Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004
PHAÂN TÍCH ÑAËC ÑIEÅM XOANG TRAÙN:
ÑOÁI CHIEÁU GIÖÕA CT SCAN VAØ XQUANG QUI ÖÔÙC
Laâm Huyeàn Traân*, Leâ Haønh**, Nguyeãn Höõu Khoâi*
TOÙM TAÉT
Chuùng toâi phaân tích xoang traùn döïa treân phim chuïp Xquang chuaån vaø CTScan cuûa cuøng 1 ngöôøi.
Trong khi nghieân cöùu phim Xquang chuaån, xoang traùn ñöôïc thaáy roõ treân phim soï nghieâng vaø phim
Blondeau. Keát quaû laø hình thaùi vaø kích thöôùc xoang traùn coù theå nhaän thaáy ñöôïc nhöng caùc moác quan
troïng lieân quan ñeán ngaùch traùn nhö :teá baøo Agger nasi, cuoán muõi giöõa (thoâng khí), hoá saøng, thì khoâng theå
ñaùnh giaù ñöôïc. Ngöôïc laïi treân phim CTScan coù theå boäc loä roõ haàu nhö moïi chi tieát.
Bình dieän truïc(Axial) cho thaáy ñoä saâu cuûa xoang traùn.
Ñoái chieáu vôùi tö theá cuûa thaày thuoác khi khaùm vaø phaãu tröôøng khi moå thì bình dieän lyù töôûng laø bình
dieän theo maët phaúng traùn (Coronal). Maët phaúng naøy laø maët phaúng toái öu ñeå trình baøy phöùc hôïp loã thoâng
khe, laø maët caét lyù töôûng treân CT.
Theo yù kieán cuûa chuùng toâi, choïn löïa toát nhaát ñeå ñaùnh giaù xoang traùn laø chuïp CTScan.
SUMMARY
A ANALYSIS OF FRONTAL SINUS, CORRELATION ON THE CT SCAN AND
CONVENTIONAL X RAY
Lam Huyen Tran, Le Hanh, Nguyen Huu Khoi * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 8
* Supplement of No 1 * 2004: 41 - 45
Our analysis of frontal sinus was based on the standard roentgenogram and computed tomography of
the same patterns.
In the evaluation of the standard roentgenogram, the frontal sinus was demonstrated on the AP view
and Blondeau’ s view. As a result, the morphology and dimension of the frontal sinus was demonstrated,
but the important landmarks who relate to frontal recess,eg : Agger nasi cell(4), concha bullosa, fovea
ethmoidalis, may not be evaluated.
In contrast, the CTscan can display almost details. Axial plane showed the depth of the frontal sinus.
Considering the patient position vis- aø- vis the surgeon performing the diagnostic evaluation, as well as
the surgeon procedure, the one cross –sectional plane that best correlates with the surgeon’ s field of view
is the coronal plane.
Since this plane also optimally display the osteomeatal complex, it is the ideal plane for CT imaging.
In our opinion, the best modality of choice for the evaluation of frontal sinus is CT.
MÔÛ ÑAÀU
Xoang traùn khoâng coù ngay khi sinh, xoang traùn
baét ñaàu xuaát hieän vaøo naêm thöù 2 do söï thoâng khí ôû
phaàn tröôùc cuûa ngaùch traùn hoaëc töø teá baøo saøng tröôùc.
Töø luùc naøy ñeán 4 tuoåi xoang traùn baét ñaàu phaùt trieån
vaøo trong xöông traùn. Töø 4 ñeán 7 tuoåi xoang traùn baét
ñaàu phaùt trieån ra phía ngoaøi vaø vaøo phía trong. Luùc 8
tuoåi bôø treân cuûa xoang traùn ñeán ngang möùc bôø treân oå
* Boä moân Tai Muõi Hoïng - ÑH Y Döôïc TP Hoà Chí Minh
** Khoa tai muõi ho
ï
n
g
–be
ä
nh vie
ä
n Chô
ï
Raã
y
Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét 41
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004 Nghieân cöùu Y hoïc
maét. Luùc 10 tuoåi bôø treân xoang traùn ngang phaùt trieån
leân treân vaøo vuøng treân cung maøy.
Söï phaùt trieån cuûa xoang traùn laø keát quaû cuûa 2 tieán
trình ñoàng thôøi, söï phaùt trieån daàn daàn cuûa nieâm maïc
vaø ñoàng thôøi söï haáp thu cuûa lôùp xöông phuû leân treân
(Shapiro vaø Jansen 1960). Xoang traùn phaùt trieån veà
phía treân vaøo vuøng treân cung maøy sau ñoù phaùt trieån
ra sau treân traàn hoác maét (Shankar vaø coäng söï 1994).
Xoang traùn cuõng coù theå phaùt trieån vaøo trong maøo gaø
(Shapiro vaø Jansen 1960). Thaønh trong cuûa xoang
traùn ñöôïc loùt bôûi lôùp nieâm maïc. Chính lôùp nieâm coát
maïc taïo neân ñöôøng traéng treân Xquang. Hai xoang
traùn ngaên caùch nhau bôûi vaùch lieân xoang, chuùng daãn
löu vaøo ngaùch traùn ôû khe muõi giöõa(2).
Theå tích trung bình cuûa xoang traùn ôû ngöôøi lôùn
laø 7ml. Theo coâng trình nghieân cöùu cuûa Lang, thaønh
tröôùc xoang traùn daày töø 0.5mm ñeán 12mm. Thaønh
sau daøy töø 0.3mm ñeán 4mm.
Nhöõng thay ñoåi veà maët giaûi phaãu cuûa xoang traùn
raát ña daïng, töø soá löôïng ñeán kích thöôùc, coøn caùc
thaønh phaàn lieân quan ñeán ngaùch traùn caøng phöùc taïp
hôn. Vieäc phaân tích caùc ñaëc ñieåm xoang traùn tröôùc
khi moå coù giaù trò raát lôùn trong phaãu thuaät xoang traùn
noùi chung vaø phaãu thuaät noäi soi noùi rieâng. Do vaäy,
chuùng toâi thöïc hieän vieäc phaân tích xoang traùn treân
phim Xquang thoâng thöôøng vaø phim CTscan ñeå tìm
moái lieân quan giöõa chuùng ñoàng thôøi neâu ra öu vaø
nhöôïc ñieåm cuûa töøng loaïi.
ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN
CÖÙU
Ñoái töôïng nghieân cöùu
Choïn nhöõng ngöôøi trong ñoä tuoåi tröôûng thaønh
(1öø 18 tuoåi trôû leân), khoâng coù tieàn söû chaán thöông
xoang traùn, khoâng coù tieàn söû phaãu thuaät vuøng muõi
xoang, khoâng coù beänh lyù laøm thay ñoåi caáu truùc giaûi
phaãu vuøng muõi traùn vaø khe giöõa.
Chuùng toâi choïn ñöôïc 34 nam vaø 34 nöõ
Phöông phaùp nghieân cöùu
Treân cuøng 1 ngöôøi chuùng toâi chuïp phim Xquang
qui öôùc (ôû 2 tö theá Blondeau vaø soï nghieâng) vaø chuïp
CTSCan caùc xoang theo caùc bình dieän traùn vaø bình
dieän truïc (tö theá axial vaø coronal).
Döïa treân caùc phim naøy, chuùng toâi phaân tích
xoang traùn veà caùc ñaëc ñieåm soá löôïng, hình theå kích
thöôùc,(chieàu roäng, chieàu cao, chieàu saâu) ñoä daøy
thaønh tröôùc, ñoä daøy thaønh sau, caùc yeáu toá coù lieân
quan tôùi ngaùch traùn.
Ñoái vôùi phim Xquang chuùng toâi ño tröïc tieáp treân
phim baèng thöôùc caëp cuûa Nhaät, ñaõ ñöôïc kieåm nghieäm
bôûi trung taâm chuaån hoùa ño löôøng chaát löôïng.
Ñoái vôùi phim CTscan, chuùng toâi ño tröïc tieáp
baèng thöôùc ño hieån thò treân maùy vaø phim.
Sau ñoù xöû lyù caùc soá lieäu baèng phöông phaùp
thoáng keâ.
KEÁT QUAÛ
Treân XQ
.Veà soá löôïng
Nam
(n=34)
Nöõ
(n=34)
Tyû leä chung
(caû nam vaø
nöõ)(n=68)
Coù 2 xoang
traùn
28/34 (82,35%) 27/34
(79,41%)
55/68 (80,88%)
Coù 1 xoang
traùn
2/34 (5,88%) 4/34 (11,76%) 6/68 (8,82%)
Khoâng coù
xoang traùn
4/34 (11,76%) 3/34 (8,82%) 7/68 (10,29 %)
Veà kích thöôùc
Khaûo saùt chieàu cao, chieàu roäng xoang traùn treân
phim Xquang Blondeau
Khaûo saùt chieàu saâu xoang traùn treân phim soï
nghieâng
NAM NÖÕ Chung cho caû
nam vaø nöõ
Chieàu roäng (R) trung
bình
29,25 mm 28,17mm 28,71 mm
Chieàu cao (C) Trung bình 30,70mm 28 mm 29,35 mm
Chieàu saâu (S) trung bình 13,45mm 11,54 mm 12,5mm
Kích thöôùc Soá maãu Trung bình Giôùi haïn
Chieàu roäng (R) 116 28,71mm 11-49mm
Chieàu cao (C) 116 29,35mm 11-58mm
Chieàu saâu (S) 116 12,5mm 4-24mm
Treân phim soï nghieâng chæ coù theå xaùc ñònh ñoä saâu
chung cuûa 2 xoang traùn, khoâng theå phaân bieät chính
Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
42
Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004
xaùc ñoä saâu cuûa töøng xoang traùn rieâng reõ beân phaûi hay
beân traùi (do hieän töôïng choàng aûnh).
Caùc yeáu toá lieân quan ñeán ngaùch traùn
do coù nhieàu ñöôøng neùt xöông choàng leân nhau
treân phim Xquang qui öôùc khoâng theå khaûc saùt ñöôïc
khe giöõa vaø caùc yeáu toá lieân quan ñeán ngaùch traùn.
Treân phim CT SCAN
.Veà soá löôïng
Nam Nöõ Tyû leä chung (caû
nam vaø nöõ)
Coù 2 xoang
traùn
28/34 (82,35%) 27/34
(79,41%)
55/68 (80,88%)
Coù 1 xoang
traùn
2/34 (5,88%) 4/34 (11,76%) 6/68 (8,82%)
Khoâng coù
xoang traùn
4/34 (11,76%) 3/34 (8,82%) 7/68 (10,29 %)
Veà kích thöôùc
Khaûo saùt chieàu cao, chieàu roäng xoang traùn treân
bình dieän traùn (coronal)
Khaûo saùt chieàu saâu xoang traùn treân bình dieän truïc
(axial)
NAM NÖÕ Chung cho caû
nam vaø nöõ
Chieàu roäng
(R)
trung bình
24,64mm 23,19mm 23,91mm
Chieàu cao (C)
Trung bình
24,75mm 23,48mm 24,12mm
Chieàu saâu (S)
trung bình
13,48mm 12,5mm 12,99mm
Kích thöôùc Soá maãu Trung bình Giôùi haïn
Chieàu roäng (R) 116 23,91 mm 15-44 mm
Chieàu cao (C) 116 24,12 mm 5-38 mm
Chieàu saâu (S) 116 12,99 mm 3-15 mm
Xoang traùn Nam Nöõ Tyû leä chung caû
nam vaø nöõ
Phaùt trieån to
(R>=25mm)
58,62% 62,06% 60,03 %
Phaùt trieån vöøa
(R:15-25mm)
27,58% 29,31% 28,44%
Keùm phaùt trieån
(R<=14mm)
13,79% 8,62% 11,53%
ÑOÄ DAØY TRUNG BÌNH CAÙC THAØNH XOANG TRAÙN :
Thaønh tröôùc : 3,55mm
Thaønh sau : 2,67mm
Caùc yeáu toá lieân quan ñeán ngaùch traùn
Vì ngaùch traùn khoâng phaûi laø 1 oáng xöông thöïc söï
maø laø ñöôøng ñi töø loã thoâng xoang traùn ñoå vaøo khe muõi
giöõa len loõi qua caùc caáu truùc bao goàm teá baøo Agger
nasi, boùng saøng, cuoán muõi giöõa neân chæ coù theå khaûo
saùt ngaùch traùn 1 caùch giaùn tieáp qua caùc caáu truùc cuûa
khe muõi giöõa.
CUOÁN MUÕI GIÖÕA :cuoán giöõa thoâng khí (concha
bullosa)
Nam Nöõ Cuoán giöõa
thoâng khí Phaûi Traùi Phaûi Traùi
Tyû leä chung
caû nam vaø
nöõ
Concha
cuoán giöõa
1 beân
1/34
(2,94%)
2/34
(5,88%)
3/34
(8,82%)
4/34
(11,76%)
10/68
(14,7%)
Concha
cuoán giöõa
2 beân
7/34
(20,58%)
4/34
(11,76%)
11/68
(16,17%)
Coù concha 10/34
(29,41%)
11/34
(32,35%)
21/68
(30,88%)
TEÁ BAØO HALLER:
Nam Nöõ Teá baøo
Haller Phaûi Traùi Phaûi Traùi
Tyû leä chung
caû nam vaø
nöõ
Tb
Haller 1
beân
1/34
(2,94%)
0/34
(0%)
2/34
(5,88%)
0/34
(0%)
3/68
(4,41%)
Coù teá baøo
Haller
(11,76%)
Tb
Haller 2
beân
4/34
(11,76%)
1/34
(2,94%)
5/38
(7,35%)
Khoâng coù
teá baøo
Haller
(88,24%)
29/34
(85,29%)
31/34
(91,17%)
60/68
(88,24%)
TEÁ BAØO AGGER NASI:
Nam Nöõ Teá
baøo
Agger
nasi
Phaûi Traùi Phaûi Traùi
Tyû leä
chung caû
nam vaø
nöõ
1 beân
1/34
(2,94%)
2/34
(5,88%)
1/34
(2,94%)
1/34
(2,94%)
5/68
(7,35%)
Coù teá baøo
Agger
Nasi
(79,41%)
2 beân
26/34
(76,47%)
28/34
(82,35%)
54/68
(79,41%)
Khoâng coù
teá baøo
Agger
Nasi
5/34
(14,7%)
4/34
(11,76%)
9/68
(13,23%)
TRAÀN XOANG SAØNG :
Chuùng toâi choïn caùch phaân loaïi theo Keros :
Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét 43
Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004 Nghieân cöùu Y hoïc
Keros phaân loaïi ñoä saâu cuûa traàn xoang saøng döïa
vaøo ñoä saâu cuûa hoá khöùu giaùc thaønh 3 type :
type 1: saâu töø 1 – 3mm
type 2: saâu töø 4 –7mm
type 3: saâu töø 8-16mm
Nam Nöõ Traàn
xoang
saøng Phaûi Traùi Phaûi Traùi
Tyû leä
chung caû
nam vaø
nöõ
Type 1 11/34
(32,35%)
9/34
(26,47%)
12/34
(35,29%)
8/34
(8,82%)
40/68
(29,41%)
Type 2 22/34
(64,7%)
24/34
(70,58%)
20/34
(58,82%)
24/34
(70,58%)
90/68
(66,1%)
Type 3 1/34
(2,94%)
1/34
(2, 94%)
2/34
(5,88%)
2/34
(5,88%)
6/68
(4,44%)
Nhaän xeùt : traàn xoang saøng coù theå khoâng ñoái
xöùng nhau ôû 2 beân.
MAØO GAØ THOÂNG HÔI:
Maøo gaø
thoâng hôi Nam Nöõ Tyû leä chung
caû nam vaø nöõ
Coù thoâng hôi 27/34
(79,41%)
26/34
(76,47%)
77,94%
Khoâng thoâng
hôi
7/34
(20,58%)
8/34
(23,52%)
22.05%
BAØN LUAÄN
Xoang traùn ôû ngöôøi coù nhöõng ñaëc tính khaù ñaëc
bieät :
Khaùc vôùi xoang haøm haàu nhö luoân luoân coù 2
xoang haøm vôùi kích thöôùc töông ñöông nhau. Con
ngöôøi coù theå coù 1 hoaëc 2 xoang traùn, thaäm chí coù
ngöôøi khoâng coù xoang traùn.
Xoang traùn phaùt trieån trong xöông traùn neân khi
xoang traùn caøng to, caùc thaønh xöông caøng moûng,
xoang traùn caøng nhoû caùc thaønh xöông caøng daày.
So saùnh giöõa thaønh tröôùc vaø thaønh sau :
xöông thaønh tröôùc thöôøng daày hôn thaønh sau.
xöông thaønh sau xoang traùn raát moûng chæ vaøi
mm, neáu khoâng naém vöõng veà giaûi phaãu vaø phaãu
thuaät noäi soi coù theå laøm vôû xöông thaønh sau
xoang traùn raát nguy hieåm.
Teá baøo Agger nasi :söï hieän dieän cuûa teá baøo Agger
nasi raát quan troïng. Ñaây chính laø 1 trong nhöõng moác
giaûi phaãu trong noäi soi ñeå vaøo xoang traùn. Teá baøo naøy
coù theå phaùt trieån ra phía ngoaøi vaøo hoá leä vaø laøm heïp
ngaùch traùn, giaûm söï daãn löu cuûa xoang traùn.
Teá baøo Agger nasi ñoïc ñöôïc treân phim CT Scan
vôùi tyû leä raát cao.
Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1900, nhieàu nhaø nghieân
cöùu ñaõ baùo caùo taàn suaát hieän dieän cuûa teá baøo naøy laø
40-60%.
1939 Van Alyea baùo caùo:89%
1991 Bolger vaø coäng söï : 98.5%
theo soá lieäu nghieân cöùu cuûa chuùng toâi : 86,76%
Teá baøo Haller :coøn goïi laø teá baøo saøng döôùi oå
maét. Laø teá baøo saøng lan roäng veà phía traàn xoang
haøm. Khoâng aûnh höôûng ñeán xoang traùn nhöng
chuùng phaùt trieån ra ngoaøi veà phía moûm moùc
thöôøng goùp phaàn laøm heïp pheãu saøng vaø söï daãn lö u
cuûa xoang haøm.
Teá baøo naøy ít khi thaáy ñöôïc treân CTscan
1988 Zinreich vaø Kennedy baùo caùo tyû leä 10%
1991 Bolger baùo caùo : 45%
Nghieân cöùu cuûa chuùng toâi : 11,76 %
Concha bullosa laø tình traïng thoâng khí cuûa
cuoán muõi giöõa. Concha coù theå gaëp oû caû 2 cuoán muõi
nhöng cuõng coù theå chæ coù ôû beân.
Ñaõ coù nhieàu baùo caùo khaùc nhau veà taàn suaát cuûa
concha
Lang phaãu tích xaùc : 8%
Zinreich vaø Kennedy baùo caùo tyû leä 36%(treân
CTScan)
Tyû leä cuûa chuùng toâi : 30,88%
Maøo gaø thoâng hôi :
1991 bolger baùo caùo : 84 %
tyû leä cuûa chuùng toâi :
KEÁT LUAÄN
So saùnh ñoái chieáu giöõa phim Xquang qui öôùc vaø
phim CTScan. Chuùng toâi nhaän thaáy :
* Phim X quang qui öôùc chæ coù theå giuùp thaày
thuoác coù khaùi nieäm sô boä xoang traùn veà:
Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét
44
Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 8 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2004
- Soá löôïng : coù hay khoâng coù xoang traùn, coù 1 hay
2 xoang traùn.
- Kích thöôùc : xoang traùn to, vöøa hay nhoû.
tuy nhieân caùc ñöôøng neùt treân phim Xquang
thöôøng nhaäp nhoeø do nhieàu ñöôøng neùt choàng leân
nhau neân khoù coù soá ño chính xaùc.
Nhöôïc ñieåm : khoâng theå khaûo saùt ñöôïc khe giöõa,
khoâng theå ñaùnh giaù ñöôïc ngaùch traùn.
Noùi chung giaù trò maø phim Xquang thoâng thöôøng
mang laïi laø raát ít, khoâng theå ñaùp öùng ñuû nhu caàu caàn
khaûo saùt veà giaûi phaãu noäi soi.
* Phim CTScan ngoaøi khaû naêng cho bieát veà soá
löôïng, kích thöôùc, tình traïng nieâm maïc cuûa xoang
traùn coøn giuùp thaày thuoác khaûo saùt ngaùch traùn thoâng
qua thaønh phaàn cuûa khe giöõa. Töø ñoù, chaån ñoaùn beänh
tích chính xaùc hôn, bieát ñöôïc caùc thay ñoåi ña daïng veà
giaûi phaãu, ñeå coù theå döï phoøng caùc bieán chöùng trong
khi moå ñaëc bieât laø phaàu thuaät noäi soi.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
1. KUHN FA., BOLGER WE., TISDAL RG. The Agger
nasi cell in Frontal recess obstruction: an anatomic,
radiologic and clinical correlation, Operative
techniques in otolaryngology – Head and neck
Surgery, vol 2, No 4(dec) 1991: pp226-231
2. KONDRAT JW., Frontal sinus morphology : an
analysis of craniometric and environmental variables
on the morphology of modern human frontalsinus
patterns, thesis for the master of art, 1995,12-13
3. ZINREICH SJ, ABIDIN M, KENNEDY, DW. Cross-
sectional imaging of the nasal cavity and paranasal
sinuses, Operative techniques in otolaryngology –
Head and neck Surgery, vol 1, No 2(jun) 1990: pp 94-
98
4. ZINREICH SJ, MARYLAND B, Paranasal sinus
imaging, Otolaryngol Head and Neck
Surgeryù990:103:863.
Chuyeân ñeà Tai Muõi Hoïng - Maét 45