Mỹ thuật Lê sơ
Phần mở đầu
Năm 1400, Hồ Quý Ly truất ngôi nhà Trần, tự xưng vua, lấy hiệu là
Thánh Nguyên, đổi tên nước là Đại Ngu. Như vậy là sau triều Trần một
triều đại mới bắt đầu: đó là triều đại nhà Hồ(Lê Quý Ly đổi sang họ
Hồ)
Đến ngày 19 tháng 11 năm 1406, nhà Minh vượt qua biên giới đánh về
Thăng Long. Đến ngay 10 tháng 01 năm 1407, thành Đa Bang thất thủ,
tuyến phòng ngự chống quân Minh của nhà Hồ bị phá vỡ.Tháng 6 năm
1407 cuộc kháng chiến của quân nhà Hồ bị thất bại, nước ta rơi vào tay
quân xâm lược nhà Minh
Sau đó cuộc khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo đã thu hút nhiều
sĩ phu yêu nước mà nhân dân kéo dài trong 10 năm(1417-1427) đã
thắng lợi vẻ vang .Quân Minh bị đánh đuổi, Lê Lợi lên ngôi vua, lập ra
triều đại nhà Lê. Thời kì này còn được gọi là nhà Lê Sơ hay hậu Lê để
phân biệt với thời tiền Lê của vua Lê Đại Hành. Thời kì này kéo dài
100 năm và ở bài này ta đề cập đến hai phần chính:
Một là hoàn cảnh thời Lê Sơ và tình hình chung về mỹ thuật.Hai là phát
triển các loại hình nghệ thuât. Hai nội dung chính đó được trình bày cụ
thể như sau.
I : Hoàn cảnh xã hội thời Lê Sơ và tình hình chung về mỹ thuật
Trong 20 năm đầu thế kỉ XV, quân Minh đã tàn phá nhiều công trình
kiến trúc và điêu khắc của dân tộc ta, hòng huỷ diệt nền văn hoá dân
tộc của ta và âm mưu đồng hoá dân tộc. Khi sang xâm lược chúng đã
được lệnh: "khi tiến quân vào An Nam chỉ trừ những bản kinh và sách
về thích, đạo không huỷ còn tất cả các bản in sách các giấy tờ cho đến
sách học của trẻ em như loại:thương, đại , nhân , khâu ,ất ,kỉ thì nhất
thiết một mảng giấy , một chữ viết đều phải tiêu huỷ hết.Trong nước đó
chỉ có những bia do Trung Quốc dựng lên ngày trước thì để lại ,còn
những bia do An Nam lập ra thì phải phá cho hết,một chữ cũng không
được để lại"
Những nguòi thợ tài giỏi ,trong đó có Nguyễn An bị chúng bắt đem về
nước.Sau khi lên ngôi vua, Lê Lợi đã ra nhiều chính sách để phục hồi
nền kinh tế nhất là những chính sách về nông nghiệp như khai khẩn
ruộng hoang ,những người đi phiêu bạt các nơi nay được lệnh trở về
quê quán làm ăn ,hệ thống đê điều được tu bổ , sửa sang.....Tất cả
những điều đó làm cho nền kinh tế nông nghiệp thời lê phát triển , cải
thiện một phần đời sống của nhân dân .Về quân đội thì vẫn duy trì chế
độ một phiên thường trực thay đổi nhau còn bốn phiên khác cho về quê
quán làm ăn.Đến thời Lê Thánh Tông số quân đã tăng lên gấp rưỡi và
chỉ chia làm hai phiên thay nhau về sản xuất nông nghiệp .
Vào khoảng nửa sau thế kỉ XV,nhất là vào thời vua Lê Thánh Tông
,chế độ phong kiến tập quyền phát triển đến mức cực thịnh .Bộ luật
Hồng Đức được ban hành.Mặc dù nội dung cơ bản của bộ luật này
cũng chứng tỏ sự phát triển của nhà nước phong kiến thời Lê .mặt khác
nó còn phản ánh khá rõ nét tính dân tộc ,bảo vệ quyền lợi của phụ nữ
,dân tự do,ý thức bảo vệ độc lập dân tộc và lãnh thổ.Sang thời lê,cơ sở
kinh tế của giai cấp phong kiến là kinh tế địa chủ .cùng với việc phát
triển chế độ quân chủ chuyên chế , nhà Lê củng cố chế độ đẳng cấp
phong kiến và truyền bá ý thức hệ nho giáo .Do đó mặc dù cuối thời
Trần các nho sĩ đã đấu tranh mạnh với phật giáo thì sang thời Lê Sơ,
nho giáo đã phát triển mạnh ,được nhà nước ủng hộ và nhanh chóng
dành được địa vị thống trị .Về mặt tư tưởng thì nhà nước ra nhiều sắc
lệnh để hạn chế phật giáo.Nho sĩ được đề cao ,việc đào tạo nhân tài chủ
yếu qua con đường thi cử
Tất cả tình hình trên đã góp phần tác động đến sự phát triển của nghệ
thuật tạo hình thời Lê Sơ.Nếu như ở thời Lý ,Trần nghệ thuật nho giáo
phát triển mạnh thì đến nay bị hạn chế.Đến thời vua Lê Thánh Tông
,phật giáo và cả đạo giáo bị hạn chế chặt chẽ hơn , nghiêm ngặt hơn.Vì
vậy có thể nói vào thời Lê Sơ,mĩ thuật phục vụ tư tưởng nho giáo của
giai cấp thống trị phát triển mạnh hơn nghệ thuật phật giáo và nghệ
thuật dân gian .Bên cạnh việc thừa kế những tinh hoa của mỹ thuật thời
Lý , thời Trần thì mỹ thuật thời Lê Sơ phát triển với nhiều nguồn ảnh
hưởng khác nhau.Nho giáo được phát triển, nhà nước phong kiến lấy
nho giáo làm mẫu mực cho việc dưng nước trị dân .Lúc này vai trò của
vua được thần thánh hoá, sự phân biệt đẳng cấp trên dưới và các trật tự
phong kiến được củng cố.Điều này khiến cho mỹ thuật thời Lê phần
nào bị ảnh hưởng văn hoá phương bắc,nhất là ở khu vực mỹ thuật cung
đình .Tuy vậy sau khi kháng chiến chống quân Minh thắng lợi , ý thức
độc lập dân tộc càng được khẳng định .Bởi vậy khi xây dựng các công
trình kiến trúc hoặc sáng tạo nghệ thuật tạo hình .Mặc dù công trình
thuộc về những người thợ vẫn đưa vào tác phẩm các biểu hiện của mỹ
thuật dân gian
II : Sự phát triển của các loại hình nghệ thuật .
nghệ thuật kiến trúc thời Lê :
Trong thời Lê Sơ nhiều loại kiến trúc được phát triển như:kiến trúc
cung đình,kiến trúc lăng mộ , kiến trúc đền miếu trường thi....Bên cạnh
đó, do truyền thống ưa chuộng đạo phật từ lâu đời , nhà nước cũng chú
ý cho tu sửa nhiều ngôi chùa được xây dựng từ thời Lý,Trần nay đã bị
đổ nát ,hư hỏng.vậy chúng ta hãy cùng tìm hỉêu về các công trình kiến
trúc đó nhé.
a. về kiến trúc cung đình :
trong 20 năm bị giặc minh thống trị , kinh thành Thăng Long bị tàn phá
nặng nề .Sau khi lên ngôi Lê Lợi đả cho xây dựng lại kinh thành cho
xứng đáng với tầm vóc của một nhà nước phong kiến hùng mạnh. Năm
1430 thành Thăng Long xưa được đổi tên là thành Đông Kinh để tương
ứng với khu cung điện ở Lam Sơn (Thanh Hoá) thành Đông Kinh nay
còn lại rất ít dấu vết. Trên đất Hà Nội còn giửa lại được bốn thành bậc
cửa điện Kinh Thiên, thành bậc cửa đàn Nam Giao và mộit số di vật
khác ở khu lam kinh(Thanh Hoá)
Điện Kinh Thiên là công trình chính trong thành Đông Kinh thời Lê
đây là nơi coi trầu bàn việc nước. Ngày nay căn cứ trên kích thước
thành bậc cửa còn lai giúp chúng ta hình dung ra quy mô của điện cung
như của kinh thành xưa. Thành bậc cửa điện Kính Thiên có chiều cao
13,7m chiều rông 4,45m và chiều cao 2,1m đây là tác phẩm nghệ thuật
điêu khắc bằng đá của thời lê Sơ có niên đại xác định năm 1467. Ngoài
ra còn có cung điện Lam Kinh- là nơi tụ họp sinh sống của họ hàng
thân thích nhà vuagiống như phủ Thiên Trường thời Trần. Theo sử sách
để lại, điện Lam Kinh có kích thước 315x256(m), được xây dựng theo
đồ án gần như một hình chữ nhật. Bởi vì cạnh phía sau của điện lại
được tạo bởi một đường cong. Toàn bộ điện lam kinh gồm ba lớp nền
cao dần trên triền đồi. Lớp nền thứ nhất gồm cổng ngoài, hồ. Cổng
trong và sân điện. Cổng trong có mặt bằng hình vuông cạnh 15m. Điện
chính nằm ở lớp nền thứ hai gồm có ba ngôi nhà bố cục theo kiểu chữ
công. Lớp nền thứ ba còn lại dấu vết của chín nền nhỏ xếp theo hình
vòng cung ôm lấy điện Lam Kinh. Phía sau cũng còn thấy dấu vết của
giếng nước. Qua sử sách ta còn được biết, ngoài các công trình kể trên ,
còn có các công trình kiến trúc như Thái Miếu, Nhà ở của các quan....
b . kiến trúc tôn giáo:
Kiến trúc chùa tháp: do phật giáo bị hạn chế nên các chùa mới không
được dựng thêm nhiều, nhưng việc trùng tu các chùa củ vẩn được duy
trì. Năm 1434, chùa Bảo Thiên nổi tiếng từ thời Lí, Trần được xây
dựng lại. Một số công trình khác như chùa Thanh Đàm, Chiêu Đô,
Minh Độ, chùa Bút Tháp(Bắc Ninh) được tu sửa mở rộng.
Chùa Thầy được sửa lại năm 1499.... Trong các làng xã, dân làng cũng
góp tiền để tu bổ chùa, phật điện của làng mình như chùa Bối Khê,
chùa Quang Kháng, Minh Khánh(1515).... Chùa Keo ở huyện Vũ Thủ,
Thái Bình là một trong những đỉnh cao của nghệ thuật kiến trúc phật
giáo. Chùa được xây dựng từ thời nhà Lí. Sau đó được tu sửa lớn vào
đầu thế kỷ XVII. Toàn bộ khu chùa gồm 154 gian(hiện còn 128 gian).
Có tường bao quanh bốn phía. Bên trong là các công trình kiến trúc nối