Nghiên cứu vai trò của hệ thống thủy lợi vùng triều trong điều hòa chất lượng nước và kiểm soát mặn khu vực hạ lưu sông Sài Gòn – Vàm Cỏ Đông

Rủi ro ô nhiễm và xâm nhập mặn đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn nước sinh hoạt và nông nghiệp ở hạ lưu sông Sài Gòn – Vàm Cỏ Đông. Mặc dù các hệ thống thủy lợi hiện có đã thực hiện tốt các nhiệm vụ cơ bản như ngăn mặn, cấp nước và chống ngập, vai trò của chúng trong kiểm soát ô nhiễm và điều hòa chất lượng nước vẫn chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng. Bài báo này nhằm làm rõ ảnh hưởng của hệ thống thủy lợi đối với việc kiểm soát mặn và điều hòa chất lượng nước tại khu vực này.

Các nhà nghiên cứu, chuyên gia thủy lợi, quản lý tài nguyên nước, các nhà hoạch định chính sách môi trường, và các cơ quan quản lý đô thị và nông nghiệp tại Việt Nam, đặc biệt là khu vực Đồng Nai – Sài Gòn – Vàm Cỏ Đông.

Nghiên cứu này đánh giá vai trò của hệ thống thủy lợi trong việc điều hòa chất lượng nước và kiểm soát mặn tại hạ lưu sông Sài Gòn – Vàm Cỏ Đông, một khu vực kinh tế trọng điểm đang đối mặt với nguy cơ ô nhiễm và xâm nhập mặn nghiêm trọng. Các hệ thống thủy lợi hiện có đã phát huy hiệu quả trong việc ngăn mặn, cấp nước và chống ngập, tuy nhiên, vai trò kiểm soát ô nhiễm và điều hòa chất lượng nước của chúng, cùng với sự phối hợp giữa các hệ thống, vẫn chưa được nghiên cứu sâu. Sử dụng mô hình MIKE11-Ecolab kết hợp với phân tích dữ liệu thống kê và đo đạc thực tế, nghiên cứu chỉ ra rằng: (i) Hệ thống thủy lợi có khả năng kiểm soát hiệu quả xâm nhập mặn và góp phần giảm ô nhiễm. (ii) Nguy cơ mặn ảnh hưởng đến nguồn cấp nước dự kiến sẽ gia tăng đáng kể trong giai đoạn 2030-2050 do biến đổi khí hậu và mực nước biển dâng. (iii) Tình trạng ô nhiễm hiện tại phần lớn xuất phát từ cơ chế quản lý chưa đồng bộ, nhận thức cộng đồng hạn chế, hiệu quả vận hành hệ thống chưa tối ưu và việc kiểm soát xả thải tại nguồn còn yếu kém. Để giải quyết triệt để vấn đề ô nhiễm và xâm nhập mặn, đặc biệt là tại các hệ thống thủy lợi trọng điểm như Hóc Môn-Bắc Bình Chánh, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các hệ thống thủy lợi trong vùng, đặc biệt là các hệ thống chống ngập cho khu vực TP. Hồ Chí Minh. Các giải pháp đề xuất bao gồm việc vận hành tối ưu các công trình, kiểm soát nguồn thải tại nguồn và nâng cao nhận thức cộng đồng để bảo vệ nguồn nước bền vững.