Quy hoạch sử dụng đất đai - Chương 2: Các vấn đề cơ bản cho quy hoạch sử dụng bền vững nguồn tài nguyên đất đai

Chia sẻ: Nguyen Minh Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

293
lượt xem 162
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quy hoạch về mặt đô thị, mục đích chính là làm sao tối ưu hóa mặt bằng cở sở hạ tầng đô thị của những đơn vị đất đai hành chính như hoạt động giao thông đường xá, tàu hỏa, sân bay, bến cảng, khu công nghiệp. Quy hoạch về mặt nông thôn, mục đích là tập trung sản xuất cây trồng...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quy hoạch sử dụng đất đai - Chương 2: Các vấn đề cơ bản cho quy hoạch sử dụng bền vững nguồn tài nguyên đất đai

CH NG II CÁC V N C B N CHO QUY HO CH S D NG B N V NG NGU N TÀI NGUYÊN T AI I. QUAN I M TRONG QUY HO CH S D NG T AI 1. Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai và quy ho ch ÿô th V m t quy ho ch ÿô th , m c ÿích chính là làm sau t i u hóa c s h t ng ÿô th c a nh ng ÿ n v ÿ t ÿai hành chánh nh ho t ÿ ng giao thông - ÿ ng xá, ÿ ng r y tàu h a, sân bay, b n c ng, nhà máy công nghi p và nh ng kho tàng t n tr s n ph m; khai thác mõ và s n xu t ra ÿi n, và các ho t ÿ ng cho thành ph và khu dân c - trong vi c d ÿoán tr c s gia t ng dân s và phát tri n kinh t xã h i, và tính ÿ n k t qu c a phân vùng và quy ho ch s d ng ÿ t ÿai. ó là nh ng khía c nh ph i có cho vi c phát tri n nông thôn và ÿô th , g n ÿây nó chi m m t vai trò quan tr ng tr i h n. Quy ho ch ÿô th thông th ng ÿ c th c hi n b i chính ph nhà n c, hay nh ng t ch c chính quy n ÿ a ph ng cho vi c làm t t h n cu c s ng c a c ng ÿ ng. M c ÿích ÿ c tính g n nh toàn di n h n hay t m nhìn t ng th c a s phát tri n m t vùng h n là ch phát tri n cho nh ng cá th riêng bi t. Quy ho ch ÿô th có hai ch c n ng chính: phát tri n c s h t ng h u lý và h n ch nh ng thái hóa c a cá nhân trong m t c ng ÿ ng chung ÿ cân ÿ i trong phát tri n ÿô th . Ch c n ng sau th ng ÿ a ÿ n quy ho ch ÿô th ph i ÿ c k t h p v i h th ng lu t và quy ÿ nh. Quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i là m t ti n trình xây d ng nh ng quy t ÿ nh mà "làm cho thu n ti n trong vi c phân chia ÿ t ÿai cho các s d ng mà cung c p ÿ c l i cao nh t". Quy ho ch này ÿ c d a trên nh ng ÿi u ki n kinh t xã h i và nh ng phát tri n theo mong c c a ng i dân trong và chung quanh nh ng ÿ n v ÿ t ÿai t nhiên. Nh ng ÿi u này ÿ c ÿ i chi u nhau thông qua phân tích ÿa m c tiêu và ÿánh giá nh ng giá tr th c c a nh ng ngu n tài nguyên t nhiên và môi tr ng khác nhau c a ÿ n v ÿ t ÿai. K t qu là ÿ a ra ÿ c các s d ng ÿ t ÿai theo mong c hay k t h p nh ng s d ng v i nhau. Thông qua ti n trình th a thu n v i các ch th , k t qu là nh ng quy t ÿ nh trên nh ng s phân chia ÿ t ÿai c th cho nh ng s d ng riêng bi t (hay không s d ng) thông qua nh ng quy ÿ nh v lu t pháp và hành chánh mà s ÿ a ÿ n m t cách c th th c hi n quy ho ch. Thông th ng, quy ho ch s d ng ÿ t ÿai liên quan chính ÿ n nh ng vùng nông thôn, t p trung cho vi c quy ho ch s d ng ÿ t ÿai cho nông nghi p nh s n xu t cây tr ng, ch n nuôi, tr ng và qu n lý r ng, th y s n n i ÿ ng, b o v nh ng giá tr c a th c v t và nh ng giá tr ÿa d ng hóa sinh h c. Tuy nhiên, các vùng ven ÿô th c ng ÿ c bao g m trong quy ho ch s d ng ÿ t ÿai vì nó tác ÿ ng tr c ti p ÿ n vùng nông thôn, thông qua vi c m r ng xây d ng các nhà cao t ng vào trong các vùng có giá tr nông nghi p cao và nh ng c i thi n k t qu c a s d ng ÿ t ÿai trong các vùng nông thôn lân c n. 16
2. Ph ng pháp t ng h p T ng h p hay còn g i là "hành ÿ ng k t h p hay nh ng ph n thêm vào ÿ làm ÿ ng nh t toàn b v i nhau" t o nên m i liên h v i t t c các ph n xây d ng nên m t ÿ n v ÿ t ÿai nh ÿã ÿ c ÿ nh ngh a tr c. Trong vi c k t h p v i t "ph ng pháp", nó c ng ph i liên h luôn c s h p tác có tham gia và toàn di n gi a t t c các c quan và các nhóm c p qu c gia, t nh và ÿ a ph ng - t t c "các b ph n", ÿ i tác hay các ch th ÿ u liên h và tham gia quy ho ch ngu n tài nguyên ÿ t ÿai và qu n lý quy ho ch. C n có m t c ch ÿ th c hi n các cu c ÿ i tho i mang tính xây d ng và phát tri n gi a các ch th . Các ch th này bao g m c p b , c p t nh và các s c a các thành ph /t nh v i nh ng chính sách phát tri n c a h , nghiên c u và phát tri n ngu n tài nguyên ÿ t ÿai c a các Vi n nh Trung tâm d ch v ÿ a hình, C c th ng kê hay các t ch c t ng ÿ ng, các c quan qu n tr nh H i ÿ ng th y l i qu c gia hay Công ty cung c p n c thành ph , và nh ng t ch c công c ng c p qu c gia l n ÿ a ph ng nh H i b o v t nhiên, H i nông dân và các nhóm ch c n ng trong c ng ÿ ng. i u này bao hàm vi c c n thi t thi t l p nên m t môi tr ng có th bao g m luôn c lu t pháp và hành chánh, ÿ ÿ a ÿ n n n t ng cho s th a thu n trong vi c xây d ng các quy t ÿ nh t t c các c p có liên quan, gi i quy t nh ng nhu c u mâu thu n c a s d ng ÿ t ÿai, hay gi a các thành ph n c a nó nh ngu n tài nguyên n c ng t. Nh ng n n t ng này ph i theo hai chi u là chi u ngang gi a B , các T nh hay chính quy n thành ph , và chi u th ng t trên xu ng gi a nhà n c và nh ng ng i s d ng ngu n tài nguyên ÿ t ÿai, t t c các ch th này k t n i v i nhau theo hai chi u t trên xu ng và t d i lên. Th c t cho th y mu n xây d ng ÿ c n n t ng cho thành công c n ph i có nhi u th i gian, s nh n n i và nh ng mong c cho m t t ng lai t t ÿ p. Ch v i nh ng ÿ c tr ng này s v t qua ÿ c các tính quan liêu bàn gi y và nh ng ng n tr mang tính l ch s mà ÿã ÿ c d ng lên gi a các ban ngành nên làm h n ch các t m nhìn c a t ng ngành riêng bi t. Ph ng pháp t ng h p ch có giá tr khi v n ÿ ÿ t ra c n gi i quy t nh ng mâu thu n trong s d ng ÿ t ÿai, n u s d ng ÿ t ÿai t i h o và b n v ng ÿã có s n thì chúng ta không ph i m t nhi u th i gian ÿ xây d ng ph ng pháp t ng h p cho vùng này, thí d nh b o v r ng l u v c ÿ u ngu n, xây d ng các công viên qu c gia hay b o v các di s n dân t c. II. NH NG V N C N QUAN TÂM TRONG QUY HO CH S D NG T AI Ti n trình quy ho ch s d ng ÿ t ÿai và th c hi n quy ho ch là qu n lý s d ng ÿ t ÿai nh ÿ nh ngh a trên, xoay quanh trên ba y u t : các ch th , ch t l ng hay s gi i h n c a m i thành ph n ÿ t ÿai, và nh ng kh n ng ch n l a s d ng ÿ t ÿai thích h p cho t ng vùng. Xét v nh ng v n ÿ mang tính k thu t, nh ng y u t c a quy ho ch là: l ng ÿ t ÿai h u d ng và quy n s h u c a nó; ch t l ng, kh n ng thích nghi và kh n ng s n xu t ti m n ng c a ÿ t ÿai; trình ÿ k thu t ÿ c s d ng ÿ khai thác ngu n tài nguyên ÿ t ÿai, m t ÿ dân c , và nh ng nhu c u, tiêu chu n s ng c a ng i dân. M i y u t này ÿ u có tác ÿ ng qua l i v i các y u t kia. 1. Ch c n ng c a ÿ t ÿai nh ngh a ÿ t ÿai : Brinkman và Smyth (1976), v m t ÿ a lý mà nói ÿ t ÿai “là m t vùng ÿ t chuyên bi t trên b m t c a trái ÿ t có nh ng ÿ c tính mang tính n ÿ nh, hay có chu k d ÿoán ÿ c trong khu v c sinh khí 17
quy n theo chi u th ng t trên xu ng d i, trong ÿó bao g m : Không khí, ÿ t và l p ÿ a ch t, n c, qu n th th c v t và ÿ ng v t và k t qu c a nh ng ho t ÿ ng b i con ng i trong vi c s d ng ÿ t ÿai quá kh , hi n t i và trong t ng lai” (Lê Quang Trí, 1996). Tuy nhiên ÿ n n m 1993, trong H i ngh qu c t v Môi tr ng Rio de Janerio, Brazil, (1993), thì ÿ t ÿai v m t thu t ng khoa h c ÿ c hi u theo ngh a r ng thì xác ÿ nh ÿ t ÿai là “di n tích c th c a b m t trái ÿ t, bao g m t t c các c u thành c a môi tr ng sinh thái ngay trên và d i b m t ÿó, bao g m: khí h u b m t, th nh ng, d ng ÿ a hình, m t n c (h , sông, su i, ÿ m l y), các l p tr m tích sát b m t, cùng v i n c ng m và khoáng s n trong lòng ÿ t, t p ÿoàn th c v t và ÿ ng v t, tr ng thái ÿ nh c c a con ngu i, nh ng k t qu c a con ng i trong quá kh và hi n t i ÿ l i (san n n, h ch a n c, hay h th ng thoát n c, ÿ ng xá , nhà c a.. ) (UN, 1994; trong FAO, 1993). Nh v y ÿ t ÿai có th bao g m: - Khí h u - t - N c - a hình/ÿ a ch t - Th c v t - ng v t - V trí - Di n tích - K t qu ho t ÿ ng c a con ng i Theo P. M. Driessen và N. T Konin (1992), chúng ta c n phân bi t gi a thu t ng ÿ t và ÿ t ÿai, vì ÿ t ch là m t trong nh ng thu c tính c a ÿ t ÿai bên c nh các thu c tính khác nh : khí h u, th i ti t, t p ÿoàn ÿ ng th c v t, các ho t ÿ ng c a con ng i - Các vùng t nhiên mang tính ÿ ng nh t v t t c các thu c tính c a ÿ t ÿai ÿ c g i là các ÿ n v ÿ t ÿai (Land unit). Ð mô t m t ÿ n v ÿ t ÿai chúng ta c n có các ÿ c tính ÿ t ÿai (Land characteristics). Theo ÿ nh ngh a v ÿ t ÿai c a Lu t ÿ t ÿai Vi t Nam (1993) thì “ t là tài s n qu c gia, là t li u s n xu t ch y u, là ÿ i t ng lao ÿ ng ÿ ng th i c ng là s n ph m lao ÿ ng. t còn là v t mang c a các h sinh thái t nhiên và các h sinh thái canh tác, ÿ t là m t b ng ÿ phát tri n n n kinh t qu c dân”. Theo FAO (1995), các ch c n ng c a ÿ t ÿai ÿ i v i ho t ÿ ng s n xu t và sinh t n c a xã h i loài ng i ÿ c th hi n qua các m t sau: s n xu t, môi tr ng s s ng, ÿi u ch nh khí h u, cân b ng sinh thái, t n tr và cung c p ngu n n c, d tr (nguyên li u khoáng s n trong lòng ÿ t); không gian s s ng; b o t n, l ch s ; v t mang s s ng; phân d lãnh th . Nh v y, có th khái quát: Ð t ÿai là ÿi u ki n v t ch t chung nh t ÿ i v i m i ngành s n xu t và ho t ÿ ng c a con ng i, v a là ÿ i t ng lao ÿ ng (cho môi tr ng ÿ tác ÿ ng nh : xây d ng nhà x ng, b trí máy móc, làm ÿ t.. .), v a là ph ng ti n lao ÿ ng (cho công nhân n i ÿ ng, dùng ÿ gieo tr ng, nuôi gia súc.. .). Nh v y, ÿ t không ph i là ÿ i t ng c a t ng cá th mà chúng ta ÿang s d ng coi là c a mình, không ch thu c v chúng ta. Ð t là ÿi u ki n v t ch t c n thi t ÿ t n t i và tái s n xu t các th h ti p nhau c a loài ng i. Vì v y, 18
trong s d ng c n làm cho ÿ t t t h n cho các th h mai sau (T ng c c Ð a chính, 1996). Nhu c u t ng tr ng kinh t xã h i phát tri n m nh, cùng v i s bùng n dân s ÿã làm cho m i quan h gi a con ng i và ÿ t ngày càng c ng th ng, nh ng sai l m liên t c c a con ng i trong quá trình s d ng ÿ t (có ý th c ho c vô ý th c) d n ÿ n h y ho i môi tr ng ÿ t, m t s ch c n ng nào ÿó c a ÿ t b y u ÿi. V n ÿ s d ng ÿ t ÿai ngày càng tr nên quan tr ng và mang tính toàn c u. V i s phát tri n không ng ng c a s c s n xu t, ch c n ng c a ÿ t ÿai c n ÿ c nâng cao theo h ng ÿa d ng nhi u t ng n c, ÿ truy n l i lâu dài cho các th h sau. Nh ng th o lu n trên ch y u t p trung vào s l ng ÿ t thích h p cho s n xu t l ng th c. Tuy nhiên, ÿ t ÿai có nhi u ch c n ng nh sau: - t ÿai là n n t ng cho h th ng h tr s s ng, thông qua vi c s n xu t sinh kh i ÿ cung c p l ng th c, th c ph m ch n nuôi, s i, d u, g và các v t li u sinh v t s ng khác cho con ng i s d ng, m t cách tr c ti p hay thông qua các v t nuôi nh nuôi tr ng th y s n và ÿánh b t th y s n vùng ven bi n. Ch c n ng s n xu t. - t ÿai là n n t ng c a ÿa d ng hóa sinh v t trong ÿ t thông qua vi c cung c p môi tr ng s ng cho sinh v t và n i d tr ngu n gen cho th c v t, ÿ ng v t, và vi sinh v t, trên và bên d i m t ÿ t. Ch c n ng v môi tr ng s ng. - t ÿai và s d ng ÿ t ÿai là ngu n và n i ch a khí ga t nhà kính hay hình thành m t m t s cân b ng n ng l ng toàn c u gi a ph n chi u, h p thu hay chuy n ÿ i n ng l ng b c x m t tr i và c a chu k th y v n c a toàn c u. Ch c n ng ÿi u hòa khí h u. - t ÿai ÿi u hòa s t n tr và l u thông c a ngu n tài nguyên n c m t và n c ng m, và nh ng nh h ng ch t l ng c a n c. Ch c n ng n c. - t ÿai là kho ch a các v t li u và ch t khoáng thô cho vi c s d ng c a con ng i. Ch c n ng t n tr . - t ÿai có kh n ng h p th , l c, ÿ m và chuy n ÿ i nh ng thành ph n nguy h i. Ch c n ng ki m soát ch t th i và ô nhi m. - t ÿai cung c p n n t ng t nhiên cho vi c xây d ng khu dân c , nhà máy và nh ng ho t ÿ ng xã h i nh th thao, ng i ngh . Ch c n ng không gian s ng. - t ÿai còn là n i ch a ÿ ng và b o v các ch ng tích l ch s v n hóa c a loài ng i, và ngu n thông tin v các ÿi u ki n khí h u và nh ng s d ng ÿ t ÿai trong quá kh . Ch c n ng b o t n di tích l ch s . - t ÿai cung c p không gian cho s v n chuy n c a con ng i, ÿ u t và s n xu t, và cho s di chuy n c a th c v t, ÿ ng v t gi a nh ng vùng riêng bi t c a h sinh thái t nhiên. Ch c n ng n i li n không gian. Kh n ng phù h p c a ÿ t ÿai cho các ch c n ng này thay ÿ i r t l n trên th gi i. Nh ng ÿ n v sinh c nh, nh các ÿ n v ngu n tài nguyên thiên nhiên, có nh ng bi n ÿ ng riêng trong b n thân ÿó, nh ng nh ng nh h ng c a con ng i thì tác ÿ ng m nh h n trong nh ng bi n ÿ i này trong c không gian l n th i gian. Nh ng ch t l ng ÿ t ÿai cho m t ho c h n m t ch c n ng có th ÿ c c i thi n, thí d nh ph ng pháp ki m soát xoái mòn, nh ng nh ng ho t ÿ ng này th ng ít h n là nh ng ho t ÿ ng làm suy thoái ÿ t c a con ng i. 19
S suy thoái ÿ t ÿai do con ng i tác ÿ ng ÿ c tính theo b dày l ch s , nh th i k v n minh hóa a trung h i và Trung ÿông, và trong su t th i gian m r ng lãnh th c a ng i Châu Âu vào M Châu, Úc Châu, Á Châu và Phi Châu. Tuy nhiên, trong su t th k này, s suy thoái ÿ t ÿai bao g m c sa m c hóa ÿã gia t ng v i m c ÿ cao và ngày càng tr m tr ng b i tác nhân nh h ng tr c ti p ÿó là s gia t ng dân s và nhu c u s ng c a con ng i. M c ÿ suy thoái ÿ t ÿai có th ti p t c x y ra hay c ng có th gia t ng thêm d i ÿi u ki n nh h ng c a con ng i trong vi c thay ÿ i khí h u toàn c u, nh ng ÿi u này không th x y ra m t cách t ÿ ng nh ÿã gi ÿ nh. S suy thoái ÿ t ÿai có th ÿ c ki m soát, c i thi n t t lên hay ngay c d tr cho các lo i hình s d ng khác nhau m t cách r ng rãi, n u nh các ch c n ng ph i ÿ c chú ý, các mong c ÿi u l i tr c m t ng n h n ÿ c thay b ng các mong c l i nhu n lâu dài và b n v ng các c p t toàn c u cho ÿ n qu c gia và ÿ a ph ng. S suy thoái ÿ t ÿai ÿã và ÿang tr m tr ng h n nh ng n i s d ng ÿ t ÿai không có quy ho ch, hay nh ng lý do khác v pháp ch hay tài chánh làm cho các quy t ÿ nh s d ng ÿ t ÿai sai hay ch có quy ho ch m t chi u t trung ng xu ng mà không tham kh o ý ki n th c t c a ÿ a ph ng ÿ a ÿ n vi c khai thác quá ÿ ngu n tài nguyên. H u qu c a các hành ÿ ng này là làm cho m t s l n ng i dân ÿ a ph ng ngày càng g p khó kh n trong cu c s ng và ÿ ng th i c ng phá h y d n h sinh thái có giá tr . Nh th , nh ng ph ng pháp h n h p c n ph i ÿ c thay th b ng m t k thu t m i trong quy ho ch và qu n lý ngu n tài nguyên ÿ t ÿai, ÿó là t ng h p hay t ng th và ÿ t ng i s d ng ÿ t ÿai là trung tâm. i u này s b o ÿ m ch t l ng lâu dài c a ÿ t ÿai do con ng i s d ng, h n ch hay có nh ng gi i pháp cho các mâu chu n v m t x h i liên quan ÿ n s d ng ÿ t ÿai và b o v h sinh thái có các giá tr ÿa d ng sinh h c cao. 2. S h u ÿ t ÿai, quy n s d ng ÿ t ÿai và th tr ng ÿ t ÿai Trong th c t hi n nay có r t nhi u mâu thu n hi n có hay s x y ra gi a nh ng ng i làm ch ÿ t ÿai, ng i yêu c u có ÿ t ÿai, ng i tr c ti p s d ng ÿ t ÿai, nh ng ng i có nh h ng ÿ n ÿ t ÿai và c ng ÿ ng ng i dân n i ÿó. Phân bi t rõ ràng và tính an toàn cho quy n s d ng ÿ t ÿai thì r t c n thi t cho vi c thành công trong ph ng pháp t ng h p cho quy ho ch và qu n lý ngu n tài nguyên ÿ t ÿai. Vi c ÿ a quy n này vào th c t thì s gi m ÿ c nh ng mâu chu n gi a các ch th , gia t ng s tin t ng và thuy t ph c ÿ c ÿòi h i cho th c hành s d ng ÿ t ÿai b n v ng b i nh ng ng i s d ng ÿ t ÿai th c s hay nh ng ng i b o v ÿ t ÿai, xác ÿ nh trách nhi m c th , và cung c p nh ng c s cho s phân chia công bình và có tính môi tr ng c a nh ng khích l nh bao c p hay gi m thu . 2.1 S h u ÿ t ÿai, quy n s d ng ÿ t ÿai - S h u theo pháp lu t, nh ÿã ÿ c xác ÿ nh trong h s ÿ a chính và v n b n quy n s h u, không tr c ti p s d ng ÿ t ÿai - S h u theo pháp lu t và tr c ti p s d ng, yêu c u s d ng ÿ t ÿai theo ÿ ngh hay chuyên bi t. - Quy n s h u pháp lu t b i cá nhân hay c quan nh ng ph i ÿ c s ÿ ng ý c a nh ng ng i khác ÿ ÿ c quy n h ng hoa l i trên ÿó. - t c a nhà n c ÿ c quy ÿ nh cho s d ng thành công viên qu c gia hay vùng b o v tài nguyên thiên nhiên. - t c a nhà n c cho ng i di dân thí d nh nh ng ng i ÿ n l p nghi p trên ÿ t ÿó lâu n m và ÿang tr c ti p canh tác ÿ h ng hoa l i. 20
- t c a nhà n c có quy t ÿ nh cho m t s ng i hay công ty có quy n khai thác các tài nguyên sinh v t hay khoáng s n nh g , khai mõ mà có nh ng ÿi u ki n hay không ÿòi h i ph i khôi ph c l i hi n tr ng bao ph nh ban ÿ u. - t c a nhà n c tr c thu c trung ng, t nh hay ÿ a ph ng v i vi c b o t n các khu di tích l ch s có giá tr mà gi i h n nghiêm ng t vi c s d ng cho các m c ÿích khác. - t c a c ng ÿ ng hay ÿ c phong t ng cho m t nhóm ng i dân t c hay các di dân ÿ n ÿ nh c tr c ÿây ÿ ph c v cho m c ÿích chung mà không thu c riêng ai nh : s d ng cho s n b n, thu l m s n ph m. t này không phân chia và thu c cá nhân nào. - t c a c ng ÿ ng v i s ÿ ng ý theo t p quán gi a c ng ÿ ng ng i dân ÿ nh c t i vùng ÿó và nh ng nhóm ng i s d ng ÿ t theo mùa xuyên qua vùng ÿó hay m t ph n ÿ t ÿó thí d nh quy n s d ng ÿ t trong mùa khô cho ng i dân du c xuyên qua vùng ÿó; và - Quy n s d ng ÿ t ÿai thông qua th a k gi a các th h quy n s h u hay quy n thuê m n, và c p ÿ phân chia ÿ t ÿai cho con gái hay con trai ho c cho con tr ng hay con th hay cho các con b ng nhau theo h th ng th a k ÿ t ÿai. Nh ÿã trình bày trong ph n trên, "ÿ t ÿai" bao g m ngu n tài nguyên n c ÿ a ph ng. c bi t trên các vùng cao nguyên, có nhi u quy n l i liên quan ÿ n v n ÿ s d ng n c. Nh ng v n ÿ này bao g m c vi c cung c p n c cho sinh ho t, n c u ng và v sinh, cung c p n c t i cho nông nghi p và ch n nuôi gia súc. Trong nh ng vùng ÿ t cao và ÿ t ÿ ng b ng ÿ u có các quy n v câu cá, c ng nh ÿ c quy n s d ng ngu n n c cho s ch các s n ph m nông nghi p nh : cà phê, ÿay, mè, da thú, và các lo i da khác. N u t ch c t t, các quy n này có th liên k t nhau ÿ tránh tr ng h p ô nhi m ngu n n c cho vùng chung quanh và vùng h l u ÿ c t o ra do các ho t ÿ ng s ch c a các ch th . T t c các quy n ÿ u ph i ÿ c tính ÿ n tr c ÿ có trong quá trình th c hi n b t k ÿ án quy ho ch ngu n tài nguyên ÿ t ÿai nào. u tiên ph i ÿ c kh o sát th c t m t cách c n th n thông qua ý ki n qu n chúng, ki m tra xem các chính sách hay quy ÿ nh có ÿ i kháng v i nh ng c mu n th c t c a ng i dân không, và xem các quy n này có liên quan ÿ n nh ng chính sách chung c a qu c gia và c p T nh v quy n s d ng ÿ t ÿai. Nh ng chính sách này ÿ c n m trong các lu t: Lu t c i cách ru ng ÿ t, o lu t quy n s d ng ÿ t ÿai, o lu t v quy n có ÿ t ÿai, o lu t v quy n s h u ÿ t ÿai, nh ng Lu t v quy n cho thuê và s d ng ÿ t ÿai và nh ng quy ÿ nh v s h u ÿ t ÿai c p ÿ a ph ng. K ÿ n là các quy n s h u c p làng xã v tài nguyên r ng t nhiên, cây phân tán, m t n c và nh ng n i có n c. Nh ng quy ÿ nh này th ng r t chi ti t và ÿ c theo dõi, ki m tra b i c ng ÿ ng xã h i, ÿ có bi n pháp b o v ngu n tài nguyên thiên nhiên và trách nh ng ng i ÿ c quy n ngoài s ki m soát c a c ng ÿ ng. Nh ng h th ng v quy n s h u hay s d ng tài nguyên thiên nhiên ÿã và ÿang ÿ c phát tri n mà có th gi i quy t ÿ c nh ng mâu thu n không ÿáng có trong quá trình t ng tr ng kinh t (ÿ u ra), bình ÿ ng (bình ÿ ng cho t t c k c v n ÿ gi i tính), an ninh trong quy n s h u hay s d ng ÿ t ÿai, và b o v và c i thi n ngu n tài nguyên thiên nhiên. 21
2.2 Th tr ng ÿ t ÿai ánh giá toàn di n c a quy n s h u hay s d ng ÿ t ÿai c ng ph i bao g m luôn c vi c li t kê "th tr ng ÿ t ÿai" (land markets). V n ÿ này ÿòi h i nh ng ÿ c tính kinh t -xã h i c a ng i mua và ng i bán ÿ t ÿai, và s phân b theo ÿ a lý c a th tr ng ÿ t ÿai. Nó s xác ÿ nh chính xác nh ng quy n gì ÿ c bao g m trong ÿó, m c ÿích mua bán th nào, nh mua ÿ : xây d ng khu dân c , s n xu t, s d ng chuyên bi t theo yêu c u, gi v n do s tr t giá ÿ ng ti n..., hay m c ÿích bán do thi u ti n gi i quy t g p, ÿi n i khác, hay c n ti n ÿ ÿ u t ..; và nh ng nh h ng th nào c a th tr ng ÿ t ÿai ÿ n các ki u hình s d ng ÿ t ÿai, s n xu t ÿ t ÿai, an ninh ÿ t ÿai và nh ng ÿi u ki n làm h y ho i môi tr ng. Chính quy n qu c gia, t nh hay ÿ a ph ng mu n thu phí trong c ch chia ÿ t ÿai, thì bao g m luôn vi c thu phí chuy n quy n s d ng ÿ t ÿai thành th và nông thôn theo th tr ng ÿ t ÿai chính th c hay không chính th c. Ti p ÿó là nh ng h n ch trong vi c cho thuê hay s h u, hay mua bán ÿ t ÿai b i nh ng t ch c t nhân hay n c ngoài, n u nh ng ÿi u này có tác d ng t t trong vi c b o v và bình ÿ ng trong s d ng ÿ t ÿai. H có th cung c p nh ng khuy n khích nh tr c p hay vi c xây d ng c s h t ng, b o ÿ m tính bình ÿ ng h n, s d ng ÿ t ÿai có s n xu t và b o v . Nh ng khuy n khích hi n có có th ÿ c h y b n u h ch ng minh ÿ c s s d ng ÿ t ÿai gây b t l i. có cái nhìn toàn di n trong s d ng ÿ t ÿai, c n ph i chú ý ÿ n nhi u l nh v c xã h i c a ÿ t ÿai và v m t giá tr v n hóa, l ch s , hay giá tr tôn giáo. Nh ng giá tr này không th l ng hoá d i d ng giá tr kinh t ÿ c, nh ng không th không tính ÿ n trong ti n trình th c hi n quy ho ch, do ÿó c n tìm ki m ra gi i pháp thích h p cho s d ng ÿ t ÿai trong t ng lai. 2. Ng i s d ng ÿ t ÿai và các ch th khác Các ch th là nh ng cá nhân, c ng ÿ ng hay nhà n c hi n t i và t ng lai ÿ cùng nhau quy t ÿ nh vi c s d ng ÿ t ÿai. Ph n li t kê d i ÿây cho th y nh ng ch th v i các m c tiêu và nh ng u tiên riêng. - H p tác liên chính quy n vùng gi a các qu c gia (h th ng b o v vùng Amazon, y Ban sông Mê Kông). Th c hi n b o ÿ m s phát tri n và ÿ o ÿ m hòa h p nhau. - Chính quy n liên bang hay qu c gia. H có nh ng mong c chi n l c nh an toàn ÿi u ki n t nhiên ÿ t ÿai thông qua vi c b o ÿ m s chi m ÿóng c a con ng i trên toàn lãnh th ÿ t ÿai v i các ch quy n; khuy n khích hàng hóa xu t kh u hay an toàn l ng th c trong n c; phát tri n n ng l ng; ÿ nh c t các ngu n di dân n i khác trong lãnh th ; ki m soát ngu n tài nguyên khoáng s n. - Chính quy n c p t nh hay ti u bang. C ng nh chính quy n c a thành ph và các Huy n, h có trách nhi m tr c ti p v i dân c trong khu v c qu n lý hành chánh c a h ; h c ng mu n khuy n khích hay ng n c n s ÿ nh c c a ng i dân trong các vùng nông thôn, thí d nh s n xu t ÿ i kháng v i du l ch sinh thái, nh ng nhìn chung h v n mu n gia t ng ngân sách cho ph n ch c n ng c a h qu n lý. - T ch c phi chính ph (NGOs). H tr cho m t hay nhi u m c tiêu, ch y u c a h là ÿ m b o các m c tiêu cho c ng ÿ ng xã h i, nh phong trào ph xanh m t ÿ t, y t , b o t n l ch s và giá tr sinh thái; vai trò c a NGOs trong các l nh v c nh : 22
+ Th ng m i: công ty khai thác khoáng s n, công ty s n xu t n ng l ng, hay công ty phân bón; + Khoa h c: nghiên c u v lâu dài c a vi c che ph ÿ t và nh ng thay ÿ i trong s d ng ÿ t ÿai; + Phát tri n c ng ÿ ng ng i dân nông thôn: c g ng phát tri n công bình xã h i b n v ng c a c ng ÿ ng ÿ a ph ng hay khu v c b o v môi tr ng; và + Trong v n ÿ v tôn giáo, tín ng ng: nh ng v n ÿ liên quan ÿ n ÿ i s ng ph n h n c a con ng i trong xã h i, trong nh ng nhóm dân c vùng ven ÿô th hay nh ng n i b o v cho tín ng ng. - Cá nhân s h u quy n s d ng ÿ t ÿai hay giao quy n n m gi ph n ÿ t r ng l n ÿ s d ng cho s n xu t hay b o v . - C ng ÿ ng nông thôn t n t i lâu ÿ i, v i quy n s h u quy n s d ng ÿ t t p th ÿ t ÿai ÿ cho c ng ÿ ng s d ng vào vi c chung. - Dân không có ÿ t hay dân di c ÿang tìm ki m ÿ i s ng c ÿ nh hay t m th i mà h ch a th t s làm ch ÿ t mà ch s d ng cho các ho t ÿ ng s n b n, thu l m, canh tác t m th i, khai thác khoáng s n m c ÿ nh , hay nh ng ng i làm công cho các c s c a các vùng ven ÿô hay nông thôn. - C ng ÿ ng dân thành th trong vùng phát tri n du l ch, ÿang tìm ki m nh ng ho t ÿ ng ngh ng i vùng nông thôn. - Dân c lâu ÿ i trong vùng, h mong c b o v t p quán c truy n trong cách sinh s ng c ng nh các quy n s h u ÿ t ÿai hay s d ng ÿ t ÿai và d a trên quy n h p pháp c a h ÿ th c hi n theo các yêu c u riêng c a h . T t c các ch th ÿó ÿ u xem ÿ t ÿai nh là ngu n tài nguyên ÿ c s d ng theo nhu c u c a con ng i. Nh ng u tiên c th c a ng i dân là làm sao t o ra nhi u l ng th c và thu nh p. Nh ng quy t ÿ nh c a h là làm sao ÿ t ÿ c các m c tiêu này. Khi quy t ÿ nh cho s d ng ÿ t ÿai ng i dân c ng ÿã tính ÿ n nh ng ÿ c tính c a ÿ t ÿai và nh ng kh n ng c a ngu n tài nguyên này, và nh ng y u t kinh t nh tính kh n ng c a th tr ng. Nh ng m c tiêu c a nông dân cá th , ng dân, hay gia ÿình c a ng i dân s ng r ng, ÿ c bi t là n u h nghèo, thì có khuynh h ng làm ng n ÿi tính t nhiên c a môi tr ng (???). Nh ng l i ít v lâu dài th ng có u tiên r t th p, nên ph i có nh ng hi u bi t nhi u v s s h u ngu n tài nguyên ÿ t ÿai và nh ng l i nhu n c a nó trong t ng lai cho các ch th ÿang sinh s ng t i n i ÿó. Do ÿó, t t c các ch ng trình phát tri n nông nghi p ph i phù h p và ph i có l i ích thi t th c cho các m c tiêu c a ng i dân ÿ a ph ng và c m c tiêu phát tri n và b o v c a nhà n c. Mu n v y, khi ÿ a ra quy t ÿ nh ph i có s cân nh c gi a các yêu c u v kinh t xã h i và b o v môi tr ng t nhiên. V m t môi tr ng, ph i có quy t ÿ nh th nào ÿ b o v cho th h k ti p ÿ c th a h ng và s d ng nên có r t nhi u y u t trong ÿó ÿ u tiên là tính ÿ n di n tích thích h p cho m t nông trang ÿ ng i dân có th sinh s ng ÿ c v i nh ng th h gia ÿình s ng v i nhau. Nh ng c ng ÿ ng r ng h n cho ÿ n c p qu c gia thì ÿòi h i v nhu c u s d ng ÿ t cho phát tri n ÿô th , t t c nh ng ho t ÿ ng c a ÿô th , k ngh , và khu vui ch i. c p ÿ này m c tiêu ban ÿ u là xác ÿ nh tiêu chu n s ng c a ng i dân và l ng th c c n thi t cho h . M c tiêu c a c p qu c gia là m c tiêu lâu dài trong vi c b o v tài nguyên thiên nhiên cho t ng lai. Do ÿó, th ng có s phân chia th ng xuyên gi a m c tiêu c a c ng ÿ ng chung và m c tiêu c a ng i dân s ng trong c ng 23
ÿ ng ÿó. C ng ÿ ng nh c p ÿ a ph ng, qu c gia (???) thì c g ng th ng xuyên nh h ng lên cách s d ng ÿ t ÿai thông qua các ho t ÿ ng khuy n nông, nh ng tr c p hay b ng các v n b n lu t. Tuy nhiên, h u h t các quy t ÿ nh s d ng ÿ t ÿai th ng ÿ c th c hi n b i hàng tri u cá nhân s d ng ÿ t ÿai riêng r . Ngh thu t c a các nhà quy ho ch hay các chuyên gia phát tri n nông nghi p là xác ÿ nh, nâng c p và t o tính b n v ng cho s d ng ÿ t ÿai ÿ ÿ t ÿ c t i u hóa m c ÿích c a t t c các cá nhân và c ng ÿ ng. C ng c n ph i nói thêm r ng chính quy n và dân chúng nh ng vùng lân c n hay các qu c gia khác hay trong toàn th gi i, có th có nh ng mong c s d ng ÿ t ÿai nh th nào ÿ b o v ÿ c ngu n tài nguyên chung. ây là tr ng h p chú ý khi có s ô nhi m môi tr ng hay các nh h ng khác ÿ c xu t kh u t qu c gia này sang qu c gia khác, hay nh ng ho t ÿ ng c a m t qu c gia hay m t nhóm qu c gia hay m t vùng làm nh h ng ÿ n h th ng toàn c u làm thi t h i toàn nhân lo i. 3. Nh ng ch t l ng và gi i h n c a ÿ t ÿai cho các s d ng khác nhau ánh giá ÿ t ÿai và quy ho ch cho các s d ng ti m n ng hay th c t i thì ÿòi h i m t chu i các b c theo sau: (i) Ph i h p v i các ch th , xây d ng nên các m c tiêu và m c ÿích có th ÿ t ÿ c, xây d ng khung chính sách v môi tr ng cho s d ng b n v ng; (ii) Nh n di n và khoanh v các vùng ÿ t ÿai trên c s các ÿ c tính sinh h c và t nhiên nh khí h u, ÿ a hình, ÿ t, n c..., thành nh ng vùng hay ÿ n v ÿ t ÿai t nhiên; (iii) ánh giá các ch t l ng ÿ t ÿai quan tr ng, và nh ng h n ch và thu n l i c a các ÿ n v ÿ t ÿai, (iv) Nh n di n và ÿ c tính hóa các d ng che ph ÿ t ÿai hay s d ng ÿ t ÿai trên ÿ n v ÿ t ÿai hay vùng ÿ t ÿai; (v) Nh n di n ra các chi u h ng c a các ki u s d ng ÿ t ÿai tri n v ng hay các h th ng s n xu t theo các mong c c a các ch th s d ng ÿ t ÿai; (vi) Nh n di n ra các yêu c u v sinh h c t nhiên và kinh t xã h i c a nh ng ki u s d ng ÿ t ÿai ÿã ch n l c; (vii) i chi u ch t l ng ÿ t ÿai v i các yêu c u s d ng ÿ t ÿai c a các ki u s d ng ÿ t ÿai; (viii) Phát tri n h th ng c a các s d ng ÿ t ÿai có kh n ng hay không có kh n ng cho m i ÿ n v hay vùng ÿ t ÿai nh trong ph n vii; (ix) ánh giá nh ng s d ng ÿ t ÿai có kh n ng ÿ i l i v i nh ng yêu c u c n thi t c a ng i dân ÿang s ng hay ÿang s d ng ÿ t ÿai ÿó, thông qua vi c hình thành nên nh ng bu i t a ÿàm ÿ ÿi ÿ n th a thu n và quy t ÿ nh c a t t c các ch th ; (x) Quy t ÿ nh ti n hành m t s d ng ÿ t ÿai ÿ c ÿ ngh và ch p nh n; và (xi) Nh n di n ra các chính sách, chi n l c và ph ng ti n ÿ có th chuy n ÿ i t hi n t i ÿang có sang các d ng s d ng ÿ t ÿai ÿ c ÿ ngh và v i s tham gia n ng ÿ ng c a t t c các ch th . 4. Nh ng ch th cho tính b n v ng T t c các quy ho ch s d ng ÿ t ÿai ph i có k t qu trong vi c s d ng ÿ t ÿai t i ÿ a ph ng và mang tính b n v ng. H th ng ÿánh giá t ÿ ng tính b n v ng c a 24
s d ng ÿ t ÿai hi n t i và có quy ho ch thì còn r t m i m và còn ÿang ÿang nghiên c u. Nhi u nhóm nghiên c u ÿang c g ng ÿ nh ngh a nh ng ch th c a tính b n v ng và phát tri n ph ng pháp theo dõi nó d i ÿi u ki n ngoài ÿ ng. G n ÿây, ÿ c th c hi n trên c s m t h th ng c a quan sát trong m t kho ng th i gian các v trí ÿ i di n cho các c p ÿ ÿ a ph ng, qu c gia hay toàn c u, v i k thu t vi n thám ÿ ngo i suy nh ng ÿi u tìm ÿ c trên toàn b l p che ph m t ÿ t ho c các ki u hay h th ng s d ng ÿ t ÿai. M i ÿây có ÿ ngh m t "H th ng quan sát m t ÿ t toàn c u" (Global Terrestrial Observing System: GTOS), hi n nay trong giai ÿo n quy ho ch b i FAO, UNEP, UNESCO và VMO. Nh ng ch th tính b n v ng có th có nhi u lo i: t nhiên - sinh h c hay kinh t - xã h i. Tùy thu c vào lo i s d ng ÿ t ÿai hay không s d ng và danh m c c a ch t l ng ÿ t ÿai, nh ng ch th c a t nhiên - sinh h c có th ch y u liên h ÿ n bao ph m t ÿ t ( n ÿ nh c a c u trúc th c v t t nhiên hay tính ÿa d ng c a nó), liên h ÿ n b m t ÿ t ÿai (không có s xoái mòn do gió hay n c, s n ÿ nh c a ch y tràn), liên h ÿ n ch t l ng ÿ t (không có s m n hóa do tác ÿ ng con ng i, s phèn hóa, hay s nén d m t ÿ t hay s m t ÿi nh ng ho t ÿ ng c a sinh v t ÿ t) và liên h ÿ n bán phân t ng (không có s ng p l t hay s ô nhi m, tính n ÿ nh c a ÿ sâu và ch t l ng n c ng m). Nh ng ch th tính b n v ng v kinh t xã h i có th s d ng là: không có di dân nông thôn ra trung tâm thành th , tính n ÿ nh hay gia t ng nh ng thu n l i v lao ÿ ng nông thôn cho t t c các ÿ tu i làm vi c, tính n ÿ nh hay gia t ng s l ng ÿ n tr ng ti u h c, tính duy trì ÿ y ÿ l ng th c và ch ÿ n u ng cân ÿ i, c u trúc th o m c b n v ng trong vùng ÿ ng c , không có hay gi m các ÿi u ki n b t l i cho s c kh e trong các vùng dân c nông thôn, quan h hòa h p gi a nh ng ng i s d ng ÿ t ÿai khác nhau trên v n ÿ s d ng, hay ÿ n gi n h n tính n ÿ nh hay gia t ng s n ph m trên ÿ u ng i t ÿ t ÿai ÿã ÿ c ghi trong th ng kê nông nghi p trên xã, huy n, t nh hay qu c gia., Tuy nhiên, ÿôi khi ÿi u này c ng che gi u m t ph n tính không b n v ng m t s n i trong vùng có liên quan khi s d ng s li u trung bình th ng kê. S khác bi t sinh thái vùng là nh ng ch th tính b n v ng h u d ng d i s phát tri n c a Ngân Hàng Th Gi i và trung tâm CGIAR và nh ng c quan ÿ c bi t khác có th là ph ng th c có tính kh thi. 25