Kinh tế công cộng 5

Chia sẻ: Thi Sms | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

57
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'kinh tế công cộng 5', tài chính - ngân hàng, kế toán - kiểm toán phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kinh tế công cộng 5

.............................39 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng
Chương IV LÝ THUY T V CHI TIÊU CÔNG C NG 1. HÀNG HOÁ CÔNG C NG VÀ HÀNG HOÁ TƯ NHÂN DO CÔNG C NG CUNG C P Trong ph n này chúng ta s gi i quy t các câu h i: Hàng hoá công c ng là gì và chúng có các ñ c ñi m gì khác v i hàng hoá tư nhân thông thư ng? Cung hàng hoá công c ng th nào là hi u qu và ñ m c? M c ñ hi u qu ph thu c vào nh ng cân nh c phân ph i hay h th ng thu ? Và ñư c s d ng cho HHCC m c ñ nào? 1.1. ð c ñi m c a hàng hoá công c ng thu n tuý Hàng hoá công c ng có hai ñ c tính quan tr ng ñó là: th nh t, không th phân b theo kh u ph n ñ s d ng; th hai, ngư i ta không mu n s d ng nó theo kh u ph n. B i vì, khi phân b theo kh u ph n ñ s d ng, chi phí s r t t n kém ñôi khi có m t s hàng hoá công c ng không th phân b ñ s d ng theo kh u ph n ñư c (ví d : ñèn ñư ng, qu c phòng an ninh…). Ngoài ra, HHCC còn có m t s ñ c ñi m khác n a là: không th lo i tr và không có tính ch t c nh tranh trong s d ng. Chính vì ñ c ñi m không th lo i tr c a hàng hoá công c ng và không c nh tranh trong quá trình s d ng mà hàng hoá công c ng thư ng b s d ng m t cách lãng phí, không hi u qu và gây ô nhi m môi trư ng. M c dù v y, c n nh r ng trong nh ng trư ng h p chi phí biên cho ngư i s d ng thêm b ng zero (MC=0) thì vi c qu n lý hàng hoá công c ng ñó nên ñ cho chính ph làm, ñi u này s có l i cho ngư i tiêu dùng và xã h i hơn là ñ cho tư nhân làm (chúng ta s nghiên c u k n i d ng này trong ph n sau). a) Nh ng HHCC không th phân theo kh u ph n Vi c không th th c hi n phân kh u ph n b ng h th ng giá c , ñi u này có nghĩa r ng th trư ng c nh tranh không th ho t ñ ng, ho c không ho t ñ ng có hi u qu ñ t o ra hi u qu Pareto. ð i v i các lo i hàng hoá d ch v này, chúng ta không th s d ng nguyên lý vi mô hay vĩ mô cho m t th trư ng c nh tranh hoàn h o ñ qu n lý và khai thác. An ninh qu c phòng là m t lo i hàng hoá d ch v như v y, không có m t cách gì ñ lo i tr ai ñó không ñư c hư ng l i ích này. L i ích c a các chương trình s c kh e qu c gia (ví d , chương trình tiêm ch ng ch ng b i li t). Chúng ta có th lo i tr m t ai ñó trong xã h i trong chương trình này, nhưng chi phí lo i tr r t t n kém, khi mà chi phí lo i tr ho c qu n lý t n kém hơn nhi u so v i chi phí biên ñ s n xu t ra nó thì v nguyên t c kinh t không nên quan tâm ñ n vi c lo i tr , ho c qu n lý nó. Ví d , ñ i v i qu c phòng li u các hãng tư nhân có th cung c p ñư c không? ð làm ñư c ñi u này các hãng tư nhân ph i thu ti n cung c p d ch v qu c phòng. Nhưng .............................40 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng
có m t ñi u khó ñây là, các cá nhân trong c ng ñ ng cho r ng mình s ñư c l i b t k mình có ñóng góp hay không. Nên anh ta s không t nguy n tr ti n cho d ch v ñó (v n ñ ăn không). Chính vì v y, m i ngư i ph i h tr hàng hoá này thông qua vi c n p thu . Ví d 2, v n ñ phòng ch ng l i d ch b nh SAR, nh ng ngư i b và tiêm phòng ch ng b nh này có th chi phí l n hơn so v i l i ích mang l i cho cá nhân, nhưng ph n l n HHCC là gi m kh năng m c b nh c a c ng ñ ng. Trong trư ng h p này nh ng ngư i không ph i tiêm phòng cũng ñư c l i t chương trình tiêm phòng c a chính ph . Chi phí lo i tr và t ch c lo i tr trong trư ng h p này g n như không th . Trong nhi u trư ng h p, chi phí cá nhân MCi > MBi nhưng l i ích c a xã h i ∑MB c ng ñ ng > ∑MC cá nhân r t nhi u. Ví d 3, khi có trư ng h p ho ho n t i m t khu dân cư nào ñó, cơ quan ch ng ho ho n ñã ph i ti n hành d p cháy th m trí nh ng gia ñình không ñóng b o hi m ho ho n, nhưng vì l i ích c a c ng ñ ng l n hơn r t nhi u cho nên chính ph ph i làm như v y. ñây xu t hi n v n ñ ăn không. K t lu n, ñ tránh v n ñ ăn không chính ph yêu c u m i ngư i ñóng góp cho các d ch v công c ng này thông qua vi c ñóng thu . ðư ng U có cung c p UA HHCC c a chính ph B A C ðư ng U không có s cung c p HHCC c a chính ph UB Hình 1.4. ðư ng gi i h n kh năng h u d ng có và không có HHCC c a chính ph ðóng thu ñ cung c p HHCC là vì l i ích c a t t c m i ngư i trong c ng ñ ng, m c dù thu s làm gi m năng l c s n xu t c a hãng và s c mua c a ngư i tiêu dùng. Dù sao khi chính ph cung c p HHCC, thì m i ngư i ñ u có l i hơn t i ñi m C (hình 1.4). Nhưng chú ý m t ñi u, ñôi khi m t nhóm ngư i có nh hư ng trong chính ph l i d ng kéo các ngu n l c t nhóm khác v , trong th c t là t i ñi m B. T c là nhóm A s có l i r t nhi u, trong khi ñó nhóm B l i b b t l i. Ví d , ñ u tư xây d ng ñư ng cho m t khu .............................41 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng
v c dân cư nào ñó, khi m t nhóm ngư i có nh hư ng c tình lái con ñư ng ñi qua khu v c dân cư mình cư trú, ñi u này s mang l i l i ích cho b n thân và gia ñình h . b) Nh ng HHCC không mu n phân theo kh u ph n ð c ñi m th hai c a HHCC là không mu n, ho c không th lo i tr m t ai: ð i v i hàng hoá tư nhân, khi ngư i này s d ng s lo i tr ngư i kia không ñư c s d ng chính vì v y mà kh năng lo i tr trong s d ng c a hàng hoá tư nhân là ñương nhiên và không c n ph i t ch c lo i tr . ð i v i HHCC lư ng s d ng c a cá nhân tăng thêm không làm gi m lư ng tiêu dùng c a ngư i khác, MC c a vi c cung c p hàng hoá cho thêm m t ngư i s d ng b ng Zero. Ví d , khi chính ph chi phí cho b o v qu c phòng thì s không có chi phí biên khi sinh thêm m t ñ a tr , ho c m t ngư i m i nh p cư t nư c khác ñ n nư c ta. ði u này hoàn toàn khác v i hàng hoá tư nhân, có tính ch t c nh tranh và lo i tr . 1.2. ð c ñi m c a hàng hoá công c ng không thu n tuý Qu c phòng và ñèn bi n là hai HHCC thu n tuý không mu n và không th lo i tr ai không ñư c s d ng. Trong hàng hoá công c ng, không ph i hàng hoá công c ng nào cũng có hai ñ c ñi m trên. Ch có hàng hoá công c ng thu n tuý là mang hai ñ c ñi m ñ c trưng là không th lo i tr và không c nh tranh trong s d ng. HHCC có th lo i tr nhưng không mu n lo i tr , ví d , như con ñư ng không có quá ñông ngư i qua l i. Có th ñánh thu ñư ng, nhưng thu ñư ng làm gi m lư ng ngư i qua l i. M t s HHCC khác có th lo i tr nhưng t ch c lo i tr l i r t t n kém. Mô hình sau ñây li t kê m t s lo i hàng hoá công c ng, hàng hoá tư nhân phân theo ñ c ñi m lo i tr và chi phí lo i tr . MC cao khi cung Hàng hoá c p thêm cho m t Hàng hoá tư nhân tư nhân cá nhân s d ng do công c ng thu n tuý cung c p ðư ng Mong v ng ngư i mu n l o i tr Ho ho n MC th p khi thêm Y t công ðư n g m t cá nhân s c ng và Qu c ðèn bi n ñông ngư i d ng phòng 0 Lo i tr ít Lo i tr r t D dàng t n kém t n kém lo i tr .............................42 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng
Hình 2.4. Phân bi t HHCC thu n tuý và không thu n tuý Tr c hoành ph n ánh m c ñ tăng c a s d dàng lo i tr , tr c tung th hi n m c tăng c a chi phí biên khi có ngư i s d ng thêm. Góc trái là HHCC thu n tuý khi chi phí lo i tr r t t n kém ho c không th có và chi phí c n biên thêm m t ngư i s d ng b ng 0. Góc ph i là HH thu n tư nhân, MC cao và d dàng lo i tr . ðư ng ñông, ñèn bi n, ho ho n là nh ng HHCC không thu n tuý, có nghĩa là chi phí lo i tr ít t n kém (có th d dàng lo i tr ) nhưng chi phí biên s d ng thêm m t ngư i là th p. * Chú ý: Tính phi hi u qu khi tư nhân cung c p HHCC thu n tuý. Khi thêm m t ñ i tư ng s d ng mà MC không tăng lên thì tư nhân cung c p hàng hoá này s không hi u qu b ng chính ph . B i vì hàng hoá này không c n phân b theo kh u ph n, nhưng n u HHCC này l i do m t hãng tư nhân cung c p, thì hãng ñó ph i thu phí s d ng và vi c thu phí s d ng s làm cho ngư i ta s d ng ít ñi d n t i HHCC thu n tuý do tư nhân cung c p s ñư c s d ng dư i m c hi u qu . ði u này ñư c mô t thông qua mô hình t i hình 3.4. P Nhu c u ñi l i WTP E L phí T n th t phúc l i Kh năng c a cây c u S lư t qua Qu QCa Qm S lư t cu không ñi qua c u do thu l phí Hình 3.4. Tư nhân cung c p HHCC thu n tuý làm m t mát phúc l i xã h i T i m c thu l phí b ng 0, có Qm lư t ngư i ñi l i. T i m c thu l phí, có Qu lư t ngư i ñi l i. Do v y, do thu l phí mà ñã làm cho (Qm – Qu) lư t ngư i không qua l i. S m t mát phúc l i c a ngư i ñ u tiên không ñi là m c l phí và ngư i cu i cùng là 0, .............................43 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng
tính bình quân là (l phí/2), chính vì v y mà m t tr ng c a xã h i là di n tích tam giác EQuQm. N u chi c c u này ñư c chính ph ho c chính quy n ñ a phương cung c p d ch v thì s m t mát c a xã h i do tư nhân qu n lý s không x y ra. 1.3. Hàng hoá có th lo i tr nhưng t n kém khi lo i tr Thông thư ng, chi phí lo i tr (ñi u hành h th ng giá) thư ng cao và r t cao ñ i v i HHCC và th p ñ i v i HHTN. N u chi phí ñi u hành h th ng giá là r t cao thì s có hi u qu hơn n u nhà nư c cung c p hàng hoá và trang tr i hàng hoá thông qua các ngu n thu thu chung. P ðư ng c u = ∑MBi P* A Chi phí giao d ch E C F B Chi phí s n xu t QF QE QA Hình 4.4. Khi chi phí giao d ch l n, chính ph nên cung c p HHCC Gi s MC = C, tuy nhiên ñ bán hàng hoá này ph i có chi phí giao d ch (trong trư ng h p này chi phí giao d ch r t l n) và làm tăng giá ñ n P*. Bây gi , n u chúng ta gi s chính ph cung c p hàng hoá không ph i tr ti n. Vi c làm này s lo i tr chi phí giao d ch, xã h i s ti t ki m ñư c toàn b ph n CP*AB (chi phí giao d ch). M t ph n l i khác là khi nhà nư c cung c p lo i hàng hoá này lư ng tiêu dùng s tăng lên t QA ñ n QE khi mà l i ích c n biên c a các cá nhân tiêu dùng MB cao hơn so v i MC, kho n m t mát c a xã h i do giá cao (P*) không còn n a. Nhưng khi chính ph cung c p HHCC, ngư i tiêu dùng s s d ng t i QF, t i ñó MB =0, t QE t i QF l i ích biên c a ngư i tiêu dùng MB < MC ⇒ m t mát c a xã h i là EFQF. K t lu n:ð quy t ñ nh chính ph có nên cung c p HHCC có chi phí giao d ch cao hay không, c n ph i tính toán c th các kho n n u: CP*AB +ABE – EFQF – M t mát do thu > 0 ⇒ Chính ph nên cung c p & ngư c l i n u CP*AB +ABE – EFQF – .............................44 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng
M t mát do thu < 0 Chính ph không nên cung c p lo i d ch v , hàng hoá này mà ñ cho tư nhân làm s có l i cho xã h i hơn. 1.4. Hàng hoá tư nhân do công c ng cung c p Hàng hoá công c ng cung c p mà có chi phí biên (MC) l n khi thêm m t ngư i s d ng ñư c g i là hàng hoá tư nhân (HHTN) công c ng cung c p. Ví d , giáo d c là lo i HHTN do công c ng cung c p. Nhưng khi hàng hoá này ñư c cung c p t do thì l i làm thi t h i cho xã h i do MC > MB, trong khi ñó ngư i s d ng s s d ng t i ñi m mà MB = 0 gây t n th t cho xã h i. M c t n th t th nào ñ i v i xã h i hoàn toàn ph thu c và ñ co dãn c a ñư ng c u (∑MBi), n u ñ co dãn c a c u v i giá th p thì m c thi t h i không nhi u và ngư c l i, ñ co dãn c a c u v i giá cao thì ñ thi t h i phúc l i xã h i nhi u. P P C u ít co dãn C u co dãn T n th t phúc l i do T n th t phúc l i do tiêu dùng quá m c tiêu dùng quá m c C=MC C=MC C=MC C C QF QE QE QF Hình 5.4. Hàng hóa tư nhân do công c ng cung c p ph thu c ñ co dãn c a c u 1.5. Nh ng ñi u ki n v hi u qu c a hàng hoá công c ng a) ði u ki n hi u qu c a HHCC V n ñ trung tâm là cung c p HHCC nên m c nào là hi u qu ? Trong ph n I c a chương II, chúng ta ñã nói v hi u qu Pareto c a hàng hoá c nh tranh ngoài các tiêu chu n khác thì t l thay th biên gi a hai lo i hàng hoá X và Y ph i b ng t l chuy n ñ i biên gi a hai lo i hàng hoá ñó (MRSXY = MRTXY). Ngư c l i, HHCC thu n tuý ñư c cung c p m t cách có hi u qu khi: T ng các t l thay th c n biên (∑MRSiXY) c a các cá nhân b ng v i t l chuy n ñ i biên (gi s X là HHTN, Y là HHCC). ∑MRSiXY = MRTXY .............................45 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng
ði u này cho chúng ta th y, m i cá nhân s s n sàng t b bao nhiêu HHTN ñ l y m t ñơn v HHCC. Ví d , trong xã h i g m có hai cá nhân A & B, 1 ñơn v máy tính có th ñ i l y m t kh u súng cho công vi c qu c phòng c a qu c gia. Như v y, n u anh A s n sàng ñ i 1/3 ñơn v máy tính thì anh B ph i s n sàng ñánh ñ i 2/3 ñơn v máy tính ñ l y m t kh u súng 1/3 +2/3 = 1. b) ðư ng c u c a hàng hoá công c ng Các cá nhân không mua HHCC, nhưng h ph i ñóng thu cho vi c cung c p HHCC. Kho n tr thêm cho m i ñơn v HHCC là giá thu c a m i cá nhân. N u ta gi ñ nh r ng giá thu c a m t cá nhân là p. Như v y, t ng s ngân sách mà cá nhân có th chi tiêu vào HHTN & HHCC là: C + p*G = I Trong ñó, C là chi tiêu c a cá nhân cho HHTN, G là t ng l ư ng HHCC ñư c cung c p và I là thu nh p. Chúng ta có th hi u rõ v n ñ này hơn thông qua mô hình sau: S Tiêu dùng HHTN E2 E1 U2 ðư ng gi i h n U1 ngân sách S1 S2 G2 G1 Tiêu dùng v HHCC Giá thu E1 P1 E2 P2 C u v HHCC .............................46 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng G1 G2 Tiêu dùng v HHCC
Hình 6.4. ðư ng c u v HHCC và s thay ñ i lư ng c u khi gi m thu D c theo ñư ng gi i h n ngân sách (SS1), các cá nhân có s ñánh ñ i gi a s lư ng HHCC & HHTN. Cá nhân s n sàng b ra m t s HHTN n u nh n thêm ñư c HHCC. Lư ng HHTN b ñ nh n thêm m t ñơn v HHCC là t i ñi m t l thay th biên gi a hai lo i hàng hoá X (HHTN) và Y (HHCC) ph i b ng t l chuy n ñ i biên gi a hai lo i hàng hoá ñó (MRSXY = MRTXY). ð h u d ng cao nh t c a các cá nhân là ñi m ti p xúc gi a ñư ng h u d ng và ñư ng ngân sách (ñi m E1). Khi chúng ta gi m giá thu , ñư ng ngân sách c a cá nhân chuy n sang ph i SS2 và ñi m ưa thích nh t c a cá nhân chuy n sang E2, m c c u c a cá nhân v HHCC tăng lên r t nhi u. B ng cách tăng, gi m giá thu chúng ta có th v ñư ng c u v HHCC. ðư ng c u v HHCC coi như ñư ng “s n sàng tr c n biên”(marginal WTP). T c là, t i m i m c s n lư ng HHCC, ñư ng ñó cho bi t các nhân s n sàng tr biên (WTP) bao nhiêu ñ có thêm m t ñơn v HHCC. Chú ý: Giá thu mà cá nhân ñó ph i tr chính b ng t l thay th biên MRS. c) ðư ng t ng c u v HHCC ð ng ðư ng t ng c u Giá thu c aAn p ðư ng c u HHCC c a A Giá thu ðư ng c u HHCC c a B c aBn p G HHCC Hình 7.4. T ng c u HHCC T ng s theo chi u d c c a các ñư ng c u là ñư ng t ng c u, ñó là t ng lư ng mà t t c các cá nhân s n sàng tr ñ có thêm m t ñơn v HHCC. ðó chính là t ng các l i ích c n biên c a các cá nhân ∑MBi. .............................47 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng
Trong th trư ng c nh tranh c a HHTN, m i ngư i ph i tr giá như nhau cho m i ñơn v hàng hoá s d ng, nhưng ñ i v i HHCC, Chính ph có th ñ nh m c thu (giá) khác nhau ñ i v i m i ñ i tư ng s d ng có th tuỳ theo thu nh p và m c ñóng góp c a t ng ñ i tư ng cho xã h i. 1.6. Vai trò quan tr ng c a chính ph v i tư cách là HHCC HHCC quan tr ng nh t là s qu n lý c a chính ph . T t c c ng ñ ng s ñư c l i n u chúng ta có m t chính ph t t, hi u qu và có ph n ng t t hơn v i các hi n tư ng kinh t , chính tr , xã h i, môi trư ng. M t chính ph t t là m t lo i HHCC thu n tuý có c hai ñ c ñi m quan tr ng ñó là khó và không th lo i tr m t ai trong vi c hư ng l i t chính ph ñem l i. N u chính ph t t hơn, qu n lý hi u qu hơn thì có th gi m m c thu mà v n không ph i gi m m c cung c p d ch v c a chính ph . ði u này s làm m i ngư i ñ u có l i. 2. L A CH N CÔNG C NG Cung HHTN do th trư ng quy t ñ nh, nhưng cung HHCC thư ng do các qu c h i, ho c chính ph quy t ñ nh. 2.1. Cơ ch tư nhân trong phân ph i ngu n l c H th ng giá c trong n n kinh t th trư ng khuy n khích các hãng s n xu t và là cơ s phân b hàng hoá ñã ñư c s n xu t cho ngư i tiêu dùng. ðây cũng là cơ s ñ phân ph i các ngu n l c trong h th ng th trư ng c nh tranh và HHTN. ði u này ñã ñư c chúng ta nghiên c u k các lý thuy t kinh t vi mô và kinh t vĩ mô trong ñi u ki n th trư ng c nh tranh hoàn h o. Cơ ch phân ph i ngu n l c trong lý thuy t công c ng không ph i do “bàn tay vô hình” ñi u hành mà thông qua ý ki n c a qu c h i ho c các quy t ñ nh c a chính ph hay các cơ quan ch c năng c a chính ph t i trung ương ho c ñ a phương. 2.2. Cơ ch công c ng trong phân ph i ngu n l c Nh ng cơ ch phân ph i ngu n l c trong khu v c kinh t công c ng hoàn toàn khác. Các c tri b u ra các ñ i bi u, các ñ i bi u này l i b phi u cho m t ngân sách công c ng và ti n s do nhi u cơ quan hành chính chi tiêu. Khi m t ñ i bi u qu c h i b phi u tán thành, là ph n ánh quan ñi m c a các c tri, ch không ph i quan ñi m c a riêng ông ta. H ph i cân nh c, m t là, ph i ch c ch n v các quan ñi m c tri c a mình; hai là, b i vì các quan ñi m c a các c tri có th khác nhau cho nên ông ta ph i cân nh c k ñ ra quy t ñ nh. Các cá nhân không th có quy t ñ nh tr c ti p lư ng, lo i HHCC mà mình ưa thích như mua m t lo i HHTN nào ñó. H ph i th hi n ý thích thông qua các ñ i bi u. Ngay c khi ý thích c a h ñư c th hi n ñúng thì vi c t ng h p các ý thích .............................48 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng
này ñ ñưa ra m t quy t ñ nh ñúng c ũng là m t v n ñ ñòi h i ph i có s cân nh c k lư ng. 2.3. Bi u quy t theo ña s ð quy t ñ nh ñ u tư, ch n l a m t chi tiêu nào ñó c a chính ph thư ng thông qua bi u quy t. a) Ngư i dân ñóng thu ñánh giá lá phi u c a mình như th nào MC MC MB MB G* Chi tiêu c a chính ph U Hàm tho d ng Chi tiêu c a chính ph G* Hình 8.4. ðánh giá c a cá nhân v tăng chi tiêu c a Chính ph Lúc ñ u do l i ích biên c a HHCC ñem l i cho m i cá nhân là r t l n, m c ñ l i ích này s ñ t t i ña t i ñi m giao gi a hai ñư ng MC & MB. Vư t qua giao ñi m này, l i ích c n biên c a HHCC ñem l i cho m i cá nhân nh hơn so v i chi phí biên mà h .............................49 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i -- Giáo trình Kinh t Công c ng