
Quá trình hình thành ngh thut
sân khu ci lng : T ca ra b n
hình thành (Phn 1)
Ci lng là mt hình thc ca kch dân tc. Nói n ca kch trc ht phi
cp n vn âm nhc, vì âm nhc là xng sng, là linh hn ca kch chng.
Trc khi tìm hiu v toàn b lch s ngh thut sân khu ci lng, cn tìm hiu
gc ca nó, linh hn ca nó, tc là âm nhc.
NHC C
Theo các tài liu xa, dàn nhc c Vit Nam ã có t rt lâu i. i Vit
s ký toàn th chép: “Trc ây (1437), Lơng ng và Nguyn Trãi vâng mnh
nh nhã nhc. Nhc tu trên nhà có tám thanh nh trng treo ln, khánh, chuông,
àn cn, àn st, kèn, sáo qun, thc, chúc, ng, huân, trì … Nhc tu di nhà
thì có phơng hng treo, không hu, trng qun c, kèn qun dch”. Còn trong
V trung tùy bút ca Phm ình H chép: “Khong nm Hng c nhà Lê (1470
– 1497) … t ra hai b ng vn và Nhã nhc. B ng vn thì chuyên ghép âm
lut hòa nhc, b Nhã nhc thì chuyên chú v gi ng ngi, tr ng v ti!ng hát,
c hai u thuc quyn quan thái thng coi xét. !n nh âm nhc dân gian thì có
t ty giáo phng coi gi “ … “T i Quang Hng (1578 – 1599) v sau, hai b
ng vn Nhã nhc có dùng mt loi trng ln Ng"ng thiên và mt cái kèn ln
b#ng trúc nm vàng, cùng là cái long sinh long phách và các loi àn ba dây, bn
dây hoc mi lm dây, cái ng sáo, cái trng cnh mt mt, cái trng tang m$ng
sơn son thi!p vàng, cái phách xâu tin”.

T lúc còn min Bc, Trung, dàn nhc c ca dân tc ta c%ng ã phát
trin khá cao, có nhiu th nhc c&, bài bn có ghi chép ch không phi mc làn
iu truyn ming.
M ng vào khai phá min Nam, bên cnh gơm, giáo, búa, rìu (d&ng c&
chi!n u và sn xut), t tiên chúng ta còn mang theo mt nn vn hóa, trong ó
có mt vn nhc phong phú bao gm:
1)Nhc l (t&ng ình)
2)Nhc ng bóng
3)Nhc nhà chùa
4)Nhc tung (hát b)
Cha k vn nhc dân gian (dân ca) s'n có trong nhân dân. M(i loi nhc
có mt nhim v& nht nh.
NHC L)
T thi chúa Nguyn, àng Trong ã có nhng i quân ca nhà chúa.
Trong s nhng ngi lên ng vào min Nam khai hoang lp p có nhng nhc
công xut thân t nhng i quân nhc, c cho nh c sn xut ti các khu
dinh in. Vn coi nhc là ngh, cho nên không còn c ph&c v& bên cnh chúa,
h li quay sang ph&c v& nhân dân trong các ngày t! l, ma chay. Nhc l t ch(
ch* dùng trong cung ình, c phát trin rng rãi ra ngoài nhân dân, song song
vi nhc hát bi dùng trong vic cúng ình (l xây chu, i bi) và trong các ám
ma chay (trong chay ngoài bi).
T chc dàn nhc l gm: b kéo, b gõ, b thi

Xa triu ình, gn vi qun chúng nhân dân trong sinh hot mi, t mi
i tng mi, dòng nhc l dn dn thay i cht và có iu kin phát trin.
Trong các ám cúng t!, nht là ma chay, nhân dân cn mt th sinh hot âm nhc
khác ngoài nhc l. Nht là ma chay: gia ch và ngi trong nhà cn thc. Trong
êm cúng t!, nhân dân mun gi cho không khí m cúng, v khuya, gia ch t
tin cho dàn nhc l ti!p t&c hòa tu nhng bài bn nh+ nhàng. Trong bui hòa tu
này, dàn nhc l tc bt nhng nhc c& nh: trng, kèn, nhc c& gõ, còn li ch*
có “àn cây”. Ngh,a là c%ng tu nhng bài nhc l, nhng không dùng b gõ và b
thi, ch* dùng b kéo và thêm b khy.
Sinh hot âm nhc “chơi àn cây" c ph bi!n và c nhiu ngi a
thích. Ngi ta thi nhau h c nhc c&, làn iu bài bn. Các tng lp u nô nc
h c: nông dân, trí thc, nhà nho, tiu t sn …
Khi sinh hot này ph bi!n rng rãi thì i tng ca nhc l thay i: t
i tng trc kia là thn linh, chuyn sang i tng ngày nay là qun chúng
lao ng, ln ln t- nó phi thay i cht. T tính cht t! l, trang nghiêm chung
chung, nhc l chuyn sang cht mi cho phù hp vi i tng mi.
S- thay i cht ca dòng nhc l là mt s- chuyn bi!n rt hp quy lut:
vn ngh phi ph&c v& cho nhu cu th.m m/ ca ông o qun chúng lao ng.
Danh t nhc tài t0 ra i.
NHC TÀI T1
G i là nhc tài t0 phân bit vi nhc l, nhc hát b. Tài t0 tc là không
phi nhc công chuyên nghip, nh ch amateur ca Pháp. Xa nhng nhà nho am
tng các môn cm, k2, thi, h a c g i là nhng ngi tài t0.
S- chuyn bi!n thay i v cht t nhc l sang nhc tài t0 c th hin
rt rõ ba im:

a) T chc dàn nhc:
Mun i sâu phn ánh tâm t tình cm ca nhân dân thì phi b$ bt nhng
nhc c& n ào, gi nhng không khí thn linh nh trng phách (b gõ), kèn sáo
(b thi); ngoài b kéo (h nh), b sung thêm b khy (àn kìm, tranh, s!n, tam
… ) din t ti!ng lòng ca con ngi !n tng phím tơ mt, dàn nhc tách ra,
qui mô nh$, ít tn kém, phù hp vi iu kin kinh t! phân tán. Sinh hot này mt
h3n tính cht l bái mà i vào cuc sng trn t&c (biu din trong nhng dp ci
g, tic tùng, h p mt nhà hàng, chơi bi trong nhng êm trng sau ngày lao
ng).
Do “chơi àn cây” hòa tu tng nhóm nh$ hay c tu, nên k/ thut din
tu ngày càng c trau chut và phát trin b#ng nhng ngón, nhng k/ xo tinh
t!.
Nhiu nhc c& c c ci cách, ng thi nhiu nhc c& mi c s0 d&ng
chơi nhc tài t0, khi!n cho dàn nhc tài t0 ngày càng phong phú và a dng.
b) V bài bn, làn iu:
Nhc l vi nhng bài nh Long ngâm, Long ng, Tiu Khúc, Vn Giá …
mang tính cht trang nghiêm không phù hp vi vic din t tâm t tình cm ca
qun chúng, vì vy ngi ta thy cn sáng tác nhng bài bn mi trên cơ s ti!p
thu nhng tinh hoa ca dân ca, trên cơ s âm iu dân tc.
Dòng nhc tài t0 – ngoài vic s0 d&ng mt s bài nhc l – ã phát trin
nh ba ngun ch y!u:
1/ S0 d&ng, phi nhc và nâng cao các bài dân ca Hu! và Nam B nh: Lý
con sáo, Lý nga ô, Lý cây chanh, Lý bánh bò, Lý chun chun, Lý giao duyên, Lý
vng phu …

2/ S0 d&ng và ci biên mt s bài nhc c Trung B nh: Kim tin Hu,
Hành vân Hu, Nam xuân, Nam ai, Xuân tình, Lu thy, Phú lc, Xuân phong,
Long h, Tu mã …
3/ Sáng tác mi trên cơ s âm iu dân tc nh: Giang nam, Phng hoàng,
T i, Phng cu, Vn Thiên Tng, Bình sa lc nhn, ng thái tôn, Chiêu
quân, Ái t kê, Bát man tn cng, Tng t, Duyên k ng, Qu ph hàm oan…
Theo s- phân tích ca các nhc s, am tng nhc mi thì các bn nhc tài
t0:
a)V mt lut sáng tác: c sáng tác theo mt cu trúc tơng i hoàn
ch*nh, v giai iu và khúc thc.
b)V ký âm và hòa thanh: có bn nhc riêng cho tng nhc c& (tuy s- ghi
chép không khoa h c lm), nên khi hòa tu ã hình thành mt s- hòa tu t- nhiên.
c)V mt ni dung tình cm: d th hin c nhiu sc thái tình cm,
ngoài nhng bn nhc trong nhc l c phát trin cách din tu, các nhc s, còn
sp x!p các bài bn theo tng loi iu thc:
- iu thc Bc: mang tính cht trong sáng, vui v4, kho4.
- iu thc Nam: mang tính cht man mác, nh+ nhàng (ng thi c
phân chia thành Nam Xuân, Nam Ai, Nam o).
- iu thc Oán: mang tính cht bi ai, bun thm, là iu thc c sáng
to sau này, hoàn toàn thoát ly nhng hình thc cu to theo kiu nhc l, nó có
kh nng th hin tâm t tình cm ca con ngi ơng thi mt cách tinh vi, sâu
sc.