Quá trình hình thành ngh thut
sân khu ci lng : T ca ra b n
hình thành (Phn 1)
Ci lng mt hình thc ca kch dân tc. Nói n ca kch trc ht phi
 cp n vn  âm nhc, vì âm nhcxng sng, là linh hn ca kch chng.
Trc khi tìm hiu v toàn b lch s ngh thut sân khu ci lng, cn tìm hiu
gc ca nó, linh hn ca nó, tc là âm nhc.
NHC C
Theo c tài liu xa, dàn nhc c Vit Nam ã t rt lâu i. i Vit
s toàn th chép: “Trc ây (1437), Lơng ng Nguyn Trãi vâng mnh
nh nhã nhc. Nhc tu trên nhà tám thanh nh trng treo ln, khánh, chuông,
àn cn, àn st, kèn, sáo qun, thc, chúc, ng, huân, trì Nhc tu di nhà
thì phơng hng treo, không hu, trng qun c, kèn qun dch”. Còn trong
V trung tùy bút ca Phm ình H chép: “Khong nm Hng c nhà (1470
1497) t ra hai b ng vn Nnhc. B ng vn thì chuyên ghép âm
lut  hòa nhc, b Nnhc tchuyên chú v gi ng ngi, tr ng v ti!ng t,
c hai u thuc quyn quan thái thng coi xét. !n nh âm nhc dân gian thì
t ty giáo phng coi gi… “T i Quang Hng (1578 1599) v sau, hai b
ng vn Nhã nhc dùng mt loi trng ln Ng"ng thiên mt cái kèn ln
b#ng trúc nm vàng, cùng cái long sinh long phách c loi àn ba y, bn
dây hoc mi lm y, i ng sáo, cái trng cnh mt mt, cái trng tang m$ng
sơn son thi!p vàng, cái phách xâu tin”.
T lúc còn min Bc, Trung, dàn nhc c ca dân tc ta c%ng ã phát
trin khá cao, nhiu th nhc c&, bài bn ghi chép ch không phi mc làn
iu truyn ming.
M ng vào khai phá min Nam, bên cnh gơm, giáo, búa, rìu (d&ng c&
chi!n u sn xut), t tiên chúng ta còn mang theo mt nn vn hóa, trong ó
có mt vn nhc phong phú bao gm:
1)Nhc l (t&ng ình)
2)Nhc ng bóng
3)Nhc nhà chùa
4)Nhc tung (hát b)
Cha k vn nhc dân gian (dân ca) s'n trong nhân dân. M(i loi nhc
có mt nhim v& nht nh.
NHC L)
T thi chúa Nguyn, àng Trong ã nhng i quân ca nhà chúa.
Trong s nhng ngi lên ng vào min Nam khai hoang lp p có nhng nhc
công xut thân t nhng i quân nhc, c cho nh c  sn xut ti các khu
dinh in. Vn coi nhc ngh, cho nên không còn c ph&c v& bên cnh chúa,
h li quay sang ph&c v& nhân dân trong các ngày t! l, ma chay. Nhc l t ch(
ch* dùng trong cung ình, c phát trin rng rãi ra ngoài nhân dân, song song
vi nhc hát bi dùng trong vic cúng ình (l y chu, i bi) và trong các ám
ma chay (trong chay ngoài bi).
T chc dàn nhc l gm: b kéo, b gõ, b thi
Xa triu ình, gn vi qun chúng nhân dân trong sinh hot mi, t mi
i tng mi, dòng nhc l dn dn thay i cht và iu kin phát trin.
Trong các ám cúng t!, nht ma chay, nhân dân cn mt th sinh hot âm nhc
khác ngoài nhc l. Nht ma chay: gia ch ngi trong nhà cn thc. Trong
êm cúng t!, nhân dân mun gi cho không khí m cúng, v khuya, gia ch t
tin cho dàn nhc l ti!p t&c hòa tu nhng i bn nh+ nhàng. Trong bui hòa tu
này, dàn nhc l tc bt nhng nhc c& nh: trng, kèn, nhc c& gõ, n li ch*
có “àn y”. Ngh,a c%ng tu nhng bài nhc l, nhng không dùng b gõ và b
thi, ch* dùng b kéo và thêm b khy.
Sinh hot âm nhc “chơi àn y" c ph bi!n c nhiu ngi a
thích. Ngi ta thi nhau h c nhc c&, làn iu bài bn. c tng lp u nô nc
h c: nông dân, trí thc, nhà nho, tiu t sn …
Khi sinh hot y ph bi!n rng rãi thì i tng ca nhc l thay i: t
i tng trc kia thn linh, chuyn sang i tng ngày nay là qun chúng
lao ng, ln ln t- phi thay i cht. T tính cht t! l, trang nghiêm chung
chung, nhc l chuyn sang cht mi cho phù hp vi i tng mi.
S- thay i cht ca dòng nhc l mt s- chuyn bi!n rt hp quy lut:
vn ngh phi ph&c v& cho nhu cu th.m m/ ca ông o qun chúng lao ng.
Danh t nhc tài t0 ra i.
NHC TÀI T1
G i nhc tài t0  phân bit vi nhc l, nhc hát b. Tài t0 tc không
phi nhc công chuyên nghip, nh ch amateur ca Pháp. Xa nhng nhà nho am
tng các môn cm, k2, thi, h a c g i là nhng ngi tài t0.
S- chuyn bi!n thay i v cht t nhc l sang nhc tài t0 c th hin
rt rõ ba im:
a) T chc dàn nhc:
Mun i sâu phn ánh tâm t nh cm ca nhân n thì phi b$ bt nhng
nhc c& n ào, gi nhng không khí thn linh nh trng phách (b gõ), kèn sáo
(b thi); ngoài b kéo (h nh), b sung thêm b khy (àn kìm, tranh, s!n, tam
)  din t ti!ng lòng ca con ngi !n tng phím tơ mt, dàn nhc tách ra,
qui nh$, ít tn kém, phù hp vi iu kin kinh t! phân tán. Sinh hot y mt
h3n tính cht l bái i vào cuc sng trn t&c (biu din trong nhng dp ci
g, tic tùng, h p mt nhà hàng, chơi bi trong nhng êm trng sau ngày lao
ng).
Do “chơi àn y” a tu tng nhóm nh$ hay c tu, n k/ thut din
tu ngày càng c trau chut phát trin b#ng nhng ngón, nhng k/ xo tinh
t!.
Nhiu nhc c& c c ci cách, ng thi nhiu nhc c& mi c s0 d&ng
 chơi nhc tài t0, khi!n cho dàn nhc tài t0 ngày càng phong phú và a dng.
b) V bài bn, làn iu:
Nhc l vi nhng bài nh Long ngâm, Long ng, Tiu Khúc, Vn G
mang tính cht trang nghiêm không phù hp vi vic din t m t tình cm ca
qun chúng, vy ngi ta thy cn sáng c nhng bài bn mi trên cơ s ti!p
thu nhng tinh hoa ca dân ca, trên cơ s âm iu dân tc.
Dòng nhc tài t0 ngoài vic s0 d&ng mt s bài nhc l ã phát trin
nh ba ngun ch y!u:
1/ S0 d&ng, phi nhc nâng cao các bài dân ca Hu! Nam B nh:
con sáo, nga ô, cây chanh, bánh bò, Lý chun chun, giao duyên, Lý
vng phu …
2/ S0 d&ng ci biên mt s bài nhc c Trung B nh: Kim tin Hu,
Hành vân Hu, Nam xuân, Nam ai, Xuân tình, Lu thy, Phú lc, Xuân phong,
Long h, Tu mã
3/ ng c mi trên cơ s âm iu dân tc nh: Giang nam, Phng hoàng,
T i, Phng cu, Vn Thiên Tng, Bình sa lc nhn, ng thái tôn, Chiêu
quân, Ái t, Bát man tn cng, Tng t, Duyên k ng, Qu ph hàm oan
Theo s- phân tích ca các nhc s, am tng nhc mi thì các bn nhc tài
t0:
a)V mt lut sáng tác: c sáng tác theo mt cu trúc tơng i hoàn
ch*nh, v giai iu và khúc thc.
b)V âm hòa thanh: bn nhc riêng cho tng nhc c& (tuy s- ghi
chép không khoa h c lm), nên khi hòa tu ã hình thành mt s- hòa tu t- nhiên.
c)V mt ni dung nh cm: d th hin c nhiu sc thái tình cm,
ngoài nhng bn nhc trong nhc l c phát trin cách din tu, các nhc s, n
sp x!p các bài bn theo tng loi iu thc:
- iu thc Bc: mang tính cht trong sáng, vui v4, kho4.
- iu thc Nam: mang tính cht man mác, nh+ nhàng (ng thi c
phân chia thành Nam Xuân, Nam Ai, Nam o).
- iu thc Oán: mang tính cht bi ai, bun thm, iu thc c sáng
to sau này, hoàn toàn thoát ly nhng hình thc cu to theo kiu nhc l,
kh nng th hin tâm t tình cm ca con ngi ơng thi mt cách tinh vi, sâu
sc.