGO
2017 đối với bệnh nhân suy thận mạn giai
đoạn cuối đang lọc máu chu kỳ (giai đoạn 5D
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
56
Bảng 1. Tiêu chuẩn canxi, phospho, PTH được sử dụng trong nghiên cứu
Canxi toàn phần
Phospho
PTH
Giai đoạn 5D
2,34 – 2,60 mmol/L
0,81 – 1,36 mmol/L
130 - 600 pg/mL
2.8. Đạo đức nghiên cứu
Số liệu nghiên cứu được sự chấp thuận của bệnh viện Lê Văn Thịnh và được Hội đồng Y
đức của Trường Đại học Văn Lang chấp thuận về các khía cạnh đạo đức trong nghiên cứu
thông qua quyết định số 15/2024/HĐĐĐ-IRB-VN01.078. Mọi thông tin sẽ được xử lý, công
bố dưới dạng thống kê mô tả và chỉ sử dụng cho mục đích nghiên cứu.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu
Bảng 2. Đặc điểm chung
Phân nhóm
n
%
Giới tính
Nam
63
47,4
Nữ
70
52,6
Nhóm tuổi
< 40
21
15,8
40 – 60
66
49,6
> 60
46
34,6
Tuổi trung bình
Trong 133 bệnh nhân lọc máu chu kỳ, số bệnh nhân nữ nhiều hơn nam chiếm tỉ lệ lần lượt là
52,6% và 47,4%. Tuổi trung bình của nghiên cứu là 55,30 ± 15,41 tuổi, nhỏ nhất là 22 tuổi và lớn
nhất là 100 tuổi. Gần một nửa số lượng bệnh nhân trong độ tuổi từ 40 đến 60 tuổi (chiếm 49,6%).
Bảng 3. Thời gian lọc máu chu kỳ
Nhóm thời gian lọc máu
n
%
< 12 tháng
16
12,0
12 tháng – < 24 tháng
33
24,8
24 tháng – < 72 tháng
60
45,1
72 tháng – < 120 tháng
22
16,5
≥ 120 tháng
2
1,5
Thời gian lọc máu
Trung vị
Khoảng tứ phân vị [25%–75%]
Ngắn nhất
Dài nhất
Tháng
30
15 – 60
6
180
Phần lớn bệnh nhân lọc máu có thời gian lọc máu nằm ở nhóm 24 tháng – dưới 72 tháng
chiếm 45,1%. Thời gian lọc máu ngắn nhất là 6 tháng và dài nhất là 180 tháng.
3.2. Nồng độ canxi, phospho, PTH
Bảng 4: Nồng độ canxi, phospho, PTH máu ở bệnh nhân suy thận
Chỉ số
n
%
TB ± SD
Nồng độ canxi toàn
phần hiệu chỉnh
< 2,34 mmol/L
94
70,7
2,26 ± 0,28
2,34 – 2,60 mmol/L
29
21,8
> 2,60 mmol/L
10
7,5
Nồng độ Phospho
< 0,81 mmol/L
2
1,5
2,25 ± 0,68
0,81 – 1,36 mmol/L
6
4,5
> 1,36 mmol/L
125
94,0
Nồng độ PTH
< 130 pg/mL
29
22,0
280,30
[159,20 - 506,30]
130 - 600 pg/mL
77
58,0
> 600 pg/mL
27
20,0
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
57
3.3. Tỉ lệ rối loạn khoáng xương
Bảng 5. Tỉ lệ rối loạn khoáng xương theo KDIGO ở bệnh nhân lọc máu chu kỳ
Rối loạn khoáng xương
Bình thường
Rối loạn
Tổng
Canxi toàn phần hiệu
chỉnh
n
29
104
133
%
21,8
78,2
100
Phospho
n
6
127
133
%
4,5
95,5
100
PTH
n
77
56
133
%
58,0
42,0
100
Bệnh nhân suy thận mạn lọc máu chu kỳ có tỉ lệ rối loạn khoáng xương theo thứ tự là
phospho (95,5%), canxi (78,2%) và PTH (42,0%).
3.4. Mối liên quan giữa chỉ số xét nghiệm khoáng xương với tuổi, thời gian lọc máu
chu kỳ
Bảng 6. Tương quan giữa các chỉ số xét nghiệm khoáng xương và tuổi
Tuổi
Canxi toàn phần hiệu chỉnh
Phospho
PTH
r
0,023*
-0,375*
-0,287*
p
0,793
< 0,001
0,001
(*): Tương quan Pearson
Phospho và PTH máu có tương quan tỉ lệ nghịch với độ tuổi lần lượt là r = -0.375, p <
0,001 và r = -0,287, p < 0,001. Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa tuổi và canxi
(p > 0,05).
Bảng 7. Tương quan giữa các chỉ số xét nghiệm khoáng xương và thời gian lọc máu chu kỳ
Thời gian lọc máu
chu kỳ
Canxi toàn phần
hiệu chỉnh
Phospho
PTH
r
0,323*
-0,064*
0,393*
p
< 0,001
0,463
< 0,001
(*): Tương quan Pearson
Thời gian lọc máu chu kỳ có sự tương
quan tỉ lệ thuận trung bình với nồng độ canxi
toàn phần hiệu chỉnh và PTH lần lượt là r =
0,323, p < 0,001 và r = 0,393, p < 0,001.
Không có ý nghĩa thống kê với nồng đô
phospho (p > 0,05).
IV. BÀN LUẬN
Tỉ lệ nam nữ khá tương đương, có 47,4%
bệnh nhân nam và 52,6% bệnh nhân nữ. Độ
tuổi trung bình là 55,30 ± 15,41 tuổi, đa số
bệnh nhân nằm trong nhóm 40-60 tuổi
(chiếm 49,6%) và ở nhóm > 60 tuổi (chiếm
34,6%). Tuy nhiên, có sự khác biệt khi so
sánh với nghiên cứu của tác giả Nguyễn
Thanh Minh và Nguyễn Hoàng Thanh Vân,
kết quả cho thấy tỉ lệ bệnh nhân nam mắc
suy thận mạn cao hơn so với bệnh nhân nữ;
độ tuổi trung bình có sự tương đồng với các
nghiên cứu trên lần lượt là 49,28 ± 15,60 và
48,94 ± 14,45, bệnh nhân lọc máu trong độ
tuổi lao động[2], [4].
Thời gian lọc máu trung bình là 38,79 ±
29,93 tháng (khoảng 3,20 ± 2,49 năm). Do
phân phối dữ liệu không chuẩn, kết quả được
trình bày dưới dạng trung vị và khoảng tứ
phân vị (25% – 75%) là 30 [15 – 60] tháng.
Thời gian lọc máu ngắn nhất là 6 tháng và
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
58
thời gian lọc máu dài nhất là 180 tháng. Đa
số bệnh nhân nằm trong nhóm có thời gian
lọc máu từ 24 đến dưới 72 tháng (chiếm
45,1%). Nhìn chung, nghiên cứu của chúng
tôi khá tương đồng với nghiên cứu của tác
giả Nguyễn Hoàng Thanh Vân (47,94 ±
34,12 tháng) và Lâm Huỳnh Kim Ngân (2,93
± 1,7 năm) [3],[4]. Tuy nhiên vẫn có những
kết quả khác biệt như nghiên cứu của tác giả
Nguyễn Thanh Minh cho kết quả thời gian
lọc máu chu kỳ dài hơn so với nghiên cứu
của chúng tôi là 71,63 ± 47,54 tháng[2].
Ở bệnh nhân suy thận mạn có sự thiếu
hụt enzym 1 α hydroxylase dẫn đến giảm
tổng hợp 1,25 dihydroxy vitamin D, điều này
làm giảm hấp thu canxi từ ruột, hậu quả
canxi máu giảm. Nồng độ canxi toàn phần
hiệu chỉnh trung bình ở bệnh nhân lọc máu
chu kỳ là 2,26 ± 0,28 mmol/L giảm so với
khoảng khuyến cáo của KDIGO. Đa số bệnh
nhân có kết quả canxi giảm < 2,34 mmol/L
chiếm 70,7%. Kết quả này tương đồng với
nghiên cứu của Ana p năm 2017 nồng độ
canxi máu trung bình 2,27 ± 0,15 mmol/L
[8], cao hơn so với tác giả Nguyễn Thanh
Minh 2,09 ± 0,44 mmol/L và thấp hơn so
với tác giả Nguyễn Hoàng Thanh Vân 2,40 ±
0,27 mmol/L[2],[4]. Sự khác biệt này có thể
do thời gian bệnh nhân bị bệnh, thời gian lọc
máu, chế độ dinh dưỡng.
Sự suy giảm số lượng tế bào nephron ở
bệnh nhân suy thận mạn dẫn đến rối loạn
chức năng bài tiết thận, gây tăng ứ đọng các
sản phẩm chuyển hóa, tăng phospho máu.
Trong nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận
nồng độ phospho trung bình là 2,25 ± 0,68
mmol/L. Tỉ lệ bệnh nhân có nồng độ
phospho tăng (> 1,36 mmol/L) là 94,0%. Kết
quả cao khi so sánh nghiên cứu của tác giả
Nguyễn Thanh Minh và Nguyễn Hoàng
Thanh Vân, tỉ lệ tăng phospho lần lượt là
74,23% và 81,82% [2],[4].
Bệnh nhân suy thận mạn lọc máu chu kỳ
có tình trạng cường tuyến cận giáp thứ phát
do thận, quá trình tăng sản tuyến cận giáp
làm tăng nồng độ PTH kéo dài, gây rối loạn
canxi và phospho. Nồng độ trung bình PTH
trong nghiên cứu chúng tôi 505,717 ±
663,609 pg/mL. Kết quả của chúng tôi thấp
so với kết quả của tác giả Ngô Đức Kỷ,
Nguyễn Thanh Minh với PTH máu trung
bình lần lượt là 557,82 ± 561,00 pg/mL,
569,06 ± 608,19 pg/mL [1], [2]. Cao hơn so
với nghiên cứu của Lâm Huỳnh Kim ngân
236,3 pg/mL (1-999). Sự khác biệt này có
thể do thời gian ở bệnh nhân mắc bệnh thận
mạn, thời gian lọc máu [3].
Về phân loại rối loạn khoáng xương theo
KDIGO, tỉ lệ rối loạn khoáng xương trong
nghiên cứu đều có rối loạn có 78,2% canxi;
95,5% phospho và 42,0% PTH. Trong các
yếu tố khoáng xương, rối loạn thường gặp
nhất theo thứ tự là Phospho, Canxi, PTH.
Khi phân tích sự tương quan giữa độ tuổi
và các xét nghiệm khoáng xương, chúng tôi
nhận thấy độ tuổi có mối tương quan tỉ lệ
nghịch mức độ trung bình với nồng độ
phospho và PTH lần lượt là r = -0,375; p ≤
0,05; r = -0,287; p ≤ 0,05. Khi so sánh với
các nghiên cứu trước đây, nghiên cứu của
Nguyễn Thanh Minh lại chỉ cho thấy mối
tương quan tỉ lệ nghịch giữa tuổi với
phospho r = -0,342, p < 0,001, còn nghiên
cứu của Nguyễn Hoàng Thanh Vân lại cho
thấy mối tương quan tỉ lệ nghịch giữa tuổi
với PTH r= -0,28, p=0,02 [2],[4].
Khi so sánh sự tương quan giữa thời gian
lọc máu và các xét nghiệm khoáng xương,
chúng tôi nhận thấy sự tương quan tỉ lệ thuận
mức độ trung bình giữa thời gian lọc máu
chu kỳ với nồng độ canxi r = 0,323, p ≤ 0,05
và PTH r = 0,393, p ≤ 0,05. So với các
nghiên cứu trong nước, kết quả của Nguyễn
Thanh Minh ghi nhận thời gian lọc máu chu