(cid:264)ông Y g(cid:845)i là Lai B(cid:628)c. H(cid:606)t dùng làm thu(cid:849)c, nên v(cid:648) thu(cid:849)c (cid:255)(cid:585)(cid:867)c g(cid:845)i là Lai B(cid:628)c T(cid:877) (Lai-fu-zhi). Y-D(cid:585)(cid:867)c Nh(cid:618)t g(cid:845)i là Raifukushi.

Tên th(cid:881)c v(cid:618)t : Raphanus phát xu(cid:610)t t(cid:875) ti(cid:636)ng Hy l(cid:606)p 'Raphanos' ngh(cid:347)a là 'd(cid:642) tr(cid:851)ng', và sativus là do (cid:863)(cid:3)(cid:255)(cid:628)c tính (cid:255)ã (cid:255)(cid:585)(cid:867)c tr(cid:851)ng t(cid:875) lâu (cid:255)(cid:861)i..

(cid:47)(cid:648)ch s(cid:877) và (cid:264)(cid:628)c tính th(cid:881)c v(cid:618)t :

Cây c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng (cid:255)(cid:585)(cid:867)c xem là có ngu(cid:851)n g(cid:849)c t(cid:875) Trung Hoa và sau (cid:255)ó (cid:255)(cid:585)(cid:867)c du nh(cid:618)p sang vùng Trung Á t(cid:875) th(cid:861)i Ti(cid:638)n s(cid:877).

§

(cid:38)(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng có m(cid:628)t t(cid:606)i Ai c(cid:618)p tr(cid:585)(cid:859)c c(cid:608) th(cid:861)i Kim t(cid:881) tháp và (cid:255)(cid:585)(cid:867)c ghi chép trong sách v(cid:863) nh(cid:585) nh(cid:881)ng cây rau thông d(cid:869)ng. Các Vua Pharaon Ai c(cid:618)p (cid:255)ã x(cid:636)p C(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng chung v(cid:859)i (cid:71)(cid:585)a leo, t(cid:847)i, hành .. vào th(cid:881)c (cid:255)(cid:583)n hàng ngày; nh(cid:879)ng ng(cid:585)(cid:861)i nô l(cid:644) xây d(cid:881)ng kim t(cid:881) tháp (cid:70)(cid:376)ng (cid:255)(cid:585)(cid:867)c nuôi b(cid:622)ng c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng mà h(cid:845) g(cid:845)i là gurmaia. Nh(cid:879)ng cây c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng (cid:255)(cid:612)u tiên tr(cid:851)ng t(cid:606)i Ai c(cid:618)p có l(cid:634) là (cid:255)(cid:640) ép h(cid:606)t l(cid:610)y d(cid:612)u § Ng(cid:585)(cid:861)i Hy l(cid:606)p (cid:255)ã (cid:255)úc hình c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng b(cid:622)ng vàng (cid:255)(cid:640) dâng cúng Th(cid:612)n Apollo. M(cid:857)t Y s(cid:347)

§ th(cid:861)i c(cid:853) Hy l(cid:606)p (cid:255)ã vi(cid:636)t c(cid:608) m(cid:857)t quy(cid:640)n sách (cid:255)(cid:640) mô t(cid:608) nh(cid:879)ng (cid:255)(cid:628)c tính d(cid:585)(cid:867)c d(cid:869)ng c(cid:869)a c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng. Sách v(cid:863) t(cid:606)i Anh qu(cid:849)c (cid:255)ã ghi nh(cid:618)n vào n(cid:259)m 1548, dân Anh (cid:255)ã bi(cid:636)t (cid:259)n c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng (cid:86)(cid:849)ng v(cid:859)i bánh mì ho(cid:628)c nghi(cid:638)n nát c(cid:871) c(cid:608)i (cid:255)(cid:640) làm n(cid:585)(cid:859)c s(cid:849)t dùng chung v(cid:859)i th(cid:648)t, và có l(cid:634) Columbus chính là ng(cid:585)(cid:861)i (cid:255)ã (cid:255)(cid:585)a c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng (cid:255)(cid:636)n M(cid:889) châu. Nh(cid:879)ng ghi nh(cid:618)n (cid:255)àu tiên cho th(cid:610)y c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng xu(cid:610)t hi(cid:644)n t(cid:606)i Mexico vào n(cid:259)m 1500 và t(cid:606)i Haiti vào 1565.. (cid:55)(cid:606)i Oaxaca (Mexico) hàng n(cid:259)m (cid:255)(cid:636)n ngày 23 tháng 12 có (cid:264)êm C(cid:871) c(cid:608)i (Night of the Radishes) : trong ngày này có phong t(cid:869)c kh(cid:620)c hình trên c(cid:871) c(cid:608)i, hình càng l(cid:859)n càng t(cid:849)t..

(cid:38)(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng thu(cid:857)c lo(cid:606)i cây rau thu ho(cid:606)ch vào mùa l(cid:606)nh, và cây c(cid:376)ng c(cid:612)n nhi(cid:644)t (cid:255)(cid:857) cao (cid:255)(cid:640) có th(cid:640) n(cid:614)y m(cid:612)m.

Nhóm c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng bao g(cid:851)m nhi(cid:638)u lo(cid:606)i khác nhau :

§ § § § (cid:55)(cid:606)i Á (cid:255)ông, c(cid:871) c(cid:608)i th(cid:585)(cid:861)ng (cid:255)(cid:585)(cid:867)c dùng sau khi n(cid:610)u chín ; (cid:87)(cid:606)i Ai c(cid:618)p và vùng C(cid:618)n (cid:264)ông, có nh(cid:879)ng loài ch(cid:646) tr(cid:851)ng (cid:255)(cid:640) l(cid:610)y lá. Lo(cid:606)i tr(cid:851)ng t(cid:606)i Hoa K(cid:402) có th(cid:640) dùng c(cid:608) c(cid:871) l(cid:616)n lá (cid:255)(cid:640)(cid:3)(cid:259)n nh(cid:585) salad tr(cid:857)n ho(cid:628)c n(cid:610)u chín. (cid:55)(cid:606)i Nh(cid:618)t là n(cid:583)i (cid:259)n nhi(cid:638)u c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng nh(cid:610)t th(cid:636) gi(cid:859)i (lo(cid:606)i Daikon): s(cid:608)n l(cid:585)(cid:867)ng daikon chi(cid:636)m trên 25% thu ho(cid:606)ch c(cid:871)a t(cid:853)ng s(cid:849) các lo(cid:606)i rau.

(cid:38)(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng t(cid:585)(cid:583)ng (cid:255)(cid:849)i d(cid:642) tr(cid:851)ng, c(cid:612)n (cid:255)(cid:610)t thông thoát n(cid:585)(cid:859)c và s(cid:849)p (cid:255)(cid:640) r(cid:642) d(cid:642) phát tri(cid:640)n thành (cid:70)(cid:871) : cây c(cid:376)ng c(cid:612)n (cid:255)(cid:585)(cid:867)c t(cid:585)(cid:859)i nhi(cid:638)u n(cid:585)(cid:859)c và t(cid:849)t nh(cid:610)t là (cid:255)(cid:585)(cid:867)c bón b(cid:622)ng phân tro.

(cid:38)(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng thu(cid:857)c lo(cid:606)i cây h(cid:622)ng niên, nh(cid:585)ng c(cid:376)ng có gi(cid:849)ng dài ngày, l(cid:606)i (cid:255)(cid:585)(cid:867)c xem là l(cid:585)(cid:865)ng niên.

Cây có lá dài, hoa có cu(cid:849)ng màu tr(cid:620)ng ho(cid:628)c tím l(cid:867)t nh(cid:585)ng không bao gi(cid:861) có màu váng. H(cid:606)t nhò màu (cid:255)(cid:847) s(cid:618)m : 1 gram ch(cid:873)a kho(cid:608)ng 120 h(cid:606)t. Có th(cid:640) gi(cid:879) kh(cid:608) n(cid:259)ng n(cid:614)y m(cid:612)m (cid:255)(cid:636)n 5 n(cid:259)m.

Nh(cid:879)ng lo(cid:606)i C(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng (cid:255)áng chú ý :

1. Nhóm c(cid:871) c(cid:608)i thông th(cid:585)(cid:861)ng : Pháp g(cid:845)i chung d(cid:585)(cid:859)i tên Radish de tous les mois; Nhóm này cho c(cid:871) tròn nh(cid:847), ng(cid:620)n ngày, th(cid:863)i gian thu ho(cid:606)ch k(cid:640) t(cid:875) khi gieo h(cid:606)t lá kho(cid:608)ng 5-6 tu(cid:612)n. Các tên th(cid:585)(cid:861)ng g(cid:628)p nh(cid:585) White turnip radish, Scarlet French turnip radish.. 2. Nhóm c(cid:871) c(cid:608)i dài : Nhóm này cho c(cid:871) dài kho(cid:608)ng 10-15 cm, hình nh(cid:585) c(cid:871) cà r(cid:849)t v(cid:859)i các tên nh(cid:585) Long Scarlet, Long white radish.. 3. Nhóm c(cid:871) c(cid:608)i Á châu hay Daikon : còn g(cid:845)i là 'Chinese Radish' hay Lobok. Nhóm này

cho c(cid:871) r(cid:610)t l(cid:859)n, dài (cid:255)(cid:636)n 30 cm, hình tr(cid:869) v(cid:859)i tr(cid:845)ng l(cid:585)(cid:867)ng trung bình t(cid:875) 250 gram (cid:255)(cid:636)n 1 kg, nh(cid:585)ng cá bi(cid:644)t có c(cid:871) n(cid:628)ng (cid:255)(cid:636)n 25 kg, g(cid:628)p t(cid:606)i Nh(cid:618)t. Nhóm này (cid:255)(cid:585)(cid:867)c tr(cid:851)ng r(cid:610)t ph(cid:853) bi(cid:636)n t(cid:606)i các n(cid:585)(cid:859)c Á châu (Nh(cid:618)t, Trung hoa, Tri(cid:638)u tiên, Vi(cid:644)t Nam).. Riêng t(cid:606)i Nh(cid:618)t ngoài c(cid:871) c(cid:608)i còn có m(cid:857)t lo(cid:606)i giá làm t(cid:875) h(cid:606)t c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng g(cid:845)i là Radish sprouts hay Kaiware, Tsumamina. Nam Hàn c(cid:376)ng lai t(cid:606)o riêng m(cid:857)t gi(cid:849)ng c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng (cid:255)(cid:628)c bi(cid:644)t (cid:255)(cid:640) làm Kim chi.

4. (cid:38)(cid:871) c(cid:608)i (cid:255)en Nga Sô : T(cid:606)i Nga sô có tr(cid:851)ng m(cid:857)t lo(cid:606)i c(cid:871) c(cid:608)i (cid:255)en (cid:255)(cid:628)c bi(cid:644)t, g(cid:845)i là Zakuski, lo(cid:606)i c(cid:871) c(cid:608)i này có v(cid:648) khá cay và r(cid:610)t (cid:255)(cid:585)(cid:867)c (cid:585)a chu(cid:857)ng t(cid:606)i các qu(cid:849)c gia (cid:264)ông Âu, và c(cid:376)ng (cid:255)(cid:585)(cid:867)c xem là món rau c(cid:871)a l(cid:585)u dân Do thái (v(cid:859)i món m(cid:873)t (cid:255)(cid:857)c (cid:255)áo tên là Einge-machts làm (cid:69)(cid:622)ng c(cid:871) c(cid:608)i (cid:255)en thái nh(cid:847), ch(cid:585)ng (cid:255)(cid:585)(cid:861)ng hay m(cid:618)t, r(cid:851)i tr(cid:857)n v(cid:859)i g(cid:875)ng tán m(cid:648)n và h(cid:606)nh nhân.

Thành ph(cid:612)n hóa h(cid:845)c :

Thành ph(cid:612)n dinh d(cid:585)(cid:865)ng : 100 gram ph(cid:612)n (cid:259)n (cid:255)(cid:585)(cid:867)c ch(cid:873)a : §

Calories Ch(cid:610)t (cid:255)(cid:606)m

Daikon t(cid:585)(cid:583)i 18 0.60 g

Daikon khô 271 7.90 g

Giá Daikon 41 3.81 g

Ch(cid:610)t béo Ch(cid:610)t s(cid:583)

0.10 g 0.64 g

0.72 g 8.37 g

2.53 g n/a

Calcium

27 mg

629 mg

51 mg

S(cid:620)t Magnesium Phosphorus

0.40 mg 16 mg 23 mg

6.73 mg 170 mg 204 mg

0.86 mg 44 mg 113 mg

Potassium Sodium K(cid:634)m (cid:3)(cid:264)(cid:851)ng Manganese

227 mg 21 mg n/a n/a n/a

3494 mg 278 mg n/a n/a n/a

86 mg 6 mg 0.56 mg 0.12 mg 0.26 mg

Beta-Carotene Thiamine (B1) Riboflavine (B2) Niacin (B3) Pantothenic acid

0 0.020 mg 0.020 mg 0.2 mg n/a

0 0.27 mg 0.68 mg 3.4 mg n/a

391 IU 0.102 mg 0.103 mg 2.853 mg 0.733 mg

Pyridoxine Folic acid Ascorbic acid

n/a n/a 22 mg

n/a n/a 0

0.285 mg 94.7 mcg 28.9 mg

Trong C(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng còn có các enzyme nh(cid:585) Diastase, Beta fructosidase Phospholipase D và các ch(cid:610)t (cid:873)c ch(cid:636) Protease ; các h(cid:867)p ch(cid:610)t ch(cid:873)a Sulfur nh(cid:585) Methanethiol..; các flavonoids nh(cid:585) Kaempferol..

Thành ph(cid:612)n hóa h(cid:845)c c(cid:871)a H(cid:606)t : §

(cid:43)(cid:606)t c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng ch(cid:873)a :

- D(cid:612)u béo (35%) trong có các Acid erucic, linoleic và oleic, Glycerol sinapate, Raphanin , Sinapin. - Tinh d(cid:612)u có Methylmercaptan, Hexanal phenol. - Alkaloids ph(cid:873)c t(cid:606)p và Flavonoids. - Proteins có tác d(cid:869)ng kháng n(cid:610)m : Rs-AFP1 và Rs-AFP2 ( là nh(cid:881)ng protein lo(cid:606)i oligomeric g(cid:851)m các polypeptides phân t(cid:877) l(cid:585)(cid:867)ng th(cid:610)p kho(cid:608)ng 5-kDa ) (J. Biol Chem S(cid:849) 267-1992)

(Riêng trong R(cid:642) có Ferulic acid và nhi(cid:638)u (6) Isoperoxidases thu(cid:857)c nhóm glycoproteins v(cid:859)i

(cid:80)(cid:857)t dây polypeptide (cid:255)(cid:583)n (cid:255)(cid:857)c : 2 isoperoxidades thu(cid:857)c lo(cid:606)i cationic (C1 và C2) , 4 thu(cid:857)c lo(cid:606)i anionic (A1 (cid:255)(cid:636)n A4)

(cid:39)(cid:585)(cid:867)c tính và Cách dùng :

§ (cid:38)(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng trong Y-D(cid:585)(cid:867)c (cid:264)ông Ph(cid:585)(cid:583)ng :

(cid:264)ông Y, nh(cid:610)t là Trung Hoa, ch(cid:646) dùng h(cid:606)t làm thu(cid:849)c : D(cid:585)(cid:867)c li(cid:644)u (cid:255)(cid:585)(cid:867)c thu ho(cid:606)ch khi chín vào

(cid:255)(cid:612)u mùa hè, ph(cid:583)i khô d(cid:585)(cid:859)i n(cid:620)ng. V(cid:648) thu(cid:849)c (cid:255)(cid:585)(cid:867)c g(cid:845)i là La B(cid:628)c T(cid:877) (Nh(cid:618)t d(cid:585)(cid:867)c là Raifukushi, và Hàn qu(cid:849)c là Naebokcha).

La B(cid:628)c T(cid:877)(cid:3)(cid:255)(cid:585)(cid:867)c xem là có v(cid:648) ng(cid:845)t, tính bình và tác d(cid:869)ng vào các kinh m(cid:606)ch thu(cid:857)c Ph(cid:636), T(cid:402) và V(cid:648).

La B(cid:628)c T(cid:877) có kh(cid:608) n(cid:259)ng làm thông thoát s(cid:881)(cid:3)(cid:873) t(cid:620)c c(cid:871)a th(cid:881)c ph(cid:614)m và bi(cid:636)n c(cid:608)i s(cid:881) t(cid:851)n (cid:255)(cid:845)ng c(cid:871)a th(cid:881)c ph(cid:614)m, do (cid:255)ó (cid:255)(cid:585)(cid:867)c dùng (cid:255)(cid:640) gi(cid:608)i thoát s(cid:881) trì tr(cid:644) c(cid:871)a (cid:255)(cid:851)(cid:3)(cid:259)n n(cid:583)i 'Trung tiêu' gây ra nh(cid:879)ng c(cid:608)m giác t(cid:873)c ách, khó ch(cid:648)u, (cid:867) chua v(cid:859)i h(cid:583)i th(cid:863) hôi, (cid:255)au b(cid:869)ng cùng tiêu ch(cid:608)y. Trong các tr(cid:585)(cid:861)ng h(cid:867)p này La b(cid:606)c t(cid:877)(cid:3)(cid:255)(cid:585)(cid:867)c dùng chung v(cid:859)i S(cid:583)n tra (Fructus Crataegi=Shan-zha) và V(cid:847) quít chín (cid:255)ã ph(cid:583)i khô (Tr(cid:612)n bì) , và Th(cid:612)n khúc.

La B(cid:628)c T(cid:877) c(cid:376)ng có tác d(cid:869)ng làm 'giáng' Khí , tr(cid:875)(cid:3)(cid:264)(cid:861)m giúp tr(cid:648) các tr(cid:585)(cid:861)ng h(cid:867)p Ho và th(cid:863) khò khè..Dùng chung v(cid:859)i H(cid:606)t táo, h(cid:606)t Tía tô.

Theo Trung-d(cid:585)(cid:867)c hi(cid:644)n (cid:255)(cid:606)i :

(cid:43)(cid:606)t , do tác d(cid:869)ng c(cid:871)a Raphanin, có kh(cid:608) n(cid:259)ng di(cid:644)t (cid:255)(cid:585)(cid:867)c các vi khu(cid:614)n Sta phylococcus

aureus, Streptococcus pneumoniae, E. coli và c(cid:376)ng (cid:873)c ch(cid:636)(cid:3)(cid:255)(cid:585)(cid:867)c s(cid:881) phát tri(cid:640)n c(cid:871)a m(cid:857)t s(cid:849) n(cid:610)m gây b(cid:644)nh . Do (cid:255)ó H(cid:606)t t(cid:585)(cid:583)i (cid:255)(cid:585)(cid:867)c dùng (cid:255)(cid:638) tr(cid:648) nhi(cid:642)m Trichomonas n(cid:583)i Ph(cid:869) n(cid:879), tr(cid:648) ho ra máu. N(cid:585)(cid:859)c (cid:86)(cid:620)c t(cid:875) h(cid:606)t t(cid:585)(cid:583)i dùng (cid:255)(cid:640) b(cid:583)m r(cid:877)a (enema) tr(cid:648) s(cid:585)ng ru(cid:857)t do nhi(cid:642)m trùng lo(cid:606)i ulcerative colitis.

Lá , ph(cid:583)i khô hay La b(cid:628)c di(cid:644)p (Luo-bo Ye) dùng (cid:255)(cid:640) tr(cid:648) tiêu ch(cid:608)y và ki(cid:636)t l(cid:885).

(cid:53)(cid:640) t(cid:585)(cid:583)i hay La b(cid:608)n (Luo-po) dùng tr(cid:648)(cid:3)(cid:259)n không tiêu, t(cid:873)c ách khó ch(cid:648)u; khát n(cid:585)(cid:859)c, ch(cid:608)y máu cam.

§ (cid:39)(cid:585)(cid:867)c tính theo Y h(cid:845)c Tây Ph(cid:585)(cid:583)ng : §

§

§

Kh(cid:608) n(cid:259)ng giúp tiêu th(cid:881)c : C(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng có th(cid:640) dùng (cid:255)(cid:640) giúp tiêu hóa các ch(cid:610)t b(cid:857)t trong b(cid:879)a (cid:259)n, tác d(cid:869)ng này là do (cid:863) Diastase trong c(cid:871) c(cid:608)i, nh(cid:610)t là Daikon. Ng(cid:585)(cid:863)i Nh(cid:618)t th(cid:585)(cid:861)ng d(cid:871)ng daikon trong nh(cid:879)ng b(cid:879)a (cid:259)n có nhi(cid:638)u ch(cid:610)t b(cid:857)t. Kh(cid:608) n(cid:259)ng lo(cid:606)i các ch(cid:610)t béo th(cid:875)a trong c(cid:583) th(cid:640) : Các Bác s(cid:347) Nh(cid:618)t t(cid:606)i BV Kyoto (cid:255)ã dùng c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng (cid:255)(cid:640) giúp làm tan các l(cid:859)p m(cid:865) t(cid:853)n (cid:255)(cid:845)ng trong c(cid:583) th(cid:640) b(cid:622)ng cách cho dùng 1 dung d(cid:648)ch làm b(cid:622)ng C(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng và cà r(cid:849)t theo ph(cid:585)(cid:583)ng th(cid:873)c sau : (cid:49)(cid:610)u 15gram cà r(cid:849)t (cid:255)ã s(cid:620)t nh(cid:847) v(cid:859)i 15 gram Daikon (cid:255)ã s(cid:620)t nh(cid:847) trong 250 ml (cid:81)(cid:585)(cid:859)c, thêm vào 1 thìa cà phê n(cid:585)(cid:859)c c(cid:849)t chanh, 5 gram h(cid:608)i t(cid:608)o. (cid:264)un sôi trong 5 phút. L(cid:845)c và u(cid:849)ng m(cid:855)i ngày 2 l(cid:612)n (sáng và chi(cid:638)u) trong 3-4 tháng. Kh(cid:608) n(cid:259)ng ng(cid:875)a S(cid:606)n th(cid:618)n và s(cid:606)n m(cid:618)t : Th(cid:877) nghi(cid:644)m t(cid:606)i Universidad Autonoma Metropolitana Xochimilco, Mexico ghi nh(cid:618)n tác d(cid:869)ng làm tan s(cid:606)n th(cid:618)n c(cid:871)a n(cid:585)(cid:859)c trích t(cid:875) v(cid:847) ngoài C(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng n(cid:583)i chu(cid:857)t (chu(cid:857)t (cid:255)(cid:585)(cid:867)c c(cid:610)y d(cid:347)a b(cid:622)ng k(cid:634)m vào bàng quang) : tr(cid:845)ng l(cid:585)(cid:867)ng c(cid:871)a kh(cid:849)i s(cid:606)n gi(cid:608)m rõ r(cid:644)t so v(cid:859)i nhóm (cid:255)(cid:849)i ch(cid:873)ng, tác d(cid:869)ng này kèm theo v(cid:859)i tác d(cid:869)ng l(cid:867)i ti(cid:640)u (J. Ethnopharmacology S(cid:849) 68-1999).

(cid:48)(cid:857)t ph(cid:585)(cid:583)ng th(cid:873)c khá ph(cid:853) bi(cid:636)n (cid:255)(cid:640) ng(cid:875)a s(cid:606)n th(cid:618)n t(cid:606)i Anh là u(cid:849)ng m(cid:855)i ngày 20-30 gram (cid:81)(cid:585)(cid:859)c c(cid:849)t c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng (xay b(cid:622)ng blender) v(cid:859)i 100 ml r(cid:585)(cid:867)u nho.

§ §

(cid:38)(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng và Ung th(cid:585) : C(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng có th(cid:640) ng(cid:875)a và tr(cid:648) vài d(cid:606)ng ung th(cid:585) : Trong Agricultural & Biological Chemistry S(cid:849) tháng 9-1978, các nhà nghiên c(cid:873)u t(cid:606)i National Cancer Institute (cid:255)ã ghi nh(cid:618)n các h(cid:867)p ch(cid:610)t có ch(cid:873)a Sulfur trong c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng nh(cid:585) Methanethiol có tác d(cid:869)ng di(cid:644)t trùng

§

(cid:85)(cid:610)t m(cid:606)nh (cid:255)(cid:851)ng th(cid:861)i ng(cid:259)n c(cid:608)n (cid:255)(cid:585)(cid:867)c s(cid:881) phát tri(cid:640)n c(cid:871)a các t(cid:636) bào ung th(cid:585). (cid:43)(cid:867)p ch(cid:610)t n(cid:608)y chính là ch(cid:610)t (cid:255)ã t(cid:606)o mùi hôi c(cid:871)a b(cid:620)p c(cid:608)i khi b(cid:648) th(cid:849)i. Trong Journal of Food Science, GS Barbara Klein thu(cid:857)c (cid:264)H Illinois t(cid:606)i Urbana (cid:255)ã cho r(cid:622)ng các h(cid:867)p ch(cid:610)t lo(cid:606)i Isothiocyanates trong c(cid:871) c(cid:608)i giúp ng(cid:875)a ung th(cid:585) b(cid:622)ng hai cách : ng(cid:259)n c(cid:608)n s(cid:881) xâm nh(cid:618)p c(cid:871)a các tác nhân gây ung th(cid:585) (carcinogen) vào các t(cid:636) bào còn nguyên v(cid:630)n và giúp tiêu di(cid:644)t các t(cid:636) bào (cid:255)ã b(cid:648) ung th(cid:585). H(cid:583)n n(cid:879)a các protease inhibitor trong c(cid:871) (cid:70)(cid:608)i có thêm tác d(cid:869)ng ng(cid:259)n ch(cid:628)n s(cid:881) phát tri(cid:640)n c(cid:871)a các b(cid:585)(cid:859)u (cid:255)(cid:857)c và các flavonoids nh(cid:585) kaempferol c(cid:376)ng giúp thêm vào s(cid:881) b(cid:608)o v(cid:644) các t(cid:636) bào ch(cid:849)ng l(cid:606)i các hóa ch(cid:610)t (cid:255)(cid:857)c h(cid:606)i. § Nghiên c(cid:873)u t(cid:606)i (cid:264)H Kyoto, Nh(cid:618)t (PubMed PMID 11743759 / J Agric Food

Chem Dec 2001) ch(cid:873)ng minh tác d(cid:869)ng ch(cid:849)ng (cid:255)(cid:857)t bi(cid:636)n cùa 4- (Methylthio)-3-bu tenyl isothiocyanate trong C(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng , trên E. coli B/r WP2, và ghi nh(cid:618)n các lo(cid:608)i daikon m(cid:845)c hoang ch(cid:873)a nhi(cid:638)u ho(cid:606)t ch(cid:610)t (cid:75)(cid:583)n là nh(cid:879)ng loài nuôi tr(cid:851)ng, (cid:259)n s(cid:849)ng gi(cid:879)(cid:3)(cid:255)(cid:585)(cid:867)c ho(cid:606)t ch(cid:610)t cao g(cid:610)p 7 l(cid:612)n khi n(cid:610)u chín..

Ghi chú : Có l(cid:634) d(cid:881)a trên nh(cid:879)ng nghiên c(cid:873)u v(cid:638) sulforaphane t(cid:606)i (cid:264)H John Hopkins, Council of Scientific and Industrial Research (Hoa K(cid:402)) (cid:255)ã cho r(cid:622)ng H(cid:606)t C(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng có ch(cid:873)a các d(cid:612)u béo liên k(cid:636)t v(cid:859)i glycosides trong (cid:255)ó ch(cid:873)a allyl-, isopropyl-, và methyl-isothiocyanates và sulphoraphene và 4-methylsulfinyl-3-butenyl- cyanide..

Vài ph(cid:585)(cid:583)ng th(cid:873)c s(cid:877) d(cid:869)ng trong dân gian :

Trong Heineman's Encyclopedia có ghi m(cid:857)t ph(cid:585)(cid:583)ng th(cid:873)c dân gian (cid:255)(cid:640) kh(cid:877) mùi hôi c(cid:871)a c(cid:583) th(cid:640) nh(cid:585) hôi nách, hôi chân nh(cid:585) sau :

Dùng n(cid:585)(cid:859)c c(cid:849)t ép t(cid:875) 4-5 c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng c(cid:865) trung bình, thêm vào 1/4 thìa glycerine ch(cid:873)a trong chai kín hay gi(cid:879) trong tù l(cid:606)nh: thoa n(cid:583)i nách hay k(cid:634) chân m(cid:855)i bu(cid:853)i sáng sau khi t(cid:620)m.

Tr(cid:648) N(cid:610)c c(cid:869)c (Hiccup) :

(cid:47)(cid:610)y 1 c(cid:871) c(cid:608)i tr(cid:620)ng t(cid:585)(cid:583)i và 2 lát g(cid:875)ng t(cid:585)(cid:583)i, nghi(cid:638)n nát chung, l(cid:610)y n(cid:585)(cid:859)c c(cid:849)t thêm m(cid:618)t ong, (cid:255)(cid:853) vào 1 ly n(cid:585)(cid:859)c nóng (cid:610)m và u(cid:849)ng.

(cid:3)(cid:264)(cid:617)U R(cid:850)NG lo(cid:606)i (cid:255)(cid:618)u (cid:255)(cid:628)c bi(cid:644)t c(cid:871)a vùng (cid:264)ông Nam Á

::: Ds. Tr(cid:612)n Vi(cid:644)t H(cid:585)ng :::

Trong gia (cid:255)ình (cid:264)(cid:618)u, (cid:255)(cid:618)u r(cid:851)ng là loài (cid:255)(cid:628)c bi(cid:644)t h(cid:612)u nh(cid:585) ch(cid:646) tr(cid:851)ng t(cid:606)i nh(cid:879)ng vùng (cid:264)ông Nam

Á, Tân Guinée, Philippines và Ghana..Th(cid:636) gi(cid:859)i bên ngoài h(cid:612)u nh(cid:585) không bi(cid:636)t (cid:255)(cid:636)n loài này..cho (cid:255)(cid:636)n n(cid:259)m 1975 và hi(cid:644)n nay (cid:255)ã (cid:255)(cid:585)(cid:867)c du nh(cid:618)p (cid:255)(cid:640) tr(cid:851)ng t(cid:606)i các vùng nhi(cid:644)t (cid:255)(cid:859)i trên kh(cid:620)p th(cid:636) gi(cid:859)i (cid:255)(cid:640) giúp gi(cid:608)i quy(cid:636)t n(cid:606)n thi(cid:636)u l(cid:585)(cid:583)ng th(cid:881)c trên th(cid:636) gi(cid:859)i..

Tên khoa h(cid:845)c :

Psophocarpus tetragonolobus thu(cid:857)c h(cid:845) th(cid:881)c v(cid:618)t Fabiaceae.

Các tên thông th(cid:585)(cid:861)ng : Winged bean, Manila bean, Asparagus Pea, Goa bean. T(cid:606)i Vi(cid:644)t Nam (cid:255)(cid:618)u r(cid:851)ng còn (cid:255)(cid:585)(cid:867)c g(cid:845)i là (cid:255)(cid:618)u kh(cid:636), (cid:255)(cid:618)u vuông

'Psophocarpus' t(cid:875) ti(cid:636)ng Hy l(cid:606)p, có ngh(cid:347)a là trái cây gây (cid:851)n ào, do (cid:863) qu(cid:608)(cid:3)(cid:255)(cid:618)u sau khi thu

ho(cid:606)ch, (cid:255)em ph(cid:583)i n(cid:620)ng, (cid:255)(cid:618)u ph(cid:851)ng lên, n(cid:853) tách ra gây ti(cid:636)ng (cid:255)(cid:857)ng. 'tetragonobolus' là do (cid:863) qu(cid:608)(cid:3)(cid:255)(cid:618)u có 4 c(cid:606)nh.

Tên Anh ng(cid:879) 'Winged bean' do (cid:863)(cid:3)(cid:255)(cid:618)u có cánh xoè ra.

(cid:264)(cid:618)u r(cid:851)ng có l(cid:634) ngu(cid:851)n g(cid:849)c t(cid:875)(cid:3)(cid:264)ông Nam Á, Indonesia và Papua Tân Gui nê là nh(cid:879)ng Trung tâm phát xu(cid:610)t ra nh(cid:879)ng bi(cid:636)n ch(cid:871)ng v(cid:638) gen.

(cid:264)(cid:628)c tính th(cid:881)c v(cid:618)t :