Nuôi dưỡng gia súc nhai lại - Chương 6&7

Chia sẻ: Nguyen Vuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

81
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nuôi dưỡng gia súc nhai lại - Chương 6,7.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nuôi dưỡng gia súc nhai lại - Chương 6&7

Ch−¬ng 6 C¸c lo¹i chÊt kho¸ng vµ vitamin Cã thÓ viÕt c¶ mét cuèn s¸ch vÒ chÊt kho¸ng vµ tÇm quan träng cña nã nh−ng chóng t«i kh«ng cã ý ®Þnh thùc hiÖn viÖc ®ã ë ®©y. §iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ chÊt kho¸ng kh«ng quan träng. ChÊt kho¸ng cÇn thiÕt cho ba môc ®Ých: Lµ nguyªn liÖu cÊu t¹o nªn bé x−¬ng cña gia sóc, lµ chÊt ®Öm trong n−íc bät ®Ó kiÓm so¸t ®é a xÝt vµ ¸p lùc thÈm thÊu, cung cÊp chÊt xóc t¸c cho rÊt nhiÒu qu¸ tr×nh sinh ho¸. ChÊt kho¸ng cÇn thiÕt víi mét sè l−îng nhá ®−îc gäi lµ kho¸ng vi l−îng. C¸c chÊt kho¸ng nh− Can xi, Phèt pho, Natri, Ka li, Ma giª cÇn thiÕt víi sè l−îng lín h¬n ®−îc gäi lµ kho¸ng ®a l−îng. Nhu cÇu Can xi vµ Phèt pho phô thuéc nhiÒu vµo lo¹i h×nh s¶n xuÊt cña gia sóc. Trong giai ®o¹n ®Çu cña chu kú s÷a c¸c chÊt kho¸ng ®−îc cung cÊp cho gia sóc non th«ng qua s÷a, nªn nhu cÇu c¸c chÊt kho¸ng ®a l−îng cho con mÑ ®ang cho s÷a th−êng cao h¬n nhu cÇu nµy ë nh÷ng con mÑ kh«ng cho s÷a. Nh÷ng gia sóc t¨ng tr−ëng nhanh h¬n cã nhu cÇu vÒ kho¸ng cao h¬n nh÷ng gia sóc t¨ng tr−ëng chËm, gia sóc non cã nhu cÇu vÒ kho¸ng cao h¬n nh÷ng gia sóc giµ. ThiÕu kho¸ng Gia sóc ch¨n th¶ nãi chung kh«ng gÆp vÊn ®Ò thiÕu kho¸ng bëi v× c©y cá còng cã nhu cÇu vÒ c¸c chÊt kho¸ng t−¬ng tù nh− gia sóc. Nh−ng c¸c lo¹i c©y l¹i kh«ng cã nhu cÇu vÒ c¸c kho¸ng vi l−îng: C« ban hoÆc Sªlen nªn thiÕu Sªlen/ vitamin E vµ C« ban - c¸c chÊt cÇn thiÕt ®Ó t¹o vitamin B12 th−êng hay x¶y ra. C©y thøc ¨n còng cÇn §ång nh−ng nhu cÇu cña gia sóc l¹i lín h¬n, nªn gia sóc ch¨n th¶ th−êng hay thiÕu §ång g©y vâng l−ng ë cõu, èm vµ rông l«ng. ThiÕu Can xi vµ Phèt pho còng cã thÓ x¶y ra ë nh÷ng gia sóc ch¨n th¶, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ®ång cá ch¨n th¶ kÐm chÊt l−îng hoÆc cá giµ. §èi víi gia sóc nu«i nhèt, thiÕu c¸c chÊt kho¸ng hay xÈy ra v× mét bé phËn cña c©y thøc ¨n thay v× c¶ c©y ®−îc sö dông trong khÈu phÇn. Nh−ng dï sao th× t×nh tr¹ng thiÕu c¸c chÊt kho¸ng ë gia sóc nu«i nhèt còng dÔ kh¾c phôc. Bét c¸ lµ mét trong c¸c thøc ¨n bæ sung tèt nhÊt, v× nã cung cÊp c¶ kho¸ng ®a l−îng còng nh− kho¸ng vi l−îng do c¸ tÝch luü kho¸ng theo nhu cÇu cña chóng. L−îng Can xi vµ Phèt pho cÇn thiÕt trong khÈu phÇn ®èi víi nh÷ng gia sóc cã n¨ng suÊt cao th−êng chiÕm 1%-2% trong vËt chÊt kh« cña khÈu phÇn tuú thuéc vµo n¨ng suÊt cña chóng. Tû lÖ Can xi vµ Phèt pho trong x−¬ng lµ kho¶ng 2:1 vµ th−êng th× tû lÖ nµy ®−îc ¸p dông trong khÈu phÇn ¨n. Tû lÖ nµy dï sao ®i ch¨ng n÷a còng kh«ng cè ®Þnh vµ dao ®éng tõ 1:1 ®Õn 2:1 mµ kh«ng g©y hËu qu¶ nghiªm träng. Ma giª th−êng th× kh«ng cã vÊn ®Ò g× trõ tr−êng hîp bß s÷a n¨ng suÊt cao nu«i b»ng khÈu phÇn cá t−¬i. TriÖu chøng thiÕu Ma giª nµy ®−îc gäi lµ héi chøng say cá, d¸ng vÎ cña gia sóc b¬ phê. ThiÕu Ma giª cã thÓ dÉn ®Õn tö vong nÕu ta kh«ng ph¸t hiÖn kÞp thêi vµ ®iÒu trÞ b»ng c¸ch tiªm dung dÞch cã Ma giª. 37
Thõa c¸c chÊt kho¸ng §Ó an toµn Can xi vµ Phèt pho ®−îc c¸c nhµ s¶n xuÊt thøc ¨n ®−a nhiÒu vµo thøc ¨n, bëi v× ®¸ v«i vµ Can xi phèt ph¸t rÎ tiÒn. MÆc dï vËy viÖc ®−a qu¸ nhiÒu Can xi vµ Phèt pho vµo khÈu phÇn ¨n còng ph¶i tr¸nh. Thõa Ma giª cã thÓ g©y ra bÖnh sái thËn ë cõu ®ùc. Nh÷ng khÈu phÇn ®Çy ®ñ chÊt kho¸ng cho bß s÷a cã thÓ lµ thõa cho c¸c gia sóc kh¸c. §ång th−êng ®−îc sö dông trong khÈu phÇn cña lîn nh− lµ chÊt kÝch thÝch t¨ng träng, nh−ng cïng mét l−îng nh− vËy l¹i g©y ngé ®éc cho cõu vµ bß, cõu ch¨n th¶ trªn ®ång cá ®−îc t−íi b»ng n−íc th¶i ph©n cña lîn nu«i víi chÊt t¨ng träng cã §ång còng cã thÓ bÞ ngé ®éc. Vitamin Gièng nh− c¸c gia sóc kh¸c, gia sóc d¹ cá còng cã nhu cÇu vÒ vitamin. Nh−ng chóng l¹i rÊt may m¾n v× phÇn lín c¸c lo¹i vitamin ®−îc c¸c vi sinh vËt tæng hîp trong d¹ cá trõ c¸c vitamin A, D vµ E. §èi víi gia sóc ch¨n th¶ th−êng cã rÊt nhiÒu Caroten trong cá xanh cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh vitamin A vµ d−íi ¸nh n¾ng mÆt trêi Ergosterol trong cá t−¬i vµ cá kh« ®−îc chuyÓn ho¸ thµnh vitamin D. ThiÕu vitamin A th−êng x¶y ra trong mïa §«ng vµ g©y ra bÖnh qu¸ng gµ. ThiÕu vitamin D cã thÓ g©y ra vÊn ®Ò víi trao ®æi Can xi vµ ¶nh h−ëng ®Õn trao ®æi chÊt trong x−¬ng. Vitamin E th−êng th× kh«ng g©y ra vÊn ®Ò g×, nh−ng trong mïa xu©n cõu vµ bª míi sinh ra hay bÞ nh·o c¬ v× thiÕu vitamin E. NÕu hiÖn t−îng nµy x¶y ra liªn tôc th× c¶ c¸c con mÑ vµ gia sóc míi sinh ®Òu ph¶i tiªm bæ sung vitamin E. TÊt c¶ c¸c vitamin nhãm B ®Òu ®−îc c¸c vi sinh vËt trong d¹ cá tæng hîp, nh−ng nÕu thiÕu C« ban trong khÈu phÇn ¨n th× còng x¶y ra thiÕu vitamin B12. TriÖu chøng cña chóng lµ ch¸n ¨n. HiÖn t−îng nµy hay x¶y ra trong vïng ®Êt c¸t nghÌo dinh d−ìng, ë ®©y C« ban bÞ röa tr«i nhiÒu. §Ó b¶o hiÓm c¸c nhµ s¶n xuÊt thøc ¨n th−êng hay ®−a hçn hîp vitamin bæ sung vµo trong thøc ¨n tinh tiªu chuÈn, c¸c vitamin th−êng gåm vitamin A, D vµ mét sè c¸c vitamin nhãm B. 38
Ch−¬ng 7 ChuÈn bÞ vµ chÕ biÕn thøc ¨n Cá kh« §ãng gãi cá kh« th−êng hay ®−îc thùc hiÖn phô thuéc vµo c¸c kü thuËt ®Þa ph−¬ng vµ gi¸ lao ®éng phæ th«ng. VËn chuyÓn cá kh« d−íi d¹ng rèi mÊt rÊt nhiÒu c«ng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh÷ng kiÖn cá h×nh vu«ng, trßn nhá vµ to, kiÖn h×nh ch÷ nhËt th−êng ®−îc dïng v× nã lµ mét h×nh thøc tiÕt kiÖm c«ng lao ®éng. Khi gi¸ n¨ng l−îng gi¶m ng−êi ta sö dông sÊy kh« nh©n t¹o nhiÒu h¬n. HiÖn nay ph−¬ng ph¸p nµy rÊt ®¾t, mÆc dï sÊy kh« b»ng luång khÝ l¹nh thæi trong kho chøa cá ®ang ®−îc ¸p dông t¹i mét sè n¬i. Cá kh« ®−îc chÕ biÕn tèt cã chÊt l−îng cao, kh«ng nghi ngê g× n÷a nã lµ nguån thøc ¨n th« dù tr÷ tèt nhÊt vµ cã thÓ cho ¨n th−êng xuyªn ngo¹i trõ nh÷ng gia sóc míi èm dËy. VÊn ®Ò lµ chÊt l−îng cá kh« phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khi chÕ biÕn cá kh« vµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cña cá khi thu ho¹ch. Thøc ¨n ñ chua ñ chua cá ®−îc thùc hiÖn ngµy cµng nhiÒu t¹i c¸c n−íc «n ®íi do mét thùc tÕ lµ ng−êi ta cã thÓ biÕt tr−íc chÊt l−îng thøc ¨n vµ dÔ c«ng nghiÖp ho¸ h¬n lµ s¶n xuÊt cá kh«. §iÒu kiÖn thêi tiÕt ®Ó ñ cá còng kh«ng qu¸ kh¾t khe nh− chÕ biÕn cá kh«. Cá ñ chua ®−îc b¶o qu¶n trong ®iÒu kiÖn a xÝt do vi khuÈn t¹o ra tõ ho¹t ®éng c«ng ph¸ ®−êng hoµ tan trong cá. ë nhiÒu khÝa c¹nh, lªn men ban ®Çu gièng nh− qu¸ tr×nh lªn men trong d¹ cá. Do a xÝt kh«ng bÞ lo¹i bá khái hè ñ, c¸c vi khuÈn lactic chiÕm −u thÕ trong hè ñ v× chóng cã thÓ sèng ë ®é pH rÊt thÊp. Cuèn cïng th× qu¸ tr×nh lªn men còng dõng l¹i khi ®é pH thÊp h¬n 4.0. Ng−êi ta còng cã thÓ t¹o ra m«i tr−êng a xit ban ®Çu b»ng c¸ch phun a xit vµo cá ñ chua, kÕt qu¶ lµ l−îng tinh bét vµ protein trong cá Ýt bÞ c«ng ph¸ h¬n, gióp ®¶m b¶o cá ñ chua cã chÊt l−îng cao, Ýt a m« ni ¸c vµ a xÝt bÐo bay h¬i h¬n. ChÕ biÕn cá ñ chua bao gåm mét qu¸ tr×nh lo¹i bá « xy b»ng c¸ch nÐn cá b»ng m¸y kÐo trong qu¸ tr×nh cho cá vµo hè ñ vµ ®Ëy hè ñ b»ng ni l«ng ®Ó ®¶m b¶o yÕm khÝ hoÆc kh«ng cã « xy cµng nhanh cµng tèt. Khi cá ñ chua cã tû lÖ vËt chÊt kh« cao, ®iÒu kiÖn yÕm khÝ vµ a xÝt sÏ gióp b¶o qu¶n tèt thøc ¨n ñ chua. VÊn ®Ò ë ®©y lµ nÕu ta kh«ng ®¶m b¶o yÕm khÝ ngay tõ ®Çu th× c¸c vi khuÈn sö dông ¤ xy sÏ vÉn sèngvµ t¹o ra Ýt a xÝt. Cá ñ chua cã hµm l−îng vËt chÊt kh« cao rÊt dÔ bÞ ph¸ huû nÕu kh«ng sö dông hÕt nhanh ngay sau khi më hè ñ. NÕu chuét, chim, gµ hoÆc giã bíi t¹o thµnh lç thñng trªn tÊm ®Ëy hè ñ th× chÊt l−îng cá ñ chua chç lç thñng sÏ bÞ háng do ®iÒu kiÖn hiÕu khÝ sinh ra nhiÖt. Cá cã thÓ ñ chua b»ng nhiÒu d¹ng kh¸c nhau: ChÆt ra tõng ®o¹n ng¾n hoÆc dµi, ñ trong chum, hè ®Êt, xi m¨ng, hay th¸p silo hoÆc trong bao phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ ®èi víi chñ trang tr¹i. Kü thuËt míi ñ chua cá lµ chøa cá trong c¸c kiÖn cã nhiÒu líp bäc bªn ngoµi b»ng ni l«ng. Thøc ¨n cñ qu¶ 39
Ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn thøc ¨n cñ qu¶ lµm thøc ¨n trong mïa §«ng phô thuéc vµo sù kh¾c nghiÖt cña mïa §«ng, lo¹i gia sóc vµ møc ®é c¬ khÝ hãa. VÝ dô cñ c¶i ®−îc sö dông cho cõu ch¨n th¶ trong mïa §«ng. ViÖc dù tr÷ thøc ¨n cñ qu¶ còng phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt vµ thÓ lo¹i trang tr¹i. §iÒu quan träng lµ chóng ph¶i ®−îc gi÷ kh«ng cho bÞ ®ãng b¨ng. Bªn c¹nh chÊt l−îng bÞ gi¶m, cõu c¸i cßn bÞ háng r¨ng sím nÕu ¨n cñ qu¶ qu¸ l¹nh. KhÝa c¹nh dinh d−ìng cña thøc ¨n cñ qu¶ vµ ®iÓm t−¬ng ®ång cña thøc ¨n nµy víi thøc ¨n tinh ®· ®−îc th¶o luËn trong ch−¬ng 2. ChÕ biÕn thøc ¨n cñ qu¶ b»ng ph−¬ng ph¸p c¬ häc phô thuéc vµo c¸c lo¹i gia sóc nu«i. PhÇn lín viÖc chÕ biÕn nµy nh»m môc ®Ých t¨ng tèc ®é ¨n vµo h¬n lµ t¨ng l−îng ¨n vµo. Th¸i nhá cñ qu¶ còng rÊt cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o l−îng ¨n vµo cña nh÷ng con cõu c¸i bÞ søt måm. R¬m C¸c ®iÒu kiÖn ®· ®Ò cËp ®Õn ®èi víi chÕ biÕn cá kh« ®−îc ¸p dông t−¬ng tù ®èi víi r¬m. R¬m ®−îc thu ho¹ch tõ c¸nh ®ång d−¬Ý d¹ng c¸c bã lóa vµ ®−îc ®Ëp t¹i c¸c trang tr¹i, hoÆc chóng cã thÓ ®−îc ®ãng b¸nh tõ ngoµi c¸nh ®ång. Lóa còng cã thÓ ®−îc thu ho¹ch b»ng m¸y vµ lóa, r¬m ®−îc t¸ch riªng ra. R¬m cã thÓ ®−îc ®ãng thµnh tõng b¸nh vu«ng, trßn, hoÆc ch÷ nhËt, hoÆc chóng còng cã thÓ ®−îc thu ho¹ch b»ng m¸y. Ph−¬ng ph¸p chÕ biÕn th−êng phô thuéc nhiÒu vµo c¸c kü thuËt cã s½n t¹i c¸c trang tr¹i vµ sù tiÖn lîi khi chuyªn chë h¬n lµ gi¸ trÞ dinh d−ìng cña chóng. Cõu nãi chung chóng sÏ ¨n nhiÒu r¬m nÕu r¬m ®−îc th¸i nhá h¬n lµ ®Ó dµi, trong khi ®ã ®èi víi bß th× kh«ng cã vÊn ®Ò g×. R¬m ch−a chÕ biÕn th−êng kh«ng nªn cho cõu ¨n nhiÒu. R¬m th¸i ñ u rª cã thÓ cho ¨n nhiÒu h¬n (xem trang 68?). NÕu cõu ®−îc lùa chän c¸c phÇn ngon nhÊt cña r¬m, vÝ dô nh− l¸, b»ng c¸ch cho r¬m vµo m¸ng víi sè l−îng nhiÒu h¬n 50% l−îng ¨n vµo hµng ngµy th× l−îng cña r¬m ¨n vµo cã thÓ ngang víi cá kh«. ChÕ biÕn thøc ¨n th« b»ng ph−¬ng ph¸p c¬ häc ChÕ biÕn thøc ¨n th« b»ng ph−¬ng ph¸p c¬ häc ®−îc thùc hiÖn víi c¶ hai lý do dinh d−ìng vµ thùc tÕ vµ nã rÊt cã Ých khi ta nhí ®−îc nh÷ng ®iÒu ®−îc th¶o luËn sau ®©y. Mét trong nh÷ng yÕu tè h¹n chÕ l−îng thøc ¨n th« ¨n vµo lµ tèc ®é ¨n vµo, v× nh÷ng thøc ¨n dµi mÊt thêi gian nhai vµ nhai l¹i ®Ó chóng ®ñ nhá tíi møc ®i qua ®−îc d¹ cá (xem ch−¬ng 3). NÕu thøc ¨n th« ®−îc nghiÒn nhá th× qu¸ tr×nh nµy ®−îc rót ng¾n l¹i. Trong nhiÒu tr−êng hîp thøc ¨n ®i qua d¹ cá khi ch−a ®−îc tiªu ho¸ hoµn toµn. Cho nªn nghiÒn nhá thøc ¨n th« cã t¸c dông t¨ng tèc ®é ¨n vµo vµ l−îng thøc ¨n th« ¨n vµo, tæng sè thøc ¨n ®−îc ¨n vµo, nh−ng tû lÖ tiªu ho¸ l¹i gi¶m vµ nãi chung víi c¸c chi phÝ thªm cho chÕ biÕn, ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng hiÖu qu¶. Th¸i nhá r¬m hoÆc cá kh«, bªn c¹nh viÖc t¨ng tèc ®é ¨n vµo, ®· lµm cho gia sóc cã Ýt c¬ héi ®Ó lùa chän nh÷ng thø tèt nhÊt. Tû lÖ tiªu ho¸ do vËy thÊp h¬n so víi thøc ¨n th« ë thÓ dµi. Lý do chÝnh cña phÇn lín c¸c h×nh thøc chÕ biÕn thøc ¨n th« lµ sù tiÖn lîi. Cá kh« hoÆc r¬m th¸i nhá thØnh tho¶ng ®−îc nhµo víi rØ mËt ®ãng thµnh viªn hoÆc lµ mét thµnh phÇn cña thøc ¨n viªn. §ã lµ mét c¸ch ®Ó r¬m vµ cá kh« cã thÓ chuyªn chë 40
víi gi¸ thµnh rÎ h¬n, nh−ng nãi chung lîi Ých vÒ dinh d−ìng l¹i qu¸ nhá khi chÕ biÕn lo¹i thøc ¨n nµy ë qui m« lín. NghiÒn th« còng lµ ph−¬ng ph¸p tiÖn lîi vµ ®−îc ¸p dông nhiÒu v× lý do tiÖn lîi khi cho gia sóc ¨n. NÕu thøc ¨n th« ®−îc trén vµ cho ¨n kÕt hîp trong khÈu phÇn ¨n th× thøc ¨n th« nªn nghiÒn th« hoÆc th¸i ®Ó cã thÓ trén ®−îc. Xö lý r¬m Ph−¬ng ph¸p xö lý b»ng xót (Natri hydroxit) Mèi quan t©m ®èi víi xö lý r¬m kh«ng cã g× lµ míi. Trong nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû tr−íc nh÷ng nhµ khoa häc §øc ®· nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy vµ ®−a ra mét qu¸ tr×nh phøc t¹p bao gåm xö lý b»ng xót (Natri hydroxit) víi ¸p suÊt cao, nhiÖt ®é cao vµ giò s¹ch. Qu¸ tr×nh nµy ®· ®−îc ®¬n gi¶n ho¸, hiÖn nay qui tr×nh chÕ biÕn kh«ng cßn sö dông ¸p suÊt cao, nhiÖt ®é cao vµ kh«ng giò s¹ch n÷a. Tr−íc ®©y qu¸ tr×nh xö lý mang tÝnh c«ng nghiÖp, ngµy nay quy tr×nh t¹i c¸c trang tr¹i ®· h×nh thµnh. Lîi Ých cña ph−¬ng ph¸p xö lý r¬m b»ng xót lµ xö lý nhanh. Tû lÖ tiªu ho¸ t¨ng gÇn nh− ngay lËp tøc. Dï sao th× còng ph¶i ®îi vµi ngµy sau khi xö lý, bëi v× Natri hydroxit ph¶i chuyÓn ho¸ thµnh Natri bicabonate vµ trë nªn an toµn. L−îng Bicabonate trong r¬m cã thÓ rÊt cã lîi khi cho bß s÷a ¨n nhiÒu thøc ¨n tinh. Sù bÊt lîi cña xö lý b»ng xót lµ ®Ó xö lý r¬m ®ång ®Òu ta ph¶i th¸i r¬m thµnh ®o¹n nhá h¬n. ViÖc nµy sÏ tèn kÐm. Gia sóc sÏ uèng n−íc nhiÒu h¬n khi ¨n r¬m xö lý b»ng xót nªn l−îng n−íc tiÓu th¶i ra còng nhiÒu h¬n. V× lý do nµy nhu cÇu vÒ µyats ®én chuång nhiÒu h¬n, l−îng n−íc tiÓu ph¶i xö lý nhiÒu h¬n. L−îng Natri trong n−íc tiÓu, trong thêi gian dµi, cã thÓ g©y ra nh÷ng vÊn ®Ò vÒ cÊu tróc cña ®Êt ®èi víi nh÷ng lo¹i ®Êt nÆng. NÕu dïng mét l−îng lín r¬m xö lý b»ng xót trong khÈu phÇn th× nªn nhí r»ng ®ã lµ lo¹i thøc ¨n rÊt thiÕu protein vµ nÕu kh«ng ®−îc bæ sung thªm ERDP-protein ph©n gi¶i cã hiÖu qu¶ trong d¹ cá, th× ¶nh h−ëng cña viÖc xö lý r¬m rÊt thÊp. Bæ sung protein bæ sung l¹i lµm t¨ng chi phÝ xö lý. H×nh 22. §−a Amoniac vµo c¸c kiÖn r¬m Xö lý b»ng Am«ni¸c Am«niac lµ mét lo¹i khÝ bay h¬i nã thÓ thÊm vµo trong c¸c kiÖn r¬m (h×nh 22). ¶nh h−ëng cña xö lý r¬m b»ng am«ni¸c ®Õn tû lÖ tiªu ho¸ còng gièng nh− xö lý r¬m b»ng xót, nh−ng am«niac lµ lo¹i kiÒm yÕu h¬n xót. KÕt qu¶ lµ ph¶n øng ®èi víi r¬m chËm h¬n nhiÒu. ThÝ dô, t¹i Anh cÇn tõ 2 ®Õn 4 tuÇn ®Ó cho ph¶n øng hoµn thµnh. 41
KhÝ am«niac sÏ kÕt hîp víi n−íc trong r¬m v× vËy r¬m cÇn cã ®é Èm nhÊt ®Þnh. NÕu r¬m qu¸ kh« hoÆc ®é Èm ë kho¶ng 10% cã thÓ ph¶i phun n−íc vµo r¬m hoÆc dïng Am«niac d¹ng n−íc. MÆt kh¸c, nÕu r¬m qu¸ −ít th× khÝ Am«niac khã ph©n phèi ®Òu trong kiÖn r¬m. Cã hai lîi Ých lín trong viÖc xö lý r¬m b»ng Am«niac so víi xö lý b»ng xót lµm cho c¸ch xö lý nµy thÝch hîp h¬n khi tiÕn hµnh t¹i trang tr¹i: (1) Kh«ng cÇn cã c¸c xö lý b»ng c¬ häc vµ (2) t¨ng tû lÖ tiªu ho¸ vµ do l−îng Am«niac b¸m vµo r¬m tho¶ m·n nhu cÇu cña vi sinh vËt trong d¹ cá vÒ protein nªn kh«ng cÇn ph¶i bæ sung thªm ERDP. Còng cã thÓ nãi r»ng d− thõa Urª trong n−íc tiÓu tèt h¬n lµ d− thõa Natri. Thªm vµo ®ã nhu cÇu vÒ n−íc uèng thÊp h¬n nhiÒu ë bß cho ¨n r¬m ñ Am«niac so víi nhu cÇu nµy ë bß ¨n r¬m xö lý b»ng xót. Cã hai d¹ng am«niac chñ yÕu cã thÓ sö dông t¹i trang tr¹i: Am«niac d¹ng kh« ph¶i gi÷ trong ®iÒu kiÖn cã ¸p suÊt, vµ Am«niac d¹ng láng khi Am«niac ®−îc hoµ tan trong n−íc, d¹ng nµy kh«ng cÇn gi÷ trong ®iÒu kiÖn cã ¸p suÊt. C¶ hai d¹ng Am«niac ®Òu lµm t¨ng tû lÖ tiªu ho¸ nh− nhau khi cïng mét l−îng Am«niac ®−îc dïng cho mét tÊn r¬m. Xö lý b»ng U rª U rª cã thÓ sö dông lµm nguån am«ni¸c bëi v× nã cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh Am«ni¸c khi cã mÆt enzym trong r¬m ë ®é Èm cao vµ nhiÖt ®é m«i tr−êng cao. V× lý do nµy U rª ®−îc sö dông ë nh÷ng vïng nhiÖt ®íi nh− lµ mét nguån Am«ni¸c ®Ó xö lý r¬m. ë c¸c n−íc «n ®íi, nãi chung lµ qu¸ l¹nh ®Ó cã thÓ chuyÓn ho¸ U rª thµnh Am«ni¸c. Nh−ng nh− ®Ò cËp trong ch−¬ng 8, U rª rÊt lý t−ëng trong viÖc b¶o qu¶n trªn c¶ hai ph−¬ng diÖn b¶o qu¶n vËt lý vµ dinh d−ìng. N−íc tiÓu còng cã thÓ sö dông ®−îc ®Ó xö lý r¬m v× nã còng chøa U rª. Mét sè vïng nghÌo cã thÓ sö dông ph−¬ng ph¸p nµy. ¶nh h−ëng cña xö lý ®Õn gi¸ trÞ dinh d−ìng Nh− ®· ®Ò cËp tr−íc ®©y, vÊn ®Ò ®èi víi r¬m ch−a xö lý lµ cÇn mét thêi gian dµi ®Ó tiªu ho¸ r¬m do qu¸ tr×nh lªn men chËm, tû lÖ tiªu ho¸ thÊp vµ cÇn cã thêi gian dµi ®Ó gi¶m kÝch th−íc cña c¸c m¶nh r¬m lín thµnh nh÷ng m¶nh r¬m nhá cã thÓ ®i qua ®−îc d¹ cá. ¶nh h−ëng chÝnh cña kiÒm dï nã lµ Am«ni¸c hay xót lµ t¨ng l−îng thøc ¨n ®−îc tiªu ho¸ (th−êng lµ tõ 10% ®Õn 15%) vµ rót ng¾n thêi gian lªn men, c¶ hai ¶nh h−ëng nµy ®Òu lµm t¨ng kh¶ n¨ng cña d¹ dµy cã ®−îc nhiÒu h¬n ®¬n vÞ thøc ¨n trong cïng mét thêi gian. KÕt qu¶ gia sóc ¨n ®−îc nhiÒu r¬m ñ h¬n lµ r¬m ch−a xö lý. Th−êng lµ cø tû lÖ tiªu ho¸ t¨ng ®−îc10% th× l−îng thøc ¨n ¨n vaß t¨ng thªm 50% vµ do thøc ¨n ¨n vµo dÔ tiªu ho¸ h¬n nªn n¨ng l−îng trao ®æi ¨n vµo cao h¬n. Gia sóc nhai l¹i sót c©n khi cho ¨n r¬m ch−a xö lý ngay c¶ khi bæ sung U rª, nh−ng khi chØ cho ¨n r¬m ñ U rª gia sóc còng ®ñ dinh d−ìng cho duy tr× vµ cßn t¨ng c©n chót Ýt. §iÒu quan träng ph¶i nhí lµ gi¸ trÞ cña r¬m ñ kh«ng chØ ë chç t¨ng ®−îc 10%-15% tû lÖ tiªu ho¸ mµ cßn t¨ng khèi l−îng r¬m ¨n vµo. NÕu gia sóc chØ ®−îc cho ¨n mét l−îng r¬m h¹n chÕ th× −íc tÝnh vÒ tû lÖ tiªu ho¸ thÝch hîp h¬n. NÕu r¬m ®−îc xö lý cã tû lÖ tiªu ho¸ cao h¬n th× nhu cÇu Nit¬ cÇn thiÕt cho vi sinh vËt lªn men r¬m còng t¨ng lªn. RÊt nhiÒu ®Ò tµi thö nghiÖm víi r¬m xö lý b»ng xót 42
cho kÕt qu¶ kÐm v× kh«ng nhËn ra nguyªn lý nµy. Thay v× ta ph¶i bæ sung thªm U rª, tÊt nhiªn ta cã thÓ cho gia sóc ¨n thªm r¬m, ®Æc biÖt lµ r¬m xö lý b»ng xót cïng víi mét sè c¸c nguyªn liÖu kh¸c cã d− thõa Ni t¬, vÝ dô nh− ph©n vµ chÊt ®én chuång gµ. Còng cã thÓ xö lý ph©n vµ chÊt ®én chuång gµ b»ng xót ®Ó x¬ trong ph©n vµ chÊt ®én chuång gµ ®−îc tiªu ho¸ tèt h¬n, x¬ trong ph©n vµ chÊt ®én chuång gµ ®Õn l−ît m×nh gióp gia sóc sö dông tèt h¬n l−îng protein th« d− thõa trong nguyªn liÖu nµy. Thøc ¨n h¹t Tr−íc ®©y khi h¹t ngò cèc ®−îc sö dông lµm thøc ¨n cho gia sóc nhai l¹i lÇn ®Çu tiªn, chóng th−êng ®−îc nghiÒn nhá vµ nÊu chÝn bëi v× ng−êi ta tin r»ng cµng nghiÒn nhá bao nhiªu th× cµng dÔ tiªu ho¸ bÊy nhiªu. Mét lý do kh¸c n÷a ®èi víi viÖc nghiÒn nhá lµ ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng h¹t cá d¹i hoµn toµn bÞ ph¸ huû nÕu kh«ng chóng sÏ tho¸t qua ruét vµ qua ph©n quay trë l¹i ®Êt. Lý do nµy sau nµy kh«ng cßn thÝch hîp v× c¸c chÊt diÖt cá hiÖn ®¹i ®¶m b¶o chØ cßn l¹i rÊt Ýt h¹t cá d¹i lÉn trong thøc ¨n h¹t. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ng−êi ta nhËn thÊy r»ng thøc ¨n h¹t nªn chÕ biÕn rÊt Ýt ®Ó ®¶m b¶o tû lÖ tiªu ho¸ cao. Thøc ¨n h¹t nghiÒn qu¸ nhá sÏ lªn men qu¸ nhanh g©y ngé ®éc a xÝt, ®Æc biÖt lµ ®èi víi bß nu«i b»ng khÈu phÈn c¬ së lµ ngò cèc, vµ bß s÷a cho ¨n thøc ¨n tinh cã nhiÒu ngò cèc hai lÇn trong ngµy (h×nh 23). N«ng d©n kh«ng nghi ngê n÷a vÉn tiÕp tôc nghiÒn thøc ¨n h¹t qu¸ nhá. Hä th−êng cho r»ng cã mét sè c¸c h¹t ngò cèc nguyªn trong ph©n cã nghÜa lµ tÊt c¶ thøc ¨n ®Òu kh«ng ®−îc tiªu ho¸! Cã mét vµi h¹t ngò cèc lÉn trong ph©n kh«ng ¶nh h−ëng g× ®Õn tû lÖ tiªu ho¸, vµ tû lÖ tiªu ho¸ cña thøc ¨n th« bÞ gi¶m khi thøc ¨n h¹t bÞ nghiÒn qu¸ nhá (h×nh 24). Trong thùc tÕ kh«ng cã dÊu hiÖu cña bÊt cø lo¹i thøc ¨n h¹t nµo trong ph©n cã thÓ cho thÊy ngò cèc ®· bÞ nghiÒn qu¸ nhá. H×nh 23: §èi víi bß, thøc ¨n h¹t ph¶i ®−îc ®Ëp vì gièng nh− phÇn bªn tr¸i cña bøc ¶nh. NghiÒn qu¸ nhá nh− bªn ph¶i cña bøc ¶nh lµ kh«ng cÇn thiÕt vµ rÊt nguy hiÓm cho søc khoÎ gia sóc. ¶nh: ViÖn Nghiªn cøu Rowett 43
H×nh 24: Ph©n cã lÉn vµi h¹t ngò cèc cã ¶nh h−ëng rÊt Ýt tíi tû lÖ tiªu ho¸. Nh−ng tû lÖ tiªu ho¸ cña thøc ¨n th« bÞ gi¶m do thøc ¨n h¹t nghiÒn qu¸ nhá Sù cÇn thiÕt ph¶i nghiÒn thøc ¨n h¹t phô thuéc nhiÒu vµo kÝch th−íc gia sóc. §iÒu nµy mét phÇn do ngò cèc nguyªn h¹t khã cã thÓ ®i qua cöa d¹ cá ë nh÷ng gia sóc nhai l¹i nhá, nh−ng ngò cèc nguyªn h¹t cã thÓ dÔ dµng ®i qua cöa d¹ cá ë nh÷ng gia sóc to. §iÒu nµy cã nghÜa lµ nh÷ng h¹t ngò cèc kh«ng bÞ vì trong khi ¨n sÏ ®−îc l−u l¹i vµ bÞ ®Ëp vì trong khi nhai l¹i. KÕt qu¶ cho thÊy nghiÒn thøc ¨n h¹t lµ kh«ng cÇn thiÕt ®èi víi cõu, dª, vµ ngay c¶ ®èi víi bª cã khèi l−îng tõ 100 kg ®Õn 150 kg. Trong thùc tÕ gia sóc cho ¨n thøc ¨n ngò cèc nguyªn h¹t trong khÈu phÇn hoµn toµn 44
lµ ngò cèc hoÆc lµ bæ sung cho thøc ¨n th« khoÎ m¹nh h¬n. ThÝ dô khi cho cõu ¨n thøc ¨n ngò cèc c¶ h¹t, cÊu tróc vËt lý cña h¹t nguyªn ®ãng vai trß nh− lµ thøc ¨n th« nªn kh«ng cÇn cho ¨n thªm thøc ¨n th« n÷a. §èi víi bß cã khèi l−îng to h¬n cÇn ph¶i nghiÒn th« h¹t nhò cèc bëi v× bß kh«ng nhai vì tÊt c¶ c¸c h¹t ngay trong lÇn nhai ®Çu tiªn vµ bëi v× cöa dÉn tõ d¹ cá tíi d¹ mói khÕ cho phÐp h¹t nguyªn còng cã thÓ ®i qua ®−îc nªn cã kh¶ n¨ng mét sè h¹t nguyªn lät qua d¹ cá ®i vµo ph©n. Mét khi cã mét h¹t nguyªn tr−ît ra khái d¹ cá cã thÓ sÏ kh«ng cã sù tiªu ho¸ tiÕp theo. ThÕ nh−ng kh«ng bao giê tÊt c¶ c¸c h¹t ®Òu ®i qua d¹ cá. Còng kh«ng cã kh¶ n¨ng tû lÖ tiªu ho¸ cña thøc ¨n h¹tor bß d−íi 60%. Ngay c¶ tr−êng nghiÒn thøc ¨n h¹t lµ cÇn thiÕt th× còng nªn nghiÒn cµng to cµng tèt. Lµm t¸ch vá h¹t ngò cèc gÇn nh− lµ ®ñ cho c¸c vi sinh vËt x©m nhËp vµo vµ tiªu ho¸ tinh bét, protein bªn trong h¹t. Mét sè c¸ch chÕ biÕn ®· ®−îc nghiªn cøu thÝch hîp lµ c¸ch nghiÒn th«, bao gåm c¸n, Ðp hoÆc xö lý b»ng xót. VÊn ®Ò ®èi víi c¸n h¹t lµ khi ta cè g¾ng lµm dËp h¹t nhá nhÊt th× nh÷ng h¹t to l¹i bÞ nghiÒn qu¸ nhá. Bëi vËy kh«ng nghiÒn nh÷ng h¹t nhá ®Ó ®¶m b¶o c¸n vì nh÷ng h¹t cßn l¹i. Ðp dùa trªn nguyªn lý lµm vì nh÷ng h¹t ngò cèc cã t¸c dông tèt h¬n c¸n bëi v× nã kh«ng phô thuéc vµo cì h¹t. 45