Mẫu quệt hầu, họng

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

MAÃU QUEÄT HAÀU, HOÏNG

Muïc tieâu

• Thöïc hieän ñöôïc caùch laáy cuõng nhö höôùng daãn ñöôïc laâm saøng laáy ñöôïc beänh phaåm naøy nhôø

• Thöïc hieän ñöôïc qui trình vi sinh laâm saøng maãu queät haàu hoïng ñeå coù theå phaân laäp ñöôïc caùc

bieát ñöôïc caùch queät haàu hoïng.

• Choïn löïa vaø söû duïng ñuùng caùc phöông tieän ñeå khaûo saùt ñöôïc vi sinh laâm saøng maãu queät haàu

vi khuaån ñích maø yeâu caàu cuûa laâm saøng muoán tìm.

hoïng nhaém vaøo caùc vi khuaån ñích caàn tìm theo yeâu caàu cuûa laâm saøng nhôø bieát ñöôïc phöông

tieän caàn thieát vaø thích hôïp nhaát ñeå thöïc hieän ñöôïc xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng queät haàu

hoïng.

Chæ ñònh

ƒ Queät haàu hay queät hoïng ñöôïc chæ ñònh tröôùc caùc beänh nhaân caàn xaùc ñònh coù phaûi bò nhieãm

truøng vuøng haàu, hoïng do vi khuaån hay khoâng. Nghóa laø neân coù chæ ñònh queät haàu, hoïng

tröôùc caùc beänh nhaân coù caùc trieäu chöùng: ñau, raùt vuøng haàu, hoïng . Khaùm thaáy nieâm maïc

haàu hoïng söng ñoû, phuø neà, vieâm amydan, coù maøng muû hay maøng giaû, phuø neà tieåu thieät,

ƒ Ngoaøi ra queät haàu, hoïng coøn coù khi ñöôïc chæ ñònh ñeå phaùt hieän ngöôøi laønh mang vi khuaån

luôõi ñoû daâu taây, vaø söng haïch coå.

nhö S. aureus, N. meningitidis, S. pyogenes (nhoùm A), C. diphtheriae.

Thôøi ñieåm queät haàu, hoïng

Phaûi laáy maãu tröôùc khi beänh nhaân duøng khaùng sinh heä thoáng.

Caùch laáy maãu

ƒ Cho beänh nhaân ngoài, ñaàu hôi ngöõa ra sau. Yeâu caàu beänh nhaân haù mieäng ra, coù theå vöøa haù

ƒ Duøng caây ñeø löôõi, ñeø löôõi cuûa beänh nhaân ñeå thaáy roõ hoïng.

mieäng vöøa phaùt aâm A..A..A..

ƒ Laáy taêm boâng voâ truøng ( taêm boâng voâ truøng laáy maãu ) queät vaøo vuøng amydan, vuøng thaønh

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

sau hoïng hay vuøng bò vieâm nhieãm. Traùnh queät vaøo löôõi hay voøm khaåu caùi hay nieâm maïc

ƒ Cho taêm boâng vaøo tube naép chaët voâ truøng roài göûi ngay ñeán phoøng thí nghieäm. Neáu chaäm

maù, mieäng.

treã hôn 4 giôø thì cho taêm boâng vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies.

Khaûo saùt tröïc tieáp

ƒ Laøm pheát nhuoäm Gram (sau khi tieán haønh nuoâi caáy neáu beänh phaåm chæ laø moät que taêm

- Coù vi khuaån daïng baïch haàu khoâng?

- Coù thoi xoaén khuaån khoâng?

- Coù naám men khoâng?

- Söï hieän dieän cuûa caùc vi khuaån khaùc nhö lieân caàu, tuï caàu laø khoâng coù giaù trò vì caùc daïng

boâng), vaø tuøy yeâu caàu cuûa Baùc só laâm saøng, xeùt nghieäm vieân coù theå tìm:

ƒ Neáu coù yeâu caàu cuûa Baùc só laø tìm vi khuaån baïch haàu thì laøm pheát nhuoäm vôùi xanh

vi khuaån naày coù theå thaáy nhieàu trong queät haàu hoïng ngöôøi bình thöôøng.

methylene kieàm.

Nuoâi caáy

(cid:214) Caáy treân thaïch Loeffler, uû 35-37 oC trong 6-8 giôø roài sau ñoù caáy laïi treân thaïch maùu

1. Tröôøng hôïp tìm baïch haàu

(cid:214) Cuõng coù theå caáy treân BA-tellurite ngay trong ngaøy ñaàu.

(cid:214) Sau khi uû trong 24-48 giôø, neáu coù vi khuaån moïc thì nhuoäm Gram, neáu phaùt hieän coù vi

(BA) coù theâm tellurite ñeå choïn loïc.

khuaån daïng baïch haàu thì tieáp tuïc ñònh danh vaø laøm thöû nghieäm tìm ñoäc toá ñeå xaùc ñònh

vi khuaån baïch haàu gaây beänh.

(cid:214) Caáy treân moät hoäp thaïch maùu coù Gentamicin (BA-Ge) vaø coù theå theâm moät hoäp thaïch

2. Tröôøng hôïp tìm lieân caàu

BA hay BA coù nalidixic acid (BANg). Coù theå ñaët ôû vuøng coù maàm caáy nhieàu nhaát moät

ñóa Bacitracin vaø moät ñóa co-trimoxazol. UÛ hoäp thaïch trong bình neán, trong tuû uû 35-

37oC, ñeå qua ñeâm.

(cid:214) Neáu coù nhieàu khuùm lieân caàu tieâu huyeát b moïc treân hoäp thaïch, coù theå ñoaùn bieát lieân

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

caàu thuoäc nhoùm naøo.

Nhoùm A: neáu nhaïy Bacitracin, khaùng co-trimoxazol

Nhoùm B, D: neáu khaùng Bacitracin, khaùng co-trimoxazol

(cid:214) Neáu ít khuùm lieân caàu moïc, tieán haønh caáy thuaàn khieát roài ñònh danh sau.

(cid:214) Treân hoäp thaïch maùu coù theå tìm ñöôïc

Nhoùm C, G, F: neáu khaùng Bacitracin, nhaïy co-trimoxazol

Staphylococci, S. pneumoniae . Nhöng caùc vi

khuaån naày chæ phaân laäp vaø phuùc trình keát quaû cho Baùc só laâm saøng coù yeâu caàu roõ raøng,

(cid:214) Neáu laø lieân caàu tieâu huyeát nhoùm A, khoâng caàn thieát phaûi laøm khaùng sinh ñoà vì vi

hay khi coù yeâu caàu tìm ngöôøi laønh mang truøng.

khuaån nhaïy caûm 100% vôùi Penicillin, neáu laø caùc lieân caàu nhoùm khaùc thì coù theå laøm

khaùng sinh ñoà.

3. Tröôøng hôïp tìm H. influenzae

Caáy theâm hoäp thaïch CAHI (CA maùu ngöïa vaø coù theâm Bacitracin) nhö trong tröôøng hôïp

maãu ñaøm.

4. Neáu coù yeâu caàu tìm N. gonorrhoeae (vieâm hoïng do laäu caàu), hay tìm N. meningitidis

(phaùt hieän tình traïng mang truøng)

oC qua ñeâm

Caáy theâm hoäp thaïch CATM (thaïch naâu Thayer Martin), uû bình neán 35-37

hay 24-48 giôø. Ñònh danh khuùm nghi ngôø.

5. Neáu khoâng coù moät yeâu caàu roõ raøng cuûa Baùc só laâm saøng

Chæ thöïc hieän nuoâi caáy tìm vi khuaån ñích laø lieân caàu tieâu huyeát beta.

Phöông phaùp mieãn dòch hoïc

ƒ Muïc ñích tìm khaùng nguyeân ñaëc hieäu lieân caàu tieâu huyeát beta thuoäc nhoùm A

ƒ Coù nhieàu phöông phaùp nhö ELISA, saéc kyù mieãn dòch, tuï latex. Phöông phaùp tuï latex hay

ƒ Caùc phöông phaùp naøy coù ñoä nhaïy vaø ñaëc hieäu khaù cao.

ƒ Taát caû caùc phöông phaùp naøy ñeàu deã daøng thöïc hieän taïi caùc phoøng khaùm.

saéc kyù mieãn dòch laø thích hôïp ñeå thöïc hieän ngay taïi nôi khaùm beänh nhaát.

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

Caâu hoûi oân taäp

1. Cho bieát caùc chæ ñònh laâm saøng ñeå laáy maãu queät haàu hoïng khaûo saùt vi sinh laâm saøng.

2. Haõy cho bieát caùc caùch laáy vaø chuyeân chôû maãu queät haàu hoïng ñeán phoøng thí nghieäm ñeå

laøm xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng.

3. Haõy cho bieát phöông tieän laáy vaø chuyeân chôû maãu queät haàu hoïng thích hôïp nhaát cho caùc

beänh vieän hieän nay, vaø phaân tích caùc öu khuyeát ñieåm cuûa caùc phöông tieän naøy.

4. Haõy cho bieát qui trình xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng thöïc hieän taïi phoøng thí nghieäm ñoái

vôùi beänh phaåm queät haàu hoïng ñeå phaùt hieän lieân caàu tieâu huyeát nhoùm A, vaø ñeå phaùt

hieän caùc vi khuaån ñích khaùc theo yeâu caàu cuûa laâm saøng.

5. Haõy cho bieát caùc vi khuaån gaây beänh caàn phaûi phaân laäp trong maãu queät haàu hoïng.

Queät taêm boâng leân haïch amydan, traùnh ñuïng vaøo löôõi, nieâm maïc maù hay voøm khaåu caùi

Haïch amydan

Hình 20: Caùch laáy beänh phaåm queät haàu hoïng baèng queät taêm boâng leân haïch amydan,

tranh chaïm vaøo löôõi, nieâm maïc maù hay voøm khaåu caùi.

A B

Hình 21: Hình aûnh vi theå vi khuaån baïch haàu. (A) pheát nhuoäm methylene blue kieàm;

(B) Pheát nhuoäm Gram

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

CAÁY QUEÄT HAÀU HOÏNG – Caùc caâu hoûi thöôøng gaëp

ƒ Thoâng thöôøng vôùi vi khuaån ñích caàn tìm laø lieân caàu tieâu huyeát nhoùm A hay tuï caàu thì khoâng

Maãu queät haàu hoïng coù caàn phaûi cho vaøo moâi tröôøng cuyeân chôû Stuart – Amies khoâng?

caàn phaûi cho maãu queät haàu hoïng vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû neáu maãu ñöôïc caáy trong voøng

ƒ Tuy nhieân neáu vi khuaån ñích caàn tìm laø S. pneumoniae, N. meningitidis, N. gonorrhoeae thì

4 giôø sau khi laáy.

neân cho vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû vì caùc vi khuaån naøy raát khoù moïc vaø deã bò cheát trong

ƒ Neáu vi khuaån ñích laø baïch haàu thì cuõng khoâng caàn duøng moâi tröôøng chuyeân chôû vì yeâu caàu

moâi tröôøng ngoaøi cô theå.

tìm baïch haàu laø yeâu caàu khaån, phoøng thí nghieäm phaûi laøm ngay sau khi coù maãu maø khoâng

ñöôïc chaäm treã

Neáu keát quaû caáy queät haàu hoïng coù H. influenzae , S. pneumoniae , S. aureus hay N.

meningitidis thì ñaây coù phaûi laø caùc vi khuaån gaây vieâm hoïng khoâng, vaø coù caàn traû lôøi cho

ƒ Caùc vi khuaån treân ñeàu coù theå laø vi khuaån thöôøng truù ôû haàu hoïng, khoâng phaûi laø taùc nhaân

laâm saøng khoâng?

ƒ Khi keát quaû caáy laø moät trong caùc vi khuaån treân thì coù theå traû lôøi cho laâm saøng neáu coù yeâu

gaây vieâm hoïng. Rieâng H. influenzae, neáu laø type b thì coù theå laø taùc nhaân gaây vieâm hoïng.

caàu roõ raøng tìm caùc vi khuaån treân, nhöng phaûi ghi chuù ñaây coù theå laø vi khuaån thöôøng truù

khoâng gaây beänh vieâm haàu hoïng.

Xin cho bieát giaù trò cuûa caùc thöû nghieäm hoaù mieãn dòch (saéc kyù mieãn dòch hay tuï latex)

ƒ Ñaây laø caùc thöû nghieäm hoaù mieãn dòch phaùt hieän khaùng nguyeân carbohydrate C ñaëc trung

phaùt hieän tröïc tieáp vaø nhanh lieân caàu tieâu huyeát nhoùm A trong queät hoïng?

ƒ Caùc thöû nghieäm naøy coù ñoä nhaïy vaø ñoä ñaëc hieäu raát cao, khoâng thua gì nuoâi caáy. Laïi coù theå

cuûa lieân caàu tieâu huyeát nhoùm A trong haàu hoïng.

thöïc hieän raát deã daøng taïi caùc phoøng maïch hay phoøng khaùm vaø keát quaû cuõng raát nhanh chæ

trong voøng khoâng quaù 10 phuùt sau khi laáy maãu. Chính vì vaäy ñaây laø thöû nghieäm neân coù taïi

caùc phoøng maïch hay phoøng khaùm vì vieâm hoïng laø moät beänh caûnh raát thöôøng gaëp vaø yeâu

caàu tìm lieân caàu tieâu huyeát nhoùm A cuõng laø moät yeâu caàu raát caàn thieát ñeå giuùp chaån ñoaùn

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

phaân bieät vôùi caùc taùc nhaân vieâm hoïng khaùc cuõng nhö giuùp baùc só coù ngay chæ ñònh ñieàu trò

1: Lôùp goøn thuyû tinh taåm khaùng theå ñôn doøng ñaëc hieäu khaùng nguyeân carbohydrate C cuû lieân caàu tieâu huyeát nhoùm A. 2: Vaïch taåm khaùng theå thoû ñaëc hieäu khaùng nguyeân. 3: Vaïch taåm khaùng ñaëc hieäu khaùng theå chuoät. 4: Giaáp thaám daøy. 5: Thanh nitro cellulose ñeå saéc kyù. 6: Taêm boâng queät hoïng ñöôïc ngaâm vaøo tube chöùa ñeäm ly trích khaùng nguyeân. 7: Khaùng nguyeân carbohydrate C cuûa lieân caàu tieâu huyeát nhoùm A ñaõ ñöôïc ly trích.

chính xaùc ngay töø ñaàu. Hình döôùi ñaây moâ taû nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa thöø nghieäm.

A Cho taêm boâng queät hoïng vaøo tube chöùa ñeäm ly trích khaùng nguyeân carbohydrate C ñaëc hieäu lieân caàu tieâu huyeát beta nhoùm A. Khaùng nguyeân ñöôïc ly trích seõ thaám vaøo lôùp goøn thuyû tinh coù taåm khaùng theå ñôn doøng gaén maøu ñaëc hieäu khaùng nguyeân.

A

khaùng theå ñôn doøng gaén maøu (coù theå laø caùc haït vaøng theå keo) toùm baét

B Khaùng nguyeân ñöôïc ly trích seõ bò

B

C Phöùc hôïp khaùng nguyeân-khaùng theå

C

seõ di chuyeån saéc kyù daàn leân treân vaø seõ bò vaïch taåm khaùng theå thoû ñaëc hieäu khaùng nguyeân toùm baét, nhôø doù phöùc hôïp seõ taäp trung nhieâu treân vaïch naøy vaø laøm vaïch trôû neân saäm maøu. Keát quaû nhö vaäy laø [+]

D

D Khaùng theå ñôn doøng thöøa tieáp tuïc di chuyeån leân treân vaø seõ bò vaïch taåm khaùng theå ñaëc hieäu khaùng theå chuoät toùm baét, nhôø vaäy vaïch trôû neân saâm maøu. Keát quaû naøy chöùng toû heä thoáng hoaït ñoäng toát

Hình 22: Nguyeân taéc thöû nghieäm saéc kyù mieãn dòch phaùt hieän khaùng nguyeân Carbohydrate C

ñaëc hieäu lieân caàu tieâu huyeát beta nhoùm A trong caùc queät haàu hoïng.

Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau

Sô ñoà 6: QUI TRÌNH VI SINH LAÂM SAØNG

Beänh phaåm queät haàu hoïng, khoâng caàn moâi tröôøng chuyeân chôû

KHAÛO SAÙT MAÃU QUEÄT HAÀU HOÏNG TÌM LIEÂN CAÀU TIEÂU HUYEÁT BETA