LUẬN VĂN:
Quá trình hì inh thành và phỏt triển
của Kiểm toán độc lập ở Việt Nam
Nội dun
I .Sự tất yếu hình thành loại hình kiểm toán độc lập ở Việt Nam .
1.Sự ra đời loại hình kiểm toán độc lập ở Việt Nam .
Một vài nét về hoạt động kiểm tra kế toán ở Việt Nam.
Kiểm tra nói chung và kiểm tra kế toán nói riêng được quan tâm ngay từ thời kỳ đầu
xây dựng đất nước.Tuy nhiên trong cơ chế kế hoạch hoá tập trung, công tác kiểm tra cũng
được tổ chức phù hợp với cơ chế: Nhà nước với tư cách là người quản lý vĩ mô, đồng thời
là người chủ sở hữu nắm trong tay toàn bộ công tác kế toán và kiểm tra nói chung.
Năm 1957, lần đầu tiên Nhà nước ban hành chế độ sổ sách kế toán bao gồm gần 27 nhật
ký dùng cho các đơn vị kinh tế thuộc sở hữu Nhà nước.Trong mỗi nhật ký đã kết hợp cả
yêu cầu thông tin cho quản lý và yêu cầu kiểm tra hoạt động tài chính. Đây là dấu mốc đầu
tiên thể hiện mục tiêu thể chế và thực hiện sự thống nhất và tiêu chuẩn hoá công tác kế
toán, kiểm tra đất nước để phục vụ cho yêu cầu quản lý của xí nghiệp và của Nhà nước
Năm 1967, Liên Bộ Thống kê và Tài chính đã ban hành chế độ ghi chép áp dụng cho các
xí nghiệp quốc doanh và một loạt các chế độ về tài khoản kế toán .
Năm 1971, Nhà nước chế độ kế toán thống nhất, chế độ kế toán đã khá hoàn thiện và tiêu
chuẩn hoá được nâng cao.
Năm1988, Nhà nước ban hành pháp lệnh kế toán thống kê, nhằm đưa công tác kế toán
vào kỷ cương, tăng cường pháp chế cho kế toán.
Năm 1989, trước nhu cầu biến đổi có tính chất cách mạng trong cơ chế quản lý kinh tế
đất nước, sự thừa nhận một cách tất yếu khách quan nền sản xuất hàng hoá, kinh tế thị
trường và một kiểu quản lý tài chính thích hợp với nó, chế độ kế toán mới ban hành cho
chế độ kế toán trước đây.
Tuy nhiên, chế độ kế toán ban hành năm 1989 vẫn còn khoảng cách khá xa so với thông
lệ quốc tế và có những điểm chưa bắt nhịp với cơ chế thị trường. Do vậy từ năm 1994, Thủ
tướng Chính phủ đã chỉ thị và trực tiếp chỉ đạo cải cách kế toán. Tháng 2/1995 hệ thống kế
toán tài chính doang nghiệp chính thức được ban hành.
Nhìn chung, chế độ kế toán đã phù hợp với từng giai đoạn lịch sử. Thể chế thông tin -
kiểm tra bằng kế toán trong một cơ chế thị trường, cho họ yêucầu quản lý Nhà nước, tài
chính doanh nghiệp
Thể hiện sự phân biệt thông tin quản lý của kế toán so với các loại thông tin khác trong hệ
thống thông tin kinh tế. Phục vụ cho sự quản lý thống nhất của Nhà nước về các lĩnh vực
tài chính trong cơ chế mới, thể hiện tính chất thống nhất và tiêu chuẩn hoá cao về thông tin
kế toán, phần nào đã tiếp cận được ngôn ngữ thông tin và những chuẩn mực quốc tế về kế
toán.
Sự cần thiết của kiểm toán độc lập đối với nền kinh tế thị trường
Kiểm toán độc lập (Independent Audit), đây là một loại kiểm toán được phân chia từ kiểm
toán nói chung theo chức năng và chủ thể kiểm toán. Nó ra đời theo yêu cầu của cơ chế thị
trường đòi hỏi. Qua quá trình phát triển của kiểm toán nói chung, kiểm toán độc lập được
tách ra phát triển mạnh mẽ cùng với sự phát triển của cơ chế thị trường (Công ty kiểm toán
độc lập Price Waterhouse Cooper là công ty kiểm toán độc lập đầu tiên được thành lập có
trụ sở chính ở Anh quốc ).
Nếu nói rằng nền kinh tế thị trường có hiệu quả hơn so với nền kinh tế kế hoạch hoá tập
trung thì kiểm toán độc lập chính là một công cụ quản lý kinh tế ,tài chính đắc lực góp
phần nâng cao tính hiệu quả đó của nền kinh tế thị trường. Đặc trưng của nền kinh tế thị
trường là nhiều thành phần kinh tế ,là tự do sản xuất, kinh doanh và cạnh tranh. Mỗi doanh
nghiệp đều có những biện pháp hạn chế mặt trái, tiêu cực của cơ chế thị trường và tự thân
vận động phù hợp với những đòi hỏi có tính quy luật sống còn của nó. Tổ chức kiểm toán
độc lập là những doanh nghiệp không cạnh tranh với các doanh nghiệp (trừ doanh nghiệp
kiểm toán ) mà bạn hàng giúp các doanh nghiệp tồn tại và phát triển trong cạnh tranh.
Hơn thế nữa, nền kinh tế thị trường đòi hỏi các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh
tế muốn quản lý và điều hành sản xuất kinh doanh cần phải có thông tin chính xác kịp thời
và tin cậy. Để đáp ứng được yêu cầu này đòi hỏi phải có bên thứ ba độc lập khách quan, có
trình độ chuyên môn cao được pháp luật cho phép cung cấp thông tin tin cậy cho đối tượng
quan tâm. Vì vậy đã hình thành nên loại hình kiểm toán độc lập này. Luật pháp nhiều quốc
gia có nền kinh tế thị trường phát triển đã quy định chỉ có các báo cáo tài chính đã được
kiểm toán độc lập mới có giá trị pháp lý và độ tin cậy.
Sự ra đời và phát triển của các tổ chức kiểm toán độc lập trong nền kinh tế thị trường là xu
hướng tất yếu khách quan có tính quy luật của cơ chế thi trường.
Các công ty kiểm toán độc lập ra đời
Hoạt động kiểm toán độc lập đã hình thành và phát triển ở nước ta từ trước ngày giải
phóng miền Nam: Các văn phòng hoạt động độc lập với các kế toán viên công chứng hoặc
các giám định viên kế toán và cả văn phòng kiểm soát quốc tế như SGV, Arthur Andersen
...Sau thống nhất đất nước, trong cơ chế kế hoạch hoá tập trung, kiểm toán độc lập không
còn tồn tại. Vì vậy kiểm toán độc lập mới được hình thành từ sau khi chuyển đổi cơ chế
kinh tế Với chủ chương đa dạng hoá các loại hình sở hữu đa phương hoá các loại hình đầu
tư đã đặt ra những đòi hỏi của kiểm toán độc lập. Ngày 13/5/1991 theo giấy phép số
957/PPLT của Thủ tướng Chính phủ, Bộ tài chính đã ký quyết định thành lập hai công ty:
Công ty kiểm toán Việt Nam với tên giao dịch là VACO (QĐ 165-TC/QĐ/TCCB) và công
ty dịch vụ kế toán Việt Nam với tên giao dịch là ASC (QĐ164-TC/QĐ/TCCB) sau này đổi
tên thành Công ty dịch vụ tư vấn tài chính, kế toán, kiểm toán - AASC (quyết định 639-TC
/QĐ/ TCCB ngày 14/9/1993).Với cương vị là công ty đầu ngành, VACO và AASC đã có
nhiều đóng góp không chỉ trong việc phát triển công ty, mở rộng đại bàn kiểm toán mà cả
trong việc cộng tác với công ty và tổ chức nước ngài để phát triển sự nghiệp kiểm toán
Việt Nam. Cũng trong năm 1991, còn có công ty Ernst and Young là công ty kiểm toán
nước ngoài đầu tiên được Nhà nước Việt Nam cho chấp nhận lập văn phòng hoạt động tại
Việt Nam. Hiện nay số lượng công ty kiểm toán là 18 đơn vị, trong số đó có 12 công ty
kiểm toán Việt Nam. Các công ty kiểm toán sẽ còn được chúng tôi đề cập ở phần III của
bài này.
2. Vai trò của kiểm toán độc lập trong nền kinh tế thị trường .
Trên thế giới hầu hết các nước đi theo kinh tế thị trường đều có hoạt động kiểm toán độc
lập. Trái lại ở các nước đi theo cơ chế kế hoạch hoá tập trung đều không có kiểm toán,
thậm chí không truyền bá kiến thức về kiểm toán độc lập.
Thật vậy, ở nước ta có thể nói hoạt động kiểm toán được hình thành và phát triển từ trước
ngày giải phóng miền Nam. Sau thống nhất đất nước, với cơ chế kế hoạch hoá tập trung,
kiểm toán độc lập không tồn tại nữa. Mãi cho đến khi Đảng và Nhà nước ta chủ trương đa
dạng hoá các loại hình sở hữu và đa phương hoá các đầu tư đã đạt ra những đòi hỏi cấp
thiết của kiểm toán độc lập thì loại hình kiểm toán độc lập mới thực sự xuất hiện.
Điều này cho thấy kiểm toán độc lập có vai trò to lớn trong nền kinh tế thị trường.
Nền kinh tế thị trường đòi hỏi các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh stế quản lý và
điều hành sản xuất kinh doanh cần phải có thông tin chính xác kịp thời và tin cậy. Để đáp
ứng yêu cầu này phải có bên thứ ba độc lập khách quan có trình độ chuyên môn cao, được
pháp luật cho phép cung cấp thông tin tin cậy cho các bên quan tâm. Bên thứ ba này chính
là kiểm toán độc lập.
ở nhiều quốc gia có nền kinh tế thị trường phát triển quy định chỉ có các báo caó tài chính
đã được kiểm toán độc lập mới có giá pháp lý và đáng tin cậy.ý nghĩa và tầm quan trọng
của kiểm toán độc lập thể hiện trên các mặt sau:
Thứ nhất, kiểm toán độc lập tạo niềm tin cho những người quan tâm.
Dù hoạt dộng trong bất kì lĩnh vực kinh tế nào, thì kết quả hoạt động hàng năm của doanh
nghiệp đều không thể hiện trên báo cáo tài chính (gồm bảng cân đối kế toán, báo cáo kế
quả kinh doanh, bảng lưu chuyển tiền tệ, thuyết minh báo cáo tài chính).
Vì nhiều nguyên nhân khác nhau, các chủ doang nghiệp- người có trách nhiệm lập báo cáo
tài chính đều muốn che dấu các phần yếu kém hoặc khuyếch trương kết quả kinh doanh
của mình trên bảng báo cáo tài chính đó Trái lại những người quan tâm đến kết quả kinh
doanh và tình hình tài chính của doanh nghiệp lại đòi hỏi sự trung thực chính xác cuả bản
báo cáo tài chính đó. Vì thế cần có sự kiển tra xác nhận của người thứ ba. Kiểm toán viên
độc lập -những người hoạt động theo nguyên tắc bắt buộc và có đủ năng lực uy tín với cả
chủ doanh ngiệp và người quan tâm đến bản báo cáo tài chính.
Những người quan tâm có thể kể đến là :
- Các cơ quan Nhà nước cần có thông tin trung thực để điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Nhà
nước căn cứ vào báo cáo tài chính đã được kiểm toán để xem xét các doanh nghiệp sử
dụng ngân sách Nhà nước, tài sản quốc gia để hoạt động kinh doanh có đem lại hiệu quả