Quy hoạch sử dụng đất đai ( Chương 1)

Chia sẻ: Nguyen Minh Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:22

Thêm vào BST

Báo xấu

365
lượt xem 183
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sự gia tăng dân số ở các nước đang phát triển đang là áp lực lên tài nguyên đất đai có giới hạn của họ, và cũng là nguyên nhân dẫn đến suy thoái đất đai. Những phương pháp quy hoạch để giảm bớt tình trạng này vẫn chưa đạt hiệu quả. Do đó, cần có phương pháp tổng hợp chung phù hợp từng vùng miền.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quy hoạch sử dụng đất đai ( Chương 1)

Giáo trình Qui Ho ch S D ng t ai PGS. Ti n s Lê Quang Trí
M CL C T A M U M CL C Ch ng I: TÍNH CH T – M C TIÊU – PH M VI – CON NG I TRONG QUI HO CH S D NG T AI...........................................01 I. TH C TR NG V S D NG T AI................................................................01 II. TÍNH CH T ..............................................................................................................03 1. nh ngh a v qui ho ch s d ng ÿ t ÿai .....................................................................03 2. Yêu c u cho tính h u d ng c a qui ho ch s d ng ÿ t ÿai..........................................04 3. S d ng tôt nh t ngu n tài nguyên h n h p .................................................................05 III. M C TIÊU ...............................................................................................................06 1. Tiêu ÿ ..........................................................................................................................06 1.1. Hi u qu .....................................................................................................................06 1.2. Bình ÿ ng và có kh n ng ch p nh n ........................................................................06 1.3. Tính b n v ng............................................................................................................06 2. S t ng h p gi a các m c tiêu ÿ i kháng ..................................................................07 IV. PH M VI ..................................................................................................................07 1. Tiêu ÿi m c a qui ho ch s d ng ÿ t ÿai .....................................................................07 2. C p qui ho ch ...............................................................................................................08 2.1. C p qu c gia ..............................................................................................................09 2.2. C p T nh ....................................................................................................................09 2.3. C p ÿ a ph ng (Huy n và Xã).................................................................................10 3. Các t ch c và k ho ch phát tri n có liên quan ..........................................................10 V. CON NG I TRONG QUI HO CH S D NG T AI ................................11 1. Ng i s d ng ÿ t ÿai ..................................................................................................11 2. Nhà lãnh ÿ o.................................................................................................................13 3. i qui ho ch................................................................................................................13 4. Ti n trình l p l i trong th c hi n qui ho ch .................................................................14 Ch ng II: CÁC V N C B N CHO QUI HO CH S D NG B N V NG NGU N TÀI NGUYÊN T AI ................16 I. QUAN I M TRONG QUI HO CH S D NG T AI .................................16 1. Qui ho ch s d ng ÿ t ÿai và qui ho ch ÿô th ............................................................16 2. Ph ng pháp t ng h p..................................................................................................16 II. NH NG V N C N QUAN TÂM TRONG QUI HO CH S D NG T AI .........................................................................................................................17 1. Ch c n ng c a ÿ t ÿai ..................................................................................................17 i
2. S h u ÿ t ÿai, quy n s d ng ÿ t ÿai và th tr ng ÿ t ÿai........................................20 2.1. S h u ÿ t ÿai, quy n s d ng ÿ t ÿai ......................................................................20 2.2. Th tr ng ÿ t ÿai ......................................................................................................21 3. Ng i s d ng ÿ t ÿai và các ch th khác ..................................................................22 4. Nh ng ch t l ng và gi i h n c a ÿ t ÿai cho các s d ng khác nhau .......................24 5. Nh ng ch th cho tính b n v ng ..................................................................................25 Ch ng III: M T S CH D N V N I DUNG VÀ PH NG PHÁP L P QUI HO CH VÀ K HO CH S D NG T AI VI T NAM 26 I. QUI HO CH S D NG T AI THEO CV1814-1998 .....................................26 1. Công tác chu n b và ÿi u tra c b n............................................................................26 2. Phân tích ÿi u ki n t nhiên và kinh t - xã h i ...........................................................28 3. Phân tích hi n tr ng và bi n ÿ ng ÿ t ÿai ....................................................................30 4. ánh giá thích nghi ÿ t ÿai...........................................................................................33 5. D báo dân s ...............................................................................................................33 6. D báo nhu c u s d ng ÿ t ÿai ...................................................................................34 7. Xây d ng và lu n ch ng ph ng án qui ho ch ...........................................................41 II. QUI HO CH S D NG T AI VÀ LU T T AI 2003 ..........................46 1. B n ÿ hi n tr ng s d ng ÿ t và b n ÿ qui ho ch s d ng ÿ t ÿai ...........................46 2. Qui ho ch, k ho ch s d ng ÿ t..................................................................................46 III. THÔNG T S 30-2004/TT-BTNMT...................................................................50 1. Ph n 1: Nh ng qui ÿ nh chung.....................................................................................50 2. Ph n 2: Trình t , n i dung l p qui ho ch s d ng ÿ t cho c n c .............................56 3. Ph n 3: Trình t , n i dung l p qui ho ch s d ng ÿ t cho T nh, Huy n .....................62 4. Ph n 4: Trình t , n i dung l p qui ho ch s d ng ÿ t cho Xã.....................................66 5. Ph n 5: Trình t , n i dung l p qui ho ch s d ng ÿ t cho khu kinh t , khu công ngh cao ..........................................................................................69 6. Ph n 6: N i dung th m ÿ nh qui ho ch s d ng ÿ t ...................................................73 7. Ph n 7: Công b qui ho ch, k ho ch s d ng ÿ t.......................................................75 8. Ph n 8: T ch c th c hi n............................................................................................77 Ch ng IV: QUI HO CH S D NG T AI THEO H TH NG FAO (1993)...................................................................................78 I. T NG QUÁT ..............................................................................................................78 1. Các b c th c hi n.......................................................................................................78 2. C n thi t cho s uy n chuy n.......................................................................................80 3. Qui ho ch và th c hi n.................................................................................................81 II. CHI TI T CÁC B C TH C HI N TRONG H TH NG FAO (1993).........81 1. B c 1: Thi t l p m c tiêu và các t li u có liên quan ................................................81 2. B c 2: T ch c công vi c...........................................................................................84 3. B c 3: Phân tích v n ÿ ..............................................................................................86 ii
4. B c 4: Xác ÿ nh các c h i cho s thay ÿ i...............................................................90 5. B c 5: ánh giá ÿ t ÿai ..............................................................................................95 6. B c 6: ánh giá kh n ng ch n l a ...........................................................................101 7. B c 7: Ch n l a kh n ng t t nh t.............................................................................105 8. B c 8: Chu n b cho qui ho ch s d ng ÿ t ÿai.........................................................112 9. B c 9: Th c hi n qui ho ch .......................................................................................115 10. B c 10: Giám soát và rà soát ch nh s a qui ho ch ..................................................119 Ch ng V: TH C HI N PH NG PHÁP T NG H P CHO QUI HO CH S D NG B N V NG NGU N TÀI NGUYÊN T AI............................................124 I. M C ÍCH..................................................................................................................124 II. PHÁT TRI N KHUNG XÂY D NG NH NG QUY T NH....................125 III. PHÁT TRI N C S D LI U TH NG KÊ VÀ NH V .............................127 1. C s d li u khí h u....................................................................................................127 2. C s d li u ÿ t và ÿ a hình........................................................................................127 3. C s d li u ngu n tài nguyên n c...........................................................................128 4. C s d li u v che ph ÿ t ÿai và ÿa d ng sinh h c .................................................128 5. C s d li u v s d ng ÿ t ÿai, h th ng cây tr ng và s n xu t ...............................128 6. C s d li u v ÿi u ki n xã h i .................................................................................129 7. C s d li u v chi u h ng kinh t ...........................................................................129 IV. PHÁT TRI N NH NG PH NG TI N TH NG NH T VÀ K T N I C S D LI U ...................................................................................129 V. PHÂN TÍCH A M C TIÊU VÀ K THU T T I U HÓA D LI U..........131 VI. NH NG PH NG TI N XÃ H I KINH T VÀ CHÍNH TR CHO XÂY D NG QUY T NH TRONG S D NG T AI...............................................132 Ch ng VI: M T S K T QU I N HÌNH TRONG PH NG PHÁP CH N PH NG ÁN CHO QUI HO CH S D NG T AI C P HUY N NG B NG SÔNG C U LONG ...........................................................................................134 I. PH N GI I THI U ...................................................................................................134 II. GI I THI U V VÙNG NGHIÊN C U ...............................................................135 III. K T QU XÂY D NG QUI HO CH S D NG T AI S N XU T NÔNG-NG -LÂM NGHI P HUY N CÙ LAO DUNG, SÓC TR NG GIAI O N 2003 – 2010 ......................................................................................................................136 1. S c n thi t l p qui ho ch.............................................................................................136 2. Nh ng c n c th c hi n qui ho ch...............................................................................137 iii
3. Quan ÿi m và m c tiêu qui ho ch ................................................................................137 4. Qui ho ch s d ng ÿ t ..................................................................................................142 IV. PH NG ÁN QUI HO CH S N XU T NÔNG – NG VÀ NÔNG THÔN HUY N CÙ LAO DUNG, SÓC TR NG.....................................................................146 1. Ph ng án I...................................................................................................................146 2. Ph ng án II .................................................................................................................154 3. Ph ng án III................................................................................................................162 V. HI U QU C A QUI HO CH...............................................................................169 1. Hi u qu kinh t mô hình .............................................................................................169 2. Hi u qu s n xu t .........................................................................................................170 3. Hi u qu xã h i.............................................................................................................172 4. D báo tác ÿ ng môi tr ng.........................................................................................172 TÀI LI U THAM KH O..............................................................................................174 iv
M U V i nh ng áp l c và hi n tr ng s d ng ÿ t ÿai nh hi n nay cho th y ngu n tài nguyên ÿ t ÿai ngày càng khan hi m và có gi i h n, dân s th gi i gia t ng nhanh. Do ÿó, ÿòi h i ph i có s ÿ i chi u h p l gi a các ki u s d ng ÿ t ÿai và lo i ÿ t ÿai ÿ ÿ t ÿ c kh n ng t i ÿa v s n xu t n ÿ nh và an toàn l ng th c, ÿ ng th i c ng b o v ÿ c h sinh thái cây tr ng và môi tr ng ÿang s ng. Qui ho ch s d ng ÿ t ÿai là n n t ng trong ti n trình này. ây là m t thành ph n c s có liên quan ÿ n h sinh thái các vùng núi, sa m c hoang vu, hay các vùng ÿ ng b ng ven bi n, ÿ ng th i l i n m trong m c tiêu phát tri n và b o v r ng, ÿ t tr ng và tài nguyên ven bi n. Qui ho ch s d ng ÿ t ÿai (QHSD ) là y u t chính trong t t c yêu c u phát tri n và b o v các vùng ÿ t ÿai nông nghi p. Có nh ng s mâu thu n trong s d ng ÿ t ÿai hi n t i. Nhu c u v ÿ t nông nghi p, ÿ ng c , b o v thiên nhiên, r ng, du l ch và phát tri n ÿô th l n h n nhi u so v i ngu n tài nguyên ÿ t ÿai hi n có. các qu c gia ÿang phát tri n thì nhu c u này ngày càng c p bách h n theo t ng n m. Dân s th gi i l thu c vào s l ng/di n tích ÿ t cho ra l ng th c, nguyên li u và vi c làm s t ng lên g p ÿôi trong vòng 25 ÿ n 50 n m t i. Ngay c m t s vùng ÿ t ÿai ÿ y ÿ , ng i dân v n không ÿ t ÿ n nhu c u và l i nhu n mong ÿ i trong vi c s d ng ÿ t ÿai ÿó. Trong khi ÿó, s suy thoái ÿ t ÿai các nông trang, r ng hay ngu n tài nguyên n c ngày càng th y rõ, nh ng trong t ng cá th c a c ng ÿ ng xã h i không th có bi n pháp riêng nào ÿ h n ch ho c ch m d t tình tr ng suy thoái này. Do ÿó, giáo trình Qui Ho ch S D ng t ai ÿ c biên so n nh là m t giáo trình chuyên kh o nh m m c ÿích trang b cho sinh viên các ngành liên quan có ki n th c c b n v qui ho ch và nh ng quan ÿi m quan tr ng trong Qui Ho ch S D ng t ai b n v ng. Tuy nhiên, trên c s c a nh ng quan ÿi m và nh ng qui trình qui ho ch c a FAO (1993), m i qu c gia ÿã t so n ra nh ng h ng d n riêng cho qu c gia mình ÿ phù h p trong vi c qui ho ch c a t ng giai ÿo n. Do ÿó ÿ trang b cho sinh viên có ki n th c và k n ng trong qui ho ch s d ng ÿ t ÿai khi ra tr ng trong ÿi u ki n th c t , giáo trình Qui Ho ch S D ng t ai ÿ c so n th o hoàn toàn d a trên các tài li u c b n v qui ho ch c a FAO, Tài li u H ng d n v công tác qui ho ch, k ho ch s d ng ÿ t ÿai c a Vi n ÿi u tra qui ho ch ÿ t ÿai thu c B Tài Nguyên và Môi Tr ng (T ng C c a Chính Vi t Nam, Hà N i, tháng 10/1998), Lu t ÿ t ÿai n m 2003 và Thông t 30 – 2004 c a B Tài Nguyên và Môi Tr ng n m 2004. Tháng 12 – 2005 Ng i biên so n PGS. Ti n s Lê Quang Trí
CH NG I TÍNH CH T – M C TIÊU – PH M VI – CON NG I QUY HO CH S D NG T AI I. TH C TR NG V S D NG T AI S gia t ng dân s trong các n c ÿang phát tri n ÿang là áp l c ÿè n ng lên ngu n tài nguyên ÿ t ÿai có gi i h n c a h và c ng là nguyên nhân gây ra s suy thoái ÿ t ÿai. Nh ng ph ng pháp chuyên ngành cho vi c quy ho ch ÿ gi m b t tình tr ng này hi n nay v n ch a cho ÿ c hi u qu , và ph ng pháp t ng h p ÿòi h i ph i bao g m t t c các ch th tham gia t s b t ÿ u, ÿi u ti t ch t l ng và nh ng s gi i h n c a m i thành ph n ÿ n v ÿ t ÿai, ÿ n tính s n xu t c a các kh n ng ch n l a s d ng ÿ t ÿai. Nh ng quan ÿi m và ÿ nh ngh a liên h ÿ n ph ng pháp c th nh m h tr cho vi c thi t l p nên nh ng v n ÿ quy t ÿ nh các m c ÿ quy ho ch khác nhau. Nh ng v n ÿ s d ng ÿ t ÿai hi n t i ÿòi h i nh ng gi i pháp ÿ c t o ra v i s h tr c a ph ng pháp t ng h p trong vùng nông thôn và bán thành th , thì th ng ÿ c xu t phát t nh ng s mâu thu n ÿ i kháng gi a môi tr ng và phát tri n. T t c vi c này ÿ c th o lu n bao g m xây d ng nh ng quy t ÿ nh ÿ làm th nào s d ng nh ng ngu n tài nguyên khan hi m, tái l p l i vùng ÿ t ÿai suy thoái hay c i thi n ÿ t ÿai nông nghi p chính, ÿ nh c nh ng nông h nh hay nh ng nông trang c gi i s h tr t t h n trong vi c m r ng dân s , h n ch phát tri n vùng ÿô th vào trong các vùng nông nghi p có ch t l ng cao, s d ng h p lý ngu n tài nguyên n c khan hi m, và nh ng yêu c u chuyên bi t cho ph ng pháp t ng h p ng c l i v i quy ho ch chuyên ngành c a vùng ven bi n. Th c hi n ph ng pháp t ng h p thì tùy thu c vào nh ng chính sách h tr quy ho ch cho s d ng và qu n lý b n v ng ngu n tài nguyên ÿ t ÿai, ÿ t ng c ng nh ng th ch th c thi và ÿ ÿ m b o s bao g m và tham gia hành ÿ ng c a các ch th trong ti n trình xây d ng quy t ÿ nh. Nh ng ho t ÿ ng này s ÿ c h tr b ng s thay ÿ i các s li u c b n v ngu n tài nguyên t nhiên và cách s d ng, thông qua vi c k t h p s d ng h th ng thông tin ÿ a lý GIS. Nh ng ph ng ti n kinh t và xã h i c ng ÿ c mô t và ÿ c s d ng ÿ ÿ m b o s nh ng ÿóng góp c a các ch th trong vi c th a thu n s d ng ÿ t ÿai. Ph ng pháp t ng h p cho quy ho ch s d ng và qu n lý ngu n tài nguyên ÿ t ÿai b t bu c ph i bao g m t t c các ch th trong ti n trình xây d ng quy t ÿ nh cho t ng lai c a ÿ t ÿai, và xác ÿ nh ÿánh giá t t c nh ng ÿ c tr ng chính c a sinh h c t nhiên và kinh t xã h i c a các ÿ n v ÿ t ÿai. i u này ÿòi h i s xác ÿ nh và thi t l p s s d ng hay không s d ng c a m i ÿ n v ÿ t ÿai v các m t k thu t thích h p, kh n ng kinh t , xã h i ch p nh n và tính môi tr ng không suy thoái. Ph ng pháp chuyên ngành thu n cho quy ho ch s d ng ngu n tài nguyên ÿ t ÿai c n ph i tránh, vì v i ph ng pháp này có th ÿ a ÿ n nh ng s suy thoái không ÿoán tr c ÿ c. Liên quan ÿ n v n ÿ môi tr ng c n thi t ph i ÿ c ÿ t lên hàng 1
ÿ u do s t ng tr ng quá nhanh c a dân s trên th gi i, gia t ng nh ng s l thu c vào nhau gi a các qu c gia và gi a các vùng trên th gi i, nh ng chú ý t ng tr ng v giá tr c a h sinh thái t nhiên, và nh ng nh n th c r ng nh ng s d ng ÿ t ÿai hi n t i có th nh h ng ÿ n h th ng khí h u toàn c u. Ph ng pháp t ng h p h n h n ph ng pháp chuyên ngành là có ý ngh a ng n c n hay gi i quy t ÿ c nh ng mâu chu n liên quan ÿ n s d ng ÿ t ÿai, khi nó ÿ t t i h o ti n trình quy ho ch và thi t l p m t môi tr ng có th cho s trung gian gi a, và xây d ng quy t ÿ nh b i, t t c các ch th giai ÿo n ban ÿ u. D ÿoán m c ÿ t ng dân s c a th gi i có th g p ÿôi v i kho ng 10 t ng i vào n m 2050 (UNFPA, 1992; trong FAO, 1993). Do ÿó, h u h t các nhà khoa h c và chuyên gia trên th gi i ÿ ng ý v i nhau r ng c n thi t ph i áp d ng nh ng công ngh nông nghi p tiên ti n cho vi c s d ng ngu n tài nguyên ÿ t ÿai ÿ cung c p l ng th c ÿ y ÿ , ch t s i, th c n gia súc, d u sinh h c và g lên g p ÿôi. Trong th c t , có nh ng s thi u h t ÿ t ÿai tr m tr ng trong nhi u qu c gia, ÿ c bi t là các qu c gia ÿang phát tri n. Trong m t nghiên c u g n ÿây c a FAO (Alexandratos, 1995; trong FAO, 1993) c l ng kho ng 92% c a 1800 tri u ha ÿ t ÿai c a các qu c gia ÿang phát tri n bao g m luôn c Trung Qu c thì có ti m n ng cho cây tr ng s d ng n c tr i, nh ng hi n nay v n ch a s d ng h t và ÿúng m c ÿích, trong ÿó vùng bán sa m c Sahara Châu phi 44%; Châu m lin và vùng Caribê 48%. Hai ph n ba c a 1800 tri u ha này t p trung ch y u m t s nh qu c gia nh : 27% Brasil, 9% Zaire, và 30% 12 n c khác. M t ph n c a ÿ t t t này v n còn ÿ dành cho r ng hay vùng b o v kho ng 45%, và do ÿó trong các vùng này không th t s ÿ c s d ng cho nông nghi p. M t ph n khác thì l i g p khó kh n v m t ÿ t và d ng b c th m nh kho ng 72% vùng Châu phi bán sa m c và vùng Châu m la tinh. Trên 50% c a 1800 tri u ha c a ÿ t ÿ dành ÿ c phân lo i c p lo i " m", thí d nh quá m cho h u h t các lo i cây tr ng và không thích h p l m cho s ÿ nh c c a con ng i, hay còn g i là "vùng thích nghi kém cho cây tr ng". Do ÿó, kh n ng ÿ m r ng di n tích ÿ t ÿai cho canh tác cây tr ng th ng b gi i h n. K t qu là t t c nh ng c g ng ÿ gia t ng s n l ng theo nhu c u l ng th c và các cái khác thì th ng d a ch y u vào s thâm canh hóa cho s n xu t v i nh ng gi ng cây tr ng có n ng su t cao trong các vùng có ti m n ng cao. ây là nh ng vùng ÿ t ÿai có ÿ t t t, ÿ a hình thích h p, ÿi u ki n m a và nhi t ÿ thích h p hay có kh n ng cung c p n c cho t i, và d dàng ti p c n v i phân bón vô c và h u c . FAO c l ng r ng (Yudelman, 1994; trong FAO, 1993), ÿ t nông nghi p có th m r ng ÿ c kho ng 90 tri u ha vào n m 2010, di n tích thu ho ch có t ng lên ÿ n 124 tri u ha do vi c thâm canh t ng v cây tr ng. Các vùng ÿ t có kh n ng t i trong các qu c gia ÿang phát tri n ÿang ÿ c m r ng t ng thêm kho ng 23,5 tri u ha so v i hi n t i là 186 tri u ha. Nh ng nghiên c u chi ti t h n ÿang ÿ c th c hi n v ti m n ng t i các qu c gia ÿang phát tri n, ÿ c bi t là Châu phi. Nh ng nghiên c u này ch y u t p trung trên các di n tích ÿ t thích nghi k t h p v i các ÿi u ki n ÿ a hình và ngu n tài nguyên n c m t và n c ng m ÿ th c hi n v i chi phí th p và không làm h y ho i giá tr môi tr ng. K t qu c a thâm canh hóa có th x y ra ÿ c trong các vùng ÿ t thiên nhiên u ÿãi hay trên các vùng ÿ t mà con ng i ph i can thi p vào b ng ÿ u t kinh t nh phát tri n h th ng t i tiêu. Nh v y cho th y r ng trong m t t ng lai g n ÿây s gi m ÿi m t cách có ý ngh a di n ÿích ÿ t/nông h nông thôn. Kh n ng di n tích ÿ t nông nghi p trên nông h trong các qu c gia ÿang phát tri n ÿ c d phóng b i FAO 2
cho n m 2010 ch còn g n phân n a là 0,4 ha so v i cu i th p niên 80 là 0,65 ha, hình nh này c ng cho th y di n tích này s nh h n vào nh ng n m 2050. Ng c l i v i các qu c gia ÿang phát tri n, các qu c gia phát tri n s có s gia t ng di n tích ÿ t nông nghi p trên ÿ u ng i do m c t ng dân s b ÿ ng ch n l i. i u này s d n ÿ n m t s ÿ t nông nghi p s ÿ c chuy n sang thành các vùng ÿ t b o v thiên nhiên, hay vùng ÿ t b o v sinh c nh v n hóa ho c ph c v cho các m c ÿích ngh ng i c a con ng i (Van de Klundert, et al., 1994; trong FAO, 1993). Tình tr ng c a các qu c gia n m trong giai ÿo n chuy n ti p thì r t khó mà d phóng b i vì nh ng ti n trình hi n t i là ÿang chuy n ÿ i t ÿ t ÿai nông nghi p thu c nhà n c sang quy n s d ng ÿ t ÿai t nhân. S c ÿoán c a FAO thì b gi i h n theo t l th i gian ÿ n n m 2010, khi mà s thay ÿ i khí h u toàn c u ÿ c mong c là nh h ng không ÿáng k trong su t th i gian này. i u này có th s khác vào nh ng n m 2050 ho c sau ÿó. H u qu c a các mô hình v s thay ÿ i c a khí h u thì các qu c gia ÿang phát tri n s b nh h ng x u h n là thu n l i v m c an toàn l ng th c (Norse và Sombroek, 1995; trong FAO, 1993). II. TÍNH CH T V i nh ng áp l c và th c tr ng s d ng ÿ t ÿai nh nêu trên cho th y ngu n tài nguyên ÿ t ÿai ngày cadng khan hi m và có gi i h n, dân s th gi i gia t ng. Do ÿó ÿòi h i ph i có s ÿ i chi u h p lý gi a các ki u s d ng ÿ t ÿai và lo i ÿ t ÿai ÿ ÿ t ÿ c kh n ng t i ÿa v s n xu t n ÿ nh và an toàn l ng th c, ÿ ng th i c ng b o v ÿ c h sinh thái cây tr ng và môi tr ng ÿang s ng. Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai là n n t ng trong ti n trình này. ây là m t thành ph n c s có liên quan ÿ n h sinh thái các vùng núi, sa m c hoang vu, hay các vùng ÿ ng b ng ven bi n, ÿ ng th i l i n m trong m c tiêu phát tri n và b o v r ng, ÿ t tr ng và tài nguyên ven bi n. Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai là y u t chính trong t t c yêu c u phát tri n và b o v các vùng ÿ t ÿai nông nghi p. Có nh ng s mâu thu n nhau trong s d ng ÿ t ÿai hi n nay. Nhu c u v ÿ t nông nghi p, ÿ ng c , b o v thiên nhiên, r ng, du l ch và phát tri n ÿô th thì l n h n nhi u so v i ngu n tài nguyên ÿ t ÿai hi n có. Trong các n c ÿang phát tri n thì nhu c u này càng c p bách h n trong m i n m. Dân s th gi i l thu c vào s l ng/di n tích ÿ t cho ra l ng th c, nguyên li u và vi c làm s t ng lên g p ÿôi trong vòng 25 ÿ n 50 n m t i. Ngay c m t s vùng ÿ t ÿai ÿ y ÿ , ng i dân v n không ÿ t ÿ n nhu c u và l i nhu n mong ÿ i trong vi c s d ng ÿ t ÿai ÿó. Trong khi ÿó, s suy thoái ÿ t ÿai các nông trang, r ng hay ngu n tài nguyên n c càng ngày càng th y rõ, nh ng trong t ng cá th c a c ng ÿ ng xã h i không th có bi n pháp riêng nào ÿ h n ch ho c ch m dút tình tr ng suy thoái này. 1. nh ngh a quy ho ch s d ng ÿ t ÿai Hi n nay có r t nhi u tài liêu nghiên c u ÿ nh ngh a v quy ho ch s d ng ÿ t ÿai (QHSD ) khác nhau, t ÿó ÿ a ÿ n nh ng vi c phát tri n quan ÿi m và ph ng pháp ÿ c s d ng trong QHSD c ng khác nhau. Theo Dent (1988; 1993) QHSD nh là ph ng ti n giúp cho l nh ÿ o quy t ÿ nh s d ng ÿ t ÿai nh th nào thông qua vi c ÿánh giá có h th ng cho vi c ch n m u hình trong s d ng ÿ t ÿai, mà trong s ch n l a này s ÿáp ng v i nh ng m c tiêu riêng bi t, và t ÿó hình thành nên chính sách và ch ng trình cho s d ng ÿ t ÿai. 3
M t ÿ nh ngh a khác c a Fresco và ctv., (1992), QHSD nh là d ng hình c a quy ho ch vùng, tr c ti p cho th y vi c s d ng t t nh t v ÿ t ÿai trên quan ÿi m ch p nh n nh ng m c tiêu, và nh ng c h i v môi tr ng, xã h i và nh ng v n ÿ h n ch khác. Theo Mohammed (1999), nh ng t v ng k t h p v i nh ng ÿ nh ngh a v QHSD là h u h t ÿ u ÿ ng ý chú tr ng và gi i ÿoán nh ng ho t ÿ ng nh là m t ti n trình xây d ng quy t ÿ nh c p cao. Do ÿó QHSD , trong m t th i gian dài v i quy t ÿ nh t trên xu ng nên cho k t qu là nhà quy ho ch b o ng i dân ph i làm nh ng gì. Trong ph ng pháp t ng h p và ng i s d ng ÿ t ÿai là trung tâm (UNCED, 1992; trong FAO, 1993) ÿã ÿ i l i ÿ nh ngh a v QHSD nh sau QHSD là m t ti n trình xây d ng nh ng quy t ÿ nh ÿ ÿ a ÿ n nh ng hành ÿ ng trong vi c phân chia ÿ t ÿai cho s d ng ÿ cung c p nh ng cái có l i b n v ng nh t (FAO, 1995). V i cái nhìn v quan ÿi m kh n ng b n v ng thì ch c n ng c a QHSD là h ng d n s quyst ÿ nh trong s d ng ÿ t ÿai ÿ làm sao trong ngu n tài nguyên ÿó ÿ c khai thác có l i cho con ng i, nh ng ÿ ng th i c ng ÿ c b o v cho t ng lai.Cung c p nh ng thông tin t t liên quan ÿ n nhu c u và s ch p nh n c a ng i dân, ti m n ng th c t i c a ngu n tài nguyên và nh ng tác ÿ ng ÿ n môi tr ng có th có c a nh ng s l a ch n là m t yêu c u ÿ u tiên cho ti n trình quy ho ch s d ng ÿ t ÿai thành công. ÿây ÿánh giá ÿ t ÿai gi vai trò quan tr ng nh là công c ÿ ÿánh giá th c tr ng c a ÿ t ÿai khi ÿ c s d ng cho m c ÿích riêng bi t (FAO, 1976), hay nh là m t ph ng pháp ÿ gi i ngh a hay d ÿoán ti m n ng s d ng c a ÿ t ÿai (Van Diepen và ctv., 1988). Do ÿó có th ÿ nh ngh a: “Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai là s ÿánh giá ti m n ng ÿ t n c có h th ng, tính thay ÿ i trong s d ng ÿ t ÿai và nh ng ÿi u ki n kinh t xã h i ÿ ch n l c và th c hi n các s ch n l a s d ng ÿ t ÿai t t nh t. ng th i quy ho ch s d ng ÿ t ÿai c ng là ch n l c và ÿ a vào th c hành nh ng s d ng ÿ t ÿai ÿó mà nó ph i phù h p v i yêu c u c n thi t c a con ng i v b o v ngu n tài nguyên thiên nhiên trong t ng lai”. Do ÿó, trong quy ho ch cho th y: - Nh ng s c n thi t ph i thay ÿ i, - Nh ng c n thi t cho s vi c c i thi n qu n lý, hay - Nh ng c n thi t cho ki u s d ng ÿ t ÿai hoàn toàn khác nhau trong các tr ng h p c th khác nhau. Các lo i s d ng ÿ t ÿai bao g m: ÿ t , nông nghi p (th y s n, ch n nuôi,…) ÿ ng c , r ng, b o v thiên nhiên và du l ch ÿ u ph i ÿ c phân chia m t cách c th theo th i gian ÿ c quy ÿ nh. Do ÿó trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i cung c p nh ng h ng d n c th ÿ có th giúp cho các nhà quy t ÿ nh có th ch n l a trong các tr ng h p có s mâu thu n gi a ÿ t nông nghi p và phát tri n ÿô th hay công nghi p hóa b ng cách là ch ra các vùng ÿ t ÿai nào có giá tr nh t cho ÿ t nông nghi p và nông thôn mà không nên s d ng cho các m c ÿích khác. 2. Yêu c u cho tính h u d ng c a quy ho ch s d ng ÿ t ÿai Có ba ÿi u ki n c n thi t ph i có ÿ ÿ t ÿ c tính h u d ng c a quy ho ch s d ng ÿ t ÿai là: - C n thi t ph i thay ÿ i cách s d ng ÿ t ÿai, hay nh ng tác ÿ ng ng n c n m t vài s thay ÿ i không nên ÿ i, và ph i ÿ c ch p nh n b i con ng i trong c ng ÿ ng xã h i n i ÿó. - Ph i phù h p v i mong c c a ch ÿ chính tr và 4
- Có kh n ng ÿ a vào th c hi n có hi u qu . Nh ng n i nào mà các ÿi u ki n này ch a th a thì c n ph i ti n hành t ng b c m t b ng cách ch n các ÿi m ÿi n hình ÿ th c hi n, ÿ ng th i c ng ph i v n ÿ ng ng i dân trong vùng hay nhà n c thông qua các k ho ch b ng nh ng ch ng minh th c t và gi i trình rõ các m c tiêu t t ÿ p có th ÿ t trong t ng lai khi quy ho ch ÿ c th c hi n. 3. S d ng t t nh t ngu n tài nguyên h n h p: Nh ng nhu c u c n thi t c b n c a chúng ta nh l ng th c, nguyên li u, d u khí, qu n áo và nhà c a ÿ u ÿ c l y t các ngu n tài nguyên ÿ t ÿai có gi i h n. Dân s ngày m t gia t ng d n ÿ n ngu n tài nguyên ÿ t ÿai ngày càng khan hi m. Khi s d ng ÿ t ÿai thay ÿ i theo nhu c u m i thì s t o ra nh ng s mâu thu n m i gi a các ki u s d ng ÿ t ÿai và gi a nh ng mong c riêng t cá nhân c a ng i s d ng ÿ t ÿai v i mong c c a c ng ÿ ng. t ÿai th ng ÿ c s d ng cho vi c ÿô th hóa và công nghi p hóa nên không còn nhi u ÿ s d ng cho nông nghi p, ÿ ng th i trong vi c phát tri n ÿ t ÿai nông nghi p thì l i b h n ch do s c nh tranh gi a ÿ t nông nghi p, ÿ t r ng, vùng ÿ t cho kh n ng cung c p n c và khu b o t n thiên nhiên. Khi xây d ng quy ho ch s d ng ÿ t ÿai cho t t và có hi u qu h n th ng thi không ph i là nh ng ý t ng m i. Trãi qua các n m tháng, ng i nông dân ÿã có nh ng ÿ nh h ng quy ho ch riêng theo nông h hay trang tr i nh k ho ch tr ng tr t theo t ng mùa khác nhau và n i nào c n thi t cho vi c tr ng các lo i cây khác nhau. Nh ng quy t ÿ nh trong quy ho ch này th ng là theo t ng nhu c u riêng c a t ng gia ÿình nông dân riêng r , theo ki n th c chuyên môn hay kinh nghi m, trình ÿ k thu t, kh n ng lao ÿ ng và ngu n v n mà nh ng nông dân này có ÿ c. Di n tích, s l ng nhân l c và nh ng ph c t p ngày m t gia t ng trong b n thân nông trang là nh ng thông tin c n thi t cho phép chúng ta ph i s d ng các ph ng pháp phù h p trong phân tích và ÿánh giá quy ho ch. Tuy nhiên: - Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai không ph i là quy ho ch trang tr i các t l khác nhau mà là s quy ho ch các b c xa h n trong t ng lai ÿ phù h p v i nh ng mong c c a m t c ng ÿ ng xã h i. - Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i bao g m nh ng s tiên li u tr c nhu c u c n thi t cho thay ÿ i trong s d ng ÿ t ÿai c ng nh nh ng tác ÿ ng lên s thay ÿ i ÿó. - Nh ng m c tiêu c a quy ho ch ph i ÿ c thi t l p t s c p bách c a yêu c u xã h i hay c a nhà n c và ÿ c tính toán theo tình tr ng hi n t i c a khu v c ÿó. Trong nhi u n i, hi n tr ng s d ng ÿ t ÿai không th làm ti p t c ÿ c th c hi n b i vì ÿ t ÿai n i ÿây ngày m t suy thoái, thí d nh s d ng ÿ t ÿai b ng cách phá r ng trên các vùng ÿ i d c hay trên các vùng ÿ t nghèo nàn, nên không thích h p cho h th ng canh tác b n v ng lâu dài; và nh ng ho t ÿ ng k ngh , nông nghi p, ÿô th hóa t o ra s ô nhi m môi tr ng. S suy thoái ngu n tài nguyên thiên nhiên có th ÿ c ÿúc k t là do lòng tham, s d t nát, thi u kh n ng ki n th c ch n l a, hay nói cách khác là vi c s d ng ÿ t ÿai nhu c u c n thi t hi n t i mà không có s ÿ u t lâu dài cho t ng lai. Do ÿó, ÿ quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ÿáp ng v i các m c tiêu là nh m làm th nào ÿ s d ng ÿ t ÿai ÿ c t t nh t trong ÿi u ki n ngu n tài nguyên ÿ t ÿai ngày càng h n h p thì có th ÿ ngh ti n hành theo các b c sau: 5
- ánh giá nhu c u c n thi t hi n t i – t ng lai và ÿánh giá m t cách khoa h c, có h th ng kh n ng cung c p t ÿ t ÿai cho các nhu c u ÿó; - Xác ÿ nh và có gi i pháp cho các mâu thu n trong s d ng ÿ t ÿai, gi a nhu c u c n thi t c a cá nhân v i nhu c u chung c a c ng ÿ ng xã h i, và gi a nhu c u c a th h hi n t i và nh ng th h t ng lai; - Tìm ki m ra các s ch n l a b n v ng và t ÿó ch n ra cái c n thi t nh t cho vi c ÿáp ng các yêu c u ÿã xác ÿ nh; - K t qu th c hi n quy ho ch s mang l i s thay ÿ i theo mong c c a công ÿ ng và phát tri n; - Rút t a bài h c t các kinh nghi m trong quá trình quy ho ch và th c hi n quy ho ch ÿ có th ch nh s a k p th i theo s thay ÿ i c a các y u t tác ÿ ng khác có liên quan. Thông th ng thì không có m t b ng k ho ch c th , chi ti t cho s thay ÿ i trong s d ng ÿ t ÿai, mà trong toàn ti n trình quy ho ch là m t s l p l i và ti p n i liên t c. Trong m i giai ÿo n, khi có ÿ c nh ng thông tin t t h n thì ph n quy ho ch s ÿ c c p nh t hóa ÿ toàn ch ng trình quy h ach ÿ t m c ÿ chính xác cao h n. III. M C TIÊU 1. Tiêu ÿ M c tiêu c a quy ho ch ÿ c ÿ nh ngh a nh là làm th nào ÿ s d ng ÿ t ÿai ÿ c t t nh t. Có th phân chia ra tính chuyên bi t riêng c a t ng ÿ án. M c tiêu c a quy ho ch có th ÿ c gom l i trong 3 tiêu ÿ : hi u qu , bình ÿ ng - có kh n ng ch p nh n, và b n v ng. 1.1 Hi u qu S d ng ÿ t ÿai ph i mang tính ch t kinh t , do ÿó m t trong nh ng m c tiêu c a quy ho ch ÿ phát tri n là mang l i tính hi u qu và nâng cao s n l ng, ch t l ng trong s d ng ÿ t ÿai. b t k m t hình th c s d ng ÿ t ÿai riêng bi t nào thì nó c ng có tính thích nghi cho t ng vùng riêng bi t c a nó hay ÿôi khi nó thích nghi chung cho c các vùng khác. Hi u qu ch ÿ t ÿ c khi có s ÿ i chi u gi a các lo i s d ng ÿ t ÿai khác nhau v i nh ng vùng ÿ t ÿai cho l i nhu n cao nh t mà chi phí ÿ u t th p nh t. Tuy nhiên, hi u qu có ý ngh a khác nhau ÿ i v i các ch th khác nhau. i v i nh ng nông dân cá th thì hi u qu là làm sao v n thu h i t ÿ u t lao ÿ ng ÿ n v t ch t ÿ c cao nh t hay l i nhu n cao nh t t các vùng ÿ t có th cho ÿ c. Còn m c ÿích c a nhà n c thì ph c t p h n bao g m c vi c c i thi n tình tr ng trao ÿ i hàng hóa v i n c ngoài thông qua s n xu t cho xu t kh u hay thay th d n vi c nh p kh u. 1.2 Bình ÿ ng và có kh n ng ch p nh n ÿ c S d ng ÿ t ÿai c ng mang tính ch p nh n c a xã h i. Nh ng m c tiêu ÿó bao g m an toàn l ng th c, gi i quy t công n vi c làm và an toàn trong thu nh p c a các vùng nông thôn. C i thi n ÿ t ÿai và tái phân b ÿ t ÿai c ng ph i ÿ c tính ÿ n ÿ gi m b t nh ng b t công trong xã h i hay có th ch n l c các ki u s d ng ÿ t ÿai thích h p ÿ gi m d n và t ng b c xóa ÿi s nghèo ÿói t o ra s bình ÿ ng trong s d ng ÿ t ÿai c a m i ng i trong xã h i. M t cách ÿ th c hi n ÿ c nh ng m c tiêu này là nâng cao tiêu chu n ÿ i s ng c a t ng nông h . Tiêu chu n m c s ng này bao g m m c thu nh p, dinh d ng, an toàn l ng th c và nhà c a. Quy ho ch là ph i ÿ t ÿ c nh ng tiêu chu n này b ng cách thông qua vi c phân chia ÿ t ÿai cho các ki u s 6
d ng riêng bi t c ng nh phân chia tài chánh h p lý và ÿ ng th i v i các ngu n tài nguyên khác. 1.3 Tính b n v ng S d ng ÿ t ÿai b n v ng là ph i phù h p v i nh ng yêu c u hi n t i ÿ ng th i c ng ph i b o v ÿ c ngu n tài nguyên thiên nhiên cho các th h k ti p trong t ng lai. i u này ÿòi h i m t s k t h p gi a s n xu t và b o v : s n xu t ra hàng hóa cho nhu c u hi n t i k t h p v i b o v tài nguyên thiên nhiên. Tuy nhiên, trong quá trình s n xu t l thu c vào tài nguyên nên vi c b o v và s d ng cân ÿ i ngu n tài nguyên này là nh m b o ÿ m s s n xu t ÿ c lâu b n trong t ng lai. Trong m t c ng ÿ ng, khi ngu n tài nguyên ÿ t ÿai b h y ho i chính là s h y ho i t ng lai c a c ng ÿ ng ÿó. S d ng ÿ t ÿai ph i ÿ c quy ho ch cho toàn c ng ÿ ng và xem nh là m t th th ng nh t b i vì s b o v ÿ t, n c và các ngu n tài nguyên ÿ t ÿai khác có ngh a là b o v tài nguyên ÿ t ÿai cho t ng cá th riêng bi t trong c ng ÿ ng ÿó. 2. S t ng h p gi a các m c tiêu ÿ i kháng Trong các m c tiêu ÿ ra cho vi c s d ng ÿât ÿai, luôn luôn cho th y có s ÿ i kháng gi a các m c tiêu. Quá công bình thì th ng ÿ a ÿ n kém hi u qu . Trong giai ÿo n ng n không th nào ÿáp ng các yêu c u hi n t i mà không phá h y m t ph n ngu n tài nguyên thiên nhiên, thí d nh : phá r ng làm r y hay phá r ng nuôi tôm vùng ven bi n. Nhà l nh ÿ o ph i quan tâm ÿ n s t ng h p gi a nh ng m c tiêu khác nhau này, nh ng n u h th ng chung c a xã h i mu n ÿ c t n t i thì vi c s d ng tài s n thiên nhiên này ph i ÿ c ÿ n bù b ng s phát tri n c a con ng i. Thông tin t t là r t c n thi t, trong ÿó c n thi t nh t là nh ng thông tin v nhu c u c a con ng i, v ngu n tài nguyên ÿ t ÿai, và v k t qu c a môi tr ng t nhiên và kinh t xã h i c a nh ng quy t ÿ nh ch n l a. Công vi c c a nhà quy ho ch s d ng ÿ t ÿai là ÿ m b o nh ng quy t ÿ nh ÿ c th c hi n trên c s c a s ÿ ng ý nh t trí, n u chuy n ÿó không x y ra thì xem nh là có s b t ÿ ng ý ki n và t o ra mâu thu n. Trong nhi u tr ng h p, quy ho ch có th gi m chi phí s n xu t; thí d nh vi c gi i thi u các k thu t m i thích h p. Qui ho ch c ng có th giúp hóa gi i nh ng mâu thu n b ng vi c c n ph i có s tham gia c a c ng ÿ ng xã h i trong ti n trình quy ho ch và b ng vi c trình bày ra các s s h p lý và nh ng thông tin n n t ng cho vi c ra quy t ÿ nh. IV. PH M VI 1. Tiêu ÿi m c a quy ho ch s d ng ÿ t ÿai Yêu c u c n thi t c a con ng i là ph i s ng và ho t ÿ ng trong su t ti n trình quy ho ch. Nông dân ÿ a ph ng, hay nh ng ng i s d ng ÿ t ÿai khác và c ng ÿ ng xã h i có cu c s ng tùy thu c vào ÿ t ÿai ph i ch p nh n s c n thi t trong vi c thay ÿ i s d ng ÿ t ÿai và cu c s ng c a h ph i theo nh ng k t qu thay ÿ i ÿó. Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i theo chi u h ng thu n. Nhóm quy ho ch ph i tìm ra nh ng yêu c u, ki n th c, k n ng, nhân l c và v n c a c ng ÿ ng hay ngu n v n t các t ch c khác. ng th i ph i nghiên c u các v n ÿ khó kh n trong hi n tr ng s d ng ÿ t ÿai hi n t i và t ÿó c g ng tuyên truy n r ng rãi cho ng i dân trong c ng ÿ ng hi u r s nguy h i n u ti p t c s d ng ÿ t ÿai nh hi n nay và gi i 7
thích h hi u rõ nh ng kh n ng t t ÿ p và c n thi t trong vi c thay ÿ i cách s d ng ÿ t ÿai cho t ng lai. S d ng lu t ÿ ng n c n hay ép bu c con ng i th ng d ÿi ÿ n th t b i và t o ra nhi u mâu thu n. Kh n ng ch p nh n c a ÿ a ph ng là c n thi t n u có s tham gia c a ÿ a ph ng trong ti n trình quy ho ch. S ng h c a chính quy n ÿ a ph ng thì th t s c n thi t ÿ ng th i trong ÿó s tham gia c a các c quan ban ngành liên quan ÿ n vi c th c hi n d án c ng gi vai trò r t quan tr ng. T ÿó cho th y trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i có các ti u ÿi m chính c n ÿ c xác ÿ nh hi u bi t c th nh sau: - t ÿai thì không gi ng nhau m i n i: t ÿai, b n thân nó ÿã là tiêu ÿi m trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. V n, lao ÿ ng, k n ng qu n lý và k thu t có th ÿ a ÿi ÿ n n i nào c n ÿ n. Nh ng ÿ t ÿai không th di chuy n ÿ c, và cho th y nh ng vùng ÿ t khác nhau thì cho nh ng kh n ng khác nhau và nh ng v n ÿ qu n lý c ng khác nhau. Không ph i ngu n tài nguyên ÿ t ÿai là không thay ÿ i, ÿi u này khá rõ ràng trong tr ng h p c a khí h u và th c v t, các tr ng h p khác nh s thi u h t ngu n n c hay s m t ÿ t gây ra do xoái mòn hay s nhi m m n thì c ng ch cho th y rõ r ng là ngu n tài nguyên ÿang b suy thoái. Nh ng thông tin ÿ y ÿ v hi n tr ng c a ngu n tài nguyên ÿ t ÿai r t c n thi t cho quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. - K thu t: M t thành ph n th ba trong quy ho ch là ki n th c và k thu t s d ng ÿ t ÿai: nông h c, nuôi tr ng th y s n, ch n nuôi gia súc và nh ng v n ÿ khác. Nh ng ki n th c k thu t ÿ ngh ng i s d ng ÿ t ÿai ph i có ÿ s d ng ngu n v n, k n ng, và nh ng ngu n tài nguyên c n thi t khác m t cách thích h p. Nh ng k thu t m i có th bao hàm luôn c v xã h i l n môi tr ng t nhiên mà nó ph i ÿ c trình bày ÿ y ÿ b i nhà quy ho ch. - T ng h p: Tr c ÿây trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai th ng v ng m c nh ng sai l m là ch t p trung m t cách h n h p vào ngu n tài nguyên ÿ t ÿai mà con ng i không ÿ th i gian ÿ suy ngh là ngu n tài nguyên này ph i ÿ c s d ng nh th nào. Thông th ng, ÿ t ÿai nông nghi p t t c ng có th thích h p cho nh ng lo i s d ng c nh tranh khác. Quy t ÿ nh s d ng ÿ t ÿai không nh ng ÿ c s d ng trên n n t ng c a kh n ng thích nghi ÿ t ÿai mà còn ph i theo nh ng nhu c u s n xu t và m r ng di n tích canh tác, vi c m r ng này th ng lan ÿ n nh ng vùng ÿ t ch ÿ c s d ng cho các m c ÿích chuyên bi t khác. Do ÿó, quy ho ch là ph i t ng h p t t c các thông tin v kh n ng thích nghi ÿ t ÿai, nh ng nhu c u v xã h i t các lo i s n ph m hàng hóa và nh ng c h i thích h p v i nhu c u cho vi c h u d ng trên vùng ÿ t ÿai ÿó trong hi n t i và c t ng lai. Do ÿó, quy ho ch s d ng ÿ t ÿai không ph i là m t chuyên ÿ riêng nh quy ho ch phát tri n nông h tr ng các lo i cây tr ng ÿ n gi n, hay m t h th ng th y nông t i riêng cho nông h mà quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i ÿ c th c hi n d i d ng t ng h p theo h ng phát tri n t k ho ch chi n l c phát tri n c p qu c gia ÿ n m c ÿ chi ti t cho các ÿ án riêng bi t hay các ch ng trình c p Huy n hay ÿ a ph ng c p Xã. 2. Các c p ÿ quy ho ch Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai có th áp d ng 3 c p theo FAO (1993): c p qu c gia, c p t nh/thành ph và c p ÿ a ph ng (bao g m c p Huy n và Xã). Không c n 8
thi t ph i theo th t c p ÿ nào, tùy theo t ng qu c gia mà có th s d ng c p nào mà chính quy n n i ÿó có th quy t ÿ nh ÿ c vi c quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. M i c p có nh ng quy t ÿ nh cho vi c s d ng ÿ t ÿai khác nhau, do v y m i c p s có ph ng pháp quy ho ch s d ng ÿ t ÿai c ng khác nhau. Tuy nhiên m i c p quy ho ch, c n ph i có nh ng chi n l c s d ng ÿ t ÿai, chính sách ÿ ch rõ các u tiên quy ho ch, t ÿó trong m i ÿ án s ch n l a các th t u tiên theo chi n l c phát tri n và th c hi n ÿ án quy ho ch theo t ng b c m t cách nh p nhàng và thích h p. S tác ÿ ng qua l i 3 c p này là r t c n thi t và quan tr ng. Các thông tin cho các c p ÿ ÿ u có th theo c hai chi u ÿi và ng c l i nh trình bày trong Hình 1.1. m i c p ÿ ÿ c quy ho ch thì m c ÿ chi ti t càng gia t ng theo chi u t trên xu ng và ÿ c bi t khi xu ng c p ÿ ÿ a ph ng thì s tham gia c a con ng i t i ÿ a ph ng gi vai trò r t quan tr ng. 2.1 C p ÿ qu c gia c p ÿ qu c gia thì quy ho ch liên quan ÿ n m c tiêu phát tri n c a qu c gia ÿó và c ng liên quan ÿ n kh n ng phân chia ngu n tài nguyên. Trong nhi u tr ng h p, quy ho ch s d ng ÿ t ÿai không bao g m s phân chia th t s ÿ t ÿai cho các s d ng khác nhau, nh ng l i ÿ t thành d ng u tiên cho nh ng ÿ án c p T nh. Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai c p qu c gia bao g m: - Chính sách s d ng ÿ t ÿai: cân b ng gi a nh ng s canh tranh trong nhu c u v ÿ t ÿai t các ngành khác nhau c a kinh t - s n l ng l ng th c, cây tr ng xu t kh u, du l ch, b o v thiên nhiên, nhà c a, ph ng ti n công c ng, ÿ ng xá, k ngh ; - K ho ch phát tri n qu c gia và ngân sách: xác ÿ nh ÿ án và phân chia ngu n tài nguyên cho phát tri n; - i u ph i các ngành khác nhau trong vi c s d ng ÿ t ÿai; - Xây d ng lu t cho t ng chuyên ngành nh : quy n s d ng ÿ t ÿai, khai thác r ng, và quy n s d ng ngu n n c. Nh ng m c tiêu c a qu c gia thì ph c t p trong vi c quy t ÿ nh chính sách, lu t l và tính toán tài chính nh h ng ÿ n dân chúng và trong vùng r ng l n. Chính quy n không th là nh ng nhà chuyên môn ÿ ÿ i phó v i t t c các v n ÿ trong s d ng ÿ t ÿai, do ÿó, trách nhi m c a nhà quy ho ch là trình bày nh ng thông tin c n thi t có liên quan ÿ chính quy n có th hi u rõ và có tác ÿ ng trong vi c ti n hành th c hi n các quy ho ch. 2.2 C p ÿ T nh C p ÿ T nh không c n thi t là do theo s phân chia hành chính c a T nh, tuy nhiên trên t m nhìn chung c a c p qu c gia ÿ i v i T nh thì khi quy ho ch không ph i c ng nh c quá theo s phân chia hành chính mà nó gi vai trò là b c trung gian gi a quy ho ch c p qu c gia và c p ÿ a ph ng. Nh ng ÿ án phát tri n th ng n m c p ÿ này vì ÿây là b c ÿ u tiên trong quy ho ch ÿa d ng hoá ÿ t ÿai và tính thích nghi c a nó ÿ phù h p v i nh ng m c tiêu c a ÿ án. Quy ho ch c p qu c gia, trong giai ÿo n ÿ u c n có nh ng th o lu n nh ng u tiên phát tri n c p qu c gia và ÿ c d ch gi i ra các ÿ án cho T nh. Nh ng mâu thu n trong c mu n gi a c p qu c gia và t nh s ÿ c hóa gi i trong c p này. Nh ng v n ÿ c n quan tâm trong c p này bao g m: - Xác ÿ nh v trí phát tri n nh khu ÿô th , khu dân c m i, phát tri n nông nghi p, lâm nghi p và th y s n; xây d ng h th ng t i hay h th ng cung c p n c; 9
- Nhu c u cho c i thi n và nâng c p c s h t ng nh : h th ng cung c p n c, thoát n c, h th ng giaothong, th ng m i và nh ng h tr trong th tr ng hàng hóa; - Phát tri n nh ng h ng d n v qu n lý ÿ t ÿai, trong vi c c i thi n s d ng ÿ t ÿai cho m i lo i ÿ t ÿai khác nhau. 2.3 C p ÿ ÿ a ph ng (Huy n/Xã) n v qui ho ch c p ÿ a ph ng có th là: huy n, hay m t nhóm các xã hay m t khu v c n m trong vùng d án. c p ÿ này, quy ho ch th ng d dàng phù h p v i mong c c a ng i dân, và c ng kích thích s ÿóng góp ý ki n c a ng i dân ÿ a ph ng trong quy ho ch. Trong b c ÿ u khi th o lu n qui ho ch c p ÿ T nh, ch ng trình thay ÿ i s d ng ÿ t ÿai hay qu n lý ph i ÿ c th c hi n mang ÿ a ph ng tính. V m t ch n l a, ÿây là m c ÿ ÿ u tiên c a quy ho ch v i nh ng u tiên ÿ c ÿ ra b i nh ng ng i dân ÿ a ph ng. Quy ho ch c p ÿ a ph ng th ng th c hi n trong m t vùng riêng bi t c a ÿ t ÿai v i nh ng gì s ÿ c làm, n i nào, khi nào và ai s ch u trách nhi m. Nh : - L p ÿ c h th ng t i, tiêu và nh ng công vi c b o v ; - Thi t k c s h t ng: giao thông, v trí ch cho hàng nông s n, phân ph i phân bón, thu gom các s n ph m nông nghi p, hay nh ng ho t ÿ ng khác có quan h tr c ti p ÿ n ng i dân; - V trí các lo i cây tr ng chuyên bi t thích nghi cho t ng vùng ÿ t khác nhau, phân chia s d ng ÿ t theo gi i th a. c p ÿ a ph ng này th ng c ng ph i ÿáp ng v i nh ng ÿòi h i tr c ti p t th tr ng; thí d nh vùng thích nghi cho lúa, hay cây n trái ph i phù h p v i nh ng ÿ ngh c a các công ty có liên quan nh : “ÿ t này thích nghi, ÿ t này không thích nghi; c n thi t ph i qu n lý th c hành; chi phí ÿ u t cao nh ng thu h i c ng cao...” Nhìn chung, quy ho ch nh ng c p khác nhau c n có nh ng thông tin nh ng t l khác nhau c ng nh nh ng thông tin m c ÿ t ng quát hóa. Nh ng thông tin này có th ÿ c xác ÿ nh trong các b n ÿ . - T l b n ÿ thích h p nh t cho quy ho ch c p qu c gia mà trong ÿó toàn qu c gia có ÿ c trong m t t b n ÿ có th là 1/5.000.000, 1/1.000.000 hay l n h n. - Trong khi ÿó thì quy ho ch c p T nh c n b n ÿ t l l n h n kho ng 1/50.000 hay 1/100.000, tuy nhiên c p ÿ này có th s d ng nh ng thông tin tóm l c các t l b n ÿ 1/250.000. - c p ÿ ÿ a ph ng, b n ÿ có th t l gi a 1/20.000 ÿ n 1/5.000 là t t nh t. Có th s d ng nh ng b n ÿ ÿ c t o ra t không nh ÿ làm b n ÿ n n c p ÿ ÿ a ph ng, vì kinh nghi m cho th y ng i dân ÿ a ph ng có th nh n di n ra t ng khu v c nhà và ru ng ÿ t c a h trên không nh. Trong ÿi u ki n Vi t Nam hi n nay, trong quy ho ch ÿ c chia ra làm 4 c p, ÿó là: c p qu c gia, c p T nh, c p Huy n và c p Xã. Do ÿó trong ph ng pháp và t l b n ÿ cho quy ho ch s d ng ÿ t ÿai c ng chi ti t h n. 3. Các t ch c và k ho ch phát tri n có liên quan Nh ÿ nh ngh a ban ÿ u thì quy ho ch s d ng ÿ t ÿai không ph i là m t chuyên ngành riêng, ngo i tr nhà n c ÿ t thành m t c quan chuyên ph trách v l nh v c này, còn l i thì trong quy ho ch ph i liên k t v i các ngành: nông nghi p, 10
lâm nghi p, th y l i,.v.v. Khi th c hi n xây d ng ÿ án s c n s giúp ÿ tham gia c a các trung tâm khuy n nông t i ÿ a ph ng ÿó. Th ng thì không th y có s phân bi t rõ ràng ranh gi i gi a quy ho ch s d ng ÿ t ÿai và nh ng h ng phát tri n nông thôn khác. Thí d , nh ng mong mu n thay ÿ i s d ng ÿ t ÿai nh ÿ a vào cây tr ng có kinh t . qu n lý t t và thành công ÿòi h i ph i s d ng phân bón. i u này ch có th làm ÿ c khi nào có nh ng trung tâm phân ph i phân bón t i ÿ a ph ng v i nh ng khuy n cáo s d ng lo i phân bón nh th nào và có luôn m t h th ng tính d ng ÿ chi tr cho nông dân. D ch v ÿ a ph ng s không mang tính h u d ng cao n u không có m t h th ng phân ph i c p qu c gia, nh ng n i s n xu t hi u qu và c ngu n ngo i t ÿ nh p kh u các v t t c n thi t. Xây d ng các nhà máy s n xu t phân bón và t ch c h th ng phân ph i cho toàn qu c gia không n m trong ph n quy ho ch s d ng ÿ t ÿai, nh ng n u có ÿ c các t li u mô t và tính toán kh n ng thì s giúp cho qui ho ch s d ng ÿ t ÿai ÿ c thành công h n. Hay nói cách khác trung tâm phân ph i liên h ÿ n dân s và s d ng thích h p ÿ t ÿai là ph n r t c n thi t trong công vi c c a nhà quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. Do ÿó, ngoài ph m vi ho t ÿ ng liên quan ÿ n ÿi u ki n t nhiên và môi tr ng mà nhà quy ho ch s d ng d ng ph n l n còn l i ph i k t h p v i nh ng ÿóng góp c a các chuyên môn k thu t khác. Xa h n n a, thì chính sách trong ph m vi qu c gia, ch ÿ giá c .... c ng là m t trong nh ng ÿi u tiên quy t cho vi c thành công trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. V. CON NG I TRONG QUY HO CH Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai bao g m nhi u ng i, nhi u ngành khác nhau cùng làm vi c ÿ ÿ t ÿ c nh ng m c tiêu chung. Ba nhóm ng i chính cùng ho t ÿ ng trong ÿó là: ng i s d ng ÿ t ÿai, nhà l nh ÿ o, và ÿ i quy ho ch. 1. Ng i s d ng ÿ t ÿai ây là nh ng ng i dân s ng trong vùng quy ho ch và ÿ i s ng c a h l thu c hoàn toàn hay t ng ph n vào vùng ÿ t này. Không ph i ch bao g m nông dân, ng i làm nông nghi p nói chung, hay nh ng ng i khác trong vùng ch u nh h ng tr c ti p c a s d ng ÿ t ÿai mà còn bao g m luôn c nh ng ng i s d ng các s n ph m c a h , thí d nh các nhà máy ch bi n th t, s n ph m cây tr ng, nhà máy xây xát, nhà máy c a hay các x ng ÿóng ÿ g . i u c n thi t là ph i bao g m t t c các thành ph n này trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. Do ÿó, h ph i ÿ t toàn b k ho ch cho có hi u qu trong s d ng ÿ t ÿai và s d ng s n ph m c a ÿ t ÿai ÿ cho th y m i ng i ÿ u s th a h ng các ph n l i nhu n c ng nh phúc l i xã h i s có ÿ c trong ti n trình th c hi n ÿ án quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. Kinh nghi m trong vi c xác ÿ nh các ÿ án cho th y ng i dân ÿ a ph ng khi s d ng ngu n tài nguyên th ng b quên vi c nh h ng ÿ n môi tr ng c ng nh các ngu n tài nguyên quan tr ng khác c n ÿ c b o v . Trong tr ng h p ng i dân n m l y c h i phát tri n, và t nguy n cùng tham gia quy ho ch s d ng ÿ t ÿai thì ch ng trình quy ho ch s hoàn thi n nhanh h n là trong tr ng h p ép bu c ng i dân vào trong quy ho ch ÿó. ng th i cho th y n u không có s h tr , giúp ÿ c a các l nh ÿ o ÿ a ph ng thì ÿ án quy ho ch c ng khó có th thành công. có s tham gia vào ti n trình quy ho ch c a toàn c ng ÿ ng xã h i thì v n còn là v n ÿ thách ÿ cho các nhà quy ho ch. Nhà quy ho ch ph i ÿ u t nhi u th i gian và ngu n tài nguyên ÿ h tr và nâng cao trình ÿ ki n th c cho các ng i tham 11
gia thông qua các ph ng ti n truy n thanh, báo chí, h i th o chuyên môn, và khuy n nông. Thông th ng cho th y nh ng c g ng thành công nh t là bi t k t h p gi a các nghiên c u k thu t v i mong c c a ng i ÿ a ph ng ÿang s ng giúp cho quy ho ch ÿ c t t h n. 12
K HO CH PHÁT TRI N QU C GIA K ho ch s d ng ÿ t ÿai qu c gia T NH, TP Nh ng khó kh n và c h i T nh Chính sách và u tiên c a qu c gia K ho ch s d ng ÿ t ÿai T nh HUY N, XÃ Nh ng nhu c u, khó kh n ÿ a ph ng nh ng ki n th c ÿ a ph ng c a c h i s d ng ÿ t ÿai Chính sách và u tiên c a T nh K ho ch s d ng ÿ t ÿai ÿ a ph ng (Huy n/Xã) Hình 1.1 : Liên quan hai chi u gi a các c p ÿ quy ho ch s d ng ÿ t ÿai (FAO, 1993) 13
2. Các nhà lãnh ÿ o Trách nhi m c a nhà lãnh ÿ o là làm sao ÿ ÿ án có hi u qu . c p ÿ qu c gia và T nh, h là nh ng B Tr ng hay ch t ch T nh, còn c p ÿ a ph ng thì nh ng ng i lãnh ÿ o này n m trong h i ÿ ng c a chính quy n bao g m ch t ch Huy n, Xã ÿ n các lãnh ÿ o ban ngành có liên quan. Nhóm quy ho ch s cung c p nh ng thông tin và c v n chuyên môn, còn các nhà lãnh ÿ o th ng ÿ a ra các h ng và m c ÿích phát tri n ÿ ng th i c ng ch cho th y kh n ng th c hi n ÿ án n u nh có s ch n l a các ki u quy ho ch ÿã ÿ c ÿ ra. M c dù lãnh ÿ o nhóm quy ho ch hi n di n liên t c trong quá trình ho t ÿ ng quy ho ch nh ng các nhà lãnh ÿ o c ng ph i n m trong nhóm quy ho ch này theo t ng th i gian c ÿ nh ÿ th o lu n và phân tích t ng kh n ng có ÿ c trong quá trình xây d ng quy ho ch. Các nhà lãnh ÿ o gi vai trò then ch t trong vi c h tr cho s tham gia chung c a c ng ÿ ng xã h i trong vùng quy ho ch thông qua vi c ÿáp ng nh ng mong c c th c a ng i dân c ng nh ch rõ cho ng i dân th y con ÿ ng ÿi ÿ n s t t ÿ p c a toàn c ng ÿ ng xã h i trong t ng lai. 3. i quy ho ch M t trong nh ng tính ch t c n thi t trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai là x lý ÿ t ÿai và s d ng ÿ t ÿai nh là trong m t t ng th . V n ÿ này bao g m vi c ki m soát chéo gi a các chuyên ngành khác nhau nh : tài nguyên thiên nhiên, công chánh, nông nghi p và khoa h c xã h i, nên trong m i ho t ÿ ng ph i có m t ÿ i quy ho ch c th ÿa ngành. C th là trong ÿ i ph i có nh ng chuyên gia có ki n th c sâu và chuyên môn nh : nhà kh o sát ÿ t, nhà ÿánh giá ÿ t ÿai, nhà nông h c, chuyên gia lâm nghi p, các chuyên gia v ch n nuôi thú y, k s công chánh, nhà kinh t và nhà xã h i h c. Nh ng chuyên gia chuyên môn này thì có th có ích giá tr cho quy ho ch c p ÿ qu c gia. c p ÿ ÿ a ph ng thì ÿ i quy ho ch mang tính chuyên bi t h n, bao g m nhà quy ho ch s d ng ÿ t ÿai v i m t ho c hai tr lý. M i ng i ph i t kh c ph c nh ng khó kh n trong kho ng quá r ng v các l nh v c chuyên môn c a công vi c và s c n thêm s h tr c a các nhà chuyên môn sâu khi c n. Nh ng c quan nhà n c hay tr ng i h c là nh ng n i có s giúp ÿ v ngu n tài li u và nhân l c r t t t trong quy ho ch. Vai trò c a con ng i và m i liên quan v i nhau trong QH ÿ c trình bày tóm t t trong Hình 1.2. 14