155
PHỤC HỒI CHỨC NĂNG GÃY THÂN XƢƠNG ĐÙI
I. ĐẠI CƢƠNG
- Gãy thân xƣơng đùi là sự gián đoạn cấu trúc toàn vẹn của xƣơng đùi do
chấn thƣơng trực tiếp hoặc gián tiếp gây đau và hạn chế vận động khớp háng,
khớp gối.
- Phục hồi chức năng gãy xƣơng đùi là áp dụng các phƣơng pháp vật lý trị
liệu, vận động trị liệu, thuốc để thúc đẩy quá trình liền xƣơng, các chức năng
vận động khớp háng, khớp gối và phòng ngừa các biến chứng( teo cơ, cứng
khớp…)
II. CHẨN ĐOÁN
1. Các công việc chẩn đoán
- Hỏi bệnh:
+ Tình huống xảy ra chấn thƣơng?
+ Thời gian bị chấn thƣơng đến thời điểm hiện tại?
+ Các biện pháp đã can thiệp, xử trí?
+ Hỏi bệnh nhân có đau chói tại nơi gãy không?
+ Có đau, hạn chế vận động khớp háng, khớp gối khi vận động không?
- Khám lâm sàng
Cơ năng: đau nhiều tại ổ gãy và có thể gây sốc, giảm cơ năng toàn chân
không thể cử động đƣợc
Thực thể: đùi sƣng to, toàn bộ đùi trông nhƣ một cái ống. Biến dạng chi:
chi ngắn rõ rệt, xoay ra ngoài, gấp góc.
Toàn thân: Bệnh nhân có thể bị sốc , rét run, mạch nhanh, huyết áp hạ.
- Chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng
Chụp XQuang xƣơng đùi tƣ thế thẳng, nghiêng để xác định vị trí gãy,
đƣờng gãy và độ di lệch của xƣơng.
2. Chẩn đoán xác định: Dựa vào phim XQuang chẩn đoán xác định.
3. Chẩn đoán phân biệt
4. Chẩn đoán nguyên nhân
- Gãy xƣơng do sang chấn
156
- Gãy xƣơng do các bệnh lý về xƣơng: loãng xƣơng, giòn xƣơng, u
xƣơng, tiểu đƣờng, lạm dụng điều trị các bệnh bằng corticoid...
III. PHỤC HỒI CHỨC NĂNG VÀ ĐIỀU TRỊ
1. Nguyên tắc điều trị và phục hồi chức năng
- Cố định tốt điểm gãy trong giai đoạn bất động
- Giảm đau, giảm phù nề
- Chống huyết khối tĩnh mạch
- Khôi phục lại tầm vận động khớp háng và khớp gối
- Gia tăng sức mạnh các nhóm cơ khung chậu, vùng đùi
- Khôi phục lại dáng đi .
- Phục hồi lại hoạt động bình thƣờng cho bệnh nhân
2. Các phƣơng pháp và kỹ thuật phục hồi chức năng
2.1. Trƣờng hợp trong khung kéo (4 tuần)
- Mục đích: Ngăn ngừa các biến chứng phổi do nằm lâu, gia tăng tuần
hoàn, duy trì lực cơ chi gãy.
- Phƣơng pháp phục hồi chức năng:
+ Tập thở kết hợp hai tay
+ Cử động bàn chân và cổ chân chi gãy dể gia tăng tuần hoàn.
+ Co cơ tĩnh cơ tứ đầu đùi, cơ ụ ngồi, cơ mông, cơ dạng, cơ khép
+ Tập mạnh cơ chi trên, cơ bụng, cơ lƣng và cơ còn lại bằng tạ, bao cát, lò
so.
+ Cho ngƣời bệnh ngồi dậy tại giƣờng một tuần sau khi kéo tạ.
2.2. Trƣờng hợp bột chậu lƣng chân
- Mục đích: Duy trì lực cơ trong bột, hƣớng dẫn ngƣời bệnh đi nạng
không chịu sức nặng.
- Phƣơng pháp phục hồi chức năng:
+ Hƣớng dẫn bệnh nhân co cơ tĩnh cơ tứ đầu đùi, cơ ụ ngồi, cơ mông
trong bột.
+ Chỉ dẫn bệnh nhân, ngƣời nhà cách nâng đỡ, di chuyển khi cho ngƣời
bệnh đứng và đi với hai nạng không chịu sức nặng.
+ Tiếp tục tập luyện tại nhà nhƣ trên.
157
2.3. Trƣờng hợp sau khi bó bột
- Mục đích: Làm giảm sƣng, giảm đau và giảm co thắt cơ. Gia tăng tầm
vận động khớp. Gia tăng sức mạnh cơ chi bị gãy. Phục hồi chức năng di chuyển
cho ngƣời bệnh.
- Phƣơng pháp vật lý trị liệu, phục hồi chức năng:
+ Đắp nóng: paraphin, hồng ngoại.
+ Xoa bóp từ ngọn chi đến khớp hông, chú ý những cơ bị co thắt. Di
động xƣơng bánh chè để giải phóng sự kết dính.
+ Áp dụng kỹ thuật giữ nghỉ để gia tăng tầm vận động của khớp gối.
+ Tập mạnh các nhóm cơ bên chân gãy.
+ Hƣớng dẫn ngƣời bệnh đi nạng không chống chân đau xuống đất trong
4 tuần.
+ Tháng thứ 4 cho ngƣòi bệnh đi chống chân đau xuống đất, chịu sức
nặng một phần.
+ Tháng thứ 5-6 cho ngƣời bệnh đi lại bình thƣờng với chỉ định của bác sỹ.
2.4. Trƣờng hợp phẫu thuật đóng đinh nội tuỷ
- Ngày đầu sau mổ: tập thở để ngăn ngừa biến chứng phổi sau hậu phẫu,
tự cử động bàn chân, cổ chân để gia tăng tuần hoàn chi.
- Ngày 2: Co cơ tĩnh cơ tú đầu đùi, cơ ụ ngồi, cơ mông lớn. Tập chủ động
tự do các cơ thân mình, chân lành và tiếp tục tập nhƣ với ngày thứ nhất.
- Ngày 3-4: Tập nhƣ với ngày thứ nhất và hai. Tập chủ động trợ giúp nhẹ
nhàng đối với cử động của khớp hông. Không làm động tác xoay trong, xoay
ngoài. Tập chủ động trợ giúp gập gối trong giới hạn tàm độ mà bệnh nhân chịu
đƣợc. Tập chủ động có lực kháng các chi lành.
- Tuần thứ 2: Sau khi cắt chỉ tiếp tục tập nhƣ tuần thứ nhất. Tập đi nạng
không chống chân đau.
- Tuần thứ 3 trở đi: Tập các động tác chủ động tăng tiến. Tập chủ động có
trở kháng bằng tay kỹ thuật viên. Tập chủ động có trở kháng cho nhóm cơ ụ
ngồi và cơ tứ đầu đùi. Tập gập duỗi, dạng áp khớp hông. Hƣớng dẫn đi nạng
chịu một phần sức nặng ở tuần thứ 6.
- Tuần 12: Có thể bỏ nạng hoàn toàn nếu cơ lực phục hồi và xƣơng liền
tốt sau kiểm tra X-quang. Tập xe đạp khi tầm vận động khớp gối đạt 90 độ.
3. Các điều trị khác
- Các thuốc giảm đau Paracetamol
158
- Các thuốc tái tạo kích thích liền xƣơng nhanh: Calcitonin, Biphosphonat,
Calcium…
- Sử dụng các thuốc chống đông đề phòng huyết khối tĩnh mạch chi dƣới
đối với bệnh nhân đa chấn thƣơng hoặc có nguy cơ: Enoxaparin
- Điều trị nội khoa khi có các biến chứng: viêm phổi, loét đè ép….
IV. THEO DÕI VÀ TÁI KHÁM
- Tình trạng ổ gãy: đau, sƣng nề, di lệch, biến dạng…
- Phản ứng của ngƣời bệnh trong quá trình tập luyện: thái độ hợp tác, sự
tiến bộ…
- Thể trạng chung toàn thân
- Theo dõi và tái khám sau 3 tháng, 6 tháng và 1 năm.