1/30
A. ĐẶT VẤN ĐỀ
“Học để cùng chung sống” là một trong những vấn đề then chốt của giáo
dục thế giới. Chính vì vậy, vào đầu thập kỷ 90, các tổ chức Liên hiệp quốc như
WHO (Tổ chức y tế thế giới), UNICEF (Quỹ cứu trợ nhi đồng Liên hiệp quốc),
UNESCO (Tổ chức giáo dục, khoa học và văn hóa Liên hiệp quốc) đã chung sức
xây dựng chương trình giáo dục kỹ năng sống cho trẻ em.
Kỹ năng sống là kỹ năng mang tính cá nhân và xã hội giúp trẻ chuyển đổi
những gì trẻ biết (nhận thức), những gì trẻ cảm nhận (thái độ) và những gì trẻ
quan tâm (giá trị) thành những năng lực thực thụ giúp trẻ biết mình phải làm gì
và làm như thế nào (hành vi) để giải quyết các tình huống khác nhau trong cuộc
sống. Trẻ em là giai đoạn học, tiếp thu, lĩnh hội những giá trị sống để phát triển
nhân cách, do đó cần giáo dục trẻ kỹ năng sống để trẻ có nhận thức đúng và có
hành vi ứng xử phù hợp ngay từ khi còn nhỏ. Kỹ năng sống là những kỹ năng
nền tảng giúp trẻ hình thành và phát triển nhân cách toàn diện.
Đối với trẻ mầm non đây là giai đoạn trẻ học, tiếp thu, lĩnh hội những giá
trị sống để phát triển nhân cách. Trẻ rất dễ bộc lộ cảm xúc, chưa có nhiều kỹ
năng ứng phó với căng thẳng, vốn hiểu biết về thế giới xung quanh còn hạn chế
do đó nhiều trẻ còn thụ động, không biết ứng phó với các tình huống nguy cấp,
không biết tự bảo vệ mình trước nguy hiểm hoặc tìm kiếm sự giúp đỡ từ người
khác. Do đó, việc dạy kỹ năng sống cho trẻ là rất cần thiết bởi nó thúc đẩy sự
phát triển cá nhân trẻ, giúp trẻ có nhận thức đúng và hành vi ứng xử phù hợp
ngay từ độ tuổi mầm non.
Thật vậy, với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế rất nhiều bậc phụ
huynh có ít thời gian để quan tâm và hướng dẫn con cái. Chính vì vậy, trẻ
thường hay ỷ lại, hay dựa dẫm vào người lớn và không thể tự lo cho bản thân vì
thiếu kỹ năng sống, thiếu kỹ năng tự lập. Khi gặp khó khăn là chúng tìm ngay
đến người lớn mà không tự tìm cách giải quyết. Điều này ảnh hưởng đến sự phát
triển nhận thức, tình cảm của trẻ.
Trong những năm học gần đây các cấp lãnh đạo ngành Giáo dục đào tạo
và cả xã hội đã rất quan tâm đến vấn đề giáo dục kỹ năng sống cho trẻ. Đặc biệt
trong kế hoạch thực hiện nhiệm vụ năm học 2016 - 2017 của Sở giáo dục và
Đào tạo, Phòng giáo dục và Đào tạo huyện, trường mầm non nơi tôi đang công
tác, nội dung giáo dục kỹ năng sống cho trẻ là một trong những nhiệm vụ quan
trọng của người giáo viên mầm non.
Thực tế ở lớp tôi, lớp mẫu giáo bé (3 - 4 tuổi) trong quá trình chăm sóc
nuôi dưỡng và giáo dục trẻ tôi thấy rằng: Các cháu còn thiếu sót rất nhiều các kỹ
năng: Kỹ năng tự phục vụ đơn giản trong cuộc sống hàng ngày như tự đi vệ
2/30
sinh, tự xúc ăn, tự cất dọn đồ chơi, tự lau mặt, xúc miệng, tự rửa tay trước khi
ăn, sau khi đi đại tiện…, chưa có kỹ năng hợp tác, kỹ năng giao tiếp còn hạn chế
như chưa biết chào hỏi lễ phép với người lớn, chưa biết đưa, nhận bằng hai tay,
trẻ còn nhút nhát, chưa tự tin…, và kỹ năng tự bảo vệ bản thân cũng còn yếu.
Đứng trước thực trạng của trẻ lớp mình, là một giáo viên có nhiều năm kinh
nghiệm trong nghề, với lòng yêu nghề, mến trẻ, có tinh thần và trách nhiệm
trong công việc tôi luôn trăn trở rất nhiều về việc làm sao để giáo dục cho trẻ
biết ứng xử tốt với mọi tình huống, mọi hoàn cảnh trong cuộc sống đời thường
một cách văn minh và hồn nhiên, đúng với độ tuổi của trẻ. Mong muốn trẻ có
được những kỹ năng sống để trẻ tự phục vụ bản thân mình, không còn phụ
thuộc, ỷ lại vào người lớn. Chính vì vậy, tôi đã luôn suy nghĩ để tìm các biện
pháp rèn luyện kỹ năng sống cho trẻ lớp mình. Qua một năm áp dụng các biện
pháp đó tôi thấy kết quả trẻ lớp tôi đã có những tiến triển rất tốt. Sau đây tôi xin
mạnh dạn chia sẻ cùng chị em đồng nghiệp một số biện pháp mà tôi đã áp dụng
có hiệu quả dưới dạng đề tài sáng kiến kinh nghiệm: “Một số biện pháp giáo
dục kỹ năng sống cho trẻ lứa tuổi mẫu giáo bé trong trường mầm non”.
* Mục đích nghiên cứu của đề tài:
- Nghiên cứu thực trạng kỹ năng sống của trẻ lứa tuổi mẫu giáo bé (3 - 4
tuổi) trong trường mầm non.
- Tìm ra các biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ lứa tuổi mẫu giáo bé
(3 - 4 tuổi) trong trường mầm non.
* Đối tượng nghiên cứu:
- Các biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ lứa tuổi mẫu giáo bé (3 - 4
tuổi) trong trường mầm non.
* Phạm vi áp dụng
- Trẻ lứa tuổi mẫu giáo bé (3 - 4 tuổi) trong trường mầm non năm học
2016 - 2017.
3/30
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN.
Kỹ năng là năng lực hay khả năng chuyên biệt của một số cá nhân về một
hoặc nhiều khía cạnh nào đó được sử dụng để giải quyết tình huống hay công
việc nào do phát sinh trong cuộc sống. Kỹ năng sống là những trải nghiệm có
hiệu quả nhất, giúp giải quyết hoặc đáp ứng các nhu cầu cụ thể, trong suốt quá
trình tồn tại và phát triển của con người, bao gồm cả hành vi vận động của cơ
thể và tư duy trong não bộ của con người. Kỹ năng sống có thể hình thành một
cách tự nhiên, thông qua giáo dục hoặc rèn luyện con người. Kỹ năng sống
hướng vào việc giúp con người thay đổi nhận thức, thái độ và giá trị trong
những hành động theo xu hướng tích cực và mang tính chất xây dựng. Chính vì
vậy, ngay từ giai đoạn mầm non, trẻ cần được trang bị kỹ năng sống để định
hướng phát triển một cách tốt nhất.
Giáo dục mầm non là bậc học đầu tiên nhưng mang tính nền tảng rất quan
trọng đối với việc giáo dục trẻ sau này. Tâm hồn trẻ thơ như tờ giấy trắng, rất
non nớt, rất trong sáng và rất dễ tiếp thu những cái tốt cũng như những cái xấu
bên ngoài. Tuy nhiên, ở lứa tuổi này nếu chúng ta không biết cách uốn nắn và
dạy dỗ trẻ đến nơi đến chốn thì sẽ gây khó khăn cho các bậc học tiếp theo.
Chính vì vậy mà người lớn chúng ta cần phải rèn luyện cho trẻ những thói quen
tốt ngay từ nhỏ. Như ông bà ta đã từng nói: “Dạy con từ thuở còn thơ”.
Lứa tuổi mầm non là giai đoạn học - tiếp thu - lĩnh hội giá trị sống để
phát triển nhân cách. Kỹ năng sống là những kỹ năng nền tảng để hình thành
nhân cách cho trẻ, phát triển về các mặt thể chất, tình cảm - xã hội, ngôn ngữ,
nhận thức giúp trẻ sẵn sàng đi học.
- Về thể chất: Giáo dục kỹ năng sống giúp cho trẻ an toàn, mạnh khỏe, tăng
cường thể chất, sự kiên trì, bền bỉ, tháo vát. Thông qua các bài học và các hoạt
động vận động trong quá trình dạy kỹ năng sống, trẻ sẽ được rèn luyện sự dẻo
dai, khéo léo, giúp trẻ nhanh chóng thích ứng với các điều kiện sống thay đổi.
- Về tình cảm: Giáo dục kỹ năng sống giúp trẻ biết lắng nghe, chia sẻ,, biết
yêu thương, đồng cảm với mọi người xung quanh, biết ơn công lao của cha mẹ.
- Về nhận thức: Giáo dục kỹ năng sống giúp cho trẻ có một nền tảng kiến
thức, thích ứng với mọi hoạt động học tập như: sẵn sàng hòa nhập, vượt qua khó
khăn để hoàn thành nhiệm vụ... xây dựng cho trẻ niềm ham mê học tập suốt đời.
- Về giao tiếp - ngôn ngữ: Giáo dục kỹ năng sống giúp cho trẻ tự tin, mạnh
dạn, tôn trọng người khác, có khả năng giao tiếp tốt với mọi người, đặc biệt rèn
luyện cho trẻ biết lắng nghe, nói chuyện lễ phép, hòa nhã.
4/30
Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng từ 3 - 4 tuổi là giai đoạn “cửa sổ
vàng” cho trẻ học tập. Còn theo chuyên gia, tuổi lên ba là cột mốc quan trọng,
bởi trong giai đoạn này trẻ phát triển nhanh về não bộ, nhu cầu khám phá bản
thân và khả năng học hỏi, sáng tạo của trẻ rất cao. Bắt đầu từ độ tuổi này, ngoài
việc chăm sóc thể chất, cha mẹ và cô giáo cần tạo môi trường giáo dục phù hợp,
giúp trẻ xây dựng nền tảng vững chắc về phẩm chất và kỹ năng sống.
Các nhóm kỹ năng có thể dạy trẻ 3 - 4 tuổi như: Kỹ năng giao tiếp, kỹ
năng thích nghi, kỹ năng hợp tác, kỹ năng tự phục vụ, kỹ năng tự bảo vệ…Các
kỹ năng này không tách rời nhau mà có liên quan chặt chẽ với nhau, được thể
hiện đan xen vào nhau, có thể thực hành trong bất cứ tình huống nào xảy ra hàng
ngày. Cho nên việc giáo dục và vận dụng tốt sẽ giúp trẻ có nhân cách tốt. Khi
giáo dục kỹ năng sống còn góp phần mở rộng nhận thức, phát triển trí tuệ, giáo
dục đạo đức, giáo dục thẩm mĩ, phát triển ngôn ngữ cho trẻ.
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN.
1. Mô tả thực trạng:
- Trường mầm non nơi tôi đang công tác nằm ở huyện ngoại thành, được
xây dựng khang trang, sạch sẽ, thoáng mát, kiên cố, đã được công nhận chuẩn
quốc gia mức độ I năm học 2011 - 2012 và kiểm định chất lượng giáo dục năm
2015 đạt cấp độ 3. Trường có khung cảnh rộng, thoáng mát về mùa hè, ấm áp về
mùa đông, không gian hoạt động an toàn cho trẻ, có đầy đủ đồ dùng cần thiết
cho các hoạt động giáo dục. Trường có 02 khu với 16 phòng học ở vị trí trung
tâm thuận lợi cho việc gửi con của phụ huynh. Trường còn trang bị đầy đủ các
phòng chức năng: phòng năng khiếu, phòng Kidsmart…và cơ sở vật chất, trang
thiết bị để phục vụ công tác chăm sóc và nuôi dưỡng và giáo dục trẻ.
- Năm học 2016 - 2017 tôi được Ban giám hiệu nhà trường phân công phụ
trách lớp mẫu giáo bé (3- 4 tuổi). Lớp có 4 cô, cả 4 cô đều có trình độ chuyên
môn trên chuẩn và có lòng nhiệt tình yêu nghề, mến trẻ.
- Tổng số trẻ trong lớp là 58 trẻ, 25 trẻ gái, 33 trẻ trai. Trẻ đúng độ tuổi
phát triển, tâm sinh lý ổn định, hòa đồng với mọi người.
- Phụ huynh trẻ luôn quan tâm đến trẻ, nhiệt tình, tích cực tham gia vào các
hoạt động của nhà trường, của nhóm lớp.
Trong quá trình giáo dục kỹ năng sống cho trẻ tại trường mầm non tôi đã
gặp những thuận lợi và khó khăn sau:
2. Thuận lợi:
- Bản thân tôi là một giáo viên có nhiều kinh nghiệm, luôn nhiệt tình, tâm
huyết với nghề. Luôn luôn có ý thức học hỏi, tìm tòi và sáng tạo trong công việc
5/30
tổ chức các hoạt động chăm sóc, giáo dục cho trẻ mọi lúc, mọi nơi sao cho phù
hợp với lứa tuổi, với khả năng của trẻ.
- Trẻ lớp tôi 100% đúng độ tuổi, có 24 trẻ chiếm 41% đã học qua lớp nhà
trẻ nên đã có thói quen, nề nếp trong học tập, sinh hoạt, vui chơi, vệ sinh cá
nhân, biết cách hợp tác. Trẻ khỏe mạnh và rất hào hứng, sôi nổi với các hoạt
động do cô tổ chức, lĩnh hội nhanh các kiến thức cô giáo truyền đạt.
- Nhà trường và Ban giám hiệu luôn tạo mọi điều kiện thuận lợi cả về vật
chất lẫn tinh thần cho giáo viên trong việc tổ chức, trang trí không gian lớp học
để chăm sóc giáo dục trẻ nói chung và rèn luyện kỹ năng sống cho trẻ nói riêng
như: Phân công giáo viên đi học, kiến tập các trường bạn trong các quận, huyện,
trong trường và thường xuyên thăm lớp, dự giờ để rút kinh nghiệm cho những
hoạt động. Tích cực bồi dưỡng cho giáo viên về chuyên môn, xây dựng phương
pháp, đổi mới hình thức tổ chức hoạt động giáo dục mầm non, tạo mọi điều kiện
giúp tôi có đủ những nguyên vật liệu, tài liệu để làm đồ dùng dạy học và đồ chơi
phục vụ cho việc rèn kỹ năng sống cho trẻ.
- Lớp tôi được trang bị đồng bộ đồ dùng, dụng cụ để phục vụ rèn luyện kỹ
năng sống cho trẻ: Có đầy đủ bàn, ghế, bát, thìa, hạt, chậu rửa, vòi nước, khăn
mặt, tủ cốc, các giá ở các góc chơi, ti vi có kết nối mạng internet, giá dép, tủ
đựng ba lô, bộ chăm sóc cây, bộ giáo cụ chuẩn để rèn kỹ năng sống…phù hợp
với trẻ để trẻ thực hiện các kỹ năng được thuận lợi, có hiệu quả nhất.
- Phụ huynh lớp tôi đa số vẫn còn trẻ, rất quan tâm và chăm sóc con chu
đáo. Luôn nhiệt tình tham gia các hoạt động của trường, lớp và thường xuyên
ủng hộ một số nguyên vật liệu để làm đồ dùng, đồ chơi sáng tạo cho các con.
3. Khó khăn:
- Bản thân tôi chưa có nhiều kinh nghiệm trong công tác giáo dục kỹ năng
sống cho trẻ.
- Trẻ trong lớp đông nên việc đưa trẻ vào nề nếp gặp nhiều khó khăn, 34
trẻ chiếm 59% chưa được học qua lớp nhà trẻ nên sự nhận thức của trẻ không
đồng đều, các kỹ năng sống của trẻ còn nhiều hạn chế. Bên cạnh đó, đa số trẻ là
con các gia đình ít con nên được nuông chiều dẫn đến trẻ hay ỷ lại vào người
lớn, thiếu đi các thói quen kỹ năng cần thiết cho chính bản thân mình. Một số trẻ
nhút nhát nên không tự tin tham gia vào các hoạt động. Một số trẻ lại quá hiếu
động nên khi hoạt động chưa có chú ý vào sự hướng dẫn của cô.
- Cơ sở vật chất của lớp tôi tương đối đầy đủ tuy nhiên, nhiều khi các đồ
dùng, đồ chơi lại chưa phù hợp với các hoạt động giáo dục kỹ năng sống cho trẻ
và chưa đáp ứng đủ theo nhu cầu tổ chức các hoạt động rèn luyện cho trẻ.