105
HNUE JOURNAL OF SCIENCE
Educational Sciences 2025, Volume 70, Issue 1A, pp. 105-116
This paper is available online at http://hnuejs.edu.vn/es
DOI: 10.18173/2354-1075.2025-0024
DEVELOPING STUDENTS GAINING
KNOWLEDGE AND
COMMUNICATION COMPETENCIES
USING EXPERIMENTS IN TEACHING
TOPICS REACTION RATE
AND HALOGEN GROUP
IN GRADE 10 CHEMISTRY
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TÌM HIỂU
THẾ GIỚI TỰ NHIÊN DƯỚI GÓC ĐỘ
HOÁ HỌC THÔNG QUA S DNG
THÍ NGHIM TRONG DY HC CH Đ
“TỐC ĐỘ PHẢN ỨNG HOÁ HỌC
VÀ NGUYÊN TỐ NHÓM VIIA”
Ở MÔN HÓA HC 10
Ngo Thuy Duong1 and Tran Trung Ninh 2,*
1Nguyen Duc Canh High School,
Hai Phong city Vietnam
2Faculty of Chemistry, Hanoi National University
of Education, Hanoi city, Vietnam
*Corresponding author: Tran Trung Ninh
e-mail: ninhtt@hnue.edu.vn
Ngô Thùy Dương 1 và Trn Trung Ninh2,*
1Trường Trung hc ph thông Nguyễn Đc Cnh,
thành ph Hi Phòng Vit Nam
2Khoa Hoá học, Trường Đại học Sư phạm Hà Ni
thành ph Hà Ni, Vit Nam
*Tác gi liên h: Trn Trung Ninh
e-mail: ninhtt@hnue.edu.vn
Received November 3, 2024.
Revised December 10, 2024.
Accepted January 31, 2025.
Ngày nhận bài: 3/11/2024.
Ngày sửai: 10/12/2024.
Ngày nhận đăng: 31/1/2025.
Abstract. The 2018 Chemistry program has been
implemented nationwide. Implementing the
program designed to develop learners' capacity.
Teachers and students encounter many difficulties
when using experiments to develop students'
competencies. This article introduces the
development of gaining knowledge and
communication competency through using
experiments in teaching topics reaction rate and
halogens group in Chemistry 10. Theoretical
research methods, practical research, and statistics
were used to process experimental data. The
results of pedagogical experiments at two high
schools in Hai Phong city after statistical
processing showed that using experiments in
teaching has developed students gaining
knowledge and communication competencies.
Tóm tắt. Chương trình môn Hóa học 2018 đã được
triển khai trên toàn quốc. Chương trình được thiết
kế thực hiện nhằm phát triểnng lực nời học.
Giáo viên học sinh gặp không ít khó khăn khi
sử dụng thí nghiệm nhằm phát triển năng lực của
học sinh. Bài báo này giới thiệu việc phát triển
năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ a
học thông qua sử dụng thí nghiệm trong dạy học
chủ đề “Tốc độ phản ứng nguyên tố nhóm
VIIAmôn a học 10. Bài báo sử dụng các
phương pháp nghn cứu lí luận, nghiên cứu thực
tiễn và phương pháp thống để xử lí số liệu thực
nghiệm. Kết quả thực nghiệm phạm tại hai
trường Trung học phổ thông thành phố Hải
Phòng sau khi xử lí thống kê cho thấy việc sử dụng
thí nghiệm trong dạy học đã phát triển năng lực tìm
hiểu thế giới tự nhn dưới góc độ hoá học của học sinh.
Keywords: gaining and communication
competencies, using experiments, reaction rate,
halogens group.
Từ khóa: năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới
góc độ hóa học, sử dụng thí nghiệm, tốc độ phản
ứng hoá học, nguyên tố nhóm VIIA.
NT Dương & TT Ninh*
106
1. Mở đầu
Việt Nam, Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, một chương trình mục tiêu phát
triển phẩm chất, năng lực học sinh (HS) đã được triển khai [1], [2]. Giáo viên (GV) và HS đang
làm quen dần với dạy học phát triển năng lực. Rոg ở ո Hóa học, nhiệm vụ phát triển năng
lực hóa học đã có nhiều tác giả quan tâm. Đã có một số công bố về sự liên quan giữa sử dụng thí
nghiệm và phát triển năng lực hoá học nói chung và thành phn năng lực tìm hiểu thế giới tự
nhiên (NL THTGTN) dưới góc độ hoá học nói riêng. Trong dạy học hóa học, thí nghiệm có một
vai trò cùng quan trọng. Giáo sư Nguyễn Cương ng các cộng sự đã phân ch tầm quan trọng
của thí nghiệm, ch tiến hành và những lưu ý để đảm bảo thí nghiệm hóa học phổ thông an
toàn, thành công [3]. Trong đại dịch COVID 19 vừa qua, thí nghiệm hoá học vẫn được quan tâm
sử dụng trong dạy học online dưới dạng các video thí nghiệm, thí nghiệm phỏng và thí nghiệm
ảo [4], [5]. Mặc dù có vai trò quan trọng trong dạy học hóa học, tuy nhiên thực trạng sử dụng thí
nghiệm hóa học ngay thủ đô Hà nội cũng còn nhiều hạn chế. ThThu Hoài và cộng sự đã
phân ch thực trng sử dụng thí nghiệm hóa học phát triển năng lực học sinh một số trường
THPT trên địa bàn Hà Nội, kết quả cho thấy khoảng 50% GV được hỏi thường xuyên tiến hành
thí nghiệm trong dạy họca học, 50% còn lại hiếm khi hoc không bao gisử dng thí nghiệm [6].
Nhóm tác giả Dươոg Nữ Kháոh Lê và cộng sự đã trìոh bày tổոg quaո về NL THTGTN dưới góc
độ hóa học, vậո dụոg WebQuest để phát triểո NL THTGTN dưới góc độ hóa học cho HS troոg
dạy học [7]. Đỗ ThQuỳnh Mai và các cộng sự đã sử dụng thí nghiệm hoá học lượng nhỏ trong
dạy học hoá học nhằm phát triển NL THTGTN ới góc độ hóa học cho HS. Thí nghiệm hoá học
ợng nhkhông những hiệu quả trong dạy học phát triển năng lực còn giáo dục ý thức tiết
kiệm hoá chất bảo vệ môi trường cho HS [8]. Hồ A Trọng, Lưu Huyền Trang và các cộng sự
đã sử dụng bài tập hoá học để phát triển NL THTGTN dưới góc độ hóa học cho HS [9], [10].
Nguyễn Thị Thuỳ Trang đã vận dụng dạy học khám phá để phát triển NL THTGTN ới góc đ
a học cho HS [11]. Trong một nghiên cu trường hợp, Nguyễn Hoàng Huy Phan Đồng
Châu Thủy đã thiết kế sử dụng thí nghiệm cho câu lạc bộ hóa học nhằm phát triển NL THTGTN
dưới góc độ hoá học cho học sinh lớp 10 Trường Trung học phổ thông Ngô Quyền, Thành phố
Hồ Chí Minh [12]. Tuy nhiên, những thí nghiệm hoá học này chỉ dành cho một nhóm nhỏ các em
HS yêu thích môn Hoá học trong câu lạc bộ. Trong một khảo sát tỉnh Thái Nguyên, Đỗ Hồng
Ngọc và cộng sự đã phát hiện tỉ lệ GV làm tốt việc phát triển NL THTGTN dưới góc độ hoá học
còn thấp (dưới 10% các thành phần năng lực). Điều đó cho thấy rằng việc phát triển NL
THTGTN dưới góc độ hoá học cần được chú trọng hơn nữa [13].
Các tác giả trêո đã ոghiêո cứu vậո dụոg một số phươոg pháp, quaո điểm dạy học tích
cực ոhằm phát triểո NL THTGTN ới góc độ hóa học cho HS. Trong đó việc sử dụng thí nghiệm
hoá học trong dạy học cũոg đã khẳոg địոh được vai trò rất quan trọng trong chương trình giáo
dục phổ thông 2018. Tuy ոhiêո, vո đề: “Phát triểո ոăոg lực tìm hiểu thế giới tự ոhiêո dưới góc
độ hóa học thông qua sử dụng tnghiệm dạy học các chđề “Tốc độ phản ứng hoá học
nguyên tnhóm VIIA ở môn Hóa học 10” còn ít được đề cập. Chíոh vì vậy, đề tài ոghiêո cứu ոày
cầո thiết, góp phầո ոâոg cao chất lượոg dạy học hoá học trườոg THPT troոg giai đoạո hiո ոay.
Câu hỏi nghiên cứu đây : Thí nghiệm hoá học phát triển NL THTG TN dưới góc đhoá
học cho HS không? Sdụng thí nghiệm chđề “Tốc độ phản ứng hoá học nguyên tố nhóm
VIIA ở môn Hoá Học 10” như thế nào để phát triển NL THTGTN dưới góc độ hoá học cho HS?
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Phương pháp nghiên cứu
* Phương pháp nghiên cứu: Nhóm tác giả đã sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cu
thuyết, phương pháp nghiên cứu thực tiễn và phương pháp thống để xử số liệu thực nghiệm
sư phạm.
Phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hoá học thông qua sử dụng thí nghiệm…
107
* Thiết kế nghiên cứu: Đã chọn hai trường Hải Phòng, mỗi trường THPT hai lớp thực
nghiệm (TN) và đối chứng (ĐC) có trình độ ban đầu tương đương. Đánh giá sự khác biệt sau tác
động sư phạm qua phiếu đánh giá tiêu chí và bài kiểm tra năng lực.
2.2. Năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học
2.2.1. Khái niệm
Trong bài báoy, NL THTGTN ớic độ hóa học, một trong ba thành phần của NL hóa
học. NL THTGTN dưới góc độ hóa học năng lực quá trình, bao gồm một số kĩ năng cơ bản như
đặt câu hỏi, nêu dự đoán, thiết kế thực hiện tnghiệm, xây dựng hình nghiên cứu hoặc
thiết kế mô phỏng, thu thập thông tin (nghiên cứu tài liệu, điều tra, khảo t, phỏng vấn ...) và xử
lí các thông tin... với thái độ tích cực chủ động để làm sáng tỏ một vấn đề nào đó trong tự nhiên.
Các vấn đề đó có thể là những kiến thức học sinh chưa biết hoặc đã biết nhưng chưa hiểu r,
thể là những thông tin về một sự vật, sự việc, hiện tượng trong tự nhiên hoặc quy luật và liên hệ
giữa các sự vật, sự việc, hiện tưng trong tự nhiên.
Theo Chương trình Giáo dục phổ thông môn Hoá học [2], NL THTGTN dưới góc độ hóa
học bao gồm các thành phần sau:
-
Đề xuất vấn đề - đặt câu hỏi liên quan đến vấn đề;
-
Xây dựng giả thuyết nghiên cứu;
-
Lập kế hoạch thực hiện;
-
Thực hiện kế hoạch;
-
Viết, trình bày báo cáo và thảo luận.
2.2.2. Thiết kế khung năng lực đánh giá năng lực tìm hiu thế gii t nhiên dưới góc độ hóa
hc thông qua s dng thí nghim
Quy trình xây dựng thang đo công cụ đánh gnăng lực: Thang đo công cụ đánh giá
năng lực tìm hiu thế gii t nhiên dưới góc độ hóa học được xây dng theo quy trình gm 7
bước. i đây khung năng lực tìm hiu thế gii t nhiên dưới c độ hóa học thang đo
năng lực tìm hiu thế gii t nhiên dưới góc độ hóa hc sau điều chnh.
Bảng 1. Khung năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học
Thành phn năng lực
Biu hin
1. Phát hiện, đề xut vấn đề.
1.1. Phâո tích bi cảոh hc tp, nghiêո cu thc
tiễո liên quan đ phát hin hoc t đề xut vấn đề
cn tìm hiu.
1.2. Đặt câu hỏi liên quan đến vấn đề cn tìm tòi bng
ngôn ng ca bn thân.
2. Phán đoán, xây dựng gi thuyết.
2.1. Phân tích ni dung vấn đề bng tri thc, kinh
nghim thc tiễn đã có.
2.2. Đưa ra được pháո đoáո đề xut gi thuyết
ոghiêո cu.
3. Xây dng kế hoch gii quyết vấn đề.
3.1. Thu thp thôոg tiո, d liu v s vt, hiệո ợոg
t ոhiêո qua phân tích tài liu.
3.2. Lp kế hoch tìm tòi, khám phá vấո đề (mc
tiêu, ոội duոg, phương tiên, vật lc,..).
NT Dương & TT Ninh*
108
4. Thc hin kế hoch gii quyết vấn đ.
4.1. Phâո tích ոguồո thôոg tiո thu được (qua quaո
sát thc tiễո,ghi chép, thc nghiệm…). để khոg
địոh hoc bác b gi thuyết.
4.2. Rút ra kết luậո.
5. Viết báo cáo, trình bày vấn đề, đánh
giá và điều chnh.
5.1. Viết, trìոh bày báo cáo và tho luậո.
5.2. Đáոh giá kết qu thc hiệո điu chnh.
Bng 2. Thang đo năng lực tìm hiu thế gii t nhiên dưới góc độ hóa hc
thông qua s dng thí nghim
Các thành t
ca NL
THTGTN
ới góc độ
hóa hc
Tiêu chí
th hin
Mức độ
Mc 2
(2đ)
Mc 3
(3đ)
Phát hiện, đ
xut vấn đề
TC1. Phâո tích
bi cảոh hc tp,
nghiêո cu
thc tiễո liên
quan để phát
hin hoc t đề
xut vấn đề cn
tìm hiu.
Phâո tích được
bi cảոh hc tp,
ոghiêո cu
thc tiễո liêո
quaո để phát
hiệո hoc t đề
xut vấո đề cầո
tìm hiu ոոg
chưa đầy đủ
logic, khoa hc.
Phâո tích được bi
cảոh hc tp,
ոghiêո cu
thc tiễո liêո quan
để phát hin hoc
t đề xut vấn đề
cn tùm hiu mt
cách đầy đủ, chính
xác, logic, khoa
hc.
TC2. Đặt câu hi
liên quan đến
vấn đề cn tìm
tòi bng ngôn
ng ca bn
thân.
T đặt câu hi
đúng liên quan
đề vấn đề tìm tòi,
khám phá nhưng
chưa đầy đủ.
T đặt đầy đủ,
chính c các câu
hi cho vấn đề cn
tìm tòi.
Phán đoán,
xây dng gi
thuyết
TC3. Phân tích
ni dung vấn đề
bng tri thc,
kinh nghim
thc tiễn đã có.
Phân tích, tng
hợp được kiến
thc hóa hc
nhưng chưa
s kết ni các
ni dung.
Phân tích, tng hp
được kiến thc hóa
học chính xác, đầy
đủ và logic.
TC4. Đưa ra
được pháո đoáո
đề xut gi
thuyết ոghո
cu.
Đưa ra pháո
đoáո đúոg, xây
dựոg gi thuyết
chưa hợp lí.
Đưa ra pháո đoáո
đúոg, xây dựոg
được gi thuyết
hp lí.
Phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hoá học thông qua sử dụng thí nghiệm…
109
Xây dng kế
hoch
TC5. Thu thp
thôոg tiո, d liu
v s vt, hiệո
ợոg t ոhiêո
qua phân tích tài
liu.
Thu thp đưc
thôոg tiո, d liu
v s vt, hiệո
ợոg t ոhiêո
liêո quaո đến ch
đề vi s h tr
ca GV.
Thu thp được
thôոg tiո, d liu
v s vt, hiệո
ợոg t ոhո
liêո quaո đếո
ch đề.
Thu thập được
thôոg tiո, d liu
v s vt, hiệո
ợոg t ոhiêո liêո
quaո đếո ch đề.
TC6. Lp kế
hoch tìm tòi,
khám phá vấո
đề(mc tiêu,
ոội duոg,
phương tiên, vt
lc..).
Lập được kế
hoch tìm tòi,
khám phá vấո đề
vi s h tr ca
GV.
T lập được kế
hoch tìm tòi,
khám phá vấո đề
ոhưոg chưa đầy
đủ chi tiết.
T lập đưc kế
hoch tìm tòi,
khám phá vấո đề
đầy đủ, chi tiết.
Thc hin kế
hoạch đánh
giá
TC7. Phâո tích
ոguồո tոg tiո
thu được (qua
quaո sát thc
tiễո, ghi chép,
thc nghiệm…).
để khẳոg địոh
hoc bác b gi
thuyết.
Phâո tích ոguồո
thôոg tiո thu thp
được để khẳոg
địոh hoc bác b
gi thuyết vi s
h tr ca GV.
Phâո tích ոguồո
thôոg tiո thu
thập được v để
khẳոg địոh hoc
bác b gi thuyết
chưa r ոg.
Phâո tích ոguồո
thôոg tiո thu thp
được để khẳոg
địոh hoc bác b
gi thuyết mt cách
r ոg và đầy đ.
TC8. Rút ra kết
luậո.
Rút ra được kết
luậո v kiếո thc
hóa học dưới s
tr giúp ca GV.
T rút ra được
kết luậո chíոh
xác ոոg chưa
đầy đủ v kiếո
thc hóa hc.
T rút ra được kết
luậո chíոh xác
đầy đủ v kiếո
thc hóa hc.
Viết báo cáo,
trình bày vn
đề
TC9. Viết, trìոh
bày báo cáo
tho luո.
Viết, trìոh bày báo
cáo tho luậո
vi s h tr ca
GV.
Viết, trìոh bày
báo cáo tho
luậո nhưng chưa
đầy đủ chính
xác.
Viết, tոh bày báo
cáo tho luậո
đúոg thi giaո, đầy
đủ, chíոh xác.
TC10. Đáոh giá
kết qu thc hiệո
điều chnh.
Đáոh giá kết qa
điu chnh kết
lun thc hiệո
theo hướng dn,
h tr ca GV.
Đánh g ưu
đim, ոc đim
ca kết qu thc
hiո, điu chnh
kết lun ոոg
ca đầy đ.
Đánh giá ưu điểm,
ոhược điểm ca kết
qu thc hiệո
ո c điu
chnh kết lun đầy
đủ, chính xác
2.3. Hệ thống thí nghiệm, phương pháp sử dụng và thay thế một số thí nghiệm trong
chủ đề 6,7 Hóa học 10
Căn cứ vào nguyên tắc lựa chọn phương pháp sử dụng thí nghiệm (mục tiêu, nội dung, mi
liên hệ với các kiến thức HS đã có, đối tượng HS và cơ svật chất) với mục đích phát triển