70 TR N ĐÌNH S
FO LKLORE
& NH À TRUÔNG
rư c h ế t x in h ã y đ c b ôn d b n 11'uy n
s au d ây . T ru y n c dàn g ia n Án Đ
(N xb. K h oa b c x ã h i, H à N i, 198 2) k n h ư
s a u :
C O N V O I V À B N N G Ư I M Ù
B n n g ư i m ù đi d ò d m t r ê n đ ư n g .
T p h ía trư c , m t c o n vo i đ a n g ti ế n l i.
- K ìa h ã y t r á n h c h o v oi di! K h á c h q u a
đ ư n g t h é t b n a n h m ù.
B t í n h tò m ò k íc h th íc h , h h i:
- T h c o n v o i n ó n h ư t h ế n à o ? C h o
c h ú n g tôi x e m v o i?
K h á c h q u a d ư n g b è n x in ô n g q u n
tư n g d n g voi l i. O n g q u n t ư n g đ n g ý,
d n g v o i l i v à b n n g ư i m ù l n đ ế n s
vo i. N g ư i t h n h t s đ ư c c á i vò i, n g ư i
th h a i s cá i c h â n , n g ư i t h b a s c ái
b n g v à n g ư i th ú ' tư tú m đ ư c cá i đ u ô i. S
x o n g ô n g q u n tư n g liê n đ á n h vo i d i.
K h á c h q u a đ ư ò n g h ó i h ô n n g ư ò i m ù :
- T h ê n à o ? B â y gio c á c a n h d ã b i ế t đ ư c
h ìn h d á n g co n vo i r i ch ?
- V â n g , b â y gi t h ì c h ú n g tô i b iế t r i.
- T h ê nó r a là m sa o ?
N g ư i m ù s đ ư c vòi nó i:
- N ó g iô n g n h ư c o n r n to c u n t r ò n l i.
N g ư i m ù s c á i c h â n n ó i:
1 1 G S . T S . T rư n g Đ i h c S ư p h m H à N i.
SO SÁNH CÁC D B N TB UV N
"THnV BÓI S v o r VÀ SUY N G H Ĩ
v TÂM TH C D Â N G IA N V l T
TR N ĐÌNH s *
- K h ô n g p h i, a n h n h m r i. N ó g iô n g
n h ư cá i c t n h à ch !
N g ư i m ù s c á i b n g n ó i:
- H a i a n h n h m . C o n v o i g iô n g n h ư
t h ù n g c h a nư c.
N g ư i m ù s đ u ô i n ó i:
- C ác a n h đ u n ó i s a i b é t. N ó g i n g s i
d â y ta m cô d ù n g đ ế b u c th u y n .
T h ế là b ô n n g ư i m ù đ u b n h m l i
b a h o a v ói n h a u .
T u y v y m i n g ư i t r o n g b n h d ã nó i
dư c m t p h n s th c : a i b iế t n g n n à o th ì
n ó i n g n â y .
(s đ d , tr .3 3 7 - 33 8 )
T ro n g K in h N iế t B à n v à K in h T rư ng
A H à m l i k n h ư s a u :
N G Ư I M Ù S V O I
N g à y x ư a có m t ô n g v u a s a i đ i t h n
d t đ n m t c o n vo i, c h o m t b n n g ư i m ù
s x e m . S a u đ ó v u a h i: C ác ô n g đ ã b iế t
vo i c h ư a ?
- B iê t r i! B n n g ư i m ù đ á p .
- T h ế vo i n h ư t h ế n à o ?
- V oi x e m r a n h ư c á i đ ò n xóc. N g ư i s
n g à vo i b o .
- V o i n h ư c á i q u t. N gư i s t a i nó i.
VĂN HOÁ DÀN GIAN VÀ NHÀ TRƯ NG 71
- V oi n h ư t n g đ á . N gư i s đ u vo i
đ á p .
N g ư i s v ò i l i b o : V o i g iô n g n h ư c ái
c h à y .
- V o i g iô n g n h ư c á i h p g . N gư i s
m t v o i nó i.
- K h ô n g p h i. V oi n h ư c á i g iư n g .
N g ư i s lư n g voi k h n g đ n h .
- T h e o tô i c o n v o i n h ư c á i t h ù n g to.
N gư i sò b n g v o i k ê u lê n .
- Đ n g c ã i n h a u n a , CO1Ì v o i n h ư s i
d â y th n g . N g ư i s đ u ô i x á c n h n .
N h à v u a n g h e b n n g ư i m ù t r a n h c ã i
n h a u , c m k h á i n ói:
N gư i m ù đ u r t đ ô n g
T r a n h n h a u nói s th t
Voi v n c h i m t th ă n
T h p h i l i b t đong.
(T ríc h d ch th e o H n g P h i
M c , C m hoa m ĩm cư i".
B K . 1999 )
D b n V i t N a m s á m n h t m à c h ú n g
tô i dư c b iế t là b n k c a Ô n N h ư N g u y n
V ă n N g c t r o n g s á c h Đê m u a vu i, q u y n 1,
in n ă m 1 9 2 9 t i H à N i (do G S K i u T h u
H o c h c u n g c p ).
M T L M Ù V I N H A U
N h â n b u i ế h à n g , n ă m n g ư i th y b ó i
n g i c h u y n g u v i n h a u , a i n y p h à n n à n
k h ô n g b iê t h ìn h t h ù c o n vo i n ó r a th ê n à o .
C h t t h y n g ư i t a n ó i có vo i d i q u a , n ă m
t h y b à n n h a u đ ư a ti n t h u ê n g ư i q u n
d ê v o i d n g l i c h o x e m . N g ư i q u n có ý
c h ơ i k h ă m c h c h o m i t h y s m t c h ,
t h y th ì s v ò i, t h y t h ì s n g à , t h y t h ì
s t a i , t h y t h ì s c h â n , t h y t h ì s đ u ô i.
Đ o n t h ú c v o i đ i.
N ă m n g ư i th y b ó i h i n h a u : N à o , co n
vo i n ó n h ư t h ế n à o ?
T h y s vò i nó i: N ó x o ă n x o ă n n h ư co n
đ a c h gì.
T h y s n g à b o : K h ô n g p h i, n ó c h n
c h n n h ư c á i đ ò n c à n .
T h y s t a i b : N ói lá o , n ó p h è p h n h ư
c á i q u t th ó c .
T h y s c h â n c ã i: A i b o t h ê ? N ó s n g
s n g n h ư c á i c t n h à .
T h y s đ u ô i m n g : C á c a n h n ói b y c .
C h í n h n ó t u a t a n h ư c á i c h ò i x ê c ù n .
N ă m th y , t h y n à o c ũ n g c ã i là m ìn h
p h i, k h ô n g a i c h u a i, đ ế n n i xô x á t, c ã i
n h a u , đ á n h n h a u to c c d u , c h y c á m á u ,
r i đ e m n h a u lê n q u a n k i n . Q u a n c h o lín h
đ i tìm n g ư i q u n đ e m v oi đ ế n , b t v oi
đ n g y ê n , c h o n ă m th y b ó i c ù n g s k h p
c d u đ u ô i, m ì n h m y . N ă m t h a y s x o n g
v à o t t i q u a n : C h ú n g c o n n h n s a i h ế t c ,
x in q u a n d o n g th .
Q u a n m n g : C h ú n g m à y m t lũ m ù v i
n h a u , đ ã k h ô n g b iế t p h i t r á i t r ò n m éo th ê
n à o th ì th ô i, l i c ò n s in h s cã i n h a u , đ á n h
n h a u , là m n ô n n a o c th iê n h . Đ o n tr u y n
đ é t ch o m i th y m y ro i r i đ u ô i ra .
R õ t h t là :
C h í vì m t nôi con voi
L à m cho th y bói m a n g roi vào m ìn h .
C u i t r u y n t á c g i N g u y n V ă n N g c
k h ô n g q u ê n g h i c h ú x u t x c a tr u y n :
B à i n à y l y k in h n h à P h t . P h t có ý d y
n g ư i đò i u m ê á m m u i, k h ó m à rõ đư c
c á i C h â n N h ư .
B n k c a O n N h ư N g u y n V ă n N g c
r t h a y . T ác g i d ã h ư c u , b su n g tì n h
t iế t v à n g ô n n g k h á t h ú v , d c b i t là ch i
t iế t q u a n x k i n , c h o lũ t h y b ó i có d p
đư c s v o i l n th ú ' h a i đ e t k i ê m n g h i m
n h n th c c a m ìn h . Đ ó là d iê m đ c d á o
k h ô n g b n k n à o có. T u y n h iê n t r o n g k h i
k ô n g d ã t p t r u n g v à o m â u t h u n th ê s :
Đ ã k h ô n g b iế t p h i t r á i tr ò n m é o th ê n à o
th ì th ô i, l i c ò n s in h s c ã i n h a u , đ á n h
n h a u ... . B n k c a N g u y n V ă n N g c
đ á n h d u s c h u y n t h t t r u y n n g
n g ô n s a n g t r u y n cư i c a n g ư i V i t.
72 TR N ĐÌNH S
B n k ê c a T r ư ơ n g C h ín h s a u đ â y rõ
r à n g d a h n v à o b n k c a Ô n N h ư vì
c ũ n g có n ă m ô n g th y bói n h â n b u i ế h à n g
n h ư n g đ ã h o à n to à n lo i b n i d u n g k in h
P h t , n h a n d ê c h u y ê n h a n s a n g v n đ c a
th y b ói.
T H Y B Ó I S V O I
N h â n b u i ê h à n g , n ă m ô n g th y bó i
nó i c h u y n v i n h a u . T h y n à o c ũ n g p h à n
n à n k h ô n g b iế t h ìn h t h ù c o n voi n ó n h ư th ê
n à o . C h t n g h e n g ư i ta n ó i có v oi d i q u a ,
n ă m th y c h u n g n h a u ti n b iế u n g ư i q u n
voi, x in ch o voi d n g h i đ ê c ù n g x e m . T h y
th ì s voi, th y th ì s n g à , t h y th ì s ta i,
th y th ì s c h â n , th y th ì s d u ô i.
Đ o n , n ă m th y n g i b à n t á n v i n h a u
T h y s vòi b o:
- T ư n g co n vo i n ó n h ư t h ế n à o , h o á r a
nó s u n s u n n h ư c o n đ a .
T h y s n g à b ao :
- K h ô n g p h i! N ó d à i d à i n h ư c á i đ ò n
c à n .
T h y s t a i b o :
- Đ â u có! N ó b è b n h ư c á i q u t th ó c.
T h y s c h â n c ãi:
- Ai b o ? N ó s n g s n g n h ư c á i c t
d in h .
T h a y s đ u ô i l i nói:
- C ác t h y n ó i s a i c . C h ín h nó tu a t a
n h ư c á i ch i x ê c ù n .
N ă m th v , t h y n à o c ũ n g c h o m ìn h nó i
d ũ n g , k h ô n g a i c h u a i, t h à n h ra xô x á t.
đ á n h n h a u to c đ u c h y m á u .
(Theo C hư ơ ng C h ính . Bình gi i
ng ngôn Vi t Nam , Nxl). G iáo
d c. H à N i. 1998)
P h â n tíc h b ô n d b n t r ê n , ta th y c ô t
tr u y n cơ b n h u n h ư g i n g n h a u , n h ư n g
k h á c n h a u v m y d iê m d á n g c h ú ý n h ư
s a u :
1. H a i d b n Ân Đ đ u g i cá c n h à n
v t c h ín h là n g ư i m ù , c ò n r iê n g d b n
V i t N a m t h ì đ i t h à n h t h y b ó i'. B a n
N g u y n V ă n N g c c ò n nó i n g ư i m ù v à g h i
c h ú k in h P h t, cò n d ế n T r ư ơ n g C h ín h th ì
c h cò n t h a y b ó i m à th ô i. P h i n ó i r n g vi c
c h u y n n g ư i m ù t h à n h t h y b ó i là m t
s á n g t o đ c đ á o , g n v ói t â m t h c V i t
N a m . Đ ôi vơ i ý th c d â n g ia n V i t N a m th ì
t lâ u d ã có d in h l u n " th y b ó i nó i m ò . Đ ó
là lo i n g ư i c h d a v à o m t b n g c h n g
v u vơ là t h a h h u y ê n th u y ê n , k h a n g đ n h
n h ư b ú a b . C h ín h c á i t â m th ú c y d ã
q u y ê t đ n h s c i t o l i m t tr u y n n g
n g ô n th à n h tr u y n cư i t h ế s .
2. C á c h c m n h n cá c b p h n c a c o n
voi k h á c n h a u , do t p q u á n v à t â m lí d â n
t c k h á c n h a u . V í d An Đ , T r u n g Q u c,
n g ư i t a c m n h n c á i d u ô i vo i n h ư s i
th n g , c ò n n g ư i V i t c m n h n n h ư c á i
ch ó i xê c ù n , c á i vò i n h ư c o n d a , c h â n n h ư
c t d in h , t a i n h ư c á i q u t t hóc v .v ...
3. N g ư i k h á c h q u a d ư n g v à ô n g (p la n
tư n g  n Đ có v t t b n g , d n g voi ch o
n g u ô i m ù sò x e m m à k h ô n g dò i ti n , c ò n
b n t h y b ó i v à q u n t ư n g t r o n g h a i d
b n V i t th ì đ u p h i có t i n m ói xon g!
4. T r u y n Ân Đ k h ô n g có ý c h â m ch c,
m t s á t n g ư i 1UÙ. tu y h n ó i k h ô n g d ũ n g ,
n h ư n g c ũ n g t h a n h n h nó i d ư c m t
p h a n s th t: a i b iế t n g n n à o th ì n ó i n g n
ây . Đ ó c ù n g là m t t r i ế t lí n h â n sin h .
T r u y n k i n h P h t l i s â u th ê m t ín h tr i ế t
lí P h t g iá o . V oi v ò n là m t th , n h ư n g s c
tư n g k h á c n h a u , n ê n c m n h n k h á c
n h a u . N g ư i m ù d ã y là tư n g t r ú n g c h o
c h ú n g s in h , n h n g k n h ì n th ê g i i t h e o
l c p h á p (s c , t h , tư n g , h à n h , th c ,
th n ), c h o n ê n c h có " v n g tư ơ n g , h i u
la m . N ê u c h c h p l c p h á p t h ì k h ô n g h i u
dư c c h â n n h ư , p h t tí n h . N h à v u a đ â y
b iê t n h ư v y , c h o n ê n ô n g c h i c a m k h á i ch o
c h ú n g s in h , m à k h ô n g c h ê g i u h . T r u y n
n g n g ô n V i t N a m là m t tr u y n cư i
c h â m b iế m , n g ư i m ù b iê n t h à n h t h y bói
VÃN HOÁ DÂN GIAN VÀ NHÀ TRƯ NG 7 3
ế h à n g , to à n t r u y n g i u c t m t lo t
n g ư i là m n g h ê th y b ó i, m à t h y b ó i là
m ù , k h ô n g có ý n g h ĩa t ư n g tr ư n g c h ú n g
s in h v à c o n n g ư i n ó i c h u n g . Đ ã m ù , p h i
là m n g h ê t h a y b ó i k iế m ă n v ô n đ ã k h ô n g r a
gì, m à l i c ò n k h ô n g a i c h u a i , đ ế n n i
xô x á t, đ á n h n h a u to c đ u c h y m á u vì
n h n g c h u y n k h ô n g đ â u ! T h á i đ k h in h b
b n th y b ó i m ù , c h q u a n c a t r u y n
n g ư i V i t là m n h n h t, ít b a o d u n g n h t.
5. Q u a so s á n h b ô n d b n tr ê n , h a i d
b n d â n g ia n Ân Đ v à k in h P h t, n g ư i k ê
là n g ư i h i u c h ú n g s i n h , có q u a n n i m
n h â n lo i, h n h ìn th y tr o n g n g ư i m ù có
b n t h â n h , c h o n ê n t r u y n k n h n h à n g
m à th â m tr m , h à m ý t r i ế t lí, k h ô n g n h m
đ k íc h n g ư i m ù . D b n V i t N a m n g ư i
k t d n g n g o à i, t co i là đ n g c a o h ơ n
n h â n s in h , t h u h p n i d u n g v à o v i c đ
k íc h m t b n n g ư i t h y bó i t m th ư n g .
Do v y n i d u n g t r i ế t lí k h ô n g s â u .
R õ r à n g tr u y n Ân Đ v à t r u y n tr o n g
k in h P h t là có trư c , c á c d b n V i t N a m
có s a ư . S t h u h p h a y b q u a n i h à m t r i ế t
lí tr o n g c ác d b n n à y p h i c h ă n g c h o th â y
d b n V i t N a m k h ô n g m y q u a n t â m n i
d u n g t r i ế t lí, m à th íc h t h ú v i c m h n g
t h ế s , d u n g b ê n n g o à i m à c h ế g i u m t l ])
n g ư i c t h ê k h á c v i m ì n h tr o n g x ã h i,
n h ư d ã t n g c h ế g i u th y b ó i, t h y tu ,
th y cú n g , t h y d a lí, th y la n g , t h y đ ...
C á c t h y y đ u có m t d c đ i m c h u n g n ô i
b t là d t, n h ư n g k h ô n g a i c h u a i, l i
c h u y ê n đ i b ô i b á c k k h á c ! P h i c h ă n g ch
q u a m t so s á n h n h n à y c ũ n g ch o th y
dư c p h n n à o s k h á c b i t tr o n g tâ m th c
d â n g ia n cá c d â n t c, m à tr o n g tr ư n g h p
n à y là s t h iê u h t m t t m n h ìn t r i ế t lí
s â u x a t r o n g d b n d â n g ia n V i t? N h ư n g
d b n V i t N a m l i có m t c á i đ c t h ù
riê n g . N ó b iê n c â u c h u y n s voi t h à n h m t
bi h à i k c h c a n h n g k d ô t n á t. N h n g
c h ú n g s in h m ù lò a y l i t tin , t p h d ô n
m c k h ô n g a i c h u a i, xô x á t d á n h n h a u
to c đ a u c h y m á u ! D ó là c h i t iế t d c d á o có
l c h V i t N a m m ó i có m à th ô i. T ô i đ
r n g , n h n g k m ù đ â u có k h n ă n g n h ì n
th y đ ì tư n g ? C h o n ê n c u c xô x á t đ â u
c h là đ á n h l n n h a u , có k h i cò n đ m Vcào
c t n h à , la o đ u v à o g c câ y , h ò n đ á b ê n
đ ư n g c ũ n g n ê n . M t lũ m ù v à d t đ á n h
n h a u , b đ â u đ á n h đ ó , đ â u c h có c h u y n
to c đ u , có k h i đ á n h v à o b n g , v à o h b
n a . T ó m l i là m t c u c b i h à i r t h iế m có!
7. T ô i c n g h ĩ, t i s a o c h d o n h n th c
k h á c n h a u m à Â n Đ n g ư i t a c h b a
h o a v i n h a u , tr o n g k in h P h t c h c ã i
n h a u r i th ô i, đ ế n V i t N a m t h ì l i c h u y n
t h à n h xô x á t đ á n h n h a u ? ! Đ iê u đ c b i t t h ú
v là c h i ti ế t xô x á t đ á n h n h a u l i là do
n g ư i V i t N a m g i đ c q u y n s á n g t o .
P h i c h ă n g n g o à i v i c xô x á t đ á n h n h a u
to c đ u c h y m á u , t â m th c d â n g ia n V i t
N a m c h ư a tư n g tư n g r a đư c m t cá i k ế t
c c n à o t t đ p h ơ n , t r i ế t lí h ơ n c h o n h n g
b t đ n g v t t r o n g c u c sô n g c o n n g u ' i? o
T .Đ .S .
Đính chính
Do sơ su t vế kĩ thu t, T p chí VHDG s 3/2005
đã in sai:
r ĩ Trang C t Dòng Dà in S a tạ i tà
13 5 in thiế u (Bái phát bi u c a
Đóng chi Nguyên
Khoa Điém U viên
B Chinh tr , Bi thư
Trung ư ơ ng Đ ng,
Trư ng ban Tư tư ng
Vãn hoá Trung ư ơ ng -
t i Đ i h i H i Văn
ngh dán gian Vi t
Nam l n th V, t ch c
t i Hà N i, ngày
26/5/2005. Đáu dé là
c a báo Nhãn dán)
286 trái
CO
<
ý kiế n
khác nhau
kiế n khác
3 86 ph i GS PGS
Xin đư c cáo l i cùng b n đ c.
T P CHÍ VHDG