Lê Thái Phượng / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 04(65) (2024) 229-238
229
Xu hướng phát triển “Ghost tourism”: Bài học kinh nghiệm
đối với du lịch Việt Nam
Ghost tourism development trend: Lessons for Vietnam's tourism industry
Lê Thái Phượng*
Le Thai Phuong*
Trường Đại học Kiến trúc Đà Nẵng, Đà Nẵng, Việt Nam
Da Nang Architecture University, Da Nang, 550000, Vietnam
(Ngày nhận bài: 02/05/2024, ngày phản biện xong: 18/07/2024, ngày chấp nhận đăng: 24/07/2024)
Tóm tắt
“Du lịch ma quỷ” (Ghost tourism) đã trở thành một xu hướng hấp dẫn, thu hút du khách bởi những câu chuyện siêu nhiên
và mang đến trải nghiệm thú vị tại các địa điểm kỳ bí trên khắp thế giới. Với bề dày lịch sử và nền văn hóa phong phú,
cùng vô số điểm đến tiềm năng cho Ghost tourism, Việt Nam có cơ hội đa dạng hóa sản phẩm du lịch và thu hút du khách
tìm kiếm trải nghiệm loại hình du lịch này. Bằng phương pháp tổng hợp và phân tích dữ liệu thứ cấp, bài viết cung cấp
cái nhìn toàn diện về thực trạng và triển vọng của loại hình du lịch này. Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát
triển du lịch có trách nhiệm và bền vững, rút ra bài học từ kinh nghiệm toàn cầu nhằm bảo tồn văn hóa và mang lại lợi
ích cho cộng đồng địa phương. Thông qua phân tích, bài viết trình bày kết quả nghiên cứu và đề xuất khuyến nghị cho
các bên liên quan trong việc khám phá phân khúc Ghost tourism tại Việt Nam, đồng thời ưu tiên tính bền vững trong phát
triển du lịch. Bằng cách phân tích tổng thể các yếu tố này, ngành du lịch Việt Nam có thể khai thác hiệu quả tiềm năng
của Ghost tourism, đồng thời bảo tồn di sản văn hóa và đảm bảo phúc lợi cho cộng đồng địa phương.
Từ khóa: Du lịch đen tối; du lịch ma quỷ; khách du lịch.
Abstract
Ghost tourism has emerged as a captivating trend, drawing travelers with supernatural tales and thrilling experiences at
haunted locations worldwide. With its rich history and vibrant culture, along with numerous potential destinations for
Ghost tourism, Vietnam has the opportunity to diversify its tourism offerings and attract visitors seeking unique Ghost
tourism experiences. By employing the method of synthesizing and analyzing secondary data, this article provides a
comprehensive overview of the current state and future prospects of this type of tourism. The author emphasizes the
importance of developing responsible and sustainable tourism, drawing lessons from global experiences to preserve
culture and bring benefits to local communities. Through analysis, the article presents research findings and proposes
recommendations for stakeholders in exploring the Ghost tourism segment in Vietnam, while prioritizing sustainability
in tourism development. By comprehensively analyzing these factors, Vietnam's tourism industry can effectively tap into
the potential of ghost tourism, while preserving cultural heritage and ensuring the well-being of local communities.
Keywords: Dark tourism; Ghost tourism; tourists.
*Tác giả liên hệ: Lê Thái Phượng
Email: phuonglt@dau.edu.vn
04(65) (2024) 229-238
DTU Journal of Science and Technology
D U Y T A N U N I V E R S I T Y
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHÊ ĐẠI HỌC DUY TÂN
Lê Thái Phượng / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 04(65) (2024) 229-238
230
1. Giới thiệu
Trong bối cảnh ngành du lịch thế giới ngày
càng đa dạng và cạnh tranh, những hình thức du
lịch mới lạ, độc đáo đang thu hút sự chú ý của
du khách. Một trong số đó phải kể đến “du lịch
ma quỷ” (Ghost tourism - GHT), một loại hình
du lịch đặc biệt tập trung vào việc khám phá và
trải nghiệm các địa điểm được cho là có liên
quan đến thế giới siêu nhiên, hồn ma và những
hiện tượng kỳ bí [1]. Thông qua việc tham quan
các điểm đến như nghĩa trang, lâu đài cổ, nhà
hoang, thị trấn ma..., GHT đáp ứng sự tò mò của
du khách về thế giới tâm linh và mong muốn
được “sợ hãi một cách an toàn” [2, 3].
Sức hấp dẫn của GHT không chỉ nằm ở cảm
giác rùng rợn, mà còn ở cơ hội được khám phá
góc khuất lịch sử và văn hóa địa phương qua
lăng kính mới mẻ [4]. Loại hình này tạo ra nhiều
tác động tích cực cho phát triển kinh tế-xã hội ở
điểm đến như tạo thêm việc làm, gia tăng doanh
thu, kéo dài thời gian lưu trú của khách, đặc biệt
là góp phần gìn giữ và phát huy giá trị của các di
sản vật thể và phi vật thể liên quan đến chủ đề
tâm linh, huyền bí [2, 5, 6].
Tuy nhiên, phát triển GHT cũng tiềm ẩn những
thách thức về đạo đức, sức khỏe tâm lý của du
khách và sự chân thực của trải nghiệm [7, 8, 9].
Do đó, để đảm bảo tính bền vững, các bên liên
quan cần có kế hoạch và chiến lược phát triển bài
bản, hạn chế tác động tiêu cực, dựa trên nền tảng
tôn trọng các giá trị văn hóa bản địa, tránh biến
tướng, thương mại hóa thái quá [5, 10].
Việt Nam, với bề dày lịch sử và sự đa dạng
trong tín ngưỡng, tâm linh, sở hữu nhiều “kho
báu” tiềm năng để phát triển GHT như những
câu chuyện dân gian ly kỳ, địa danh ám ảnh gắn
với chiến tranh, thảm họa, hay các lễ hội tâm linh
độc đáo. Tuy còn khá mới mẻ, nhưng GHT hoàn
toàn có thể trở thành một hướng đi đầy triển
vọng để làm phong phú thêm sản phẩm du lịch
Việt Nam trong tương lai.
Bài viết đi sâu phân tích xu hướng phát triển,
đặc điểm, tiềm năng của GHT trên thế giới, trên
cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế đồng thời
cân nhắc đến điều kiện thực tế của Việt Nam, từ
đó rút ra những bài học và gợi ý cho ngành du
lịch Việt Nam trong việc khai thác phân khúc thị
trường này một cách hiệu quả và bền vững. Qua
đó, hy vọng sẽ mở ra những hướng đi mới trong
phát triển du lịch Việt Nam, vừa bảo tồn được
các giá trị văn hóa truyền thống, vừa mang lại
hiệu quả kinh tế và trải nghiệm thú vị cho du
khách.
2. Phương pháp nghiên cứu
Tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu
định tính với kỹ thuật tổng hợp và phân tích tài
liệu thứ cấp. Cụ thể, quá trình nghiên cứu được
tiến hành qua 2 bước sau.
Bước 1: Thu thập dữ liệu thứ cấp.
Tác giả tiến hành tìm kiếm và thu thập các tài
liệu trên các nguồn dữ liệu gồm Google Scholar,
Scopus, ResearchGate. Từ khóa chính được sử
dụng để tìm kiếm bao gồm “ghost tourism”,
“paranormal tourism”, “haunted tourism”, “dark
tourism”. Kết quả tìm kiếm ban đầu thu được 38
tài liệu tiềm năng liên quan đến chủ đề nghiên
cứu. Một số tài liệu bị loại khỏi danh sách lựa
chọn vì các lý do sau: (1) không truy cập được
bản toàn văn của tài liệu (13 tài liệu); (2) tài liệu
không đi sâu vào phân tích GHT mà chỉ đề cập
một cách sơ lược trong bối cảnh du lịch nói
chung (6 tài liệu); tài liệu xuất bản trên các
nguồn không có uy tín học thuật như blog cá
nhân, diễn đàn (7 tài liệu). Sau khi sàng lọc kỹ
lưỡng, 12 tài liệu phù hợp nhất đã được chọn lọc
để sử dụng làm cơ sở cho nghiên cứu, thêm vào
đó là 4 bài viết trên các website và cổng thông
tin (chi tiết được liệt kê trong phần Tài liệu tham
khảo). Những tài liệu này cung cấp thông tin đa
chiều và cập nhật về thực trạng, đặc điểm, xu
hướng phát triển của GHT trên thế giới, tạo cơ
sở lý thuyết quan trọng để tác giả phân tích, đánh
Lê Thái Phượng / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 04(65) (2024) 229-238
231
giá về tiềm năng và đề xuất giải pháp phát triển
GHT bền vững ở Việt Nam.
Bước 2: Tổng hợp, phân tích.
Tác giả nghiên cứu kỹ nội dung các tài liệu
thu thập được, lựa chọn những thông tin liên
quan đến khái niệm, đặc điểm và phân loại của
GHT; thực trạng phát triển GHT ở các quốc gia,
khu vực trên thế giới; động lực tham gia và trải
nghiệm của khách du lịch đối với GHT; rào cản
và thách thức trong phát triển GHT. Tiêu chí để
đánh giá tính hữu ích của thông tin dựa trên sự
phù hợp với mục tiêu nghiên cứu của bài viết,
tính cập nhật, xu hướng phổ biến và khả năng áp
dụng, liên hệ với thực tiễn phát triển GHT tại
Việt Nam. Các nội dung trọng tâm được rút ra,
so sánh và đối chiếu để tìm ra xu hướng, đặc
điểm chung, các bài học kinh nghiệm về phát
triển GHT trên thế giới. Sau đó, tác giả tiến hành
diễn giải, phân tích và đánh giá các nội dung đó
một cách logic, khoa học, đan xen trích dẫn các
nghiên cứu gốc tại những điểm quan trọng để
làm rõ luận điểm và tăng độ tin cậy cho bài viết.
Đặc biệt, trong phần bài học kinh nghiệm và đề
xuất giải pháp cho GHT ở Việt Nam, tác giả vận
dụng tư duy phản biện và sáng tạo để “địa
phương hóa” những bài học phù hợp với điều
kiện thực tiễn, bám sát vào thế mạnh và tiềm
năng của du lịch Việt Nam.
3. Kết quả nghiên cứu
3.1. Khái niệm và phân loại Ghost tourism
GHT là một hình thức du lịch đặc biệt, tập
trung vào việc khám phá và trải nghiệm các địa
điểm được cho là có liên quan đến thế giới siêu
nhiên, hồn ma và những hiện tượng kỳ bí. GHT
thể hiện mong muốn gặp gỡ hồn ma và sự quan
tâm đến các yếu tố siêu nhiên thông qua việc
tham quan những nơi gắn liền với thế giới tâm
linh như nghĩa trang, nhà ma ám, lâu đài, và các
thị trấn lịch sử [1]. GHT bao gồm các chuyến đi
đến những địa điểm kết nối với thế giới siêu
nhiên, bao gồm các chương trình du lịch ma
quái, chương trình du lịch phiêu lưu, hoặc “săn
ma” [2]. Điều này cho thấy GHT không chỉ đơn
thuần là tham quan, mà còn có sự tương tác và
trải nghiệm trực tiếp với các yếu tố siêu nhiên.
Trong nghiên cứu về GHT, Gentry (2007) áp
dụng khái niệm “không gian không đồng nhất”
(heterogeneous spaces) của Edensor (2000) để
mô tả đặc điểm độc đáo của loại hình du lịch này.
Theo đó, các điểm đến GHT thường là những
không gian đa chức năng, nơi diễn ra nhiều hoạt
động khác nhau và thu hút đa dạng các nhóm
người tham gia. Đặc biệt, các hoạt động liên
quan đến GHT ít bị giới hạn bởi ranh giới địa lý
và văn hóa truyền thống, cho phép sự tương tác
linh hoạt giữa du khách, cộng đồng địa phương
và các yếu tố tâm linh hay huyền bí được gắn với
địa điểm đó. Holloway (2010) mở rộng phạm vi
của GHT, bao gồm bất kỳ hình thức giải trí hoặc
du lịch nào liên quan đến việc gặp gỡ hoặc theo
đuổi kiến thức về hồn ma hoặc nơi ám ảnh [4].
Điều này cho thấy GHT không chỉ giới hạn trong
các chương trình du lịch truyền thống, mà còn có
thể bao gồm các hoạt động và trải nghiệm khác
nhau liên quan đến chủ đề này. Đáng chú ý, GHT
đôi khi được xếp vào cùng nhóm với du lịch
bóng tối (Dark tourism), đề cập đến du lịch liên
quan đến các địa điểm gắn liền với cái chết và bi
kịch trong lịch sử [6]. Sự tương đồng giữa hai
loại hình du lịch này nằm ở việc khai thác các
yếu tố u ám và siêu nhiên.
GHT thường được chia thành 3 loại hình
chính là tham quan ma (Ghost tours), săn ma
(Ghost hunting) và đi bộ tìm ma (Ghost walks)
[3, 4, 5, 10]. Trong đó: (1) Tham quan ma là hoạt
động tham quan có hướng dẫn, dẫn khách đến
những địa điểm gắn với các câu chuyện ma quái.
Hướng dẫn viên sẽ kể về các nhân vật ma và
những hiện tượng kỳ lạ từng xảy ra để tạo không
khí rùng rợn; (2) Săn ma là hoạt động sử dụng
máy móc, thiết bị điện tử để cố gắng ghi lại các
dấu hiệu của hồn ma như tiếng động, ánh sáng,
nhiệt độ bất thường; (3) Đi bộ tìm ma thường
Lê Thái Phượng / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 04(65) (2024) 229-238
232
diễn ra vào buổi tối, kết hợp đi bộ tham quan các
điểm ma quái với kể chuyện kinh dị và tương tác
giữa hướng dẫn viên và du khách.
Như vậy, GHT là một hình thức du lịch đặc
biệt, tập trung vào việc khám phá và trải nghiệm
các yếu tố siêu nhiên, hồn ma và những địa điểm
gắn liền với thế giới tâm linh. Loại hình du lịch
này đáp ứng sự quan tâm của du khách đối với
những điều bí ẩn và kỳ lạ, đồng thời mang đến
những trải nghiệm độc đáo và mới lạ.
3.2. Xu hướng và thực trạng phát triển Ghost
tourism trên thế giới
Trong những năm gần đây, GHT đã và đang
trở thành một xu hướng nổi bật trong ngành công
nghiệp du lịch toàn cầu. Nhiều điểm đến nổi
tiếng trên thế giới gắn liền với loại hình du lịch
này đã xuất hiện và thu hút một lượng lớn khách
tham quan.
Tại Mỹ, các chương trình du lịch (Ghost tour)
đặc biệt phát triển ở những thành phố như New
Orleans, Savannah, Chicago, Salem, San
Francisco, v.v... với lịch sử lâu đời và nhiều câu
chuyện đô thị kỳ bí [2]. Thành phố Savannah
(Georgia) còn được mệnh danh là “thủ đô ma
quái của nước Mỹ” với hơn 50 điểm tham quan
và chương trình du lịch ma ám nổi tiếng [5]. Ở
châu Âu, đặc biệt là ở Anh, Scotland, Ireland
v.v..., các lâu đài, dinh thự, nhà tù cổ đã trở thành
những điểm đến hấp dẫn cho GHT. Bên cạnh đó,
châu Âu còn có các chương trình du lịch tìm hiểu
về quá khứ đen tối ở những thành phố từng chịu
ảnh hưởng bởi dịch bệnh, chiến tranh, phát xít
như London, Edinburgh, Berlin, Prague v.v...
Sự bùng nổ của các chương trình truyền hình,
phim ảnh, văn học khai thác đề tài kinh dị, siêu
nhiên cũng góp phần quan trọng thúc đẩy sự phát
triển của GHT [2, 4]. Một trong những ví dụ nổi
bật là thị trấn Burkittsville (Maryland, Hoa Kỳ),
nơi đã trở nên nổi tiếng trên thế giới sau khi bộ
phim “The Blair Witch Project” được phát hành
vào năm 1999. Bộ phim tài liệu giả tưởng kể về
một nhóm sinh viên làm phim điều tra truyền
thuyết về phù thủy Blair này được quay tại khu
rừng rậm rạp của thị trấn. Mặc dù nội dung phim
là hư cấu, Burkittsville vẫn nhận được sự yêu
thích của khách du lịch và thúc đẩy những người
hâm mộ háo hức khám phá khu rừng và ghé thăm
những địa điểm xuất hiện trong phim [11].
Tương tự, thị trấn nhỏ Senoia (Georgia, Hoa Kỳ)
đã trở thành trung tâm cho những người yêu
thích phim kinh dị nhờ mối liên hệ với loạt phim
truyền hình “The Walking Dead”. Bộ phim chủ
đề zombie hậu tận thế này, ra mắt vào năm 2010,
đã sử dụng Senoia làm bối cảnh cho nhiều cảnh
quay. Người hâm mộ của chương trình có thể
tham gia các chương trình du lịch có hướng dẫn
tham quan thị trấn, ghé thăm những địa điểm nổi
tiếng như Tòa thị chính Woodbury và khu vực
Gin [12]. Thành phố Transylvania của Romania
từ lâu đã được gắn liền với truyền thuyết về
Dracula, nhờ vào cuốn tiểu thuyết năm 1897 của
Bram Stoker. Tuy nhiên, sự nổi tiếng của thành
phố này tăng vọt sau khi các bộ phim kinh dị
“The Nun” (2018) và “Dracula Untold” (2014)
được phát hành. Du khách có thể khám phá
những lâu đài phong cách Gothic và những ngọn
núi sương mù - những địa danh đã trở thành biểu
tượng của ma cà rồng và các sinh vật siêu nhiên
[13]. Sức hấp dẫn của các địa điểm quay phim
kinh dị không chỉ giới hạn ở các thị trấn và làng
mạc nhỏ. Khách sạn Stanley ở Estes Park
(Colorado, Hoa Kỳ), nơi truyền cảm hứng cho
“The Shining” của Stephen King, đã trở thành
một điểm đến phổ biến cho những người hâm
mộ phim kinh dị. Du khách có thể ở trong căn
phòng số 217 nổi tiếng mà chính King từng ở và
tham gia các chương trình tham quan những
hành lang ám ảnh trong khách sạn [14].
Bên cạnh đó, nhu cầu tìm kiếm những trải
nghiệm mới lạ, độc đáo của du khách, đặc biệt là
giới trẻ cũng là yếu tố quan trọng thúc đẩy sự
phát triển của GHT. Nghiên cứu của Pharino et
al. (2018) cho thấy ngày càng đông khách du
Lê Thái Phượng / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 04(65) (2024) 229-238
233
lịch, đặc biệt là nhóm “Millennial”, tìm đến các
điểm du lịch huyền bí siêu nhiên (paranormal)
với mong muốn được “sợ hãi trong an toàn”,
khám phá những điều huyền bí và có những trải
nghiệm đáng nhớ [7].
Nhìn chung, GHT đã mang lại những tác
động tích cực đáng kể cho phát triển du lịch tại
nhiều điểm đến. GHT tạo thêm việc làm cho
người dân địa phương [6], đa dạng hóa sản phẩm
du lịch, kéo dài thời gian lưu trú và chi tiêu của
du khách [2, 5]. Đặc biệt, GHT còn giúp bảo tồn
và phát huy giá trị của các di sản văn hóa, lịch
sử gắn với câu chuyện huyền bí, ma quái [6].
Tuy nhiên, để GHT phát triển một cách bền
vững, cần sự quản lý và kiểm soát chặt chẽ từ
chính quyền và cộng đồng địa phương, tránh làm
méo mó lịch sử và ảnh hưởng đến đời sống tín
ngưỡng của người dân [4].
3.3. Động lực và trải nghiệm của khách du lịch
đối với Ghost tourism
Một trong những vấn đề thu hút sự quan tâm
của các nhà nghiên cứu là động lực thúc đẩy
khách du lịch tham gia vào các hoạt động GHT.
Sự tò mò, niềm đam mê với những câu chuyện
rùng rợn, ma quái là một trong những yếu tố
quan trọng nhất thôi thúc du khách trải nghiệm
loại hình du lịch này [2, 3]. Nhiều người tham
gia GHT để tìm kiếm cảm giác hồi hộp, “sợ hãi
trong an toàn”, thỏa mãn sự kích thích và khám
phá những điều huyền bí. Đối với họ, GHT mang
đến một cảm giác phấn khích đặc biệt, khác hẳn
với các hoạt động du lịch thông thường.
Ngoài ra, tìm hiểu về quá khứ và văn hóa địa
phương thông qua các câu chuyện kỳ bí cũng là
động lực của nhiều du khách khi tham gia GHT.
Holloway (2010) nhận định rằng, mặc dù các câu
chuyện kể có thể mang tính giải trí nhiều hơn là
sự thật lịch sử, nhưng chúng cũng cho phép du
khách tiếp cận với bối cảnh văn hóa xã hội của
địa phương ở một khía cạnh mới mẻ, hấp dẫn
hơn [4]. Do đó, nhiều du khách xem GHT như
một cách độc đáo để khám phá “linh hồn” và
chiều sâu của điểm đến.
Về trải nghiệm của du khách, các nghiên cứu
cho thấy không khí đặc trưng của GHT đóng vai
trò quan trọng trong việc tạo nên sự rùng rợn và
thu hút du khách. Theo Holloway (2010), bóng
tối, những âm thanh kỳ lạ và lời kể chuyện của
hướng dẫn viên là những yếu tố không thể thiếu
để gia tăng cảm giác ghê rợn, hồi hộp cho du
khách trong suốt hành trình [4]. Nghiên cứu của
Gentry (2007) tại Savannah (Mỹ) cũng cho thấy,
việc chương trình du lịch diễn ra vào ban đêm, đi
qua những con hẻm tối hay nghĩa trang cổ càng
làm tăng thêm không khí ám ảnh và ma mị [5].
Tuy nhiên, trải nghiệm GHT không chỉ dừng
lại ở cảm giác sợ hãi, sự tương tác giữa hướng
dẫn viên và du khách, không gian để mọi người
cùng nhau chia sẻ câu chuyện là yếu tố quan
trọng góp phần tạo nên sự thích thú và hài lòng
của du khách [5, 10]. Nhiều du khách đánh giá
cao kiến thức và kỹ năng kể chuyện của hướng
dẫn viên. Bên cạnh đó, một số chương trình du
lịch còn có sự tương tác của chính những người
dân địa phương, như việc họ xuất hiện và kể
thêm các câu chuyện kinh dị, góp phần làm cho
trải nghiệm của du khách trở nên chân thực và
đáng nhớ hơn.
Như vậy, với việc đáp ứng được những mong
muốn về cảm xúc mạnh, sự kích thích và khám
phá tri thức mới của du khách, đồng thời mang
đến những trải nghiệm độc đáo khó quên, không
khó hiểu khi GHT đang dần trở thành một xu
hướng được ưa chuộng trên toàn cầu. Việc tìm
hiểu sâu hơn về hành vi và nhu cầu của khách du
lịch sẽ giúp các điểm đến hoàn thiện sản phẩm
GHT, mang đến những chương trình du lịch hấp
dẫn và chất lượng nhất.
3.4. Rào cản trong phát triển Ghost tourism
Mặc dù GHT đang nổi lên như một xu hướng
mới và nhiều quốc gia đã thành công trong việc
biến các địa điểm “ma ám” trở thành những điểm