QU N LÝ NGU N NHÂN L C VÀ
VAI TRÒ C A NÓ TRONG DOANH NGHI P
Doanh nghi p hay b t kỳ m t lo i t ch c nào cũng đ c c u t o b i các thành viên ượ
con ng i hay ngu n nhân l c c a nó. V i s thay đ i nhanh chóng c a môi tr ng kinhườ ườ
doanh m c đ c nh tranh ngày càng kh c li t, vai trò c a y u t con ng i trong ế ườ
doanh nghi p đang ngày càng đ c nh n m nh. Qu n lý, khai thác và phát huy ti m năng ượ
ngu n nhân l c, do v y tr n c c kỳ quan tr ng trong kinh doanh t o l i th c nh ế
tranh.
Ph n này s trình bày b n ch t, vai trò c a qu n lý ngu n nhân l c (QLNNL) trong doanh
nghi p và các ph ng th c mà cán b nhân s th th c hi n nh m góp ph n vào s ươ
thành công c a t ch c. Các m c tiêu c th c a ch ng I bao g m: ươ
Làms thay đ i v vai trò c a y u t con ng i trong đi u ki n môi tr ng kinh ế ườ ườ
doanh hi n nay
Miêu t b n ch t, m c đíchcác n i dung c a QLNNL trong doanh nghi p.
c đ nh nh ng l i ích c a công tác QLNNL trong t ch c.
c đ nh các ch c năng và nhi m v c a m t cán b QLNNL.
Ch ra nh ng ki n th c, k năng và năng l c c n có đ tr thành m t cán b ế
QLNNL hi u qu .
Gi i thi u m t s xu h ng m i trong qu n lý ngu n nhân l c các doanh nghi p. ướ
I- Vai trò c a con ng i trong doanh nghi p ườ
Qtrình l ch s v nhìn nh n vai trò con ng i đã có r t nhi u thay đ i. xã h i nô l , ườ
phong ki n, con ng i b coi là “v t s h u” c a ng i ch ph i ph c tùng ý mu n c aế ườ ườ
nh ng ng i ch s h u h . Sang th i kỳ đ u c a xã h i t b n, chúng ta đã ch ng ki n ườ ư ế
nh ng “c y con ng i” b v t ki t s c l c trong các nhà máy, công x ng. Trong ườ ưở
h i văn minh ngày nay, con ng i trong các doanh nghi p đang s ph i đ c đ i x ườ ượ
nh nh ng “con ng i” th c s , đó các ch doanh nghi p không ch khai thác, s d ngư ườ
ph i bi t phát tri n năng l c c a các nhân, m i quan h gi a ch th , gi a ế
doanh nghi p và ng i lao đ ng không ch d ng l i công vi c, nhi m v th hi n trong ườ
các h p đ ng lao đ ng còn bao g m nh ng m i quan h ph c t p khác gi a con
ng i v i con ng i. ườ ườ
M t cách phân tích và ti p c n khác v vai trò con ng i là trên giác đ văn hoá. Các nhà ế ườ
nghiên c u đã ch rõ: N n văn hóa ph ng Tây tr c đây v i nh ng tri t lý duy lý h ng ươ ướ ế ướ
cái nhìn c a con ng i ra th gi i bên ngoài - "th gi i này là gì?" có l là ti n đ thúc đ y ườ ế ế
khoa h c ph ng y phát tri n. Nh ng do s tuy t đ i hóa tính ch t duy đ n m c phi ươ ư ế
lý đã "máy móc hóa con ng i, bi n con ng i thành nh ng k l nh lùng xa l gi a cu cườ ế ườ
đ i b i l i s ng v k không tình ng i, con ng i tr thành nô l cho c a c i v t ch t... ườ ườ
Đó là nh ng b t c mà b n thân n n văn hóa ph ng Tây không th t kh c ph c đ c. ế ươ ượ
Trong khi đó ph ng Đông, v i m t n n văn hóa không kém ph n r c r đã t o ra ươ
nh ng con ng i đ y lòng nhân ái, nh ng do quá ch y theo vi c tr l i câu h i tính ườ ư
ch t h ng n i - "ta ai ?" tìm cách gi i quy t c m i quan h tính ch t h i ướ ế
gi a con ng i v i con ng i. Đi u này đã đ a con ng i t i m t th c tr ng kh c k , t ườ ườ ư ườ
kìm ch hy sinh các nhu c u nhân, cùng v i s trì tr do t t ng "n i d ch ngo i di"ế ư ưở
chi ph i đã d n đ n kìm hãm khoa h c phát tri n... Có l đây là m t trong nh ng nguyên ế
nhân t o ra s nghèo khó c a ph ng Đông trong c m t th i gian l ch s dài v a qua. ươ
Kh c ph c nh ng tr ng thái c c đoan đó c a c n n văn hóa ph ng Đông ph ng ươ ươ
y, con ng i đã đang tìm cách v n d ng ph i h p nh ng đi m m nh c a m i n nườ
văn hóa, văn minh đ kh c ph c nh ng đi m y u c a chính mình. Th gi i ngày nay ế ế
th gi i c a s t ng h p h p tác c a hai n n văn minh (t ng h p h p tác ch khôngế ươ ươ
ph i hoán v ) đ h ng t i m c đích đ t đ c cu c s ng h nh phúc cho con ng i. Vai ướ ượ ườ
trò c a con ng i do v y đã đ c nh n th c l i. ườ ượ
V i s phát tri n m nh m c a khoa h c k thu t, c a thông tin, c a k thu t mua bán
b n quy n...thì vi c du nh p m t ng ngh m i o n n s n xu t c a m t công ty hay
m t qu c gia th đ c th c hi n nhanh chóng. Đ ng th i v i s ch m d t c a chi n ượ ế
tranh l nh và s phát tri n c a k thu t giao thông, v n t i... thì nh ng u th v v trí đ a ư ế
lý c a m t qu c gia, m t công ty không còn có ý nghĩa to l n nh tr c đây. ư ướ
Nh v y, đi u quy t đ nh cho s t n t i và phát tri n c a m t qu c gia hay m t công tyư ế
nh ng con ng i mà qu c gia hay công ty đó đang có. Đó ph i là nh ng con ng i có h c ườ ườ
v n cao, đ c đào t o t t, có đ o đ c, có văn hóa và bi t cách làm vi c có hi u qu . ượ ế
T nh ng năm 90 tr đi, y u t duy nh t đ m t doanh nghi p không b “copy b i các ế
doanh nghi p khác và t o ra s khác bi t cho mình (qua đó đ t o l i th c nh tranh) ế
đ i ngũ lao đ ng c a doanh nghi p đó. Do v y, l c l ng con ng i v i t p h p nh ng ượ ườ
ki n th c, k năng, ni m tin và các giá tr văn hoá, thói quen làm vi c c a h s là y u tế ế
quan tr ng nh t t o ra l i th c nh tranh cho các doanh nghi p hi n nay. ế
ng v i xu h ng chung v nh n th c l i vai trò c a con ng i nh đã đ c p, tám y u ướ ườ ư ế
t sau đây ngày càng tác đ ng m nh đ n m t doanh nghi p, bu c nhà lãnh đ o ph i h t ế ế
s c coi tr ng v n đ qu n lý con ng i trong đ n v mình. Nh ng y u t đó là: ườ ơ ế
-C nh tranh ngày càng kh c li t
-nh ph c t p và qui mô doanh nghi p ngày càng tăng
-T c đ tăng tr ng ch m l i ưở
-S can thi p nhi u h n c a chính ph đ i v i v n đ con ng i ơ ườ
-Trình đ ngày càng cao h n c a đ i ngũ lao đ ng ơ
-Nh ng giá tr và quan đi m c a đ i ngũ lao đ ng đã thay đ i
-S quan tâm nhi u h n đ n vi c phát tri n ngh nghi p và cu c s ng ơ ế
-Nh ng thay đ i v nhân kh u h c c a l c l ng lao đ ng ượ
Trong tám y u t trên, y u t c nh tranh quy t li t, trình đ giá tr c a ng i lao đ ngế ế ế ườ
cũng nh s can thi p và quan tâm nhi u h n đ n v n đ con ng i trong doanh nghi pư ơ ế ườ
c a chính ph đang nh ng y u t tác đ ng m nh nh t đ n các doanh nghi p Vi t ế ế
nam, làm thay đ i vai trò c a đ i ngũ ng i lao đ ng n c ta. ườ ướ
II- B n ch t c a Qu n lý Ngu n Nhân l c trong t ch c
1- Khái ni m
Theo quan đi m hi n đ i thì qu n ngu n nhân l c ý nghĩa r ng h n nhi u so v i ơ
khái ni m v "hành chính nhân s " (ch y u t p trungo c ho t đ ng hành chính liên ế
quan đ n v n đ t ch c nhân s c a doanh nghi p). ế Qu n lý ngu n nhân l c theo quan
đi m m i là t t c nh ng ho t đ ng, chính sách và các quy t đ nh qu n lý có liên quan ế
nh h ng đ n m i quan h gi a doanh nghi p cán b công nhân viên c a nó. ưở ế
Qu n ngu n nhân l c đòi h i ph i t m nhìn chi n l c g n v i chi n l c ho t ế ượ ế ượ
đ ng c a công ty.
Nh v y, t t c nh ng ho t đ ng liên quan đ n b n ch t c a m i quan h gi a doanhư ế
nghi p ng i đ i di n ng i ch s h u, đ i ngũ lao đ ng đ u thu c lĩnh v c ườ ườ
qu n ngu n nhân l c, ho t đ ng qu n ngu n nhân l c đ t o ra m i quan h
ngày càng t t đ p, g n bó gi a hai đ i t ng này. V i ý nghĩa này, QLNNL không ph i ch ượ
ng vi c c a phòng t ch c n b , m i cán b qu n đ u cán b qu n tr
nhân l c.
Đ hi u rõ b n ch t c a m i quan h gi a doanh nghi p và l c l ng lao đ ng, chúng ta ượ
c n xem xét nh ng yêu c u c a doanh nghi p đ i v i ng i lao đ ng và ng c l i nh ng ườ ượ
yêu c u c a ng i lao đ ng đ i v i doanh nghi p h đang làm vi c. Tho n yêu ườ
c u c a nhau chính là y u t c t y u đ t o nên m i quan h g n bó gi a hai bên: ế ế
- Nh ng đòi h i c a doanh nghi p đ i v i l c l ng lao đ ng ượ
m c t i thi u, m i doanh nghi p đ u yêu c u đ i ngũ công nhân viên c a mình hoàn
thành nhi m v , đ t nh ng tiêu chu n, đ nh m c đ t ra; ch p hành đúng nh ng chính
sách, nh ng qui đ nh c a doanh nghi p. Tuy nhiên, trong th c t kinh doanh, c doanh ế
nghi p ngày càng yêu c u đ i ngũ ngu n nhân l c c a mình nhi u h n m c t i thi u. ơ
Doanh nghi p u c u nhân viên không ch hoàn thành đ nh m c, mà ph i bi t ng t o, ế
c i ti n, tìm ra nh ng gi i pháp, ph ng pháp m i, không ch ch p hành qui ch , mà ph i ế ươ ế
nhi t huy t, g n v i doanh nghi p, trách nhi m v i k t qu chung c a doanh ế ế
nghi p, ph i bi t t h c h i nâng cao ki n th c k năng c a mình. Nói tóm l i, doanh ế ế
nghi p yêu c u nhân viên c a nó không ch bi t "làm đúng, ch p hành đúng" mà còn ph i ế
làm vi c m t cách sáng t o, bi t tìm ra "làm nh ng cái đúng" không c n ai ph i ế
thúc gi c, ki m tra.
- Nh ng đòi h i c a l c l ng lao đ ng đ i v i doanh nghi p ượ
Không ch có nh ng đòi h i t phía doanh nghi p đ i v i nh ng nhân viên, mà ng c l i, ượ
đ i ngũ ngu n nhân l c cũng nh ng đòi h i nh t đ nh đ i v i doanh nghi p h
đang làm vi c. m c t i thi u, công nhân viên u c u doanh nghi p tr l ng đ y đ , ươ
đúng h n, h p lý; các đi u ki n m vi c an toàn; và quan h đ i x gi a c p trên - c p
d i đúng v i quan h gi a ng i ng i. Tuy nhiên, gi ng nh yêu c u c a doanhướ ườ ườ ư
nghi p đ i v i nhân viên, đ i n ngu n nhân l c nh ng yêu c u khác ngoài m c t i
thi u. H u c u đ c tham gia vào quá trình xây d ng chi n l c, chính sách c a ượ ế ượ
doanh nghi p, vào quá trình ra các quy t đ nh qu n lý. H mu n phát tri n năng l c ế
nhân b ng cách nâng cao ti p thu nh ng ki n th c, nh ng k năng m i. H mu n ế ế
đ c đ b t, mu n v n đ ng đi lên trong h th ng các v trí, ch c v công tác c a doanhượ
nghi p... Nói tóm l i, đ i ngũ công nhân viên không ch mu n ng i ph c tùng, ch p ườ
hành, h mu n ng i ch đ ng tham gia, ng i đóng góp quan tr ng vào k t ườ ườ ế
qu ho t đ ng c a doanh nghi p.
Hi u t t c c yêu c u trên là h t s c quan tr ng trong ng c qu n ngu n nhân ế
l c. T t c các ho t đ ng thu c lĩnh v c y đ u xoay quanh vi c gi i quy t các yêu c u ế
trong m i quan h gi a hai bên doanh nghi p và n b công nhân viên c a doanh
nghi p đó.
2- M c tiêu c a qu n lý ngu n nhân l c
V m t b n ch t, nh ng yêu c u c a doanh nghi p đ i v i l c l ng lao đ ng và nh ng ượ
yêu c u c a l c l ng lao đ ng đ i v i doanh nghi p không mâu thu n nhau. Tuy ượ
nhiên, nh ng th i đi m nh t đ nh nh ng đòi h i c a hai bên có th không gi ng nhau.
Do v y, ho t đ ng qu n lý ngu n nhân l c là nh m đi u hoà nh ng yêu c u c a hai bên
đ t o ra m i quan h ngày càng t t đ p, g n gi a hai doanh nghi p ng i lao ườ
đ ng.
Quá trình đi u hnày đ c th c hi n thông qua vi c b o đ m đ s l ng ng i lao ượ ư ườ
đ ng v i m c trình đ và k năng phù h p, b trí h vào đúng công vi c, và vào đúng th i
đi m đ đ t đ c các m c tiêu c a doanh nghi p. ượ
Nh v y, qu n lý ngu n nhân l c là m t b ph n quan tr ng trong qu n lý doanh nghi p.ư
Nhi m v ch y u c a b o đ m đúng ng i v i đúng k năng trình đ cho ế ườ
đúng công vi c và vào đúng th i đi m đ th c hi n các m c tiêu c a công ty.
3- S l c quá trình phát tri n khoa h c qu n lý ngu n nhân l cơ ượ
Tr c đây, c doanh nghi p th ng tuy n d ng, sa th i, đ b t thay th nhân viênướ ườ ế
không căn c trên các k ho ch dài h n và m c tiêu c a công ty. Khi m t ng i lao đ ng ế ườ
đ c tuy n d ng, doanh nghi p th ng không k ho ch đào t o hay nâng cao kượ ườ ế
năng cho h . Không ai nghĩ xem ng i lao đ ng c n gì hay các k năng c a h s đ c ườ ượ
s d ng trong công ty nh th o. Ng i lao đ ng đ c h ng ch đ tr công đ ư ế ườ ượ ưở ế
b t thi u nh t quánkhông h đ nh h ng ngh nghi p rõ ràng. H u nh không ế ướ ư
tiêu chu n công vi c hay ph ng pháp đo l ng k t qu làm vi c. ươ ườ ế
Tình hình trên làm cho ng i lao đ ng chán n n, s n xu t không hi u qu , ph c v kháchườ
hàng kém và t l ng i b vi c cao. ườ
o th i kỳ kinh t kh quan, hay trong m t môi tr ng đ c b o h , nh ng v n đ này ế ư ượ
không th hi n rõ ràng. Khi đi u ki n thu n l i, các công ty th ng làm ăn có lãi. Công tác ườ
đào t o và phát tri n không đ c chú tr ng, b i l nhân viên có nhi u c h i vi c làm và ượ ơ
h th r i b ng ty b t kỳ lúc nào. o nh ng th i đi m khó khăn h n, vi c m ơ
khan hi m h n, m i ng i bu c ph i l i công ty k c khi h không hài ng. Trong cế ơ ườ
hai tr ng h p, ng i lao đ ng th ng không đ c ng ty h tr đ phát tri n cá nhân,ườ ườ ườ ượ
h c m th y r t ít hay th m chí không m i liên h o v i c m c tiêu phát tri n
c a ng ty. B n thân c doanh nghi p không nh n th c đ c nh ng phí t n gây ra b i ư
m c đ b vi c caohi u su t m vi c th p. Trong khi đó, đ b o v ng i lao đ ng ườ
tránh kh i nh ng đ i x thi u công b ng c a ng i ch s d ng lao đ ng, công đoàn ế ườ
đ c thành l p cho phép ng i lao đ ng có m t ti ng i nh t đ nh v i gi i qu n lý.ượ ườ ế
Nh ng đi u y nhi u khi t o ra không khí đ i đ u gi a “chúng ta h ”- s đ i khángư
gi a nhân viên và cán b qu n lý.
Do c nh tranh gia tăng, các công ty b t đ u chú ý nhi u h n đ n chi phí và quan tâm h n ơ ế ơ
đ n vi c gi nhân viên c a mình. B n mô t ng vi c rõ ràng, m c l ng h p lý, các tiêuế ươ
chí đ b t tho đáng các ph ng th c tuy n d ng nh t quán đã t o ra s n đ nh ươ
trong công ty. Khi ng i lao đ ng làm vi c chong ty lâu h n, vi c đ u t cho đào t o vàườ ơ ư
phát tri n đã ý nghĩa v m t i chính. Lúc này, nhân viên b t đ u coi b n thân nh
nh m t b ph n không th tách r i c a công ty. Còn các công ty b t đ u nhìn nh nư
nhân viên c a mình là m t ngu n l c có giá tr .
Ngày nay, các doanh nghi p đang ngày càng th a nh n giá tr c a l c l ng lao đ ng có ượ
k năng, có ki n th c và tinh th n ch đ ng ng t o trong ng vi c. H bi t r ng đi u ế ế
này không ph i ng u nhiênvà vì th đã v n d ng khoa h c qu n lý ngu n nhân l c ế
(QLNNL) nh m t cách th c h u hi u đ thu hút duy trì nh ng con ng i mà h c n.ư ườ
Trong nhi u công ty, gi đây, ng đoàn th ng h p tác v i ban lãnh đ o, h th a nh n ườ
r ng s thành công c a m t ng ty đem l i ng vi c t t cho các thành viên c a mình.
Gi i qu n lý đã đi đ n nhìn nh n r ng QLNNL có th giúp công ty t o l p m t môi tr ng ế ườ
khuy n khích các nhân viên không ch l i v i ng ty, mà còn tham gia th c s o sế
thành công c a ng ty. Khi cán b qu n các b ph n khác nhau trong ng ty th c
hi n công c QLNNL nh nhau, thì c nhân viên đ c đ i x , tr l ng th ng đ ư ượ ươ ưở
b t m t cách nh t quán. Ng i lao đ ng hi u rõ công ty mong ch nh ng gì t h h ườ
th mong mu n nh ng gì t ng ty.
III- Các ho t đ ng qu n lý ngu n nhân l c
c ho t đ ng chính c a QLNNL đ c chia thành 11 m ng lĩnh v c chính và có th chia ượ
thành b n m ng l n nh t trong b ng sau đây: ư
M ng ho t đ ng Lĩnh v c Qu n lý và Phát tri n Ngu n nn l c
A. K ho ch hoá vàế
Tuy n d ng. 1. Thi t k t ch c và thi t k công vi cế ế ế ế
2. Ho ch đ nh ngu n nhân l c
3. Tuy n d ng và b trí nhân viên
B. Đào t o và Phát tri n 4. Đào t o và phát tri n
5. Phát tri n t ch c
6. Phát tri n ngh nghi p
C. S d ng và Qu n lý 7. Qu n lý th c hi n công vi c
8. Đãi ng và Phúc l i
D. Các H th ng và D ch
v Thông tin v Ngu n
nhân l c
9. Tr giúp ng i lao đ ng ườ
10. Quan h ng đoàn
11. Nghiên c u và H th ng Thông tin Ngu n nhân l c
Nh ng lĩnh v c này có m i liên h v i nhau. Chúng ta có th th y rõ đi u này qua vi c
phân tích k h n t ng lĩnh v c c a ho t đ ng QLNNL trong doanh nghi p. ơ