Trưng ði hc Nông nghip Hà Ni -- Giáo trình Kinh t Công cng
............................
.39
Trưng ði hc Nông nghip Hà Ni -- Giáo trình Kinh t Công cng
............................
.40
Chương IV
LÝ THUYT V CHI TIÊU CÔNG CNG
1. HÀNG HOÁ CÔNG CNG VÀ HÀNG HOÁ TƯ NHÂN DO CÔNG CNG
CUNG CAP
Trong phn này chúng ta s+ gii quyt các câu hi: Hàng hoá công cng là gì và
chúng có các ñc ñi&m gì khác v#i hàng hoá tư nhân thông thưng? Cung hàng hoá
công cng th nào là hiu qu và ñ mc? Mc ñ hiu qu ph thuc vào nh'ng cân
nh5c phân phi hay h thng thu? Và ñư c s dng cho HHCC - mc ñ nào?
1.1. ðc ñim ca hàng hoá công cng thun tuý
Hàng hoá công cng có hai ñc tính quan trng ñó là: th nht, không th phân b!
theo kh u ph$n ñ s& d%ng; th hai, ngưi ta không mun s& d%ng nó theo kh u ph$n.
B-i vì, khi phân b% theo kh(u phn ñ& s dng, chi phí s+ rt tn kém ñôi khi có mt s
hàng hoá công cng không th& phân b% ñ& s dng theo kh(u phn ñư c (ví d: ñèn
ñưng, quc phòng an ninh…).
Ngoài ra, HHCC còn có mt s ñc ñi&m khác n'a là: không th loi tr' và không
có tính cht cnh tranh trong s& d%ng. Chính vì ñc ñi&m không th& loi tr0 ca hàng
hoá công cng và không cnh tranh trong quá trình s dng mà hàng hoá công cng
thưng b s dng mt cách lãng phí, không hiu qu và gây ô nhi7m môi trưng. Mc
dù v!y, cn nh# rng trong nh'ng trưng h p chi phí biên cho ngưi s dng thêm bng
zero (MC=0) thì vic qun lý hàng hoá công cng ñó nên ñ& cho chính ph làm, ñi"u
này s+ có l i cho ngưi tiêu dùng và xã hi hơn là ñ& cho tư nhân làm (chúng ta s+
nghiên cu k6 ni dng này trong phn sau).
a) Nhng HHCC không th phân theo kh u ph$n
Vic không th& thc hin phân kh(u phn bng h thng giá c, ñi"u này có nghĩa
rng th trưng cnh tranh không th& hot ñng, hoc không hot ñng có hiu qu ñ&
to ra hiu qu Pareto. ði v#i các loi hàng hoá dch v này, chúng ta không th& s
dng nguyên lý vi mô hay vĩ mô cho mt th trưng cnh tranh hoàn ho ñ& qun lý và
khai thác.
An ninh quc phòng là mt loi hàng hoá dch v như v!y, không có mt cách gì
ñ& loi tr0 ai ñó không ñư c hư-ng l i ích này. L i ích ca các chương trình sc khe
quc gia (ví d, chương trình tiêm chng chng bi lit). Chúng ta có th& loi tr0 mt ai
ñó trong xã hi trong chương trình này, nhưng chi phí loi tr0 rt tn kém, khi mà chi
phí loi tr0 hoc qun lý tn kém hơn nhi"u so v#i chi phí biên ñ& sn xut ra nó thì v"
nguyên t5c kinh t không nên quan tâm ñn vic loi tr0, hoc qun lý nó.
Ví d, ñi v#i quc phòng liu các hãng tư nhân có th& cung cp ñư c không? ð&
làm ñư c ñi"u này các hãng tư nhân phi thu ti"n cung cp dch v quc phòng. Nhưng
Trưng ði hc Nông nghip Hà Ni -- Giáo trình Kinh t Công cng
............................
.41
có mt ñi"u khó - ñây là, các cá nhân trong cng ñng cho rng mình s+ ñư c l i bt k&
mình có ñóng góp hay không. Nên anh ta s+ không t nguyn tr tin cho dch v ñó
(vn ñ ăn không). Chính vì v!y, mi ngưi phi h8 tr hàng hoá này thông qua vic
np thu.
Ví d 2, vn ñ" phòng chng li dch bnh SAR, nh'ng ngưi b và tiêm phòng
chng bnh này có th& chi phí l#n hơn so v#i l i ích mang li cho cá nhân, nhưng phn
l#n HHCC là gim kh năng m5c bnh ca cng ñng. Trong trưng h p này nh'ng
ngưi không phi tiêm phòng cũng ñư c l i t0 chương trình tiêm phòng ca chính ph.
Chi phí loi tr0 và t% chc loi tr0 trong trưng h p này gn như không th&.
Trong nhi"u trưng h p, chi phí cá nhân MC
i
> MB
i
nhưng l i ích ca xã hi
∑MB
cng ñng
> ∑MC
cá nhân
rt nhi"u.
Ví d 3, khi có trưng h p ho hon ti mt khu dân cư nào ñó, cơ quan chng
ho hon ñã phi tin hành d!p cháy th!m trí nh'ng gia ñình không ñóng bo hi&m ho
hon, nhưng vì l i ích ca cng ñng l#n hơn rt nhi"u cho nên chính ph phi làm như
v!y. - ñây xut hin vn ñ" ăn không.
Kt lu!n, ñ& tránh vn ñ ăn không chính ph yêu cu mi ngưi ñóng góp cho
các dch v công cng này thông qua vic ñóng thu.
Hình 1.4. ðưng gi#i hn kh năng h'u dng có và không có HHCC
ca chính ph
ðóng thu ñ& cung cp HHCC là vì l i ích ca tt c mi ngưi trong cng ñng,
mc dù thu s+ làm gim năng lc sn xut ca hãng và sc mua ca ngưi tiêu dùng. Dù
sao khi chính ph cung cp HHCC, thì mi ngưi ñ"u có l i hơn ti ñi&m C (hình 1.4).
Nhưng chú ý mt ñi"u, ñôi khi mt nhóm ngưi có nh hư-ng trong chính ph l i dng
kéo các ngun lc t0 nhóm khác v", trong thc t là ti ñi&m B. Tc là nhóm A s+ có l i
rt nhi"u, trong khi ñó nhóm B li b bt l i. Ví d, ñu tư xây dng ñưng cho mt khu
U
A
U
B
ðưng U không có s
cung cp HHCC ca
ðưng U có cung cp
HHCC ca chính ph
B
A
C
Trưng ði hc Nông nghip Hà Ni -- Giáo trình Kinh t Công cng
............................
.42
vc dân cư nào ñó, khi mt nhóm ngưi có nh hư-ng c tình lái con ñưng ñi qua khu
vc dân cư mình cư trú, ñi"u này s+ mang li l i ích cho bn thân và gia ñình h.
b) Nhng HHCC không mun phân theo kh u ph$n
ðc ñi&m th hai ca HHCC là không mun, hoc không th& loi tr0 mt ai: ði
v#i hàng hoá tư nhân, khi ngưi này s dng s+ loi tr0 ngưi kia không ñư c s dng
chính vì v!y mà kh năng loi tr0 trong s dng ca hàng hoá tư nhân là ñương nhiên
và không cn phi t% chc loi tr0. ði v#i HHCC lư ng s dng ca cá nhân tăng
thêm không làm gim lư ng tiêu dùng ca ngưi khác, MC ca vic cung cp hàng hoá
cho thêm mt ngưi s dng bng Zero. Ví d, khi chính ph chi phí cho bo v quc
phòng thì s+ không có chi phí biên khi sinh thêm mt ña trG, hoc mt ngưi m#i nh!p
cư t0 nư#c khác ñn nư#c ta. ði"u này hoàn toàn khác v#i hàng hoá tư nhân, có tính
cht cnh tranh và loi tr0.
1.2. ðc ñim ca hàng hoá công cng không thun tuý
Quc phòng và ñèn bi&n là hai HHCC thun tuý không mun và không th& loi tr0
ai không ñư c s dng. Trong hàng hoá công cng, không phi hàng hoá công cng nào
cũng có hai ñc ñi&m trên. Ch, có hàng hoá công cng thun tuý là mang hai ñc ñi&m
ñc trưng là không th& loi tr0 và không cnh tranh trong s dng.
HHCC có th& loi tr0 nhưng không mun loi tr0, ví d, như con ñưng không có
quá ñông ngưi qua li. Có th& ñánh thu ñưng, nhưng thu ñưng làm gim lư ng
ngưi qua li. Mt s HHCC khác có th& loi tr0 nhưng t% chc loi tr0 li rt tn kém.
Mô hình sau ñây lit kê mt s loi hàng hoá công cng, hàng hoá tư nhân phân theo
ñc ñi&m loi tr0 và chi phí loi tr0.
MC cao khi cung
cp thêm cho mt
cá nhân s dng
Hàng hoá tư nhân
do công cng
cung cp
Hàng hoá
tư nhân
thun tuý
ðưng
v5ng ngưi
Mong
mun
loi tr0
Y t công
cng và Quc
phòng
ðư
ng
ñông ngưi
ðèn bi&n
Ho hon
Loi tr0 rt
tn kém
D7 dàng
loi tr0
Loi tr0 ít
tn kém
MC thp khi thêm
mt cá nhân s
dng
0
Trưng ði hc Nông nghip Hà Ni -- Giáo trình Kinh t Công cng
............................
.43
Hình 2.4. Phân bit HHCC thun tuý và không thun tuý
Trc hoành phn ánh mc ñ tăng ca s d7 dàng loi tr0, trc tung th& hin mc
tăng ca chi phí biên khi có ngưi s dng thêm.
Góc trái là HHCC thun tuý khi chi phí loi tr0 rt tn kém hoc không th& có và
chi phí c!n biên thêm mt ngưi s dng bng 0.
Góc phi là HH thun tư nhân, MC cao và d7 dàng loi tr0.
ðưng ñông, ñèn bi&n, ho hon là nh'ng HHCC không thun tuý, có nghĩa là chi
phí loi tr0 ít tn kém (có th& d7 dàng loi tr0) nhưng chi phí biên s dng thêm mt
ngưi là thp.
* Chú ý: Tính phi hiu qu khi tư nhân cung cp HHCC thun tuý.
Khi thêm mt ñi tư ng s dng mà MC không tăng lên thì tư nhân cung cp hàng
hoá này s+ không hiu qu bng chính ph. B-i vì hàng hoá này không cn phân b%
theo kh(u phn, nhưng nu HHCC này li do mt hãng tư nhân cung cp, thì hãng ñó
phi thu phí s dng và vic thu phí s dng s+ làm cho ngưi ta s dng ít ñi d.n t#i
HHCC thun tuý do tư nhân cung cp s+ ñư c s dng dư#i mc hiu qu. ði"u này
ñư c mô t thông qua mô hình ti hình 3.4.
P
L phí
Hình 3.4. Tư nhân cung cp HHCC thun tuý làm mt mát phúc l i xã hi
Ti mc thu l phí bng 0, có Q
m
lư t ngưi ñi li. Ti mc thu l phí, có Q
u
lư t
ngưi ñi li. Do v!y, do thu l phí mà ñã làm cho (Q
m
– Q
u
) lư t ngưi không qua li.
S mt mát phúc l i ca ngưi ñu tiên không ñi là mc l phí và ngưi cui cùng là 0,
Nhu cu ñi li
WTP
Kh
ca cây cu
S
lư
t qua
cu
Q
u
Q
m
Q
Ca
Tn tht
phúc li
S
lư
t
không ñi qua
cu do thu l
phí
E