CÁCTIÊUCHÍXÂYDỰNGMÔITRƯỜNGVĂNHÓA
ỞKHUDULỊCHQUỐCGIATRÊNCƠSỞTIẾPCẬN
BỘTIÊUCHÍVỀĐIỂMĐẾNCỦAHỘIĐỒNGDULỊCH
BỀNVỮNGTOÀNCẦU
TrầnThuPhương
,PhạmThịThanhHoan
Email:phuongtt@hou.edu.vn
Ngàytòasoạnnhậnđưcbàibáo:06/11/2024
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:14/05/2025
Ngàybàibáođưcduyệtđăng:27/05/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.567
Tómtắt:Môitrườngvănhóacóvaitròquantrọngtrongpháttriểndulịchnóichung
vàpháttriểndulịchtạicáckhudulịchquốcgianóiriêng.Đãcómộtsốnghiêncứuvềxây
dựngmôitrườngvănhóa(MTVH)tronglĩnhvựcdulịchcũngnhưnghiêncứuđềxuấtcác
bộtiêuchívềxâydựngMTVHđượcthựchiệnvớinhiềucáchtiếpcậnkhácnhau.Bàiviết
nàynghiêncứuBộtiêuchívềđiểmđếncủaHộiđồngDulịchbềnvữngtoàncầu(GSTC-D)
vàkhảnăngcụthểhoámộtsốtiêuchícủaBộtiêuchínàynhưlàcáctiêuchíxâydựngmôi
trườngvănhóaởkhudulịchquốcgia.ViệcsửdụngbộtiêuchíGSTC-Dnày(vớiviệccụthể
hoá,bổsungcáctiêuchí)vớicấutrúcthốngnhất,rõràngsẽgópphầnđơngiảnhoáviệcáp
dụngcáctiêuchítrongkhudulịchquốcgiahướngtớitiếpcậntiêuchuẩnchungcủathếgiới.
Từkhóa:dulịch,khudulịchquốcgia,MTVH,tiêuchí,HộiđồngDulịchbềnvữngtoàncầu.
TrườngĐạihọcMởHàNội
I.Đặtvấnđề
Môitrườngvănhóa(MTVH)đưc
xem là tài nguyên quan trọng góp phần
pháttriểndịchvụdulịchtạiđiểmđến(Vũ,
2021).Cácyếutốnhưcảnhquan,ditích,
phongtục,lễhộivàsinhhoạtcộngđồng
đềucóthểkhaithácđểphụcvụdukhách
(Bùi,2022).MTVHgópphầntạonênsự
khácbiệtvănhóagiữacácđịaphương,từ
đónângcaotínhcạnhtranh,tínhđộcđáo
và trải nghiệm tại điểm đến (
Kruzmetra
&cộngsự,2016)
.Đồngthời, môitrường
văn hóa còn hỗ tr phát triển bền vững
thôngquabảotồntàinguyênvàtạosinh
kếchocộngđồng.Việckhaitháccácyếu
tốvănhóabảnđịakhôngchỉgiúpquảng
bá vănhóatruyềnthống,tăngsứcmạnh
mềm,màcònđóngvaitròngưclạitrong
côngtácbảotồn(Bùi,2022;ITDR,2018;
Kruzmetra&cộngsự,2016).
TạiViệtNam,nhiềuđiểmđếnđã
thànhcôngtrongviệcxâydựngMTVH
và khai thác các giá trị truyền thống
để thu hút khách du lịch (Vũ, 2021).
Tuy nhiên, vẫn còn không ít nơi gặp
khó khăn do hạn chế về nhận thức,
cách thức bảo tồn và phát huy giá trị
văn hóa thành sản phẩm du lịch hấp
dẫn(Vũ,2021;Bùi,2022).Dođó,việc
làm rõ nội hàm và xây dựng tiêu chí
choMTVH,đặcbiệttạicáckhudulịch
quốcgia,làcầnthiết.
Mộtsố nghiên cứu đã đề cập đến
khái niệm và tiêu chí xây dựng MTVH
trongdulịch(Trần,2022;Nguyễn,2022;
Vũ, 2021; Bùi, 2022), trong đó nhiều
khungtiêuchíđãđưcđềxuấtphùhp
vàcóthểápdụngtạicácđiểmđến.Tuy
nhiên,vẫncònhiệntưngtrùnglặphoặc
nội hàm chưa rõ, gây khó khăn khi áp
dụng.Ngoàira,sựtồntạiđồngthờicủa
nhiềubộtiêuchíởcáclĩnhvựckhácnhau
(ví dụ như tiêu chí đánh giá điểm đến
theo Quyết định 4640/QĐ-BVHTTDL,
tiêu chí MTVH trong khu du lịch hoặc
gắn với phát triển bền vững…) có thể
khiếnviệctriểnkhaithiếuthốngnhấtvà
khóthựchiện.
Từ quan điểm cho rằng phát triển
dulịchcầngắnvớipháttriểnbềnvững,
bàiviếtnàynghiêncứuBộtiêuchíđiểm
đếncủaHộiđồngDulịchbềnvữngtoàn
cầu(GSTC),đồngthờiđềxuấtkhảnăng
cụthểhóamộtsốtiêuchícủaGSTCnhư
là các tiêu chí xâydựng MTVHtại khu
dulịchquốcgia.Mụctiêulàtiếntớixây
dựngmộtbộtiêuchíthốngnhất,phùhp
với các tiêu chuẩn toàn cầu trong phát
triểndulịchbềnvững.
II.Cơsởlýthuyết
2.1.Môitrườngvănhóatronglĩnh
vựcdulịch
MTVHtronglĩnhvựcdulịchlàmột
bộphậncấuthànhcủatoànbộhệthống
MTVHxãhội,đưcsửdụngđồngnghĩa
với“MTVHdulịch”(Nguyễn,2022;Vũ,
2021). LuậtDulịchViệtNam2017quy
định:“Môitrườngdulịchlàmôitrường
tựnhiênvàmôitrườngxãhội,nơidiễnra
các hoạtđộngdu lịch”. Nhưvậy, cóthể
hiểuMTVHdulịchlàmộtthànhtố,một
phươngdiệncấuthànhcủaMTVH,làtổng
hòacủathựctiễnsángtạovănhóadulịch
thôngquacácứngxử,thíchnghicủacon
ngườivớimôitrườngdulịch;củahệgiá
trịvănhóadulịch,kếtquảcủahoạtđộng
sángtạovănhóatrongdulịch;vàcủaquá
trìnhkếthừa,traotruyềnvàchọnlọctiếp
nhậnvănhóadulịch;baotrùmmốiquan
hệnộitạicủavănhóadulịch,phảnánh
vănhoádulịchvàlàthuộctínhbảnchất
củavănhóadulịch,dạnghoạtđộngcủa
đờisốngxãhộitrongdulịch,biểuhiệnkết
quảhệthốnggiátrịsángtạovănhóadu
lịch(Nguyễn,2022;Bùi,2022).
Các yếu tố tác động đến MTVH
tronglĩnhvựcdulịchbaogồm:Nhómcác
yếutốthuộcvềhànhvicủacộngđồngđịa
phương;Nhómcácyếutốvềthểchếvà
quảnlý;Nhómcácyếutốliênquanđến
kháchdulịch,Nhómcácyếutốvềtruyền
thông(Vũ, 2021;Bùi, 2022). Nhómcác
yếutốthuộcvềhànhvicủacộngđồngđịa
phươnglà các yếu tốchínhtạo nênmôi
trườngvănhóacủacộngđồng,tạorasự
khácbiệtvềmôitrườngvănhóatạiđiểm
đếncủacộngđồngnàyvớiđiểmđếncủa
cộngđồngkhác.Nhómcácyếutốvềthể
chếvàquảnlýliênquanđếnđiềuchỉnh
hànhvicủacộngđồngđịaphươngvàcác
bênliênquantronghoạtđộngpháttriển
dulịchtạicáckhu, điểmdulịch.Nhóm
cácyếutốvềtruyềnthôngliênquanđến
việctuyêntruyềnchocácđốitưngtham
giahoạtđộngdulịchvềhànhvicótrách
nhiệmvớimôitrườngvănhóaởcácđiểm
du lịch (
Krippendorf, 1982
;
Kruzmetra &
cộngsự,2016).
Chođếnnay,chưacócăncứpháp
lýquyđịnhvềxâydựngMTVHởkhudu
lịchquốcgia.Mộtsốnghiêncứuđãtiếp
cậnxâydựngMTVHởkhudulịchquốc
giatrêncơsởcáctiêuchí.Theođó,nhiều
nghiêncứuđãđưarakhungbộtiêuchí
xâydựngMTVHtronglĩnhvựcdulịch.
Cácnhómtiêuchíchủyếubaogồm:(1)
Nhómtiêu chíliênquanxâydựngthiết
chế văn hóa và cảnh quan văn hóa cho
hoạtđộngdulịch;(2)Nhómtiêuchíliên
quanđếnbảotồn,pháthuycácgiátrịvăn
hoáphivậtthểtronghoạtđộngdulịch;
(3)Nhómtiêuchívềxâydựngđạođức
lốisốngquytắcứngxửtronghoạtđộng
dulịch;(4)Nhómtiêuchívềpháttriển
sản phẩm, dịch vụ văn hóa phục vụdu
lịch;và(5)Nhómtiêuchíđặcthùriêng
vềpháttriểnsảnphẩm,dịchvụvàhoạt
độngdulịch(Nguyễn,2022;Vũ,2021;
Bùi,2022).
2.2. Khu du lịch và khu du lịch
quốcgia
TheoLuậtDulịch2017,khudulịch
làkhuvựccóưuthếvềtàinguyêndulịch,
đưc quyhoạch,đầu tưphát triển nhằm
đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách du
lịch.Khudulịchbaogồmkhudulịchcấp
tỉnhvàkhudulịchquốcgia(DLQG).
Từkháiniệmtrêncóthểnhậnthấy
haiyếutốthểhiệnđiềukiệncầnvàđủcủa
khudulịch:
- Điềukiệncần:Cótàinguyên du
lịchvớiưuthếvềtàinguyêndulịch;
-Điềukiệnđủ:Đưcquyhoạchvà
đầutưđểpháttriểndulịch.
KhuDLQGđưcxácđịnhlànhững
hạtnhânquantrọngđểthuhútđầutưtheo
hướngtậptrung,hiệuquả,quađótạothành
nhữngđộnglực/điểmnhấnchocáctỉnh,
thànhphố,cácvùng,cáckhuvựcđộnglực
pháttriểndulịchvàcóýnghĩaquantrọng
trongviệcxâydựngthươnghiệu,hìnhảnh
chocácđiểmđến.Nhìnchung,dùlàkhu
dulịchcấptỉnhhaykhuDLQGđềulànơi
cótàinguyêndulịchhấpdẫn,cóphạmvi
khônggiannhấtđịnh,dođóviệcbảovệ
cảnhquan,môitrườngbảođảmpháttriển
bềnvữngcủakhudulịchlàđiềukiệntiên
quyết(ITDR,2018).
Khu DLQGcó thểđưcphân loại
theonhiềucáchkhácnhau.Theotínhchất
hoạtđộngchínhcủakhudulịch,cóthểcó
cáckhudulịchvớicáctàinguyêndulịch
vănhoálàchủyếu(KhudulịchĐiệnBiên
Phủ-PáKhoang,ĐềnHùng,v.v…),các
khudulịchvớicáctàinguyêndulịchtự
nhiênlàchủyếu(KhudulịchCaonguyên
đáĐồngVăn,HạLong-CátBà,v.v…).
Theotheovịtríđịalý,khudulịchcóthể
cócáckhudulịchbiển,đảo;cáckhudu
lịch núi…(ITDR, 2018). Theo các phân
loạinêutrên,MTVHởcáckhuDLQGcó
thểcócácyếutốkhácnhauởcácloạikhu
dulịchkhácnhau.Điềunàycầnđưclưu
ýkhixâydựngbộtiêuchíMTVHởcác
khuDLQG.
2.3. Bộ tiêu chí về điểm đến của
HộiđồngDulịchbềnvữngtoàncầu
Bộ tiêu chí về điểm đến GSTC-D
lànỗlựctốithiểumàmọitổ chứcquản
lýdulịchcầnđạtđưcnhằmđạtđưcsự
hiểubiếtchungvềthựchànhpháttriểndu
lịchbềnvững.Phạmvivàkháiniệmcủa
GSTC-Drấtrộngvàcáctiêuchíápdụng
chonhiềuđiểmđến.Vềcấutrúc,bộtiêu
chíGSTC-D:Cáctiêuchíđưcđưavào
bốnmục,mỗimụccócáctiểumụcđưc
đánhsốnhưtrongbảngdướiđây.Trìnhtự
củacácmụcvàtiểumụckhôngthểhiện
tầmquantrọngtươngđốicủamỗichủđề.
Bảng1.NộidungchínhcủaBộtiêuchíGSTC-D
MỤCA:Quảnlýbềnvững
A1-Tráchnhiệmquảnlýđiểmđến
A2 - Chiến lưc quản lý điểm đến và kế
hoạchhànhđộng
A3-Giámsátvàbáocáo
A4-Sựthamgiacủadoanhnghiệpvàcác
tiêuchuẩnbềnvững
A5-Sựthamgiavàphảnhồicủacưdân
A6-Sựthamgiavàphảnhồicủakhác
A7-Quảngcáovàcungcấpthôngtin
A8 - Quản lý lưu lưng và hoạt động của
kháchdulịch
A9-Quyđịnhlậpkếhoạchvàkiểmsoátphát
triển
A10-Thíchứngvớibiếnđổikhíhậu
A11-Quảntrịrủirovàxửlýkhủnghoảng
MỤCC:Tínhbềnvữngvềvănhóa
C1-Bảovệtàisảnvănhóa
C2-Vậtphẩmvănhóa
C3-Disảnphivậtthể
C4-Tiếpcậncácđịadanhvănhóavàthiên
nhiênchocộngđồngđịaphương.
C5-Sởhữutrítuệ
C6-Quảnlýkháchdulịchtạicácđịadanh
vănhóa
C7-Thuyếtminhvềđịađiểm
MỤCB:Tínhbềnvữngvềkinhtế-xãhội
B1-Đolườngsựđónggópkinhtếcủakhách
dulịch
B2-Cơhộinghềnghiệp
B3-Hỗtrcácdoanhnhânđịaphươngvà
thươngmạicôngbằng
B4-Hỗtrchocộngđồng
B5-Phòngngừatìnhtrạngbóclộtvàphân
biệtđốixử
B6-Quyềnsởhữuvàquyềncủangườidùng
B7-Antoànvàanninh
B8-Điềukiệntiếpcậnchotấtcảmọingười
MỤCD:Tínhbềnvữngvềmôitrường
D1-Bảovệmôitrườngnhạycảm
D2 -Quảnlý du khách tạicác địađiểm tự
nhiên
D3-Tươngtácvớiđộngvậthoangdã
D4-Bảovệloàivàđộngvật
D5-Bảotồnnănglưng
D6-Quảnlýtàinguyênnước
D7-Chấtlưngnước
D8-Nướcthải
D9-Chấtthảirắn
D10 - Phát thải khí nhà kính và giảm nhẹ
biếnđổikhíhậu
D11-Hệthốngvậntảithânthiện
D12-Ônhiễmánhsángvàtiếngồn
III.Phươngphápnghiêncứu
Bài viết sử dụng phương pháp
nghiêncứuđịnhtínhvớihaicôngcụcơ
bảnlàthuthậpdữliệuvàphântíchdữliệu.
Theo đó, dữliệu thứ cấp đưc thuthập
bao gồmcácbộtiêu chícủaGSTC;các
đề tài nghiên cứu, cácbàibáo khoahọc
liênquanđếnchủđềnghiêncứu,đặcbiệt
làcácbộtiêuchíđãđưcđềxuấtvềxây
dựngMTVHdulịch.Cácbộtiêuchívề
xâydựngMTVHdulịchsaukhiđưcthu
thậpsẽđưcphântích,đốichiếu,sosánh
vớibộtiêuchíGSTC-D.Nhữngtiêuchí
trongbộtiêuchíGSTC-Dphùhphoặc
tươngđươngvớicáctiêuchícótrongcác
bộtiêuchíđãđưcđềxuấtvềxâydựng
môitrườngvănhoádulịchsẽđưcxem
xét,cụthểhoá.
IV.Kếtquảvàthảoluận
Nghiên cứu nội dung của bộ tiêu
chíGSTC-D,nộihàmcủakháiniệmxây
dựng MTVH trong lĩnh vực du lịch và
kháiniệmvềkhuDLQGchothấy,cáctiêu
chíphảnánhxâydựngMTVHtrongcác
khudulịchcóthểđãđưcthểhiệntrong
bộtiêuchíGSTC-D,cụthể:
-
Đốivớicáctiêuchíliênquanđến
bảotồn,pháthuygiátrịvănhoáphivật
thểtronghoạtđộngdulịch:Xemxétnội
dung của bộ tiêu chí GSTC-D, mục C3
DisảnphivậtthểthuộcnộidungBảovệ
disảnvăn hóa trong nhómC-Tínhbền
vữngvềvănhóachothấycócácnộidung
tương đồng.Nộidung nàytrong bộtiêu
chíGSTC-Dgiảithích:Điểmđếnhỗtr
việcbảovệdisảnvănhóaphivậtthể,bao
gồm các truyền thống địa phương, nghệ
thuật,âmnhạc,ngônngữ,ẩmthựcvàcác
khíacạnhkháccủabảnsắcvàđặcthùcủa
địa phương. Việc trình bày, sao chép và
thuyếtminhvề văn hóa và truyềnthống
mangtínhnhạycảmvàtôntrọng,tìmcách
thuhútsựthamgiavàđemlạiliíchcho
cộngđồngđịaphươngvàgiúpkháchdu
lịchcótrảinghiệmchânthực.
Nhưvậy,nộidungcủabộtiêuchí
GSTC-Dhoàntoànđápứngtiêuchíxây
dựngMTVHliênquanđếnbảotồn,phát
huygiátrịvănhoáphivậtthểtronghoạt
động du lịch mà không cần điều chỉnh,
bổsung.
-
Đốivới các tiêuchívềxây dựng
đạo đức lối sống quy tắc ứng xử trong
hoạtđộngdulịch:Xemxétnộidungcủa
bộtiêuchíGSTC-D,mụcC6Quảnlýdu
kháchtạicácđịadanhvănhóađãcócác
tiêuchívềquytắcứngxửđốichokhách
dulịch,cácdoanhnghiệpdulịch,hướng
dẫnviêndulịch.Nếucần,cóthểbổsung
tiêu chí về quy định về hành vi ứng xử
của cộng đồng dân cư trong bộ tiêu chí
GSTC-D.
-
Đốivớicáctiêuchívềpháttriển
sản phẩm, dịch vụ văn hóa phục vụ du
lịch:Liênquanđếnviệccungcấpcácsản
phẩmdulịchdựatrêncácgiátrịvănhoá
(vậtthểvàphivậtthể),nộidungcủabộ
tiêu chí GSTC-D quy định trong nhiều
mụckhácnhaunhưC-Disảnphivậtthể
(tiêuchí:sựthamgiacủacộngđồngđịa
phươngtrongviệctạoravàđemlạinhững
trảinghiệmchodukháchdựatrêndisản
vănhóaphivậtthể).
-Đốivớicáctiêuchíkhácliênquan
đếnbảovệmôitrường,quảnlýsứcchứa
khudulịch…Cácnộidungnàycócáctiêu
chíkhácụthểtrongbộtiêuchíGSTC-D,
nêutrongnhómD-Tínhbềnvữngvềmôi
trườngvàởcácnhómkhác.Vídụ,cáctiêu