
170 CHUYÊN SAN KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
BIẾN ĐỔI VĂN HÓA SINH KẾ - LÀNG NGHỀ ĐÁ
MỸ NGHỆ NINH VÂN
Ngô Thị Kim Tuyến1
Tóm tắt: Trong các nghề thủ công của người Việt ở Bắc Bộ, có nghề khai thác và
chế tác đá, tồn tại ở các vùng có nhiều loại nguyên liệu này, từ đó, xuất hiện các
làng khai thác và chế tác đá với các mức độ khác nhau. Làng đá Ninh Vân (huyện
Hoa Lư) là làng nghề chế tác đá có tiếng từ xa xưa. Từ chỗ chỉ tạo rạ các sản phẩm
đơn giản, phục vụ đời sống thường ngày, như các loại cối đá, cối xay, người thợ đá
Ninh Vân tiến lên tạo ra các sản phẩm lớn, chi tiết phức tạp, mang tính nghệ thuật
cao, như bàn thờ, các loại tượng và nhà ở, nhà thờ bằng đá với nhiều mảng điêu
khắc trang trí tinh xảo như kỹ thuật làm trên chất liệu gỗ. Việc thay đổi phương thức
làm nghề đã làm biến đổi văn hóa sinh kế làng nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân.
Từ khóa: biến đổi, sinh kế, làng nghề, chạm khắc đá,..
1. MỞ ĐẦU
Với địa hình nhiều núi đá dọc khắp đất nước dải hình chữ S, Việt Nam xuất hiện các
làng khai thác và chế tác đá với các mức độ khác nhau, trong đó, những làng điển hình là
Kính Chủ (huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương), làng Nhồi (nay thuộc thành phố Thanh
Hóa), Bạch Lưu Hạ (huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc). Ở Ninh Bình, có làng đá mỹ nghệ
Ninh Vâm, xã Ninh Vân (huyện Hoa Lư) cũng làm chế tác đá có tiếng từ xa xưa. Làng
ghề chế tác đá Ninh Vân đã trải qua biết bao thăng trầm, thời kỳ hợp tác hóa, nghề chỉ
tạo ra những sản phẩm đơn giản, với lượng sản phẩm rất thấp, làng nghề đã phát triển với
sức bật mới nhờ chuyển hướng trong tạo ra các sản phẩm: tập trung vào các phù điêu,
tượng cỡ lớn. Từ khi nền kinh tế nông thôn phát triển theo cơ chế thị trường, làng đá Ninh
Vân có những biến đổi mạnh mẽ, toàn diện và sâu sắc trên các phương diện văn hóa sinh
kế (từ việc sử dụng nguyên, vật liệu, công cụ và kỹ thuật, quy trình chế tác, tổ chức sản
xuất, loại hình sản phẩm, tiêu thụ...). Sự thay đổi văn hóa sinh kế làm nghề đã tác động
mạnh mẽ đến các khía cạnh của làng, trên tất cả các mặt: kinh tế, xã hội, văn hóa, lối
sống ... Biến đổi văn hóa sinh kế diễn ra trên các phương diện sau:
2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
2.1. Nguồn nguyên liệu chế tác
Trước đây nghề đá là nghề phụ, nên việc sản xuất ở mức vừa phải, vì vậy trữ lượng
đá tự nhiên ở Ninh Vân chưa bị khai thác nhiều và đá nguyên liệu thường được khai thác
1 Trường Đại học Hòa Bình