Kiếm Nhật

Chia sẻ: Pt1506 Pt1506 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

198
lượt xem 41
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Người Nhật đã có một truyền thống rèn kiếm lâu đời. Kiếm, ngọc và gương là ba bảo vật truyền quốc, được coi nư biểu chương của hoàng gia, để tại đền ISE gần hoàng cung cũ ở cựu đo NARA cũng như những linh vật trong thần Đạo

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kiếm Nhật

KIEÁM NHAÄT Nguyeãn Duy Chính
Moät chuùt lòch söû Cöù nhö ñònh nghóa cuûa ngöôøi Nhaät thì vuõ khí maø chuùng ta goïi laø kieám Nhaät ñöôïc goïi döôùi caùi teân katana töùc laø ñao (刀) theo chöõ Haùn nhöng thöôøng ñöôïc hieåu laø tröôøng kieám (long sword). Ngoaøi katana, ngöôøi Nhaät cuõng coøn tachi (ñaïi ñao - 太刀) cuõng laø moät loaïi kieám daøi, wakizashi (hiệp sai - 脅差) laø moät loaïi ñoaûn kieám, aikuchi (chủy thủ -匕首) vaø tanto (ñoaûn đao - 短刀) laø nhöõng loaïi kieám ngaén gioáng nhö dao gaêm. Ngöôøi Nhaät ñaõ coù moät truyeàn thoáng reøn kieám laâu ñôøi. Kieám, Ngoïc vaø Göông laø ba baûo vaät truyeàn quoác, ñöôïc coi nhö bieåu chöông cuûa hoaøng gia (imperial regalia), ñeå taïi ñeàn ôû Ise gaàn hoaøng cung cuõ ôû cöïu ñoâ Nara cuõng laø nhöõng linh vaät trong Thaàn Ñaïo (Shinto). Ngay töø thôøi ñaïi Kofun vaø Nara (300-794) ñaàu Coâng Nguyeân, nöôùc Nhaät ñaõ söû duïng kieám. Nhöõng di vaät ñaøo ñöôïc cho ta thaáy thôøi kyø naøy caùc kî só ñaõ maëc giaùp vaø ñeo göôm hay dao ngaén. Nhieàu ñeàn ñaøi nhö Todaiji hay Kurama coøn giöõ nhöõng vuõ khí caùch ñaây möôøi maáy theá kyû, hoài ñoù löôõi kieám thaúng vaø daøi chöøng 80 cm theo maãu möïc cuûa Trung Hoa vaø Trieàu Tieân. Ñeán theá kyû thöù 8, ñaàu theá kyû thöù 9 ngöôøi Nhaät baét ñaàu ñuùc kieám coù hình cong ôû gaàn caùn roài daàn daàn cong hoaøn toaøn. Thôøi kyø naøy, cuõng nhö nhieàu daân toäc khaùc ôû AÙ Ñoâng, ngöôøi Nhaät chòu aûnh höôûng maïnh cuûa vaên hoaù Trung Hoa, kinh ñoâ Nara cuõng ñöôïc xaây döïng theo khuoân maãu cuûa nhaø Ñöôøng. Kinh teá phoàn thònh neân giao thöông taêng tröôûng maïnh meõ, haøng naêm ngöôøi Nhaät phaûi nhaäp caûng moät soá löôïng lôùn caùc loaïi haøng xa xæ töø luïc ñòa. Ngöôøi ta coøn tìm thaáy moät soá kieám do Trung Hoa cheá taïo hieän giöõ trong caùc ñeàn ñaøi beân caïnh nhöõng vuõ khí cheá taïo taïi Nhaät. Nghieân cöùu veà caùc di vaät, caùc chuyeân gia cho raèng thôøi kyø ñoù, kyõ thuaät reøn vaø maøi kieám cuûa ngöôøi Nhaät ñaõ leân ñeán moät trình ñoä khaù cao. Cuoái thôøi kyø naøy, ngöôøi Nhaät thieân ñoâ töø Nara ra Kyoto. Thôøi ñaïi Heian sau ñoù (794-1185), nöôùc Nhaät böôùc vaøo moät thôøi kyø vaên hoaù khaù röïc rôõ. Ñaøn baø ñeå toùc daøi, nhuoäm raêng vaø maëc aùo nhieàu lôùp. Ngheä thuaät thö phaùp phaùt trieån vaø thôøi kyø naøy coøn ñeå laïi nhieàu taùc phaåm vaên chöông. Ngöôøi Nhaät cuõng daàn daàn thoaùt ra khoûi aûnh höôûng cuûa Trung Hoa, kieán taïo moät xaõ hoäi nhieàu giai caáp trong ñoù giôùi hieäp só (samurai), giôùi taêng binh (warrior monks) trôû thaønh nhöõng löïc löôïng quan troïng ñöôïc trieàu ñình thueâ möôùn ñeå baûo veä laõnh thoå. Thanh kieám khoâng coøn laø moät voõ khí maø ñaõ trôû thaønh moät taùc phaåm, vöøa thanh tuù vöøa myõ thuaät. Saùch vôû coøn ghi cheùp laø muoán maøi moät thanh kieám phaûi maát nhieàu ngaøy ñuû bieát ngöôøi Nhaät thôøi ñoù ñaõ nghieân cöùu khaù kyõ caøng veà caùch laøm sao coù moät vuõ khí toát. Ngöôøi ta cuõng baét ñaàu khaéc teân vaø nôi cheá taïo treân chuoâi kieám, hieäp só cuõng mang theo nhöõng thanh kieám ngaén hôn ñeå thay ñoåi. Ngoaøi kieám nhieàu loaïi chieán cuï khaùc cuõng phaùt trieån ñieån hình laø cung teân, giaùp truï vaø ngheä thuaät binh bò cuõng ñaït moät taàm voùc môùi. Cuõng töø thôøi kyø naøy, ngöôøi Nhaät tìm ra caùch ñuùc kieám nhieàu lôùp, nhieàu phaàn nhö ta thaáy ngaøy nay, taïo ñöôïc nhöõng vaân thôù (jihada) khaùc laï ñöôïc goïi döôùi nhöõng teân nhö itame, masame, mokume, ayasugi. Nhöõng vaân ñoù coù khi gioáng nhö maét goã nhöng cuõng coù khi uoán löôïn nhö laøn soùng. Thanh kieám khoâng coøn laø moät vuõ khí maø ñaõ thaønh moät taùc phaåm myõ thuaät, vaø ñeå ñaït ñeán cao ñieåm cuûa myõ thuaät thì ngaønh ñuùc kieám phaûi oån coá – ngöôøi laøm ngheà reøn kieám phaûi coù ñuû khaùch ñeå soáng ñöôïc - nhöng ñoàng thôøi laïi phaûi coù nhu caàu - nghóa laø ñaát nöôùc phaûi loaïn ly - ñeå thuùc ñaåy phaùt trieån kyõ thuaät vaø saùng taïo. Thôøi kyø ñoù coù caû hai tieâu chuaån vì www.vietkiem.com 2
trong lieân tieáp 500 naêm, nöôùc Nhaät ñaùnh vôùi thoå daân phöông Baéc (ngöôøi Ainu), sau ñoù hoï ñaùnh laãn nhau ñeå giaønh quyeàn baù chuû. Thôøi kyø Kamakura (1185-1392) khôûi ñaàu khi Hojo Yoshitoki leân laøm shogun (töôùng quân - 將軍) naêm 1185. Vua Gotobain bò ñaùnh baïi phaûi löu vong nôi ñaûo Oki duøng suoát quaõng ñôøi coøn laïi (20 naêm) nghieân cöùu caùch ñuùc kieám. Nhöõng thanh kieám do chính tay oâng reøn coù ñoùng daáu hình hoa cuùc laø bieåu hieäu cuûa hoaøng gia vaø ai ñöôïc ban taëng loaïi kieám naøy (kiku gosaku) ñeàu coi laø moät vinh döï. Cuõng töø nôi ñaây nhieàu tröôøng phaùi ñuùc kieám tieáng taêm coøn toàn taïi ñeán ngaøy nay, trong ñoù coù caû nhöõng cao thuû veà ngheà maøi kieám. Ñeán theá kyû thöù 13, sau khi chinh phuïc ñöôïc Trung Hoa, ngöôøi Moâng Coå ñem moät haïm ñoäi goàm 900 chieán thuyeàn taán coâng Nhaät Baûn. Vuõ khí ngaén cuûa ngöôøi Nhaät bò cung teân cuûa ñoái phöông aùp ñaûo, quaân Nguyeân baén nhö möa, tieán thoaùi theo nhòp troáng vaø laøm cho kî binh cuûa Nhaät kinh hoaûng. Kieám Nhaät tuy saéc nhöng khoâng hieäu quaû vì ñòch duøng giaùo daøi vaø khoâng theå ñaâm thuûng ñöôïc aùo giaùp cuûa hoï laøm baèng da thuoäc. Ngöôøi Nhaät chæ thoaùt hieåm khi moät traän gioâng baõo baát ngôø khieán quaân Moâng Coå bò thieät haïi naëng neà phaûi ruùt lui. Baûy naêm sau, nhaø Nguyeân laïi ñem 14 vaïn quaân sang nhöng laàn naøy bò caùc hieäp só döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Hojo Tokimune choáng traû maõnh lieät. Vaø laï luøng thay, laïi moät côn baõo khaùc ñaùnh chìm haïm ñoäi Moâng Coå neân ngöôøi Nhaät cho raèng hoï ñöôïc thaàn linh phuø trôï vaø goïi laø Shimpu hay Kamikazeù (thaàn phong). Suoát maáy chuïc naêm sau ñoù, hoï vaãn nôm nôùp sôï bò taán coâng vaø taâm lyù saün saøng ñaõ aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån kyõ thuaät reøn kieám cuõng nhö chieán ñaáu. Ngöôøi Nhaät chuyeån sang söû duïng vuõ khí daøi, töông töï nhö ñaïi ñao goïi laø naginata (trường đao - 長刀) vaø duøng boä binh thay vì kî maõ. Caùc thôï reøn caùc nôi keùo veà Kamakura thuoäc tænh Soshu vaø tìm ra ñöôïc caùch pha troän theùp meàm vôùi theùp cöùng ñeå laøm löôõi kieám, vaãn saéc beùn maø laïi ít bò meû. Hoï cuõng tieâu chuaån hoaù chieàu daøi vaø caûi thieän muõi kieám ñeå khi kieám bò gaõy vaãn coù theå maøi vaø duøng tieáp. Tröôùc kia kieám Nhaät chæ uoán cong nôi gaàn caùn nay töø töø cong ñeàu vaø cuõng thuoân daàn ra tôùi taän muõi. Ngöôøi Nhaät cuõng cheá taïo loaïi giaùp truï nheï hôn ñeå boä binh deã di ñoäng, deã phaân taùn ñoàng thôøi nghieân cöùu caùch duøng kieám ñaùnh xaùp laù caø thay vì duøng cung baén töø xa. Thôøi ñaïi Kamakura (1192-1333), nöôùc Nhaät coù hai ngöôøi thôï reøn kieám noåi danh teân laø Masamune vaø Muramasa. Goro Masamune cho ñeán nay vaãn ñöôïc coi laø ngöôøi “tieàn voâ coå nhaân, haäu voâ lai giaû” trong ngheà ñuùc kieám. Cuõng nhö nhöõng chuù kieám sö trong truyeän Taøu thôøi coå, tröôùc khi reøn moät thanh kieám, bao giôø oâng cuõng trai giôùi, caàu xin thaàn linh phuø hoä vaø sau ñoù maëc leã phuïc ñeå laøm vieäc. Ngöôøi ta noùi raèng oâng reøn kieám khoâng coøn laø moät coâng vieäc maø laø moät nghi leã, thaân taâm hôïp nhaát vaø taäp trung toaøn boä tinh thaàn töø khi baét ñaàu cho tôùi khi hoaøn taát. Muramasa cuõng coù taøi nhö Masamune nhöng kieám oâng reøn laïi ñöôïc ngöôøi ñôøi coi nhö moät vaät baát töôøng, moät loaïi vuõ khí khaùt maùu maëc duø coù theå chaët ñöùt moät chieác muõ saét nhö www.vietkiem.com 3
ngöôøi ta boå moät quaû döa. Nhieàu ngöôøi coù thanh baûo kieám trong tay laïi khoâng sao döùt ñöôïc caùi nghieäp saùt nhaân ñeå roài trôû neân ñieân loaïn, gieát ngöôøi khoâng gôùm tay roài cuoái cuøng phaûi töï choïn caùi cheát cho chính mình. Moät huyeàn thoaïi vaãn ñöôïc keå veà caùc löôõi kieám cuûa hai danh thuû naøy. Muoán bieát kieám cuûa hai ngöôøi khaùc nhau ra sao, ngöôøi ta chæ caàn ñeå hai thanh kieám ñoù xuoáng moät doøng nöôùc chaûy. Laù khoâ xuoâi doøng khi gaëp kieám cuûa Masamune seõ töï ñoäng traùnh ra, traùi laïi khi gaëp kieám cuûa Muramasa seõ bò huùt vaøo vaø caét ra laøm ñoâi. Thôøi kyø keá tieáp nöôùc Nhaät chia thaønh hai goïi laø Nam Baéc trieàu (Northern and Southern Courts) 1333- 1393, hai beân nam baéc ñaùnh laãn nhau gioáng nhö thôøi Trònh – Nguyeãn phaân tranh cuûa ta. Thôøi kyø naøy ñaùnh daáu cao ñieåm cuûa thuaät ñuùc kieám Soshu vaø möôøi ñeä töû cuûa Masamune noåi tieáng hôn caû. Löôõi kieám baây giôø daøi ñeán 1 meùt goïi laø tachi vaø kieám ñuùc cho ñeàn ñaøi coù khi coøn daøi hôn. Kieám daøi coù lôïi theá cho ngöôøi ñi boä vaø chieán ñaáu trong ñeâm toái neân thöôøng ñeo sau löng vaø ruùt ngöôïc leân qua vai. Sang thôøi kyø Muromachi (1392-1477), nöôùc Nhaät taùi thoáng nhaát vaø trieàu ñaïi Ashikaga laïi môû cöûa giao thöông vôùi nhaø Minh cuûa Trung Hoa vaø ngheä thuaät giao löu qua laïi giöõa hai nöôùc. Traø ñaïo, thuaät caém hoa, vöôøn caûnh vaø Phaät hoïc phaùt trieån, caùc hieäp só ai ai cuõng nghieân cöùu veà Thieàn. Ngheä thuaät ñaùnh kieám hay Kieám ñaïo (Kendo) chính laø moät daïng tu taäp vaø muïc tieâu toái haäu cuûa ngöôøi voõ só khoâng phaûi laø ñeå thaéng ñoái phöông maø laø töï thaéng mình, coù nghóa laø ngoä ñaïo. Theá nhöng ñeán cuoái ñôøi Muromachi, nöôùc Nhaät laïi ñaém chìm trong binh löûa keùo daøi caû traêm naêm goïi laø Sengoku Jidai (Chiến Quốc thời đại - 戰國時代), chính quyeàn trung öông khoâng coøn kieåm soaùt ñöôïc caùc ñòa phöông nöõa neân nôi naøy ñaùnh vôùi nôi khaùc. Chieán só chuû yeáu laø samurai vaø ashigaru (khinh binh) duøng giaùo daøi neân khoâng ai duøng ngöïa nöõa. Nhu caàu ñuùc kieám gia taêng thaønh thöû thôøi kyø naøy phaåm chaát khoâng coøn toát nhö caùc thôøi kyø tröôùc, ñöôïc saûn xuaát haøng loaïi ñeå baùn cho caùc laõnh chuùa trang bò quaân ñoäi. Cuõng trong thôøi kyø Muromachi, thoùi quen ñeo hai kieám trôû neân thoâng duïng. Khi ra ngoaøi ngöôøi ta ñeo tröôøng kieám (katana) vaø ñoaûn kieám (wakizashi) nhöng khi ôû trong nhaø thì chæ ñeo ñoaûn kieám vaø ñöôïc thaùo ra ñaët ngay caïnh giöôøng khi ñi nguû. Ñoái vôùi ngöôøi voõ só, thanh kieám laø vaät baát ly thaân, khoâng rôøi xa trong baát cöù tröôøng hôïp naøo. Cuoái theá kyû 16, ñaàu theá kyû 17, ba laõnh chuùa keá tieáp cai trò moät ñaát nöôùc thoáng nhaát vaø laõnh chuùa sau cuøng laø Ieyesu Tokugawa dôøi ñoâ veà Edo, nay laø Tokyo. Thôøi kyø Edo (1603-1867) hay Tokugawa Shogunate ñaùnh daáu moät chuyeån bieán töø koto (cổ đao - 古刀) töùc thôøi kyø kieám cuõ sang thôøi kyø shinto (taân đao - 新刀), thanh kieám tröôùc ñaây do caùc ngheä nhaân cheá taïo nay thaønh nhöõng phöôøng taäp trung trong caùc ñoâ thò, caùc thôï reøn bò caùc laõnh chuùa giaùm saùt chaët cheõ. Thôøi kyø naøy caùc voõ só ñöôïc goïi döôùi caùi teân ronin (laõng nhaân - 浪人) töông töï nhö caùc kieám khaùch ñôøi Xuaân Thu – Chieán Quoác soáng lang thang, khoâng ai thu duïng, nhieàu khi phoùng tuùng thích thaùch ñaáu laãn nhau. Chính vì theá nhaø caàm quyeàn phaûi ñöa ra moät soá tieâu chuaån vaø haïn cheá vieäc so taøi. Kieám khoâng ñöôïc daøi quaù 80 cm, cuõng nhö bao kieám khoâng ñöôïc naïm vaøng ... Voõ só phaûi maëc trang phuïc rieâng, ñaàu phaûi caïo ñaèng tröôùc, toùc buoäc thaønh moät caùi ñuoâi ôû sau vaø bao kieám phaûi maøu ñen khi ñi trong kinh thaønh. www.vietkiem.com 4
Vaøo theá kyû thöù 17, ngöôøi Nhaät ñi vaøo moät chính saùch beá quan toaû caûng gioáng nhö nhieàu quoác gia khaùc trong vuøng Ñoâng AÙ vaø cuõng khoâng thoaùt khoûi nhieàu bieán ñoäng xaõ hoäi. Thuaät reøn kieám cuõng ñöôïc khoâi phuïc vaø nhieàu ngöôøi quay trôû veà phöông phaùp cuûa thôøi Kamakura vaø Yoshino. Cuõng trong thôøi kyø Edo, moät böôùc ngoaët quan troïng khi ngöôøi Nhaät boû kieám quay sang ñuùc suùng roài laïi boû suùng trôû veà vôùi kieám. Hieám ngöôøi trong chuùng ta bieát ñöôïc raèng ñaõ coù thôøi ngöôøi Nhaät noåi danh veà taøi cheá taïo ñaïi baùc vaø suùng tay trong moät thôøi gian khaù daøi – chöøng 1 theá kyû trong thôøi trung coå. Trong cuoán Inatomi Gun Manual do Kawakami Mosuke soaïn naêm 1595, aán haønh naêm 1607, coù 32 hình veõ ghi cheùp kyõ caøng kyõ thuaät söû duïng vaø taùc xaï suùng hoaû mai (matchlock).1 Coù ñieàu khaåu suùng laïi laøm maát ñi veû hieân ngang cuûa ngöôøi voõ só neân chaúng bao laâu, khaåu suùng ñaõ bò loaïi ra khoûi ñôøi soáng cuûa ngöôøi Nhaät cho maõi ñeán khi hoï bò ngöôøi AÂu Myõ xaâm laêng. Nhöõng ngöôøi thôï reøn vaø ñuùc suùng cuõng boû ngheà chuyeån sang ñuùc kieám.2 Ngöôøi AÂu Chaâu ñaõ voâ cuøng kinh ngaïc khi thaáy kieám Nhaät hôn haún caùc löôõi kieám cuûa ngöôøi Taây Ban Nha noåi tieáng ôû AÂu Chaâu. Boä ñaïi töø ñieån Britannica cuûa Anh, in laàn thöù 6, quyeån 9 trang 37 vieát laø “ kieám Nhaät coù theå chaët ñöùt moät chieác ñinh lôùn maø löôõi kieám khoâng heà haán gì”3. Vaøo theá kyû thöù 17, ñoàng vaø saét cuûa Nhaät ñöôïc caùc quoác gia khaùc coi nhö haûo haïng vaø Nhaät xuaát caûng sang nhieàu quoác gia khaùc. Ngöôøi Nhaät cuõng baùn khaù nhieàu kieám cho Trung Quoác vaø trôû thaønh moät quoác gia saûn xuaát khí giôùi vaøo baäc nhaát theá giôùi thôøi kyø ñoù, cung caáp khoâng nhöõng suùng oáng maø caû huaán luyeän vieân, caän veä cho moät soá vua chuùa trong vuøng Ñoâng Nam AÙ. Tröôùc theá kyû thöù 16, muoán coù theùp ngöôøi ta thöôøng duøng moät thanh saét, khoan loã roài nheùt than vaøo, sau ñoù nung vaø ñaäp ñeå cho than thaám vaøo saét. Töø theá kyû thöù 16 trôû veà sau, khi bieát duøng oáng beã (bellows) ñeå laøm taêng nhieät ñoä thì ngöôøi ta coù theå naáu chaûy ñöôïc saét vaø vieäc luyeän kim deã daøng hôn. Naêm 1854, taøu Myõ vaøo vònh Tokyo eùp ngöôøi Nhaät phaûi môû cöûa cho hoï buoân baùn vaø ngöôøi Nhaät thaáy roõ hoï thua suùt Taây phöông xa veà kyõ thuaät, ñöa ñeán nhöõng caûi caùch laøm thay ñoåi haún quoác gia naøy. 1 Noel Perrin: Giving Up the Gun – Japan’s Reversion to the Sword, 1543-1879 (Boston: David R. Godine, Publisher, Inc. 4th ed., 2004) tr. 43. Chính chuùa Nguyeãn ôû Ñaøng Trong cuõng tìm caùch thaét chaët bang giao vôùi caùc thöông nhaân Nhaät ñeå hoïc hoûi kyõ thuaät vaø ñaët mua suùng oáng. Theo taøi lieäu cuûa Nhaät thì chuùa Saõi coù gaû moät coâng chuùa laø Ngoïc Khoa cho moät thöông gia ngöôøi Nhaät, chuû moät thöông ñieám ôû Hoäi An teân laø Araki Shutaro (teân Vieät Nguyeãn Taro), hieäu laø Hieån Huøng vaø moät coâng chuùa khaùc laø Ngoïc Vaïn cho vua Chaân Laïp Chey Chetta naêm 1620 (nhöng caû hai ngöôøi söû nhaø Nguyeãn ñeàu ghi laø khuyeát truyeän). Vaøo thôøi ñoù, chuùa Nguyeãn ñang caàn môû roäng laõnh thoå vaø gia taêng söùc maïnh ñeå choáng vôùi chuùa Trònh neân hai cuoäc hoân nhaân naøy haún coù muïc tieâu chính trò vaø quaân söï. Phan Khoang: Vieät Söû Xöù Ñaøng Trong (Haø Noäi: nxb Vaên Hoïc 2001) tr. 309-310. Chính vì theá chuùa Nguyeãn Hi Toâng vieát thö xin vôùi Nhaät Hoaøng chæ cho thuyeàn buoân ñeán xöù mình maø ñöøng ñeán Ñaøng Ngoaøi. (Phan Khoang: sdd tr. 413) 2 Gwynne Dyer: War (New York: Crown Publishers, Inc., 1985) tr. 58 3 They are far superior to the Spanish blades so celebrated in Europe. A tolerably thick nail is easily cut in two without any damage to the edge (trích laïi theo Noel Perrin trong Giving Up the Gun tr. 5) www.vietkiem.com 5
Khi vua Minh Trò (Meiji) naém quyeàn naêm 1867, oâng ñöa ra chính saùch canh taân, caám ñeo kieám ngoaøi coâng coäng. Caâu chaâm ngoân cuûa thôøi kyø ñoù laø “fukoku kyohei” (phuù quoác cöôøng binh - 富國強兵) vaø Nhaät Baûn soaïn hieán phaùp, thaønh laäp moät cô caáu ñaïi nghò, taäp trung quyeàn haønh vaøo quoác gia ñoàng thôøi töôùc ñoaït quyeàn haønh cuûa giôùi voõ só, ñöa ñeán vuï baïo loaïn Satsuma (Satsuma Rebellion) töø thaùng 12 naêm 1877 ñeán thaùng 1 naêm 1878. Soá ngöôøi theo ñuoåi ngheà reøn kieám giaûm haún xuoáng, ña soá thôï reøn chuyeån sang caùc ngheà ñaùnh dao, keùo vaø ñoà duøng kim loaïi, ngoaïi tröø moät soá ít ñöôïc chính quyeàn thueâ möôùn ñeå reøn kieám cho hoaøng gia hay caùc cô quan quaân söï. Maãu kieám cuûa quaân ñoäi cuõng khaùc vôùi kieám cuûa voõ só vaø mang tính bieåu töôïng cho uy quyeàn hôn laø söû duïng trong chieán ñaáu. Chính vì kieám khoâng coøn thoâng duïng, thôï reøn chuyeån ngheà neân moät soá kyõ thuaät thaát truyeàn. Söï huøng cöôøng cuûa nöôùc Nhaät cuõng ñöa hoï vaøo nhieàu cuoäc chieán tranh chaúng haïn nhö chieán tranh Trung – Nhaät (Sino – Japanese War 1894-95), Nga – Nhaät (Russo – Japanese War 1904-05), ñeä nhaát theá chieán (1914-18) vaø Taây Baù Lôïi AÙ (Siberian Intervention 1918-22). Nhu caàu reøn kieám tuy taêng voït leân vì caùc só quan phaûi ñeo nhöng laïi ñöôïc saûn xuaát haøng loaït (mass-produced), vaät lieäu duøng theùp loaïi keùm neân khoâng coù giaù trò gì. Vaøo cuoái theá chieán thöù hai, coù khoaûng 900,000 quaân nhaân Nhaät (trong soá 4.5 trieäu quaân nhaân) vaø khoaûng 1.25 trieäu thuyû quaân (trong soá 2.5 trieäu thuyû binh) laø só quan ñöôïc pheùp mang kieám. Khi ngöôøi Nhaät bò Ñoàng Minh ñaùnh baïi trong theá chieán thöù 2, hôn moät trieäu thanh kieám cuûa só quan Nhaät bò tòch thu vaø phaù huyû, chæ moät soá ít ñöôïc caùc nhaø söu taàm ñem ra nöôùc ngoaøi. Theá nhöng cuõng chính vì theá maø ngöôøi ngoaïi quoác môùi chuù yù ñeán kieám Nhaät. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, soá ngheä nhaân noåi tieáng trong laõnh vöïc naøy laïi gia taêng vaø hieän taïi, reøn kieám khoâng coøn ñeå cheá taïo moät moùn vuõ khí maø laø moät ngheä thuaät coå truyeàn. Treân toaøn theå nöôùc Nhaät hieän nay coù khoaûng 250 thôï ñang haønh ngheà, moãi naêm saûn xuaát chöøng 2000 thanh kieám. Theo nhieàu nhaø chuyeân moân, thuaät ñuùc kieám coå ñaïi ñaõ thaát truyeàn vaø ngöôøi ta vaãn coá gaéng ñeå tìm toøi vaø khoâi phuïc nhöng chöa thaønh coâng. Moät baäc sö veà ngaønh ñuùc kieám cuoái thôøi ñaïi Edo teân laø Suishinshi Masahide coù ñeå laïi di thö veà kyõ naêng ñoù nhöng chöa ai aùp duïng ñöôïc. Reøn kieám (kitaeru) Kitaeru (forge; temper) ñöôïc coi nhö moät trong nhöõng truyeàn thoáng caàn phaûi baûo toàn cuøng vôùi nhieàu boä moân ngheä thuaät khaùc ñeå duy trì tinh thaàn ñaëc thuø cuûa ngöôøi Nhaät. Leõ dó nhieân reøn khoâng phaûi noùi veà ngheà thôï reøn moät caùch toång quaùt maø laø kyõ thuaät reøn kieám, moät truyeàn thoáng laâu ñôøi ñöôïc coi troïng, vì thanh kieám khoâng phaûi chæ laø moät moùn khí giôùi maø coøn töôïng tröng cho tinh thaàn cao thöôïng cuûa voõ só ñaïo. Thanh kieám cuûa ngöôøi Nhaät khoâng phaûi chæ laø moät löôõi dao daøi duøng laøm vuõ khí maø mang theo raát nhieàu yù nghóa. Trong quaù trình cheá taïo, ngöôøi ta khoâng nhöõng phaûi thöû ñeå xem noù coù ñuû saéc ñeå xuyeân qua nhieàu lôùp aùo giaùp baèng saét maø coù khi coøn thí nghieäm ngay treân thaân xaùc con ngöôøi ñeå coi coù “ngoït” hay khoâng? Trong moät truyeän ngaén cuûa Nguyeãn Tuaân www.vietkiem.com 6
nhan ñeà Cheùm Treo Ngaønh (Vang Boùng Moät Thôøi), nhaø vaên hoï Nguyeãn mieâu taû caùch taäp luyeän vaø khung caûnh moät phaùp tröôøng thôøi phong kieán ôû nöôùc ta nhöng chæ nhaán maïnh ñeán kyõ thuaät chaët ñaàu toäi nhaân maø khoâng thaáy noùi gì ñeán söï saéc beùn cuûa thanh quaát (moät loaïi kieám). Ngöôøi Trung Hoa cuõng nhö ngöôøi Vieät Nam cuõng chuù troïng ñeán kieám nhöng quaù laém chuùng ta chæ coi nhö moät kyõ naêng caàn ñieâu luyeän, traùi laïi ngöôøi Nhaät laïi naâng thanh kieám vaø caùch söû duïng leân haøng “ñaïo” – Kieám ñaïo, Kendo – vaø thanh kieám gaén lieàn vôùi sinh maïng vaø nhaân caùch cuûa ngöôøi hieäp só (samurai). Thanh kieám cuõng coøn laø moät taùc phaåm ngheä thuaät, coù moät vò trí raát trang troïng trong nhaø khieán duø cho ngöôøi khoâng taäp voõ hay khoâng bieát gì veà kieám thuaät cuõng hieåu ngay raèng ñaây khoâng phaûi laø moät vaät taàm thöôøng. Nhieàu ngöôøi ñaõ ví von söï röïc rôõ cuûa löôõi kieám nhö maøu men boùng loän cuûa ñoà söù maø ngöôøi Ñoâng phöông vaãn töï haøo laø coù moät khoâng hai, laø moät ñaëc ñieåm cuûa töøng trieàu ñaïi. Hình daùng cuõng nhö caùch luyeän kim ñeàu tuyø thuoäc vaøo kyõ thuaät reøn ñuùc (kitaeru), ñöôøng cong cuûa thanh kieám khoâng khaùc gì neùt möïc trong thö phaùp vaø hoäi hoaï thuyû maëc, vaãn ñöôïc coi nhö ñænh cao cuûa ngheä thuaät ngaøy xöa. Neùt buùt coù choã ñaäm, choã nhaït thì vaân treân kieám (texture) cuõng theá vaø moät ngöôøi chuyeân moân saønh soûi veà kieám thöôøng cuõng laø moät thö phaùp gia. Kieám Nhaät ñöôïc coi laø ñoäc ñaùo so vôùi kieám caùc quoác gia khaùc vì ñöôøng cong, vaên khaéc vaø nhaát laø caáu truùc cuûa löôõi theùp. Ba ñaëc tính ñoù phoái hôïp ñeå ñònh giaù cho thanh kieám vaø tuyø thuoäc hoaøn toaøn vaøo “tay ngheà” cuûa ngheä nhaân chöù khoâng döïa vaøo baát cöù tieâu chuaån naøo khaùc. Trong khi kieám AÂu Chaâu chæ laø moät löôõi theùp duy nhaát, kieám Nhaät bao goàm laù theùp, saét non, vaø theùp giaø, moãi loaïi coù haøm löôïng carbon khaùc nhau. Loõi cuûa thanh kieám (shingane) ñöôïc reøn baèng caùch pha troän giöõa saét thoâ vôùi theùp laù. Sau ñoù môùi laø voû bao beân ngoaøi (hadagane) caùi loõi ñoù cuõng baèng kyõ thuaät treân nhöng duøng saét non vaø theùp laù. Voû bao coù theå caàn daùt ra roài gaäp laïi 15 laàn nhöng neáu nhieàu hôn nöõa coù theå laøm theùp trôû neân doøn vaø khoâng ñeàu. Löôõi kieám sau ñoù ñöôïc cheâm vaøo giöõa nhöõng lôùp voû bao, reøn cho thaät lieàn laïc khít khao. Lôùp voû meàm giuùp cho caùi loõi cöùng ôû beân trong, khieán cho löôõi kieám chòu ñöôïc va chaïm maïnh, deûo dai hôn kieám ñuùc theo kieåu AÂu Taây. Ngöôøi Nhaät cuõng duøng phöông phaùp bao moät lôùp voû meàm beân ngoaøi ñeå taïo neân nhöõng laøn soùng trang ñieåm cho löôõi kieám. Khi ruoät kieám ñaõ cheøn vaøo giöõa vaø hình daïng ñaõ hoaøn thaønh, moät loaïi hôïp chaát ñaëc bieät goàm tro rôm vaø buøn ñoû ñöôïc treùt leân treân maët löôõi kieám roài ñeå cho khoâ. Sau ñoù ngöôøi ta duøng moät thanh tre ñeå khaéc leân lôùp buøn nhöõng hoa vaên roài laïi ñeå vaøo trong loø nung tieáp, laáy ra khaéc theo maãu leân löôõi kieám ñeå ñeán khi chaø laùng nhöõng hình veõ ñoù seõ hieän ra. Trong giai ñoaïn naøy löôõi www.vietkiem.com 7
kieám ñöôïc bao baèng ñaát vaø tro kia phaûi noùng ñeán möùc coù “maøu cuûa maët traêng thaùng 2 hay thaùng 8” (the colour of the moon in February or August)4. Lôùp buøn ñoù choã daøy choã moûng, thöôøng ôû löôõi kieám moûng nhaát, caùc nôi khaùc daøy hôn ñeå khi nung löôõi kieám seõ cöùng meàm khaùc nhau tuyø theo töøng khu vöïc. Löôõi theùp, phaàn cöùng nhaát cuûa thanh kieám maø ngöôøi ta goïi laø hamon (ba văn - 波紋) coù nhöõng haït (grain) khaùc nhau goïi laø nie (chử - 煮) vaø nioi (hương - 香). Nie (boiling) töôïng tröng cho tinh thaàn huøng duõng, cöùng coûi, nioi (visible fragrance) töôïng tröng cho söï cao thöôïng, quí phaùi. Nhöõng haït naøy coù ñöôïc do söï gaäp ñi gaäp laïi vaø cuõng laø moät thöù daáu hieäu cuûa moãi tröôøng phaùi vì moãi phöông phaùp coù nhöõng vaân rieâng. Nioi maét thöôøng khoâng troâng thaáy, chæ gôïn leân moät laøn söông moûng nhö giaûi Ngaân Haø moät ñeâm sao. Haït nie thì to hôn, troâng laám taám nhö moùc buoåi saùng hay moät chuøm tinh tuù. Nhöõng ba vaên (hamon) ñoù ñöôïc ñaët teân, hoaëc maây, soùng bieån, daõy nuùi, hoa ... cuõng gioáng nhö ngöôøi Trung Hoa ñaët teân cho vaân treân baûo kieám cuûa hoï. Ngöôøi thôï khoâng phaûi chæ ñuùc moät thanh kieám toát maø coøn laøm sao cho myõ thuaät, ñoù môùi thöïc laø vaán ñeà. Neùt cong cuûa thanh kieám Nhaät khoâng phaûi chæ do kyõ thuaät reøn hay ñaäp maø coøn laø moät bieåu tröng vaên hoaù xuaát hieän treân nhieàu coâng trình truyeàn thoáng khaùc, töø maùi cong treân ñeàn ñaøi, chuøa chieàn, cung ñieän, keå caû thö phaùp. Ngöôøi Nhaät vaãn cho raèng neáu ñuùc moät thanh kieám thaúng baêng thì khoâng nhöõng thoâ keäch maø coøn quaù thöïc duïng, khoâng noùi leân tính ngheä thuaät cuûa ngöôøi voõ só. Chính vì theá, hoï luoân luoân taïo nhöõng ñöôøng cong, uoán leân löôïn xuoáng ñeå bieán moät vuõ khí chieán ñaáu thaønh moät taùc phaåm. Tieán trình reøn theùp, caùc loaïi chaát lieäu trong moãi giai ñoaïn ñeán nay vaãn coøn laø nhöõng bí maät ngheà nghieäp khoâng truyeàn ra ngoaøi vaø cuõng laø thöôùc ño söï taøi hoa, kheùo leùo cuõng nhö “tay ngheà” cuûa caùc baäc sö. Gioù laïnh töø mieàn Taây Baù Lôïi AÙ thoåi xuoáng vuøng Hokuriku baùo hieäu muøa ñoâng ñaõ ñeán. Ít ra cuõng coù moät ngöôøi laïi mong ñôïi ngoïn gioù baác laïnh teâ naøy vì ñaây chính thôøi gian trong naêm ñeå oâng coù theå ñem heát taâm tö vaøo coâng vieäc. Ngöôøi ñoù laø Seiho Sumitani, sinh naêm 1921, moät “quoác thuû” trong ngheä thuaät reøn kieám. Cô xöôûng cuûa oâng ôû Matsuto, moät thaønh phoá ôû gaàn nôi bieån Nhaät Baûn. Loø reøn cuûa Sumitani ñeå ñeøn lôø môø, traàn cao chæ coù moät chieác cöûa soå be beù. Nhöõng laøn khoùi xanh bieác töø ñoáng than goã thoâng löõng lôø bay leân, toaû ra trong khoâng khí trong khí gioù laïnh thoåi uø uø ôû beân ngoaøi. Sumitani cuùi taám thaân maûnh khaûnh xuoáng ñoáng than gaép ra moät thanh theùp noùng ñoû, goùi trong giaáy baûn ñaõ nhuùng vaøo trong buøn troän ñaát seùt. Sau ñoù oâng phuû toaøn boä löôõi kieám baèng tro rôm ñeå trôû laïi trong loø. Nöôùc vaø tro khieán löôõi theùp khoâng bò noùng quaù vaø oác xít hoaù, nghóa laø löôõi kieám seõ bò meàm ñi. Sau ba möôi phuùt, löôõi kieám laïi ñöôïc ruùt ra khoûi loø. Sumitani ñaàu tieân ñaäp baèng buùa nhoû, sau ñoù môùi duøng buùa lôùn. Ñaäp nhö theá seõ laøm cho löôõi theùp daøi ra, tôùi khi ñuû ñeå oâng duøng ñuïc caét ôû giöõa, gaäp ñoâi laïi maø vaãn daøi baéng luùc ñaàu. Tieán trình ñoù ñöôïc laäp ñi laäp laïi, troïng löôïng thanh saét cuõng giaûm daàn, töø nguyeân thuyû hôn 9 kilogram nay chæ coøn chöa ñaày 1 kilogram ... Bao nhieâu taïp chaát vaø carbon cuõng theo ñoù maø ñi. Phöông thöùc reøn ñoù voán dó laø kyõ thuaät bí truyeàn cuûa ngöôøi Nhaät khieán cho hoï coù ñöôïc nhöõng thanh kieám tuyeät haûo. Trong khi laøm vieäc, Sumitani luoân luoân phaûi quan saùt kyõ caøng maøu saéc cuûa caû thanh saét ñang noùng ñoû laãn ngoïn löûa trong loø ñeå theâm bôùt than cho ñöôïc nhö yù. Ñeå cho nhaän xeùt cuûa oâng tinh töôøng hôn, Sumitani khoâng duøng ñeøn huyønh quang (superfluous lighting) trong loø reøn, vì duø chæ moät khuyeát ñieåm nhoû nhö sôïi toùc oâng cuõng khoâng boû qua vaø oâng phaûi nhìn thaáu taän “linh hoàn” cuûa cuïc theùp. 4 Victor Harris: Japanese Swords, Swords and Hilt Weapons (New York: Barnes & Noble Books 1993) tr. 148-9 www.vietkiem.com 8
Tinh maét, nghò löïc laø chìa khoaù cuûa kyõ thuaät naøy. Neáu khoâng coù nhöõng ñieàu ñoù thì ngheä thuaät cuõng ra ñi, thöû thaùch maø toâi phaûi ñoái dieän laø laøm sao reøn ñöôïc thanh kieám nhö mong muoán maø vaãn giöõ ñöôïc söùc khoeû tuyeät haûo.5 Tuy hieän nay Sumitani ñaõ ñöôïc coi nhö moät “quoác baûo” trong ngheà reøn kieám, oâng vaãn mô öôùc laøm sao coù theå ñaït ñeán cao ñænh cuûa thuaät chuù kieám nhö thôøi kyø giöõa theá kyû thöù 12. Maëc daàu oâng bieát raèng kyõ thuaät cuûa oâng ñaõ saáp xæ taøi ngheä ngöôøi xöa nhöng vaãn coøn moät vaøi guùt maéc chöa giaûi quyeát ñöôïc, moät maét xích naøo ñoù bò ñöùt neân chöa ñaït tôùi tuyeät ngheä nhö coå nhaân caùch ñaây taùm theá kyû vaø nhöõng ngöôøi sau oâng vaãn phaûi coá laøm sao vöôït qua ñöôïc khoaûng caùch ñoù. OÂng töï hoûi vôùi tuoåi giaø ñang keùo ñeán, lieäu coù coøn thôøi gian ñeå ñi taän cuoái con ñöôøng hay khoâng? 6 Maøi kieám Saùu traêm naêm tröôùc, Ñaëng Dung, moät danh töôùng ñôøi Haäu Traàn khi thaáy cuoäc chieán ñaáu choáng quaân Minh coøn cam go maø tình hình ngaøy theâm beá taéc neân caûm thaùn maáy caâu thô: THUAÄT HOAØI Ñaëng Dung 鄧容世事悠悠奈老何無窮天地入酣歌時來屠釣成功易事去英雄飲恨多致主有懷扶地軸洗兵無路挽天河國讎未復頭先白幾度龍泉帶月磨 Theá söï du du naïi laõo haø Voâ cuøng thieân ñòa nhaäp haøm ca Thôøi lai ñoà ñieáu thaønh coâng dò Söï khöù anh huøng aåm haän ña Trí chuùa höõu hoaøi phoø ñòa truïc Taåy binh voâ loä vaõn thieân haø 5 Ken Itsuki (ed.): The Dawn of Tradition (tuyeån taäp ñaëc bieät veà Nhaät Baûn do Nissan Motor Co., Ltd. aán haønh naêm 1983) “Good eyes and stamina are the key to this technology. Once they are gone so is the art, and the challenge is to create the sword desired while I am still in top health” tr. 45 6 The Dawns of Tradition, tr. 46 www.vietkiem.com 9
Quoác thuø vò phuïc ñaàu tieân baïch Kyû ñoä Long Tuyeàn ñaùi nguyeät ma Baøi thô naøy ñaõ coù raát nhieàu ngöôøi dòch, ngöôøi vieát chæ thoaùt yù thaønh maáy caâu: Taâm söï Traêm naêm lôø löõng troâi mau Ñaát trôøi voâ taän moät maøu tang thöông Gaëp thôøi côø quaït döông döông Thaát cô ñaønh chòu moät tröôøng ñaéng cay Sôn haø nhöõng töôûng ñaép xaây Ngôø ñaâu laïc böôùc traéng tay nöûa ñôøi Ñeâm naøo maøi kieám traêng soi Ngaång leân toùc ñaõ baïc roài coøn ñaâu Leõ dó nhieân vieäc hoï Ñaëng maøi kieám chæ laø moät haønh vi nung ñuùc yù chí ñaáu tranh chöù khoâng coi coâng vieäc naøy nhö moät tuyeät ngheä caàn trau gioài. Vieäc maøi kieám cuûa moät nghóa só khaùc haún coâng vieäc maøi löôõi kieám sau khi moät danh thuû ñaõ reøn xong. Reøn kieám môùi chæ laø moät chaëng ñöôøng, tuy quan troïng nhöng khoâng phaûi laø hoaøn bò maø coøn nhieàu coâng vieäc khaùc cuõng cam go khoâng keùm. Nhöõng ngöôøi saønh soûi noùi raèng “giaù trò cuûa moät thanh kieám bao goàm hai phaàn ngang nhau, reøn kieám vaø maøi kieám” (a sword’s value is determined in equal degrees by both its quality and the honing of the blade). Nhieàu ngöôøi khoâng ñoàng yù raèng coâng vieäc hoaøn chænh thanh kieám chæ laø maøi cho saéc (sharpening) maø phaûi goïi laø “chaø laùng” hay ñaùnh boùng (polishing). Ñaùnh boùng moät thanh kieám phaûi qua 13 giai ñoaïn, duøng 13 loaïi ñaù maøi khaùc nhau vaø 13 ñoäng taùc khaùc nhau vaø maát trung bình 120 giôø. Kokei Ono (sinh naêm 1912) cuõng laø moät “quoác thuû” cuûa ngaønh maøi kieám, soáng thaàm laëng ôû moät thaønh phoá duyeân haûi ngoaïi thaønh Tokyo. Ñeå maøi moät löôõi kieám, oâng duøng saùu cuïc ñaù maøi (whetstones) khaùc nhau, töø loaïi nhaùm xuoáng daàn loaïi mòn hôn vaø sau cuøng ñeå ñaùnh boùng. Tröôùc khi maøi, Ono phaûi nghieân cöùu kyõ caøng “thôù” (texture) vaø “maãu” (pattern) cuûa thanh kieám, khoâng phaûi cuøng moät luùc maø chæ töøng khoaûng 3 cm moät. OÂng cho bieát vieäc giöõ sao cho tay phaûi vaø tay traùi gaàn nhö caân baèng tuyeät ñoái (near-perfect balance) laø moät coâng taùc sinh töû vì neáu hai tay chæ leäch ñi moät khoaûnh khaéc thì coù theå hoûng luoân caû löôõi kieám. Ono cuõng coù theå ñaùnh giaù ngay ñöôïc moät ngöôøi maøi kieám qua caùch thöùc ngoài vaø söû duïng caùc loaïi ñoà ngheà. www.vietkiem.com 10
Sau khi maøi xong, Ono keïp hai hoøn ñaù maøi moûng dính treân ñaàu ngoùn tay vaø vuoát theo löôõi kieám ñeå ñaùnh boùng. OÂng caàm ngang löôõi kieám ñeå cho aùnh naéng soi leân töøng mili meùt ñeå kieåm soaùt coâng trình cuûa mình laàn cuoái cuøng. Khoâng coù hai thanh kieám naøo gioáng heät nhau, moãi thanh kieám coù hình daùng khaùc nhau vaø coù nhöõng ñaëc tính khaùc nhau. Maøi kieám chính laø laøm sao cho thanh kieám theå hieän ñöôïc toái öu caùi “tinh thaàn” cuûa noù, ñeå hieån loä caùi “taän myõ” cuûa noù, ñeå thoaùt ra caùi “huy hoaøng” cuûa löôõi theùp ñaõ hoaøn thaønh.7 Kieám maøi ñuùng caùch môùi coù theå hieån hieän ñöôïc heát taøi naêng cuûa ngöôøi reøn kieám. Bao kieám Moät löôõi kieám duø quí ñeán ñaâu neáu khoâng ñöôïc laép vaøo moät caùn kieám thích hôïp vaø ñeå trong moät bao kieám ñuùng caùch thì vaãn khoâng theå naøo goïi laø hoaøn toaøn. Kazuyuki Takayama (sinh naêm 1940) laø ngöôøi thöøa keá moät truyeàn thoáng laâu daøi trong ngheà laøm bao kieám. Saân sau nhaø anh chaát ñaày caùc suùc goã moäc lan (magnolia). Muoán laøm moät bao kieám oâng phaûi laøm hai maûnh vöøa khít theo ñöôøng cong cuûa löôõi kieám roài daùn laïi vôùi nhau. Chaát keo daùn laø moät loaïi hoà naáu baèng gaïo roài nghieàn cho nhuyeãn baèng ñuõa tre. Ngöôøi ta khoâng duøng caùc loaïi super-glue vì e ngaïi sau naøy phaûi taùch hai thanh goã ra trong tröôøng hôïp löôõi kieám bò seùt vaø chæ coù hoà laøm baèng gaïo môùi khoûi laøm hö thanh goã. Bí maät cuûa caùch laøm bao kieám laø sao cho coù caûm töôûng laø bao vaø löôõi khít khao töø ñaàu ñeán cuoái nhöng thöïc ra chæ tieáp xuùc vôùi nhau ôû gaàn caùn kieám maø thoâi vaø löôõi kieám khoâng nôi naøo quaù chaët vì neáu khoâng, ñoä aåm cuûa goã seõ laøm cho kieám bò ræ. Moät chuyeân gia nhö Takayama thöïc ra khoâng caàn phaûi duøng keo baèng boät gaïo vì oâng ñaõ ñaït tôùi möùc khoâng bao giôø ñeå cho löôõi kieám bò chaïm vaøo bao vaø dó nhieân khoâng caàn phaûi taùch bao kieám ra ñeå söûa. Vieäc duøng hoà baèng boät gaïo chaúng qua chæ laø truyeàn thoáng maø thoâi vaø chæ nhaán maïnh ñeán yeáu quyeát cuûa ngheà laøm bao kieám. Tuy chæ laø moät coâng ngheä giaûn dò nhö theá, vieäc laøm bao kieám ñoøi hoûi ngheä nhaân duøng 15 loaïi baøo (plane) khaùc nhau, to coù, nhoû coù moãi thöù moät vieäc.8 Tsuba Tsuba (sword guard) laø mieáng chaën tay caàm, phaân caùn kieám vaø löôõi kieám ra laøm 2 phaàn khaùc nhau, ngöôøi Trung Hoa goïi laø kieám caùch (劍隔). Tsuba cuõng ñöôïc coi laø moät ngheä phaåm vaø hieän nay cuõng coù nhieàu ngöôøi söu taàm, nhieàu mieáng coù giaù caû raát cao. Tsuba ñöôïc khoeùt ôû giöõa ñeå tra löôõi kieám vaø ñeå chaën cho kieám cuûa ñòch khoûi löôùt vaøo tay mình. Tuy nhieân, ngöôøi ta cuõng trang trí baèng nhieàu hình thöùc khaùc, caây coû, hoa laù, thuù vaät ... coù yù nghóa hay mang moät nguyeän voïng ñeå ñöôïc may maén. 7 The Dawns of Tradition, tr. 47 8 The Dawns of Tradition, tr. 47 www.vietkiem.com 11
Nguyeân thuyû, kieám caùch do thôï reøn kieám hay thôï laøm aùo giaùp saûn xuaát nhöng töø theá kyû 16 trôû veà sau thì do nhöõng ngheä nhaân thöïc hieän nhö moät taùc phaåm rieâng bieät. Tsuba coù theå baèng saét thuaàn tuyù hay naïm vaøng, baïc, ñoàng ... Thöû kieâám (tameshi-giri) Ñeå ñoái phoù vôùi söï saéc beùn cuûa thanh kieám hoï cheá taïo ñöôïc, ngöôøi Nhaät cuõng ñöa vaán ñeà che chôû cho khoûi bò kieám cheùm ñöùt thaønh moät ngheä thuaät khaùc. Ñoù laø vieäc cheá taïo moät boä aùo giaùp chaéc chaén – bao goàm 12 moùn khaùc nhau, maëc vaøo raát coâng phu ñeå baûo veä tính maïng cuûa voõ só. Tuy nhieân, ñoái vôùi moät thanh baûo kieám trong tay moät cao thuû veà kieám ñaïo thì boä aùo giaùp kia khoâng ñuû hieäu quaû. Chæ moät nhaùt kieám, caû ngöôøi laãn giaùp coù theå xeû laøm hai. Nhöõng thanh baûo kieám thöïc söï ñeàu laø cuûa gia baûo truyeàn töø ñôøi noï sang ñôøi kia, tham döï trong heát traän ñaùnh naøy ñeán traän ñaùnh khaùc. Nhöõng thanh kieám ñoù ñaõ ñöôïc thöû baèng chính sinh maïng con ngöôøi. Tuy nhieân, tröôùc khi ñöôïc duøng ñeå chieán ñaáu, kieám Nhaät sau khi hoaøn taát phaûi ñöôïc thöû, thöôøng laø vôùi moät ngöôøi buø nhìn laøm baèng rôm. Neáu thanh kieám coù theå chaët ñöùt ñöôïc moät boù rôm, ngöôøi ta seõ thöû tieáp treân thaân ngöôøi, thöôøng laø duøng moät xaùc cheát. Xaùc ngöôøi ñöôïc treo leân theo nhieàu kieåu khaùc nhau ñeå thöû kieám theo ñuû moïi höôùng, ñuû moïi kieåu, moïi ñoøn. Cuõng coù khi thanh kieám ñöôïc thöû ngay treân nhöõng töû toäi. Coù 16 choã treân thaân ngöôøi duøng ñeå thí nghieäm, khoù caét nhaát laø cheùm ngang hoâng sao cho ñöùt caû hai xöông ñuøi, deã nhaát laø cheùm ñöùt coå tay.9 Ngaøy hoâm nay, nhöõng voõ sö vaãn huaán luyeän moân ñoà phöông phaùp duøng kieám ñeå chaët ñöùt nhöõng boù rôm öôùt, loõi baèng coïc tre. Moãi ngaøy ngöôøi voõ só phaûi taäp haøng traêm laàn cho thaät nhuaàn nhuyeãn. Kieám thöû xong seõ ñöôïc caùc chuyeân giaù ñaùnh giaù vaø xeáp haïng. Gioøng hoï noåi tieáng veà thöû kieám laø hoï Yamada. Yamada Asaemon moãi laàn ñöôïc möôùn ñeå thöû kieám ñeàu yeâu caàu ñao phuû ñeå oâng duøng kieám “thöû” treân caùc töû toäi, töø luùc cheùm ñaàu ñeán khi thöû tieáp treân caùc boä phaän khaùc. Keát quaû bao giôø cuõng ñöôïc ghi laïi kyõ caøng, coù khi coøn naïm baèng chöõ vaøng treân chuoâi kieám veà moät ñaëc tính naøo ñoù. Vaøo theá kyû thöù 17, tröôùc khi kieám ñöôïc baùn ra ñeàu thöû tröôùc vaø khaéc leân nhö moät thöù “caàu chöùng taïi toaø” veà giaù trò cuûa vuõ khí naøy. Keát luaän Vieäc reøn moät thanh kieám ñaõ ñöôïc naâng leân thaønh moät nghi leã mang tính chaát huyeàn bí. Ngöôøi thôï reøn phaûi trai giôùi trong nhieàu ngaøy, qua nhöõng theå thöùc thanh taåy (ritual purification) vaø khi laøm vieäc hoï maët moät boä ñoà traéng nhö moät thieàn sö, ñaïo só. Ngay töø theá kyû 13, kieám Nhaät ñaõ noåi tieáng treân theá giôùi 9 Jonathan Leornard: Early Japan (1968) tr. 79 www.vietkiem.com 12
maø khoâng nôi naøo saùnh kòp. Ngöôøi Trung Hoa cuõng noùi ñeán baûo kieám nhöng phaàn lôùn chæ laø truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi, chæ nghe maø khoâng thaáy. Traùi laïi kieám Nhaät coù thaät vaø nhieàu ngöôøi ñaõ boû moät khoaûn tieàn lôùn ñeå ñaët hay mua. Theo nhöõng chuyeân gia veà luyeän kim, maõi ñeán theá kyû 19, ngöôøi AÂu chaâu môùi ñuû trình ñoä ñeå taïo ñöôïc nhöõng hôïp kim toát nhö theùp cuûa Nhaät tröôùc ñoù 600 naêm vaø cuõng phaàn lôùn laø vì hoïc hoûi ñöôïc phöông phaùp cuûa xöù Phuø Tang. Kieám Nhaät cuõng noùi leân moät ñaëc tính rieâng cuûa daân toäc naøy, laøm vieäc gì cuõng muoán ñeán choã taän thieän, taän myõ (zeùro defect). Khoâng bieát bao nhieâu caâu truyeàn kyø veà thanh kieám, töø caùch reøn ñuùc ñeán nhöõng cuoäc so taøi maø soáng cheát chæ trong nhaùy maét, nhöõng göông trung duõng cuûa ñaày tôù traû thuø cho chuû ... Gaàn ñaây nhaát, sau theá chieán thöù hai, haøng traêm ngöôøi duøng kieám moå buïng töï töû (seppuku hay hara kiri) sau khi nghe tin Nhaät hoaøng ñaàu haøng Ñoàng Minh. Quaû laø coi caùi cheát nheï töïa loâng hoàng, ñuùng nhö tinh thaàn cuûa ngöôøi voõ só vaø hieåu ñöôïc raèng giaùc ngoä môùi thöïc laø muïc ñích sau cuøng cuûa kieám ñaïo, coi söï töû nhö söï sinh. Pheùp ñaùnh kieám cuõng khoâng coøn laø moät thuaät maø ñöôïc naâng leân haøng ñaïo. Vaøo cuoái theá kyû 19, Yamaoka Tesshu (1836-88) thay ñoåi phöông phaùp huaán luyeän cuõ naëng phaàn xung saùt baèng loaïi kieám tre, maëc duø trình töï xem ra coøn khoù nhoïc hôn caû phöông phaùp cuõ. Phöông phaùp cuûa oâng ñöôïc goïi laø tröôøng phaùi Muto Ryu (voâ đầu long - 無頭龍) vôùi chuû ñaïo laø “kieám khoâng phaûi laø moät voõ khí maø chæ laø moät khaùi nieäm trong ñaàu maø thoâi”. Nôi ngoâi ñeàn Sengakuji ôû Tokyo hieän nay coøn 48 ngoâi moä, nôi an nghæ cuûa laõnh chuùa Asano vaø 47 gia nhaân trung thaønh. Asano bò moät vieân chöùc teân laø Kira laøm nhuïc taïi moät laâu ñaøi ôû Edo, ñaõ ruùt kieám ñaâm oâng naøy. Theo luaät trieàu ñình, Asano phaûi bò töû hình baèng loái moå buïng, taøi saûn bò tòch thaâu vaø gia nhaân bò giaûi taùn. Caùc gia nhaân cuûa oâng nay töù taùn khaép nôi soáng moät cuoäc ñôøi beâ tha, khieán Kira cho raèng hoï khoâng coøn yù ñònh traû thuø nöõa. Trong moät ñeâm tuyeát rôi vaøo thaùng 2 naêm 1703, 47 ngöôøi trong soá toøng vieân cuûa Asano ñaõ taán coâng vaøo laâu ñaøi cuûa Kira, gieát oâng naøy chaët ñaàu ñem ñeán teá nôi moä cuûa chuû. Tuy moïi ngöôøi ñeàu caûm phuïc loøng trung duõng cuûa hoï nhöng theo luaät hoï phaûi töï moå buïng vì ñaõ gieát moät vieân chöùc chính quyeàn. Nhöõng ngöôøi ñoù ñöôïc choân chung moät nôi vôùi Asano vaø ñeán nay luùc naøo cuõng nghi nguùt khoùi höông.10 Ngaøy nay, thanh kieám khoâng coøn laø moät vuõ khí, cuõng chaúng maáy ai coù yù ñònh duøng kieám ñeå laøm vaät tuyø thaân. Theá nhöng ngöôøi ta vaãn coi ñoù laø moät bieåu töôïng cuûa danh döï, cuûa toân nghieâm vaø cuûa moät thuôû huy hoaøng trong lòch söû khoâng phaûi chæ cho moät rieâng ai maø cho caû moät daân toäc. Xuaân AÁt Daäu 2005 10 Victor Harris: sñd tr. 170 www.vietkiem.com 13
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO -o- 1. Bottomley, I & A P Hopson: Arms and Armor of the Samurai, The History of Weaponry in Ancient Japan (New York: Crescent Books, 1996) 2. Christie’s Catalogue: Japanese Prints, Screens, Swords, Tsuba, Netsuke, Metalwork, Ceramics, Lacquer and Inro (London: Christie, Manson & Woods Ltd. 1995) 3. Craig, Darrell: IAI, The Art of Drawing The Sword (Japan: Lotus Press Ltd., 1985) 4. Dyer, Gwynne: War (New York: Crown Publishers, Inc. 1985) 5. Earle, Joe (ed.): Japanese Art and Design (Victoria and Albert Museum, 1986) 6. Japan Style (essays by Mitsukuni Yoshida, J.V. Earle, Masaru Katzumie, Jean-Pierre Lehmann) (Tokyo: Kodansha International, 1980) 7. Kapp, Leon and Hiroko, Yoshindo Yoshihara: Modern Japanese Swords and Swordsmiths, From 1868 to the Present (Tokyo: Kodansha International, 2002) 8. Leonard, Jonathan Norton: Early Japan (Great Ages of Man – A History of the World’s Cultures Series) (New York: Time-Life Books, 1968) 9. Nhieàu taùc giaû: Swords and Hilt Weapons (New York: Barnes & Noble Books, 1993) 10. Nissan Motor Co., Ltd. The Dawns of Tradition (Japan, Nissan Motor Co., Ltd., 1983) 11. Phan Khoang: Vieät Söû Xöù Ñaøng Trong (Haø Noäi: nxb Vaên Hoïc, 2001) 12. Random, Michel: The Martial Arts – Swordmanship, Kendo, Aikido, Judo, Karate (London: Peerage Books, 1985) 13. Ratti, Oscar & Adele Westbrook: Secrets of the Samurai, A Survey of the Martial Arts of Feudal Japan (NJ: Castle Books, 1999) 14. Tsuchiko, Tamio: The New Generation of Japanese Swordsmiths (trans. byKenji Mishina) (Tokyo: Kodansha International, 2001) 15. Turnbull, Stephen: Samurai Warlords, The Book of the Daimyo (London: Artillery House, 1989) www.vietkiem.com 14