HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
458
CĂN NGUYÊN NHỒI MÁU NÃO Ở NGƯỜI TRẺ TUỔI
CÓ GÌ KHÁC BIỆT: MỘT NGHIÊN CỨU TRÊN 59 TRƯỜNG HỢP
TẠI BỆNH VIỆN BẠCH MAI
Giáp Ánh Tuyết1, Nguyễn Văn Hướng1,2, Nguyễn Thị Trang1
TÓM TẮT60
Bối cảnh và mục tiêu: Ngày nay nhồi máu
não (NMN) đang có xu hướng trẻ hóa. Các
nghiên cứu về NMN sử dụng phân loại TOAST
cho thấy có khoảng một phần tư các trường hợp
không xác định được nguyên nhân. Tỉ lệ nhóm
này ở đối tượng bệnh nhân (BN) trẻ tuổi còn cao
hơn nữa. Hiểu về đặc điểm căn nguyên của NMN
ở BN trẻ tuổi sẽ giúp ích trong việc nâng cao
hiệu quả dự phòng. Chúng tôi thực hiện nghiên
cứu này nhằm phân tích đặc điểm căn nguyên
gây NMN ở BN trẻ tuổi, và bước đầu đánh giá
vai trò của bộ xét nghiệm các biến thể gen tăng
đông trong khảo sát căn nguyên NMN ở người
trẻ. Phương pháp: Nghiên cứu mô tả loạt ca
bệnh, đối tượng là BN được chẩn đoán NMN có
độ tuổi từ 18-45, điều trị tại bệnh viện Bạch Mai
từ 1/2022 - 9/2023. Toàn bộ BN được làm các
cận lâm sàng và xét nghiệm cơ bản để sàng lọc
các nguyên nhân và yếu tố nguy cơ của NMN.
Một số BN được thực hiện các thăm dò sâu hơn
khi có nghi ngờ bất thường, ví dụ như siêu âm
tim qua thực quản, siêu âm tim cản âm hay làm
bubble test trên siêu âm xuyên sọ để tìm tồn tại
lỗ bầu dục...Ngoài ra tất cả đối tượng nghiên cứu
1Trường Đại học Y Hà Nội
2Bệnh viện Đại học Y Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Giáp Ánh Tuyết
ĐT: 0971741298
Email: anhtuyetgiap@gmail.com
Ngày nhận bài: 18/7/2024
Ngày gửi phản biện: 20/7/2024
Ngày duyệt bài: 16/8/2024
đều được làm bộ xét nghiệm các biến thể gen
tăng đông. Sau đó, chúng tôi dựa vào phân loại
TOAST để phân nhóm căn nguyên NMN, và
bước đầu đánh giá vai trò của bộ xét nghiệm các
biến thể gen tăng đông. Kết quả: Gồm 59 BN.
Tăng huyết áp và đái tháo đường gặp ở lần lượt
là 27,1% và 6,8% BN. Có tới 59.3% BN NMN
thuộc nhóm căn nguyên không xác định. Điểm
đặc biệt là ở nhóm BN càng trẻ tuổi thì tỉ lệ
NMN căn nguyên không xác định càng cao
(p<0,05). Về các biến thể gen tăng đông, nghiên
cứu của chúng tôi không tìm thấy trường hợp nào
mang các biến thể FVL, FII G20210A, FXIII
Val34Leu. Trong khi đó, các biến thể MTHFR
C677T, MTHFR A1298C và PAI-1 4G/5G gặp
với tỉ lệ khá cao, tương đồng với kết quả của các
nghiên cứu khác trên trên thế giới ở đối tượng
BN trẻ tuổi bị NMN. Thảo luận: Qua các đánh
giá bằng các xét nghiệm và cận lâm sàng cơ bản,
tỉ lệ NMN căn nguyên không xác định ở nhóm
BN trẻ tuổi rất cao. Do đó, BN trẻ tuổi bị NMN
cần được đánh giá tích cực bằng các thăm dò
chuyên sâu hơn nữa nhằm tìm ra căn nguyên ẩn
của NMN. Một số biến thể gen tăng đông có thể
có vai trò trong cơ chế bệnh sinh của NMN cần
được tiếp tục nghiên cứu sâu hơn như MTHFR
C677T, MTHFR A1298C, PAI-1 4G/5G, đặc
biệt là ở nhóm BN trẻ tuổi NMN chưa xác định
được căn nguyên.
Từ khóa: nhồi máu não trẻ tuổi, nguyên
nhân nhồi máu não, phân loại TOAST, gen tăng
đông.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
459
SUMMARY
WHAT IS DIFFERENT IN THE
CAUSES OF CEREBRAL INFARCTION
IN YOUNG PEOPLE: A STUDY OF 59
CASES AT BACH MAI HOSPITAL
Background and objectives: Nowadays,
cerebral infarction (ICH) is tending to be
younger. Studies on ICH using the TOAST
classification show that about a quarter of cases
have no identifiable cause. The rate of this group
in young patients is even higher. Understanding
the etiological characteristics of ICH in young
patients will help improve prevention
effectiveness. We conducted this study to
analyze the etiological characteristics of ICH in
young patients, and initially evaluate the role of
the test kit for hypercoagulable gene variants in
investigating the etiology of ICH in young
people. Methods: The study describes a series of
cases, the subjects are patients diagnosed with
ICH aged 18-45, treated at Bach Mai Hospital
from January 2022 to September 2023. All
patients underwent paraclinical and basic tests to
screen for causes and risk factors of ICH. Some
patients underwent further investigations when
there was a suspicion of abnormalities, such as
transesophageal echocardiography, contrast
echocardiography, or bubble test on transcranial
ultrasound to look for patent foramen ovale... In
addition, all study subjects were tested for
hypercoagulable gene variants. Then, we used
the TOAST classification to classify the etiology
of NMN, and initially evaluated the role of the
test for hypercoagulable gene variants. Results:
Including 59 patients. Hypertension and diabetes
were found in 27.1% and 6.8% of patients,
respectively. Up to 59.3% of NMN patients
belonged to the group of undetermined
etiologies. The special point is that the younger
the patient group, the higher the rate of
undetermined etiology of NMN (p<0.05).
Regarding hypercoagulable gene variants, our
study did not find any cases carrying the FVL,
FII G20210A, FXIII Val34Leu variants.
Meanwhile, the MTHFR C677T, MTHFR
A1298C and PAI-1 4G/5G variants were found
at a fairly high rate, similar to the results of other
studies in the world in young patients with NMN.
Discussion: Through assessments using basic
laboratory and paraclinical tests, the rate of NMN
of unknown cause in the group of young patients
is very high. Therefore, young patients with
NMN need to be actively evaluated with more in-
depth investigations to find the hidden cause of
NMN. Some hypercoagulable gene variants that
may play a role in the pathogenesis of NMN
need to be further studied such as MTHFR
C677T, MTHFR A1298C, PAI-1 4G/5G,
especially in the group of young patients with
NMN of unknown cause.
Keywords: young cerebral infarction, cause
of cerebral infarction, TOAST classification,
hypercoagulable gene.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Nhồi máu não thường gắn liền với các
yếu tố nguy cơ mạch máu, như tăng huyết
áp, đái tháo đường, rối loạn chuyển hóa
lipid…. NMN thường gặp ở người cao tuổi,
với khoảng ba phần tư BN thuộc nhóm từ 65
tuổi trở lên [1]. Tuy nhiên, những thống kê
gần đây cho thấy NMN đang có xu hướng trẻ
hóa đặc biệt ở các nước có thu nhập thấp
hoặc trung bình như Việt Nam. Hiểu biết về
căn nguyên NMN của nhóm BN trẻ tuổi sẽ
giúp điều trị dự phòng và lên kế hoạch chăm
sóc sức khỏe cho nhóm đối tượng này hiệu
quả hơn. Tuy nhiên, các nghiên cứu về NMN
ở BN trẻ tuổi cho thấy tỉ lệ NMN không rõ
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
460
căn nguyên theo hệ thống phân loại TOAST
cao hơn rõ rệt so với quần thể chung hoặc so
với nhóm BN cao tuổi. Đây là một thách
thức đối với quản lý BN trẻ tuổi bị NMN.
Bên cạnh các căn nguyên NMN hay gặp, tình
trạng tăng đông ngày nay cũng đang được
tập trung nghiên cứu. Trong xu hướng đó,
các biến thể gen liên quan đến tình trạng tăng
đông đã được nhiều nghiên cứu trên thế giới
chỉ ra có liên quan đến tăng nguy cơ mắc
NMN. Tại Việt Nam, nghiên cứu đánh giá
NMN ở người trẻ tuổi còn rất hạn chế, đặc
biệt chưa có nghiên cứu nào đánh giá các
biến thể gen tăng đông ở nhóm BN này. Do
đó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu với mục
đích chính là mô tả căn nguyên NMN theo hệ
thống phân loại TOAST, và bước đầu đánh
giá vai trò của bộ xét nghiệm các biến thể
gen tăng đông trong khảo sát căn nguyên
NMN ở người trẻ.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Tiêu chuẩn lựa chọn: BN chẩn đoán
NMN trong độ tuổi từ 18-45 tuổi, có làm xét
nghiệm bộ gen nguy cơ huyết khối, điều trị
tại bệnh viện Bạch Mai từ tháng 1/2022 -
9/2023.
Tiêu chuẩn loại trừ: BN mắc kèm các
bệnh lý nội khoa khác mà đang trong giai
đoạn nặng đe dọa ảnh hưởng đến tính mạng.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: mô tả loạt ca bệnh
Phương pháp chọn mẫu và cỡ mẫu: chọn
mẫu thuận tiện toàn bộ
Cách thức tiến hành nghiên cứu: Chúng
tôi hồi cứu hồ sơ bệnh án (đối với người
bệnh đã ra viện) và lấy thông tin trực tiếp
(đối với người bệnh chưa ra viện) tất cả các
bệnh nhân thỏa mãn tiêu chuẩn chọn mẫu.
Thông tin được lấy theo mẫu bệnh án nghiên
cứu, gồm có các thông tin về: nhân khẩu học,
yếu tố nguy cơ của nhồi máu não, đặc điểm
lâm sàng, cận lâm sàng phục vụ cho phân
loại TOAST, kết quả bộ xét nghiệm các biến
thể gen tăng đông gồm có FVL, HR2, FII
G20210A, MTHFR C677T, MTHFR
A1298C, FXIII Val34Leu, PAI-1 4G/5G.
Chúng tôi sử dụng lưu đồ sau để phân
loại nguyên nhân nhồi máu não theo TOAST
[2]:
2.3. Xử lí và phân tích số liệu
Số liệu được nhập, làm sạch, quản lý và
xử lý phân tích bằng phần mềm SPSS 22.0.
Các phép thống kê được sử dụng phù hợp
với từng biến và mục đích phân tích. Mức ý
nghĩa thống kê sử dụng là p < 0.05.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
461
Lưu đồ để phân loại nguyên nhân nhồi máu não theo TOAST
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Nhân khẩu học
Nghiên cứu thu tuyển được tổng số 59
bệnh nhân.
Tuổi trung bình BN là 35,78±5,93, trong
đó BN trẻ nhất là 24 tuổi, cao nhất là 45 tuổi.
BN trong nhóm tuổi 35-45 chiếm 67,8%.
Mam giới: 62,7% (n=37).
Tất cả BN được chẩn đoán xác định
NMN trên hình ảnh cắt lớp vi tính sọ não
(CT)/hoặc cộng hưởng từ (MRI); được kiểm
tra các yếu tố nguy cơ thường gặp: tăng
huyết áp, đái tháo đường, rối loạn chuyển
hóa lipid (cholesterol toàn phần, LDL-C,
triglycerid); siêu âm tim qua thành ngực, siêu
âm mạch ngoài sọ và cắt lớp vi tính mạch
máu não (CTA) và/hoặc cộng hưởng từ não
mạch não (MRA).
Có 56 (94,9%) được làm các xét nghiệm
tìm nguyên nhân tự miễn gây tăng đông tắc
mạch; 5 (8,47%) BN được đeo holter điện
tâm đồ 24 giờ; 5 (8,47%) được thực hiện
bubble test (siêu âm tương phản bằng bọt
khí) tìm tồn tại lỗ bầu dục qua siêu âm
doppler xuyên sọ; 4 (6,78%) BN được siêu
âm tim qua thực quản và/hoặc siêu âm tim
cản âm.
3.2. Một số yếu tố nguy cơ của nhồi
máu não
Bảng 1. Một số yếu tố nguy cơ của nhồi máu não
Yếu tố
Trung bình/tần số (%)
Hẹp >50% hoặc tắc mạch lớn liên quan vùng NMN
10 (16,9)
Bệnh tim (nhóm nguồn thuyên tắc nguy cơ cao của NMN)
0 (00)
Bệnh tim (nhóm nguồn thuyên tắc nguy cơ trung bình NMN)
4 (6,8)
PFO
2 (3,4)
Suy tim xung huyết
16 (27,1)
Tăng huyết áp
16 (27,1)
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
462
Đái tháo đường
4 (6,8)
Triglycerid
Triglycerid cao (>3.4 mmol/L)
1,75 ± 1,12
16 (27,1)
Cholesterol toàn phần
Cholesterol toàn phần cao (≥ 5.2 mmol/L)
4,57 ± 1,03
15 (25,4)
LDL-C
LDL-C cao (> 3.4 mmol/L)
2,57 ± 0,82
(13,6)
3.3. Đặc điểm vị trí nhồi máu não
Chúng tôi phân loại vị trí tổn thương nhồi máu não thành 3 vùng:
(1) vùng được cấp máu bởi hệ tuần hoàn sau
(2) vùng vỏ não được cấp máu bởi hệ tuần hoàn trước
(3) vùng não sâu được cấp máu bởi hệ tuần hoàn trước
Biểu đồ 1. Phân bố vị trí nhồi máu não
3.4. Phân loại nguyên nhân nhồi máu não theo hệ thống phân loại TOAST
Biểu đồ 2. Tỉ lệ các nguyên nhân nhồi máu não theo phân loại TOAST
Có 2 (3,4%) BN nguyên nhân NMN do thuyên tắc từ tim (2 BN đều tồn tại lỗ bầu dục).
Có 3 (5,1%) BN xác định nguyên nhân NMN khác (2 BN có lóc tách động mạch và 1 BN
mắc hội chứng kháng phospholipid).